იხილეთ წყარო გვერდისთვის გოგირდი

{{ინფოდაფა გოგირდი}}
'''გოგირდი'''<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/419930 დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 197]</ref><ref>{{ქსე|3|197-198||არა}}</ref> ({{lang-la|Sulfur}}; ქიმიური სიმბოლო — <chem>S</chem>) — [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ელემენტთა პერიოდული სისტემის]] [[ელემენტთა პერიოდული სისტემის მესამე პერიოდი|მესამე პერიოდის]], მეთექსვმეტე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეექვსე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის, VIა) [[ქიმიური ელემენტი]]. [[ატომური ნომერი]]ა — 16, [[ატომური მასა]] — 32.06. მაშასადამე, ბირთვი შედგება 16 [[პროტონი]]სა და 16 [[ნეიტრონი]]საგან. ბირთვის ირგვლივ 16 [[ელექტრონი]]ა. გოგირდი ტიპური [[მეტალოიდი]]ა, მისი უარყოფითი [[ვალენტობა]] ვლინდება სულფიდებში, ნაერთებში SO<sub>2</sub> და SO<sub>3</sub> და მათ ნაწარმებში გოგირდის დაჟანგულობის რიცხვი არის +4 და +6.

== ფიზიკური თვისებები ==
[[ფაილი:Soufresicile2.jpg|right|200px]]გოგირდი ყვითელი მყიფე კრისტალური ნივთიერებაა, სითბოსა და ელექტრობის ცუდი გამტარია. წყალში გოგირდი არ იხსნება, კარგად იხსნება გოგირდნახშირბადში CS<sub>2</sub> და ეთერში (C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>)<sub>2</sub>O.

გოგირდის რამდენიმე ალოტროპული სახესხვაობაა [[ნობილი]]. ასეთია რომბული, პრიზმული და პლასტიკური.ოთახის [[ტემპერატურა]]ზე მდგრადია რომბული გოგირდი, 96 °–ზე და უფრო მაღლა მდგრადია პრიზმული გოგირდი. რომბული გოგირდი ლღვება 113°–ზე, ადუღებამდე გაცხელებული გოგირდი რომ ცივ [[წყალი|წყალში]] ჩავასხათ, გაცივებისას მივიღებთ პლასტიკურ გოგირდს, რომელიც რამდენიმე საათში მყიფე ხდება, ყვითლდება და ბოლოს რომბულ გოგირდად იქცევა. რომბული და პლაზმური გოგირდის [[მოლეკულა|მოლეკულების]] შედგენილობა ერთნაირია, თითოეული მოლეკულა 8 [[ატომი]]საგან შედგება S<sub>8</sub>. მაგრამ რომბულ კრისტალებში მოლეკულების წყობა სხვაგვარია ვიდრე პრიზმულში. ეს არის [[ალოტროპია|ალოტროპიის]] ერთ–ერთი სახე, [[პოლიფორმიზმი]] ეწოდება. პოლიმორფიზმი არის ზოგიერთი მარტივი და რთული ნივთიერების მიერ სხვადასხვა კრისტალური ფორმის სახესხვაობის წარმოქმნის უნარი.

== გოგირდის მიღება ==
თვითანაბადი გოგირდის მოპოვება საბადოებიდან შედარებით ადვილია. [[საბადო]]ში მილით ჩაუშვებენ გახურებეულ [[ორთქლი|ორთქლს]] მაღალი [[წნევა|წნევის]] ქვეშ და მეორე მილით ამოაქვთ გალღობილი გოგირდი.

თვითნაბადი გოგირდის გარდა გოგირდს იღებდნენ [[გოგირდწყალბადი]]სა და [[ჰაერი]]ს გატარებით გააქტივებულ ნახშირზე, რომელიც [[კატალიზატორი]]ს როლს ასრულებს:
:::::::::::::'''2H<sub>2</sub>S + O<sub>2</sub> → 2H<sub>2</sub>O + 2S'''

გოგირდს იღებენ ასევე [[გოგირდოვანი გაზი]]ს ნახშირით აღდგენით მაღალ [[ტემპერატურა]]ზე:
:::::::::::::'''SO<sub>2</sub> + C → CO<sub>2</sub> + S'''
გოგირდს იღებენ აგრეთვე რკინის [[ალმადანი]]ს ([[პირიტი]]ს) გახურებით ღუმელში 600°–მდე. ამ ტემპერატურაზე ალმადანი იშლება:
:::::::::::::'''FeS<sub>2</sub> → FeS + S'''
რის შედეგადაც მიიღება გოგირდოვანი [[რკინა]] და გოგირდი.

== ქიმიური თვისებები ==
[[ფაილი:Burning-sulfur.png|thumb|left|170px| გოგირდის ცისფერი ალი წვისას]]
ქიმიურად გოგირდი აქტიური [[მეტალოიდი]]ა. ის მრავალ ელემენტს უერთდება, ელექტრონული გარე გარსის შევსებამდე გოგირდის [[ატომი|ატომს]] ორი [[ელექტრონი]] აკლია. მაშასადამე, გოგირდი უერთდება ისეთ ელემენტებს, რომლებიც ადვილად გასცემენ თავის სავალენტო ელექტრონებს. ასეთია უპირველეს ყოვლისა [[მეტალები]] და [[წყალბადი]]. მაშასადამე, გოგირდი ძლიერი მჟანგავია. ამას გარდა გოგირდი მრავალ მეტალოიდსაც უერთდება. ის ადვილად შედის რეაქციაში [[ჟანგბადი|ჟანგბადთან]]. [[ჰაერი|ჰაერზე]] ანთებისას გოგირდი ცისფერი ალით იწვის და წარმოქმნის ძირითადად გოგირდის ორჟანგს:
::::::::::::::'''S + O<sub>2</sub> → SO<sub>2</sub>'''
ამ შემთხვევაში გოგირდი აღმდგენ თვისებებს იჩენს, თვითონ კი S<sup>+4</sup> იჟანგება.

[[ჟანგბადი]]ს არეში გოგირდის წვა ენერგიულად მიმდინარეობს. გოგირდის ორჟანგის დაჟანგვით მიიღება გოგირდის [[ანჰიდრიდი]] SO<sub>3</sub>.

[[ქლორი|ქლორთან]] გოგირდი წარმოქმნის S<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>, SCl<sub>2</sub>–ს. [[ნახშირბადი|ნახშირბადთან]] – გოგირდნახშირბადს CS<sub>2</sub>–ს, [[ფოსფორი|ფოსფორთან]] P<sub>2</sub>S<sub>3</sub>–ს და ა. შ.

== გოგირდის გამოყენება ==
[[ფაილი:Sulfur2.jpg|right|150px]]გოგირდი მრავალგვარ გამოყენებას ჰპოვებს. [[სოფლის მეურნეობა]]ში დიდი გამოყენება აქვს გოგირდის მტვერს [[ვაზი]]ს მავნებლებთან ბრძოლაში. გოგირდი ხმარდება შავი [[დენთი]]სა და [[ასანთი]]ს წარმოებას. იხმარება აგრეთვე [[მედიცინა]]ში, დიდი რაოდენობით ხმარდება გოგირდი გოგირდმჟავას და გოგირდის სხვა ნაერთების დამზადებას.

ნედლი კაუჩუკის გოგირდთან გაცხელებით მიიღება [[რეზინი]]. [[კაუჩუკი]]ს რეზინად გარდაქმნას [[ვულკანიზაცია]] ეწოდება. გოგირდის დახმარებით კაუჩუკიდან მზადდება [[საბურავი|საბურავები]], მილები, შლანგები, ჩექმები და სხვ.

== გოგირდი ბუნებაში ==
გოგირდი ბუნებაში გვხვდება თავისუფალ მდგომარეობაში (თვითნაბადი გოგირდი) და ნაერთების სახით. თვითნაბად გოგირდს ვხვდებით ჩამქრალი ან მოქმედი [[ვულკანი|ვულკანების]] ახლოს.გოგირდის საბადოები მოიპოვება [[თურქმენეთი|თურქმენეთში]], [[ყარაყუმი|ყარაყუმში]], [[უზბეკეთი|უზბეკეთში]], [[კავკასია]]ში, ქერჩის ნახევარკუნძულზე და [[ვოლგისპირეთი|ვოლგისპირეთში.]]

გოგირდის ნაერთებიდან ძლიერ გავრცელებულია [[სულფიდები]] (გოგირდის ნაერთები მეტალებთან). ბევრი მათგანი მეტალების მოსაპოვებლად გამოიყენება, ასეთია [[რკინის ალმადანი]] FeS<sub>2</sub>,[[სპილენძი]]ს ალმადანი CuFeS<sub>2</sub>, სპილენძის კრიალა Cu<sub>2</sub>S, ტყვიის კრიალა PbS, [[თუთია|თუთიის]] კრიალა ZnS და სხვა.

საკმაოდ გავრცელებულია [[ბუნება]]ში გოგირდმჟავას მარილები, მაგალითად თაბაშირი CaSO<sub>4</sub> • 2H<sub>2</sub>O, [[ბარიტი]] BaSO<sub>4</sub> და სხვა. ყურე ყარა–ბოღაზგოლი ყოველწლიურად იძლევა მილიონობით ტონა [[მირაბილიტი|მირაბილიტს]] – ათ [[მოლეკულა]] წყალთან დაკრისტალებულ ნატრიუმ–სულფატს NaSO<sub>4</sub> • 10H<sub>2</sub>O, მწარე მარილს MgSO<sub>4</sub> • 7H<sub>2</sub>O.

თვითნაბადი გოგირდის [[სუბლიმაცია|სუბლიმაციით]] (აქროლებით) მიიღება გოგირდის მტვერი, ხოლო გამოდნობით იღებენ კოშტოვან გოგირდს.

== გალერეა ==

<gallery>
სურათი:Sulphur crystal.jpg|კრისტალური გოგირდი
სურათი:Sulfur-sample.jpg|გოგირდის ნიმუში
სურათი:Sulfur dioxide emissions from the Halemaumau vent 04-14-08 1.jpg|გოგირდის ორჟანგის გამოყოფა
სურათი:Soufresicile3.jpg|გოგირდი
სურათი:AlbertaSulfurAtVancouverBC.jpg|გოგირდის გროვა ჩრდილოეთ [[ვანკუვერი|ვანკუვერში,]] [[კანადა]]ში
სურათი:SulfurLake.jpg|გოგირდის ტბა
სურათი:Sulfur-burning-at-night.png|გოგირდი წვისას
</gallery>

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[გოგირდის ციკლი]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons|Sulfur|გოგირდი}}
* {{en icon}}[http://library.tedankara.k12.tr/chemistry/vol2/allotropy/z129.htm გოგირდის ფაზის დიაგრამა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100223201329/http://library.tedankara.k12.tr/chemistry/vol2/allotropy/z129.htm |date=2010-02-23 }}
* {{en icon}}[http://www.webelements.com/webelements/elements/text/S/index.html WebElements.com&nbsp;– გოგირდი]
* {{en icon}}[http://www.chemicalelements.com/elements/s.html chemicalelements.com/გოგირდი]
* {{en icon}}[http://www.stromboli.net/perm/vulcano/sulphur-vulcano-en.html Crystalline, liquid and polymerization of sulphur on Vulcano Island, Italy]
* {{en icon}}[http://extoxnet.orst.edu/pips/sulfur.htm გოგირდი და მისი გამოყენება]
* {{en icon}}[http://www.sulphurinstitute.org/ გოგირდის ინსტიტუტი]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{პერიოდული ცხრილი}}
{{ავტორიტეტული წყაროები}}

[[კატეგორია:გოგირდი| ]]