იხილეთ წყარო გვერდისთვის თურქული ტოპონიმები სომხეთში

[[ფაილი:Eriwan.jpg|thumb|220px|1903 წლის [[ერევნის გუბერნია|ერევნის გუბერნიის]] რუკა თურქულენოვანი ტოპონიმებით]]
თურქული ტოპონიმების გადარქმევა [[სომხეთი|სომხეთში]] — პროცესი, რომელიც მიზნად ისახავდა, [[თურქული ენები|თურქული]] ტოპონიმის მქონე დასახლებების სახელწოდების გადარქმევას, წარმოებული [[სომხეთის სსრ]]-ს და [[სომხეთი]]ს მთავრობების მიერ, [[XX საუკუნე|XX]]-[[XXI საუკუნე]]ებში. ეს პროცესი დაიწყო 1924 წელს, რომელიც მჭიდროდ დაკავშირებული იყო შიდა პოლიტიკურ პროცესებთან, როგორიცაა სომხების რეპატრიაცია (დაბრუნება) სახზღვარგარეთიდან [[სსრკ]]-ში და [[აზერბაიჯანელები]]ს გადასახლება სომხეთიდან [[მტკვარ-არაქსის დაბლობი|მტკვარ-არაქსის დაბლობზე]].<ref name= "saparov">[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#no23 The alteration of place names and construction of national identity in Soviet Armenia. Arseny SAPAROV]</ref>

ტოპონიმები, დიდი რაოდენობით შეცვალეს 1935 წელს, ომის შემდგომ პერიოდში, 1967-1968 წლებში და 1988 წელს, როდესაც დიდი რაოდენობით აზერბაიჯანელი მოსახლეობა გააძევეს სომხეთიდან.<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_3681000/3681079.stm Карабах: хронология конфликта]</ref><ref name="newsarmenia.ru">{{Cite web |url=http://www.newsarmenia.ru/arm1/20070222/41641689.html |title=Новости Армении. В 2007 году в Армении завершится процесс переименования населенных пунктов республики 16:21. 22/02/2007 |accessdate=2017-01-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005011511/http://www.newsarmenia.ru/arm1/20070222/41641689.html |archivedate=2011-10-05 }}</ref>

ტოპონიმის შეცვლის რამდენიმე მეთოდი არსებობდა: ტოპონიმის თარგმნა, დასახელების ნახევრის თარგმნა ან ჰიბრიდული გადათარგმნა, [[ენათმეცნიერება|ლინგვისტური]] გადაკეთება, ტოპონიმის სრული შეცვლა.<ref name= "saparov" />

== თურქული ტოპონიმების გაჩენა სომხეთში ==
[[ფაილი:Shah Abbas.jpg|thumb|right|150px|შაჰ აბას I]]
[[სომხები]] — თანამედროვე სომხეთის ძირძველი მოსახლეობის შთამომავლებია, ხოლო [[აირარატი|არაქსის ველი]] — [[სომხეთის ისტორია|სომხეთის სახელმწიფოს]] ისტორიული ცენტრია. ზუსტად იქ იყო [[დიდი სომხეთი]]ს დედაქალაქები, ხოლო შუა საუკუნეებში, ასევე [[ანისის სამეფო|ბაგრატიდების სომხეთი]]ს დედაქალაქებიც — [[ერვანდაშატი]], არმავირი, [[არტაშატი]], [[ვაღარშაპატი]] (ასევე, სომხების სასულიერო ცენტრი 303-484 წლებში, და ისევ 1441 წლიდან), [[დვინი]] (ასევე სომხების სასულიერო ცენტრი 484-931 წლებში) და [[ანისი]]. ყველა ეს ქალაქი, უძველესი სომხური კულტურის განვითარების, ძირითადი ცენტრებია.

XI საუკუნიდან დაწყებული, სომხეთის ტერიტორიაზე შემოიჭრნენ [[სელჩუკთა სახელმწიფო|თურქი-სელჩუკები]] — თანამედროვე მცირე აზიელი, კავკასიელი და [[სტარა-პლანინა|ბალკანელი]] თურქების წინაპრები. სომხეთის დაპყრობა, 1064 წელს დაიწყო და 1071 წელს, [[მანასკერტის ბრძოლა]]ში სელჩუკების გამარჯვებით დასრულდა.<ref name="Пути развития"/> სელჩუკთა შეჭრა, სომხური ეთნიკური ჯგუფისთვის დიდი უბედურების ტოლფასი იყო, რაც გამოიწვია სომხების დიდი ნაწილის ემიგრაცია.<ref name="Пути развития">А. Новосельцев, В. Пашуто, Л. Черепнин. Пути развития феодализма издательство= Наука год= 1972 <br>''«А затем началось сельджукское нашествие. Оно нанесло первый катастрофический удар по армянскому этносу. Часть Васпуракана, Гохтн, и, наконец, Сюник стали объектом захвата сельджуков в первую очередь. В результате резкой и достаточно фанатичной политики сельджукских владык, в политических целях принявших ислам и ставших его очередным „оплотом“, армянское население вынуждено было покидать родную землю и эмигрировать на север в пределы Грузии и особенно в Киликию.<br />Сражение при Манцикерте (Маназкерте) привело к окончательной потере Армении Византией. Теперь центрами армянской политической и культурной жизни стали Киликия и Албания. Эта последняя в XII—XIII вв. была тесно связана с Грузией и порой от неё зависела. В последующие века процесс этнических изменений продолжался, пока «метс сюргюн» («великое изгнание») — армяно-тюркское) Аббаса I в начале XVII в. не привело к резкому сокращению армянского населения Восточной Армении»''.</ref> ამ მომენტიდან, [[სომხეთის მთიანეთი|სომხეთის მთიანეთზე]], რომელიც მოიცავს კავკასიის ნაწილს,<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35301/Armenian-Highland Britannica encyclopedia] статья «Armenian Highland»:<br>«''mountainous region of Transcaucasia. It lies mainly in Turkey, occupies all of Armenia, and includes southern Georgia, western Azerbaijan, and northwestern Iran''».</ref> დაიწყო სომხების და ქურთების გაძევების მრავალსაუკუნოვანი პროცესი. სომხეთში თურქების შემოსევის ახალი ტალღა დაკავშირებული იყო [[მონღოლთა იმპერია|მონღოლების შემოსევასთან]], ხოლო შემდეგ [[თემურლენგი]]ს შემოსევასთან. ამავე დროს, სომხურ მიწებს ადგილობრივი მოსახლეობისგან ართმევდნენ და ჩამოსულ მომთაბარე მოსახლეობას აძლევდნენ.<ref>''Аббас-Кули-ага Бакиханов.'' [http://www.vostlit.info/Texts/rus2/Bakihanov/frametext4.htm Гюлистан-и Ирам]:<br>«''шах Исмаил (Сефеви) переселил из Ирака племя Баят частью в Эриван, а частью в Дербенд и Шабран, чтобы усилить местных правителей''».</ref><ref name="АИ">[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE2/he2510.htm История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века.] — М.: Восточная литература РАН, 2002. — ISBN 5-02-017711-3<br>«''В описаниях современников сельджукское нашествие предстаёт как бедствие для стран Закавказья. Сельджуки быстрее всего утвердились в южных армянских землях, откуда армянское население вынуждено было эмигрировать в пределы Византии. Так возникло Киликийское Армянское царство, просуществовавшее до конца XIV в. На Армянском нагорье начался многовековой процесс оттеснения армянского и курдского населения пришлым тюркским. То же самое имело место и в пределах Закавказья''».</ref> თუმცა, ჯერ მონღოლების შემოჭრის პოქაში, [[მარკო პოლო]] აღნიშნავდა, რომ სომხური მოსახლეობა სჭარბობს მთელ სომხეთის ისტორიულ ტერიტორიაზე, [[სივასი]]დან მუღანამდე.<ref>«''Живут в этой провинции главным образом армяне-схизматики … Эта Армения в длину тянется от [[Себаста (Киликия)|Себаста]] [Сиваса] до равнины [[Муганская степь|Ороган]] [Мугань], а в ширину от гор [[Понтийские горы|Баркар]] до [[Тебриз|Тауриса]] [Тебриза]…''»<br>[http://www.vostlit.info/Texts/rus7/Jurden/frametext.htm После Марко Поло. Путешествия западных чужеземцев в страны трех Индий.] — М.: Наука, 1968.</ref>

[[1603|1603 წელს]], [[აბას I (ირანი)|აბას I-ის]] ორგანიზებით, აღმოსავლეთ სომხეთიდან [[სეფიანთა იმპერია|სპარსეთის]] სიღრმეში, სომხების მასობრივი გადასახლება დაიწყო. გადასახლების დროს, გაანადგურეს დიდი სომხური ქალაქი ''ჯუგა'' (ახლანდელი [[ჯულფა]], [[ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა|ნახიჩევანში]]), რომელიც [[აბრეშუმი]]თ ვაჭრობის მსოფლიო ცენტრი იყო. შემდგომ, ქალაქის გადასახლებული მკვიდრნი, [[ისპაანი]]ს სომხური გარეუბანი დააარსეს — „ახალი ჯუგა“.<ref name="Даврижеци">''Аракел Даврижеци.'' [http://www.vostlit.info/Texts/rus2/Davrizeci/text1.phtml Книга историй]</ref><ref name="historic.ru">[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000029/st022.shtm Всемирная история. Т. IV.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} — М., 1958. — С. 563.</ref> ზუსტად ამ მოვლენამ გამოიწვია სომხური მოსახლეობის მკვეთრი შემცირება აღმოსავლეთ სომხეთში.<ref name="Пути развития"/>

მუდმივი დამანგრეველი ომები სპარსეთსა და ოსმალეთის იმპერიებს შორის, ასევე მათმა „გადამწვარი მიწის“ პოლიტიკამ, გამოიწვია სომხეთის მოსახლეობის მკვეთრი შემცირება. სანამ მოიწევდა ოსმალეთის ჯარი, სპარსელებმა გადაასახლეს ასობით ათასი ადამიანი, შედეგად ამ ტერიტორიაზე ჩასახლდა თურქული ტომები. არსენი საფაროვის თქმით, თუ ტერიტორიის გადაცემა ხდება ადგილობრივი მოსახლეობის მოსპობით, მაშინ სრულიად იცვლება რეგიონის „კულტურული ლანდშაფტი“ და ტოპონიმები. ამ მოსაზრებას ემხრობა რუსი მკვლევარი ივან შოპენიც, რომელიც იმაზე მიუთითებს, რომ ჩამოსული თურქი მომთაბარე ტომები როდესაც ვერ ადგენდნენ დასახლების ძველ სახელწოდებას, მაშინ ისინი ახალ სახელს აძლევდნენ დასახლებას. სომხური მოსახლეობის ფართომასშტაბიანი გადასახლებით და ამ ტერიტორიაზე თურქულენოვანი მომთაბარე ტომების ჩასახლებით, რადიკალურად შეიცვალა რეგიონის ეთნიკური შემადგენლობა და მისი კულტურული ლანდშაფტი. დასახლებების ძველი სომხური ტოპონიმიკა ნაწილობრივ დარჩა, მაგრამ ადაპტირებული ან მთლიანად შეცვლილი თურქულზე.<ref name="SAPAROV">''Arseny Saparov.'' [http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179 The alteration of place names and construction of national identity in Soviet Armenia]</ref>

== ტოპონიმების გაჩენის აზერბაიჯანული ვერსია ==
მსოფლიო საისტორიო მეცნიერების აზრით, თურქები კავკასიაში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე არ გამოჩენილან. 630 წლის აპრილში, დასავლეთ თურქულმა სახაკანომ თავს დაესხა სომხეთს,<ref>Гумилёв Л. Н. ''Древние тюрки'', АЙРИС-пресс, 2009, isbn 978-5-8112-3742-5</ref> ხოლო VII-VIII საუკუნეებში, თანამედროვე სომხეთის ტერიტორიასა და აღმოსავლეთ თურქეთის მცირე ნაწილში, რამდენიმეჯერ შეიჭრა [[ხაზართა სახაკანო]]ს ჯარი, მაგრამ მნიშვნელოვანი რაოდენობით თურქები აქ [[XI საუკუნე]]მდე არ დასახლდნენ. თურქები, პირველად მასობრივად დასახლდნენ თანამედროვე სომხეთის ტერიტორიაზე XI საუკუნეში, სელჩუკების შეჭრით, როდესაც ჩამოსული თურქი მომთაბარე ტომებმა შეცვალეს რეგიონის ეთნიკური სურათი, რაც შეამცირა სომხური და ქურთული მოსახლეობა.<ref name="АИ1"/> ეს სათავე ჩაუყარა XI-XIII საუკუნეებში, აზერბაიჯანელი მოსახლეობის ფორმირებას, რომელიც [[XV საუკუნე]]ში დასრულდა.<ref name="АИ1">[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE2/he2510.htm История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века.] — М.: [[Восточная литература (издательство)|Восточная литература РАН]], 2002. — ISBN 5-02-017711-3<br>«''Нашествие сельджуков сопровождалось страшными опустошениями и разрушением многих закавказских городов. Оно имело огромные последствия для исторических судеб Закавказья. Впервые сюда пришла большая волна тюркского населения. Отдельные группы тюрок проникали в регион и прежде, преимущественно с севера (хазары, булгары и т. д.), но они не изменили этнический состав населения закавказских стран. Иное дело сельджуки. Их племена прежде всего обосновались на превосходных пастбищах Южного Азербайджана (собственно Азербайджана) и Мугани, а затем Арана. Предгорная часть Арана особенно интенсивно заселилась тюркскими кочевниками на протяжении XII—XV вв., и постепенно древнее название Аран заменилось на Карабах (тюркско-иранское Чёрный сад). (…) Проникновение тюрок в Восточное Закавказье постепенно привело к тюркизации значительной части местного населения, что положило именно в XI—XIII вв. начало формированию тюркоязычной азербайджанской народности. (…) На Армянском нагорье начался многовековой процесс оттеснения армянского и курдского населения пришлым тюркским''»</ref>

აზერბაიჯანული თვალსაზრისით, რომელიც მარტო აზერბაიჯანში არსებობს, თურქები რეგიონის ყველაზე ძველი მოსახლეობაა და შესაბამისად, თურქული ტოპონიმები სომხეთის ტერიტორიაზე, ჯერ [[ურარტუ]]ს ([[ძვ. წ. IX საუკუნე|ძვ. წ. IX]]-[[ძვ. წ. VI საუკუნე|VI საუკუნეებში]]) დროიდან გაჩნდა. საბირ ასადოვის თქმით, თვითონ სიტყვა ''ურარტუს'' თურქული ფესვი აქვს, სადაც „ურ/ური“ — „გორას“, ხოლო „ართ“ „პლატოს, მთას“ ნიშნავს. იგი ასევე აცხადებს, რომ [[არარატის ვაკე|არარატის ვაკის]] და [[სევანის ტბა|სევანის ტბის]] რეგიონის რიგი ადგილების დასახელება, რომელიც ასახულია ურარტუს წარწერებში, თურქული (აზერბაიჯანული) წარმოშობისაა. მისი აზრით, თურქულიდან „არ“ - „წითელი“ წარმოიშვა სომხეთის სახელი. [[დიდი სომხეთი]]ს დედაქალაქის, [[არტაშატი]]ს სახელიც, ასევე თურქულიდან გაჩნდა, სადაც „არტ“ აქვს „ფერდობი, ქედი, ზურგი, მთა“ მნიშვნელობა და „შატ“ — „კლდოვანი ბორცვი, შესართავი, მთის ამაღლება, მდინარის განშტოების ადგილი“. ასევე სახელწოდება „[[დვინი]]“, მისი განცხადებით, გამომდინარეობს თურქული „დაბან“-იდან, რაც „გორას, უღელტეხილს“ ნიშნავს. ასადოვის თქმით: „სომხეთის ყველა ისტორიული ძეგლი და მისი ტოპონიმები, ამტკიცებს, რომ ათასობით წლის განმავლობაში, აზერბაიჯანელები ამ ტერიტორიის ძირითადი მოსახლეობა იყო“.<ref>САБИР АСАДОВ. Историческая география Западного Азербайджана. (Дополненное, переработанное издание на русском языке). — Баку, издательство «Азербайджан», 1998. — 560 стр. Научный редактор Будаг Будагов, академик. НАПЕЧАТАНО СОГЛАСНО УКАЗУ ПРЕЗИДЕНТА АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ ГЕЙДАРА АЛИЕВА ОТ 26 МАРТА 1998 ГОДА «О ГЕНОЦИДЕ АЗЕРБАЙДЖАНЦЕВ». Стр. 17-22</ref> ასადოვის მოსაზრებით, „აზერბაიჯანული ტოპონიმების“ ჩანაცვლება „სომხური ტოპონიმებით“, ცალსახად „ტოპონიმების გენოციდია“, რომლის შემდეგ მოხდა ''[[აზერბაიჯანელების გენოციდის დღე|აზერბაიჯანელი ხალხის გენოციდი]]''.

გ. გაებულაევიც ასევე მიიჩნევს, რომ ტოპონიმები აღნიშნული [[პტოლემე]]ს მიერ, V საუკუნის ქართულ წყაროებში მოცემული ტოპონიმები, ეთნონიმები და ტოპონიმები, მოცემული VII საუკუნის [[აშხარჰაცუიცი|სომხურ გეოგრაფიაში]] და ასე შემდეგ, მიუთითების იმაზე, რომ ეს ტოპონიმები სამხრეთ კავკასიაში თურქული წარმოშობისაა, რომელიც გაჩნდა [[სკვითები]]ს და [[საკები]]ს ტომის შეღწევასთან ერთად, სადაც იგი ამ ტომებს თურქულენოვანს უწოდებს,<ref>Гиясаддин Аскер оглы Гейбуллаев. ТОПОНИМИЯ АЗЕРБАЙДЖАНА. Баку — Элм — 1986. АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ССР. СЕКТОР АРХЕОЛОГИИ И ЭТНОГРАФИИ</ref> მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოს მეცნიერებაში ისინი ცალსახად [[ირანული ენები|ირანულენოვანად]] ითვლებიან. ასე, გეიდულაევი მიიჩნევს თურქულ ტოპონიმებად: „უძველეს თურქულ ეთნო-ტოპონიმებს: ''[[კავკასიის ალბანეთი|ალბანი]] (I-II ს.), ბალასაქანი (III ს.), ქემაჰია (II ს.), კანგარი (V ს.), ჩოლი (V ს.), ხუნანი (V ს.), გარგარი (V ს.), შაქე (VII ს.), ტერტერი (VII ს.), [[განჯა]] (VIII ს.), სადაც ასახულია თურქულენოვანი ტომების სახელები: ალბანი, საქი, კამაკი, კანგარი, ჩოლი, ჰუნი, გარგარი, პეჩენეგი, ტერტერი, კანდჟეკი''“. თუმცა, თანამედროვე მეცნიერება, კავკასიელ ალბანელებს ცალსახად განიხილავენ [[ნახურ-დაღესტნური ენები|კავკასიურენოვან]] ტომებად, ლეკების ნათესავად.

== ტოპონიმების გადარქმევა XX საუკუნეში ==
[[ფაილი:Iravan with turkic toponims.jpg|250px|thumb|ერევნის გუბერნიის აღმოსავლეთი ნაწილი, თურქული ტოპონიმებით.]]
{{იხილეთ აგრეთვე|აზერბაიჯანელთა დეპორტაცია სომხეთიდან}}
[[XVII საუკუნე|XVII საუკუნიდან]] [[XIX საუკუნე|საუკუნის]] დასაწყისამდე, აღმოსავლეთ სომხეთის მოსახლეობის უმრავლესობას მუსლიმები წარმოადგენდნენ — [[აზერბაიჯანელები]] და [[ქურთები]], ხოლო XIX საუკუნის ბოლოს მათ უმრავლესობას აზერბაიჯანელები წარმოადგენდნენ.<ref>''Н. Г. Волкова (Наталья Георгиевна Волкова — одна из ведущих советских этнографов-кавказоведов, признанный ученый в области этнической истории народов Кавказа, автор нескольких монографических исследований по этническому составу населения Северного Кавказа, по кавказской этнонимике) Кавказский Этнографический Сборник'', Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М.Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз. <!-- — ISBN 2131 Т11272 это тип заказа и номер тиража --><blockquote>В 1897 г. из 137,9 тыс. населения здесь жило 63,6 тыс. армян (46,2 %), 71,2 тыс. азербайджанцев (51,7 %), 1,8 тыс. курдов (1,3 %). По данным сельскохозяйственной переписи 1922 г., всё население Зангезура насчитывало 63,5 тыс. человек, в том числе 56,9 тыс. армян (89,5 %), азербайджанцев 6,5 тыс. (10,2 %), русских 0,2 тыс. (0,3 %).</blockquote></ref> ჯაფარ გიასი და იბრაჰიმ ბოზიელი თავის წიგნში „Armenian acts of cultural terrorism“ (''კულტურული ტერორიზმის სომხური აქტები''), აღნიშნავს, რომ XX საუკუნის დასაწყისში, სომხეთის ტერიტორიაზე არსებული 2310 გეოგრაფიული დასახელებიდან 2000 თურქული წარმოშობისაა, რომელიც კორკოდიანის წიგნშიც, „საბჭოთა სომხეთის მოსახლეობა“ (1932) მოცემულია.<ref>[http://www.isagambar.az/cefer-giyasi-eng.htm Джафар Гияси и Ибрагим Бозйель. ARMENIAN ACTS OF CULTURAL TERRORISM. [[Анкара]] 1997] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100119180939/http://www.isagambar.az/cefer-giyasi-eng.htm |date=2010-01-19 }} <blockquote>In his Population of Soviet Armenia, published in 1932, Z. Korkodyan reports that in the 19th and early 20th centuries, about 2000 cites of the total 2310 were of Turkish origin. </blockquote> {{ref-en}}</ref>

[[სომხეთის სსრ]]-ში ტოპონიმების შეცვლის აქტი, მჭიდროდ იყო დაკავშირებული [[სსრკ]]-ს შიდა პოლიტიკურ პროცესებთან. 1924-1930 წლებში, შეცვალეს დაახლოებით 80 ტოპონიმი. ტოპონიმების შეცვლის მიზეზი, 1935 წლის 3 იანვრის ოფიციალური გადაწყვეტილებით დამტკიცდა. ოფიციალურ ბრძანებაში ტოპონიმების შეცვლის მიზეზი ახსნილია მათი რელიგიური წარმოშობით, ფეოდალური წარსულით და ა.შ. გარდა ამისა, ბევრი ტოპონიმი განმეორდებოდა ორ ან მეტ ტერიტორიაზე, რაც ართულებდა პოსტის და სხვა განყოფილებების საქმიანობას. ტოპონიმების შეცვლის მზარდმა აქციამ, დაფიქსირდა ომისშემდგომ წლებშიც (1946-1950 წწ.), რომლის ერთ-ერთი მიზეზი, 1945 წლის ნოემბერში, [[სომხების მიგრაცია სამხრეთ კავკასიაში|სომხების მასობრივი რეპატრიაცია]] იყო. 1946-1948 წლებში ახლო აღმოსავლეთიდან, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან, და დასავლეთ ევროპიდან, დაახლოებით 90 000 სომეხი ჩამოვიდა.<ref>Barbara A. Anderson and Brian D. Silver, "Population redistribution and the ethnic balance in Transcaucasia, " in Ronald G. Suny, ed., Transcaucasia, nationalism, and social change; essays in the history of Armenia, Azerbaijan, and Georgia (Ann Arbor : University of Michigan Press, 1996): 488.</ref> აღსანიშნავია, რომ [[სომხეთი]]ს [[სომხეთის პრეზიდენტი|პირველი პრეზიდენტი]] [[ლევონ ტერ-პეტროსიანი]]ც ამ გადმოსახლების დროს ჩამოვიდა სომხეთში.

სხვა სოციალურ-პოლიტიკური პროცესი, რომელიც დაკავშირებულია ტოპონიმების შეცვლასთან, სომხეთიდან აზერბაიჯანელი მოსახლეობის გადასახლება იყო.<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#no23 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk ] <blockquote>Another social-political process that apparently affected place naming in Armenia was the emigration of Azerbaijanis from the Armenian SSR that occurred in that period.</blockquote></ref> გადასახლების ბრძანება, 1948 წლის 10 მარტრს სსრკ-ს მინისტრთა საბჭომ მიიღო, რომლის მიხედვითაც, აზერბაიჯანელი მოსახლეობა [[სომხეთის სსრ]]-დან [[აზერბაიჯანის სსრ]]-ში გადაასახლეს.<ref>[http://www.hrono.info/dokum/194_dok/19480310azer.html Постановление N: 754 Совета министров СССР]</ref> ამ გეგმის მიხედვით, დაახლოებით 100 000 ადამიანი „ნებაყოფლობით“ უნდა გადასხლებულიყო. თვითონ გადასახლების პროცესი შეიცავდა სამ სტადიას: 10 000 ადამიანი 1948 წელს, 40 000 ადამიანი 1949 წელს, 50 000 ადამიანი 1950 წელს.<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#no23 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk] <blockquote>According to this plan some 100,000 people had to be «voluntarily» resettled. The emigration occurred in three stages : 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50,000 in 1950</blockquote></ref>

[[ფაილი:Карта-Новобаязетского-уезда.jpg|left|300px|thumb|ერევნის გუბერნიის ნოვობაიაზეტსკის და ალექსანდროპოლსკის მაზრის 1899 წლის რუკა, თურქული ტოპონიმებით.]]
1947 წლის 23 დეკემბრის [[სსრკ]]-ის მინისტრთა საბჭოს № 4083 დადგენილების ერთ-ერთ პუნქტში წერია:<ref>[http://ru.wikisource.org/wiki/Постановление_Совета_Министров_СССР_от_23.12.1947_№_4083 Постановление Совета Министров СССР от 23.12.1947 № 4083]</ref>
{{ციტირება|11. ნება დაერთოს სომხეთის სსრ-ს მინისტრთა საბჭოს, აზერბაიჯანელი მოსახლეობისგან გამოთავისუფლებულ შენობებსა და საცხოვრებელ სახლებში ჩაასახლონ საზღვარგარეთიდან ჩამოსული სომხები.}}

1967-1968 წლებში, მკვეთრად გაიზარდა ტოპონიმების შეცვლის შემთხვევები, როდესაც შეიცვალა 50-ზე მეტი ტოპონიმი.<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#no23 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk] <blockquote>These waves of emigrations of the Azerbaijani population and immigrations of Armenians were apparently one of the major causes for renamings in the Armenian SSR in the post-war period. We should also consider the general decline in Russo- Turkish relations in the aftermath of the Second World War, and Stalin’s demands for the return of the territories seceded to Turkey in 1921.31 The post-war renamings campaign ended in 1950, and the annual number of renamings steadily declined until 1967—1968. The years 1967 and 1968 were marked by a sudden increase in renamings when more than 50 place-names were changed. The explanation for this phenomenon could be the attempt of the local authorities to accommodate the resurgence of Armenian nationalism that occurred two years earlier.</blockquote></ref> 1980-იან წლების ბოლოსთვის, [[სომხეთის სსრ]]-ის ტერიტორიაზე, დარჩენილი იყო 152 აზერბაიჯანული სოფელი თურქული ტოპონიმით.<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#no23 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk ]<blockquote>By late 1980’s there were 152 Azerbaijani villages in the Armenian SSR all with Turkic place-names.</blockquote></ref>

მიუხედავად იმისა, რომ თურქული ტოპონიმების უმრავლესობა საბჭოთა კავშირის დროს შეიცვალა, „დეთურქიზაციის“ მთლიანი პროცესი სომხეთის დამოუკიდებლობის პირველ წლებში დასრულდა.<ref name="ИСКАНДАРЯН">[Александр Искандарян. АРМЕНИЯ: УДРЕВЛЕНИЕ МОДЕРНА. НАЦИОНАЛЬНЫЕ ИСТОРИИ НА ПОСТСОВЕТСКОМ ПРОСТРАНСТВЕ – II. АРМЕНИЯ: УДРЕВЛЕНИЕ МОДЕРНА. 2009. 225-243]</ref> მთლიანობაში, 1924 წლიდან 1988 წლამდე, სომხეთის სსრ-მ 600-ზე მეტი ტოპონიმი შეცვალა. უძრავი ქონების სახელმწიფო საკადასტრო კომიტეტის უფროსის მანუკ ვარდანიანის ცნობით, 2006 წელს კიდევ 57 დასახლებას შეეცვალა სახელი. 2007 წლისთვის, იგეგმებოდა კიდევ 21 დასახლებისთვის სახელის შეცვლა.<ref name="newsarmenia.ru"/>

=== ბუნებრივი ტოპონიმების გადარქმევა ===

=== ჰიდრონიმები ===
[[ფაილი:Gokcha.jpg|thumb|[[სევანის ტბა|გოქჩას]] ტბა Blackie & Sons ატლასზე ([[ედინბურგი]]) [[1882|1882 წელი]]]]
107 ჰიდრონიმიდან 71 (66 %) ჰიდრონიმი შეცვალეს.<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#Cairn_no29 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk] <blockquote>There are 107 hydronyms in the list, 71 (66 %) of which were renamed.</blockquote></ref> მათ ნაწილს ჰქონდა თურქული წარმოშობა, რაც წყალთანაა დაკავშირებული: ''-ჩაი'' (მდინარე), ''-გიოლი'' (ტბა), ''-ბულახი'' (წყარო), ''-სუ'' (წყალი). აქედან 26 შეცვალეს სახელის სომხური ექვივალენტიდ. ასე ''-გიოლი'' შეცვალეს ''-ლიჩ''-ით (12 ტოპონიმიდან სახელში ''გიოლით'' 11 შეცვალეს ''ლიჩ''-ზე), ''-ბულახი'' შეცვალეს ''ახბიურ''-ით (4 ტოპონიმი სახლეში ''-ბულახით'' 2 შეცვალეს ''ახბიურით'' და მხოლოდ ერთი რუსული ''-როდნიკი''-თ), ხოლო ''-სუ'' სომხური ''-ჯურ''-ით. სხვა სიტუაცია იყო თურქული ''-ჩაი''-თ. 9 ტოპონიმიდან, მხოლოდ ერთი შეცვალეს სომხური ''-გეტ''-ით. ხოლო დარჩენილი 8 ტოპონიმს ახალი სახელი მოიფიქრეს. მთლიანობაში, ტოპონიმების შეცვლის მეთოდი, ოთხ კატეგორიად შეგვიძლია დავყოთ:<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#Cairn_no29 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk] <blockquote>If one considers the method of renamings, it is possible to distinguish four categories. </blockquote></ref>

* 1. ტოპონიმის თარგმნა: ''ქარაგიოლი''-ს თურქული ტოპონიმის სომხური ვერსიაა ''სევლიჩი'' (შავი+ტბა); მდინარე ''ბალიღლი'' გადათარგმნეს ''ძიკნაგეთი'' (თევზიანი (მდინარე)). ჯამში 5 შემთხვევა.
* 2. ტოპონიმის ნახევრის თარგმნა ან ჰიბრიდული გადათარგმნა: ''შორბულახი'' → ''მუშახბიური''; ''ქარაგიოლი'' → ''ქარალიჩი'' (თარგმნა). ჯამში 12 შემთხვევა.
* 3. ლინგვისტური გადაკეთება:<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#Cairn_no29 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk] <blockquote>3. Linguistic adaptation : Kafan into Kapan (Hapan), Ertapin into Artabun.</blockquote></ref> ''კაფჰანი'' → ''[[კაპანი]]'', ''ერტაპინი'' → ''არტაბუნი''. 27 შემთხვევა.
* 4. სრული შეცვლა: ''ბასუტი'' → ''წავი'', ''ჩაიზემი'' → ''კაშუნი''. 29 შემთხვევა.

ასე, შეცვლილი ჰიდრონიმების ნახევარზე მეტს, ძველი ტოპონიმის ელემენტი გააჩნია.

=== ორონიმები ===
315 ორონიმიდან 164 (52%) ორონიმს ტოპონიმი შეუცვალეს. [[ორონიმი|ორონიმების]] შემთხვევაში, გამოირჩევიან შემდეგი თურქული ტოპონიმები: ''-დაღ'' (მთა) — 17 შემთხვევა, ''-თეფე'' ([[ბორცვი]]) — 9 შემთხვევა, ''-გაია'' ([[კლდე]]) — 4 შემთხვევა. თურქული ტოპონიმები, შემდეგი მეთოდით შეცვალეს: 17 ტოპონიმიდან ''-დაღ''-ით 10 შეცვალეს სომხური ექვივალენტიდ ''-სარ''; 6-დან 9 ტოპონიმი ''-თეფე''-თი შეცვალეს როგორც ''-სარ''-ით, ისე ''-ბლურ''-ით; ასევე ყველა 4 ''-გაია'' შეცვალეს ''-კარ''-ად. როგორც ჰიდრონიმების შემთხვევაში, აქაც შეგვიძლია გამოვყოთ ტოპონიმების შეცვლის 4 კატეგორია:<ref>[http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#Cairn_no29 Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk] <blockquote>Following the pattern established for hydronyms we can apply the same four categories here as well. </blockquote></ref>

* 1. ცნობილია, თარგმნის 8 შემთხვევა: ''აღდაღი'' → ''სპიტაკასარი'' (თეთრი+მთა); ''დემირლი'' → ''ერკრასარი'' (რკინის (მთა)).
* 2. ცნობილია, ჰიბრიდული თარგმნის 14 შემთხვევა: ''მურად-თეფე'' → ''მურადსარი'', ''კამარკაია'' → ''კამარკარი''.
* 3. გახშირებული მეთოდია ტოპონიმის გადაკეთება. ცნობილია 98 შემთხვევა: ''ხარტინლარი'' → ''ხარტინლერი'' (თურქული დაბოლოება ''ლარი'' შეცვლილია სომხური ''ლერი''-თ, მთის შემთხვევაში); ''იშიღლი'' → ''იშხანსარი''.
* 4. ცნობილია, ტოპონიმის მთლიანი შეცვლის 44 შემთხვევა: ''მამანი'' → ''წახკაძორი'', ''ბოღუთლუ'' → ''არდენი''.

== აზერბაიჯანის პოზიცია ==
თანამედროვე აზერბაიჯანელი ავტორები, სომხეთის მიერ თურქული ტოპონიმების შეცვლას, „კულტურული ტერორიზმის“ და „ლინგვისტური გენოციდის“ კვალიფიკაციას აძლევენ.<ref>[http://www.isagambar.az/cefer-giyasi-eng.htm Джафар Гияси, Ибрагим Бозйель. Армянские акты культурного геноцида. [[ანკარა]], 1997] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100119180939/http://www.isagambar.az/cefer-giyasi-eng.htm |date=2010-01-19 }} {{Cite web |url=http://www.isagambar.az/cefer-giyasi-eng.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2017-01-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100119180939/http://www.isagambar.az/cefer-giyasi-eng.htm |archivedate=2010-01-19 }} {{ref-en}}</ref>

== შეცვლილი თურქული ტოპონიმები ==
აზერბაიჯანელი ავტორების ცნობით, 1924-1991 წლებში, სომხეთში შემდეგი თურქული ტოპონიმები შეიცვალა:<ref>[http://www.azcongress.ru/article.php?775 Культурный терроризм Таблица топонимов деазербайджанизации территории Республики Армения. Из брошюры «Акты армянского культурного террора», изданной в 1997 г. в Анкаре при поддержке и участии Чрезвычайного и Полномочного Посла М.Новрузова.]{{Dead link|date=ოქტომბერი 2024 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref name="azeri">{{Cite web |url=http://www.anl.az/el/a/av_tqs.pdf |title=Депортация, Геноцид, Беженцы. Вагиф Арзуманлы, Назим |accessdate=2017-01-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100923001841/http://www.anl.az/el/a/av_tqs.pdf |archivedate=2010-09-23 }}</ref><ref>[http://garabagh.ws/wp-content/uploads//2009/11/1988-ci-il-sənədləri.doc Список переименованных азербайджанских населённых пунктов Армении согласно постановлениям Высшего Совета Армянской ССР. Назим Мустафа. Баку, 2006. Стр. 7-42] {{Az}}</ref>

{| class="wikitable sortable"
!ძველი სახელი
!ახალი სახელი
!რაიონი/მდებარეობა
!შეცვლის თარიღი
|-
|ავდალაღალი ({{lang-az|Avdalağalı}})||ვარაშენი||[[მარტუნი (სომხეთი)|მარტუნი]]||03.01.1935
|-	
|აბილქენდი ({{lang-az|Abilkənd}})||კალინინე||[[მასისი (ქალაქი)|მასისი]]||-
|-	
|აჯისუ ({{lang-az|Acısu}})||აჯაჯური||[[იჯევანი]]||-
|-
|აჯიბაჯი ({{lang-az|Acıbac}})<ref name="azeri"/>||აჯაბაჯი||[[კაპანი]]||09.04.1991
|-
|ადამხანი ({{lang-az|Adamxan}})<ref name="azeri"/>||ვარდაძორი||[[მარტუნი (სომხეთი)|მარტუნი]]||03.07.1968
|- 	
|ადიიამანი ({{lang-az|Adıyaman}})<ref name="azeri"/>||გარნოვიტი||[[თალინი]]||12.11.1946
|- 	
|აღაზორი||კატნაპიური||აბოვიანი||04.04.1946
|- 	
|აღბულახი ({{lang-az|Ağbulaq}})<ref name="azeri"/>||ლუსაპიური||სპიტაკი||26.04.1946
|- 	
|აღბულახი ({{lang-az|Ağbulaq}})<ref name="azeri"/>||აგპერეკი||წითელი სოფელი||09.04.1991
|- 	
|აღბულახი ({{lang-az|Ağbulaq}})<ref name="azeri"/>||აგბულაქი||გორუსი||09.04.1991
|- 	
|აღჯაარხი ({{lang-az|Ağcaarx}})<ref name="azeri"/>||არევიკი||ოკტემბერიანი||04.04.1946
|- 	
|აღჯაქიშლაქი ({{lang-az|Ağcaqışlaq}})<ref name="azeri"/>||გეტაშენი||არტაშატი||21.07.1948
|- 	
|აღჯაქიშლაქი ({{lang-az|Ağcaqışlaq}})<ref name="azeri"/>||გეტაზატი||არტაშატი||25.05.1967
|- 	
|აღჰამზალი ({{lang-az|Ağhəmzəli}})<ref name="azeri"/>||მარმარაშენი||მასისი||25.05.1967
|- 	
|აღინის რაიონი ({{lang-az|Ağin rayonu}})<ref name="azeri"/>||ანისის რაიონი||-||12.10.1961
|- 	
|აღქენდი ({{lang-az|Ağkənd}})<ref name="azeri"/>||აშოტავანი||[[სისიანი]]||17.04.1948
|- 	
|აღქენდი ({{lang-az|Ağkənd}})<ref name="azeri"/>||[[აღნჯაძორი]]||[[ეღეგნაძორი]]||03.07.1968
|- 	
|ალაგიოზი ({{lang-az|Alagöz}})<ref name="azeri"/>||[[არაგაწავანი]]||[[თალინი]]||31.07.1950
|- 	
|აღქილისა ({{lang-az|Ağkilsə}})<ref name="azeri"/>||კრაშენი||ახურიანი||07.12.1945
|- 	
|აღქილისა ({{lang-az|Ağkilsə}})<ref name="azeri"/>||[[აზატი (სომხეთი)|აზატი]]||[[ვარდენისი]]||03.01.1935
|- 	
|აღქილისა ({{lang-az|Ağkilsə}})<ref name="azeri"/>||ჯერმაკავანი||[[იჯევანი]]||19.04.1991
|- 	
|აღყალა ({{lang-az|Ağqala}})<ref name="azeri"/>||ბერდუნკი||[[გავარი (სომხეთი)|გავარი]]||09.04.1991
|- 	
|აღუდი ({{lang-az|Ağudi}})<ref name="azeri"/>||აგიტუ||[[სისიანი]]||09.04.1991
|- 	
|აღზიბირი ({{lang-az|Ağzıbir}})<ref name="azeri"/>||ლჩაპი||კამო||07.12.1945
|- 	
|ახტა ({{lang-az|Axta}})<ref name="azeri"/>||რაზდანი||-||30.04.1959
|- 	
|ახტის რაიონი ({{lang-az|Axtarayonu}})<ref name="azeri"/>||რაზდანის რაიონი||-||30.04.1959
|- 	
|ახტახანა ({{lang-az|Axtaxana}})<ref name="azeri"/>||ჩორატსანი||კაპანი||01.06.1940
|- 	
|ახუნდი ({{lang-az|Axund}})<ref name="azeri"/>||ბზოვანი||არტაშატი||-
|- 	
|აღდაღი ({{lang-az|Ağdağ}})||აგდანი||იჯევანი||25.05.1967
|- 	
|ალაქილისა ({{lang-az|Alakilsə}})<ref name="azeri"/>||გოვტუნი||ამასია||09.04.1991
|- 	
|ალაჩიქაია ({{lang-az|Alaçıqqaya}})<ref name="azeri"/>||ალაჩიგი||[[დილიჯანი]]||-
|- 	
|ალაჰვერდის რაიონი ({{lang-az|Allahverdi rayonu}})<ref name="azeri"/>||თუმანიანის რაიონი||-||19.09.1969
|- 	
|აღდაში ({{lang-az|Ağdaş}})||აბოვიანი||არტაშატი||01.12.1949
|- 	
|ალმალი ({{lang-az|Almalı}})<ref name="azeri"/>||[[ხნძორუტი (ვაიოცძორი)|ხნძორუტი]]||[[ვაიქი]]||12.11.1946
|- 	
|არალიხი ({{lang-az|Aralıx}})<ref name="azeri"/>||ერაზგოვარცი||ახურიანი||07.12.1945
|- 	
|არალიხი ({{lang-az|Aralıx}})<ref name="azeri"/>||გრიბოედოვი||აეჩმიაძინი||25.05.1978
|- 	
|არაზდიუზიუ ({{lang-az|Arazdüzü}})||ერასხი||სისიანი||03.07.1968
|- 	
|არაზდაიანი ({{lang-az|Arazdəyən}})<ref name="azeri"/>||ერასხი||არარატი||03.07.1968
|-	
|არიხველი ({{lang-az|Arıxvəli}})<ref name="azeri"/>||ლერნუტი||ახურიანი||21.10.1967
|- 	
|არმუდლუ ({{lang-az|Armudlu}})<ref name="azeri"/>||ტუფაშენი||არტიკი||31.05.1946
|- 	
|არმუდლუ ({{lang-az|Armudlu}})<ref name="azeri"/>||ტანზუტი||[[არმავირი (სომხეთი)|არმავირი]]||04.04.1946
|- 	
|არფა ({{lang-az|Arpa}})<ref name="azeri"/>||[[არენი]]||ეღეგნაძორი||10.09.1946
|- 	
|არფაჩაი ({{lang-az|Arpaçay}})<ref name="azeri"/>||ახურიანი||ახურიანი||31.07.1950
|- 	
|არფავარი ({{lang-az|Arpavar}})<ref name="azeri"/>||ლუსაკერტი/ნშავანი||არტაშატი||20.07.1945/21.10.1967
|- 	
|არზაქენდი ({{lang-az|Ərzəkənd}})||არზაკანი||რაზდანი||-
|- 	
|ახტახანა ({{lang-az|Axtaxana}})||ჯორასტანი||კაპანი||01.06.1940
|- 	
|ავდალარი ({{lang-az|Avdallar}})<ref name="azeri"/>||ცაწავანი||[[აბოვიანი]]||04.04.1946
|- 	
|ავდიბეი ({{lang-az|Avdıbəy}})<ref name="azeri"/>||წახკაბერი||[[სპიტაკი]]||21.10.1967
|- 	
|აიარი||აგარაკანძორი||ეღეგნაძორი||10.09.1946
|- 	
|აიასლი ({{lang-az|Ayaslı}})<ref name="azeri"/>||[[აიგესტანი]]||[[არტაშატი]]||03.01.1935
|- 	
|აინალი ({{lang-az|Aynalı}})<ref name="azeri"/>||დავდაშენი||თალინი||19.04.1950
|- 		
|აინალი ({{lang-az|Aynalı}})||წახკუნკი||ეჩმიაძინი||04.04.1946
|- 	
|აიანზური ({{lang-az|Əyənzur}})||[[აღავნაძორი (ვაიოცძორი)|აღავნაძორი]]||[[ეღეგნაძორი]]||10.09.1946
|- 	
|აირიმი||ფტავანი||ნოემბერიანი||-
|- 	
|აისესი ({{lang-az|Aysəsi}})||ყიზილგიული||ეღეგნაძორი||10.09.1946
|-
|ალიბეილი ({{lang-az|Əlibəyli}})||ატარბეკიანი||ეჩმიაძინი||04.04.1946
|-
|ალიგულუშენი ({{lang-az|Əliquluşən}})||აზატაშენი||გორისი||01.06.1940
|-	
|ალიხანი ({{lang-az|Əlixan}})||გეტიკი||გუკასიანი||03.01.1935
|- 	
|ალილი ({{lang-az|Əlili}})||სალვარდი||სისიანი||03.01.1935
|-
|ამირხანი||სარატაკი||არტიკი||01.06.1940
|- 	
|ამირლი||გტუჯური||აპარანი||19.04.1950
|-
|აშაღი-აღბაში ({{lang-az|Aşağı Ağbaş}})||[[არევაშატი]]||[[არტაშატი]]||20.08.1945
|-
|აშაღი-აღდანი ({{lang-az|Aşağı Ağdan}})||მორუტი||იჯევანი||20.05.1967
|- 	
|აშაღი-აღჯაგალა ({{lang-az|Aşağı Ağcaqala}})||ნერკინ-ბაზმაბერდი||თალინი||04.04.1946
|- 	
|აშაღი-ადიიამანი ({{lang-az|Aşağı Adıyaman}})<ref name="azeri"/>||ნერკინ-გეტაშენი||მარტუნი||07.12.1945
|- 	
|აშაღი-ალჩაჰი ({{lang-az|Aşağı Alçah}})<ref name="azeri"/>||არწვანისტი||მარტუნი||27.09.1968
|- 	
|აშაღი-აინალი ({{lang-az|Aşağı Aylanlı}})<ref name="azeri"/>||ლენუგი||ეჩმიაძინი||04.04.1946
|- 	
|აშაღი-განლიჯა ({{lang-az|Aşağı Qanlıca}})<ref name="azeri"/>||ვაგრამაბერდი||ახურიანი||26.04.1946
|-
|აშაღი-ყარაქოიმაზი ({{lang-az|Aşağı Qaraqoymaz}})<ref name="azeri"/> ||ნერკინ-სასუნაშენი||[[თალინი]]||12.11.1946
|- 	
|აშაღი-ყარანლიქი ({{lang-az|Aşağı Qaranlıq}})<ref name="azeri"/> (დასახლება)||მარტუნი||მარტუნი||-
|- 	
|აშაღი-ყარანლიქი ({{lang-az|Aşağı Qaranlıq}})<ref name="azeri"/> (რაიონი)||მარტუნი||მარტუნი||09.09.1930
|- 	
|აშაღი-ყარხიმი ({{lang-az|Aşağı Qarxm}})<ref name="azeri"/>||არაქსი||ეჩმიაძინი||04.04.1946
|- 	
|აშაღი-გიოზალდერე ({{lang-az|Aşağı Gözəldərə}})<ref name="azeri"/>||ვარდენისი||მარტუნი||07.02.1945
|- 	
|აშაღი-გიულასარი ({{lang-az|Aşağı Göyləsər}})<ref name="azeri"/>||დიმიტროვი||არტაშატი||01.12.1949
|-
|აშაღი-ნეჯილი ({{lang-az|Aşağı Necili}})<ref name="azeri"/>||საიათ-ნოვა||მასისი||25.01.1978
|- 	
|აშაღი-ფირთიკენი ({{lang-az|Aşağı Pirtikən}})<ref name="azeri"/>||ძორაგიუხი||[[თალინი]]||02.03.1940
|- 		
|ბაბაქიში I||ახავნაძორი||რაზდენი||15.07.1948
|- 	
|ბაბაქიში II||ბუჟაკანი||აპარანი||-
|- 	
|ბაბურლუ||ვარწარაშენი||ანი||03.02.1947
|- 	
|ბაჯიოღლი||აიკავანი||ახურიანი||07.12.1945
|- 	
|ბახჩალარი||ბაგარანი||ოკტემბერიანი||03.07.1968
|- 	
|ბარანა||ნოემბერიანი||ნოემბერიანი||04.01.1938
|- 	
|ბასარქეჩერი ({{lang-az|Basarkeçər}})<ref name="azeri"/>||[[ვარდენისი]]||[[ვარდენისი]]||11.06.1969
|- 	
|ბაშ-აბარანი||აპარანი||აპარინი||03.01.1935
|- 	
|ბაშიოხი||აიკუკი||აბოვიანი||04.04.1946
|- 	
|ბაშქენდი I||აკუნკი||აბოვიანი||04.04.1946
|- 	
|ბაშქენდი II||არწვაშენი||წითელი სოფელი||-
|- 	
|ბაშქენდი III||გეგარკუნიკი||კამო||04.04.1946
|- 	
|ბაშქენდი IV||ვერნაშენი||ეღეგნაძორი||10.09.1946
|- 	
|ბაშნალი||ბაგრამიანი||არტაშატი||01.12.1949
|- 	
|ბაიანდური||ბაგატური||გორისი||07.05.1969
|- 	
|ბაზარჯიკი||არაი||აპარანი||15.07.1946
|- 	
|ბადალი||ეხეგნუტი||ოკტემბერიანი||04.04.1946
|- 	
|ვეზირხანა||ძიტანკოვი||ანი||-
|- 	
|ბირელი||ლანჩარი||არარატი||03.07.1968
|- 	
|ბიტლიჯე||ბარცრაშენი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|ბილხეირი||შენავანი||აბარანი||19.04.1950
|- 	
|ბოღაზქესენი||ძორკანი||ანი||03.01.1935
|- 	
|ბოიუტლუ||არტენი||თალინი||31.07.1950
|- 	
|ბოზდოღანი||სარაკანი||ანი||03.01.1935
|- 		
|ბოზიოხუში||მუსაელიანი||გუკასიანი||12.11.1946
|- 	
|ბოიუქ-არიხველი||მეც-მანტაში||არტიკი||03.01.1935
|- 	
|ბოიუქ-ქეფენექი||მუსაელიანი||ახურიანი||03.01.1935
|- 	
|ბოიუქ-ქეითი||კეტი||ახურიანი||28.08.1948
|- 	
|ბოიუქ-ყარაქილისე||კიროვაკანი||-||03.01.1935
|- 	
|ბოიუქ-შეხრიარი||ნალბანდიანი||ოკტემბერიანი||19.04.1950
|- 	
|ბოიუქ-შიშთეფე||მეც-სეპასარი||გუკასიანი||12.11.1948
|- 	
|ბოიუქ-ვადი||ვედი||არარატი||04.04.1948
|-
|გატრანი||გეტამეჩი||ნაირი||21.07.1948
|-
|ჰაბიბქენდი||კალინინი||მასისი||26.09.1957
|- 	
|ჰაჯი-ბაირამი||ბაგარანი||ოკტემბერიანი||03.01.1935
|- 	
|ჰაჯი-ხალილი||წახკაოვიტი||არაგაცი||15.07.1946
|- 	
|ჰაჯილარი||მარგასტანი||ეჩმიაძინი||03.01.1935
|- 	
|ჰაჯი-მუღანი||მუხანი||კამო||-
|- 	
|ჰაჯი-ნაზარი||კამო||ახურიანი||03.01.1935
|- 	
|ჰაჯი-ყარა I||აიგეშატი||ეჩმიაძინი||03.01.1935
|- 	
|ჰაჯი-ყარა II||ლერნაპატი||გუგარკი||26.09.1957
|- 	
|ჰაჯი-ყარა III||მაკარაშენი||გუგარკი||01.03.1946
|-
|ჰასანქენდი||შატინი||ეხეგნაძორი||03.01.1935
|-
|ყაჩაგანი||ლერნავანი||სპიტაკი||26.04.1946
|- 	
|ყადირლი||ლადკანისტი||არარატი||03.07.1968
|-
|ყალარაქი||შენავანი||ოკტემბერიანი||04.04.1946
|-
|ყამიშგუთი||ეხეგნუტი||გუგარკი||03.01.1935
|- 	
|ყანლიჯა||მარმაშენი||ახურიანი||26.04.1946
|- 	
|ყაფილი||გუსანაგიუკი||ანი||03.02.1947
|- 	
|ყარაბოია||ხნკოიანი||სპიტაკი||26.04.1946
|- 	
|ყარაბულახი||ერინჟდატაპი||აპარანი||15.07.1946
|- 	
|ყარაბურუნი||კარმრაშენი||თალინი||31.07.1950
|- 	
|ყარაჩორანი||არაკიუგი||აშტარაკი||04.04.1946
|- 	
|ყარადაღლი I||მრგავეტი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|ყარადაღლი II||წახკაშენი||არტაშეტი||20.08.1945
|- 	
|ყარადაში||სევკარი||იჯევანი||-
|- 	
|ყარახამზალი||ბურასტანი||არტაშეტი||-
|- 	
|ყარაქილისე I||ახურიკი||ახურიანი||03.01.1935
|- 	
|ყარაქილისე II ({{lang-az|Qarakilsə}})<ref name="azeri"/>||[[ჰართავანი]]||[[აპარანი]]||19.04.1950
|- 	
|ყარაქილისე III||ძორაშენი||გუკასიანი||03.01.1935
|- 	
|ყარაქილისე IV||სისავანი||სისიანი||02.03.1940
|- 	
|ყარაქილისე V||სისიანი||-||02.03.1940
|- 	
|ყარალი||გატნაჯური||სპიტაკი||26.04.1946
|- 	
|ყარანლიქი||გეხოვიტი||მარტუნი||03.07.1968
|- 	
|ყარანლიქი||ლუსაჰიუკი||აპარანი||10.09.1948
|- 	
|ყარანლიქდერე||ლუსაძორი||იჯევანი||21.01.1935
|- 	
|ყარაგალა I||გეტაპი||თალინი||12.11.1946
|- 	
|ყარაგალა II||სევაბერდი||აბოვიანი||21.06.1948
|- 	
|ყარღაბაზარი||აიკაშენი||ეჩმიაძინი||25.05.1967
|- 	
|გარხუნი||ჯრარატი||ეჩმიაძინი||04.04.1946
|- 	
|გასიმალი/გასიმლი||გეტაპი||არტიკი||01.04.1940
|- 	
|გაშგა||ვერდაშატი||არარატი||10.09.1948
|- 	
|ყაზანჩი||მეგრაშენი||არტიკი||31.05.1946
|- 	
|გემერლი||არტაშატი||არტაშატი||04.09.1945
|- 	
|გემერლი||მეწამორი||ეჩმიაძინი||15.07.1946
|- 	
|გაზანფარი||[[არაგაწი (არაგაწოტნი)|არაგაწი]]||აპარანი||10.09.1948
|- 	
|გიოდაქბულახი||გარჩახპიური||ვარდენისი||12.08.1948
|- 	
|გიოდაქლი||მრგავანი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|გიოლი||ლიჩკი||მარტუნი||-
|- 	
|გორანი||გოგარანი||სპიტაკი||20.04.1946
|- 	
|გიოქუმბაზი||გეხანისტი||მასისი||01.12.1949
|- 	
|გიოზალდერე I||გეხადირი||არტიკი||31.05.1946
|- 	
|გიოზალდერე II||გეხაძორი||არტიკი||31.05.1946
|- 	
|გიოზალდერე III||გეხაძორი||არაგაცი||15.07.1946
|- 	
|გიოზლიუ||აკუნკი||თალინი||12.11.1946
|-
|ჰეიდარ-ბეი||სვერდლოვი||სტეფანავანი||01.04.1940
|-
|გოჩურლუ||მგრაშატი||ოკტემბერიანი||04.04.1946
|- 	
|გიოლგათი||გეგანისტი||არტიკი||15.07.1948
|- 	
|ყონახგირენი||შირაქი||ახურიანი||02.03.1940
|- 	
|ყოთურბულახი||კატნახპიური||სტეფანავანი||03.01.1935
|- 	
|გიოთური||გეტაპი||ეხეგნაძორი||03.01.1935
|- 	
|ყოშავენქი||აიკაძორი||ანი||19.04.1956
|-
|გიულდერვიში||ვოსკეტასი||თალინი||03.01.1935
|- 	
|გიულელი ({{lang-az|Güləli}})||[[აიგეძორი]]||შამშადილი||04.05.1939
|- 	
|გულუჩდანი||სპანდარიანი||არტიკი||31.05.1946
|- 	
|ყურდბულახი||აიგეშატი||ოკტემბერიანი||19.04.1950
|- 	
|ყურდბულახი||კრასარი||გუკასიანი||12.01.1946
|- 	
|გურჯალილი||გეხაპუში||კაპანი||29.06.1949
|- 	
|ყურდუგულუ||არმავირი||ოკტემბერიანი||03.01.1935
|- 	
|ყუშჩუ||კეჯუტი||აზიზბეკოვი||12.11.1946
|- 	
|გუთნიყიშლაქი||ხოვატშენი||არტიკი||15.07.1946
|- 	
|გუზუგიუდენი||აიგეშატი||ოკტემბერიანი||19.04.1950
|-	
|გუზუქენდი||ხოზიკენტი||ამასია||-
|-
|ყიფჩაქი||არიჩი||არტიკი||31.05.1946
|- 	
|გირახეირი||სიზავეტი||გუკასიანი||12.11.1946
|- 	
|ყირხბულახი||აკუნკი||ვარდენისი||03.01.1935
|- 	
|ყირხდეირმანი ({{lang-az|Qırxdəyirman}})<ref name="azeri" />||[[ჰნაბერდი (არაგაწოტნი)|ჰნაბერდი]]||[[არაგაწოტნის პროვინცია|არაგაწოტნი]]||15.07.1946
|-	
|ყიზილყოჩი||გუკასიანი||გუკასიანი||12.10.1956
|- 	
|ყიზილყოჩის რაიონი||გუკასიანის რაიონი||-||04.01.1938
|- 	
|ყიზილქილისა||კარმრავანი||გუკასიანი||03.01.1935
|- 	
|ყიზილთეიმური||ვოსკევაზი||აშტარაკი||03.01.1935
|- 	
|ყიზილიორენი||შენავანი||სპიტაკი||26.04.1946
|- 	
|ყილიჩატახი||სისერი||თალინი||12.11.1946
|-
|გიულაბლი||ჯორაზლუკი||აბარანი||15.07.1946
|- 	
|გიულაბლი||აიგეზდორი||შამშადილი||04.05.1939
|-	
|დაგარლი||გეტკი||ახურიანი||07.02.1945
|- 	
|დამჯილი||მურავიანი||აპარანი||03.01.1935
|- 	
|დანაგირმეზი I||ოვიტი||აპარანი||15.08.1948
|- 	
|დანაგირმეზი II||ნიგავანი||აპარანი||15.07.1940
|- 	
|დარგალი||აიგეზარდი||არტაშატი||30.12.1957
|- 	
|დაშგალა||კარაბერდი||ანი||03.02.1947
|- 	
|დაშლი||დაშტეკარი||არარატი||03.07.1968
|-
|დაშნუშავანი||აიგეხატი||თუმანიანი||02.02.1963
|-	
|დაიმადაღლი||შრვენანცი||კაპანი||-
|- 	
|დედელი||ეხნიკი||თალინი||12.11.1948
|- 	
|დელიქდაში||ცაკკარი||მარტუნი||-
|- 	
|დელიყარდაში||სარუხანი||კამო||-
|- 	
|დელექლი||წოვაშენი||აბოვიანი||21.06.1948
|-
|დემბელი||დებეტაშენი||ნოემბერიანი||18.08.1960
|-
|დერბენდი||კარმაკარი||ახურიანი||26.04.1948
|- 	
|დერეჩიჩექი||[[წაღკაძორი]]||[[რაზდანი (ქალაქი)|რაზდანი]]||1947
|- 	
|დერექენდი||ძორაგიუხი||გუგარკი||-
|- 	
|დერექოი||დერეგიუხი||გუკასიანი||-
|- 	
|დეველი||არარატი||არარატი||03.01.1935
|-
|ჯაბეჩალი||ჯორაოვიტი||მასისი||27.02.1960
|- 	
|ჯადგირანი I||ბაზმაიანი||ნაირი||08.07.1957
|- 	
|ჯადგირანი II||რაზდანი||აბოვიანი||03.01.1935
|- 	
|ჯაფარაბადი I||არგავანდი||მასისი||04.04.1946
|- 	
|ჯაფარაბადი II||გეტაშენი||ოკტემბერიანი||04.04.1946
|- 	
|ჯალალ-ოღლი||[[სტეფანავანი]]||სტეფანავანი||-
|-
|ჯამიშლი||[[ალაგიაზი]]||აპარანი||04.01.1938
|-
|ჯელები||ჯრაძორი||ამასია||26.04.1946
|- 	
|ჯანგი||ვარდაბლური||არაგაცი||19.04.1950
|- 	
|ჯენეთლი I||ლანჯაზატი||არტაშატი||21.10.1967
|- 	
|ჯენეთლი II||ზოვაშენი||არტაშატი||02.03.1940
|-
|ჯიზიხლარი||წოხამარგი||გუკასიანი||12.11.1948
|-
|ჯირჯირი||ვარსერი||სევანი||26.04.1948
|-	
|დირექლერი||კარნუტი||ახურიანი||26.04.1946
|- 	
|დოქუზი||კანაჩუტი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|დოვშანიქიშლაქი||შირავაკანი||ანი||19.04.1950
|- 	
|დიუზხარაბი||არტაშენი||გუკასიანი||12.11.1946
|- 	
|დიუზქენდი I||ახურიანი||ახურიანი||07.12.1945
|- 	
|დიუზქენდი II||ბაროჟი||თალინი||03.01.1935
|-
|ენგიჯე||განდძაკი||ეხეგნაძორი||10.09.1946
|-
|ილანჩალანი||არტაშავანი||აშტარაკი||-
|- 	
|ილხიაბი||აიგაბასტი||ახურიანი||26.94.1946
|- 	
|იმანშალი||მხჩიანი||არტაშატი||03.01.1935
|- 	
|იმირხანი||სარატაკი||არტიკი||01.061940
|- 	
|იმირლი||ტუჯური||აბარანი||19.04.1950
|- 	
|ინექლი||ანტარუტი||აშტარაკი||01.12.1949
|- 	
|იფექლი (ოილაღი)||მასისი||მასისი||4.04.1946
|- 	
|ქალ-ალი||ნორაბერდი||ანი||03.02.1947
|-
|კალთახჩი||არტაკიუკი||სპიტაკი||26.04.1946
|-
|კაფტარლი||პანიკი||არტიკი||-
|-
|ქელექარხი||გუკასიანი||მასისი||01.12.1949
|- 		
|ქეჩილი||მრაგაშატი||ოკტემბერიანი||04.04.1976
|- 	
|ქერფიჩლი||გეხადირი||აბოვიანი||03.01.1935
|- 	
|ქერიმარხი||სოვეტაკანი||ოკტემბერიანი||03.01.1935
|- 	
|ქერიმქენდი||ძახკაშენი||კამო||02.03.1940
|- 	
|ქესიქბაში||ლერნაკერტი||მარტუნი||07.12.1945
|- 	
|ქევერი||ნორ-ბაიაზეტი||კამო||13.04.1959
|- 	
|ქირაჩი||ჯრაპი||ანი||03.02.1947
|- 	
|ქიჩიქ-ქრიხველი||პოკრ-მანტაში||არტიკი||01.01.1935
|- 	
|ქიჩიქ-ყარაქილისე||აზატანი||ახურიანი||07.12.1945
|- 	
|ქიჩიქ-ქეფენექი||ოვიტი||ახურიანი||07.12.1945
|- 	
|ქიჩიქ-ქეითი||ლერნანცკი||ახურიანი||26.10.1946
|- 	
|ქიჩიქ-შიშთეფე||პოკრ-სეპასარი||გუკასიანი||12.12.1946
|- 	
|ყილისექენდი||სრაშენი||კაპანი||-
|- 	
|ქირდიქენდი||ლერნაძორი||კაპანი||-
|- 	
|ქოლაგირენი||ანტარამუტი||გუგარკი||10.09.1948
|- 	
|ქიორბულახი||ცხკაშენი||გუკასიანი||20.10.1946
|-
|ქორუ||ჯორაშენი||გორისი||19.04.1950
|-	
|ქიოსამამედი||ბატიკიანი||კამო||-
|- 	
|ქერფიულიუ||არშალუისი||ეჩმიაძინი||03.01.1935
|- 	
|ყურთქულაქი||ბოლორაბერდი||ეხეგნაძორი||10.09.1948
|- 	
|ქიულიუსერი||ბამბაკავანი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|კუზუჯიქი||ლანჩახპიური||კამო||19.04.1950
|- 	
|ლალექენდი||ლალიკიუკი||იჯევანი||-
|-
|ლელვერი||დებეტავანი||ნოემბერიანი||18.06.1960
|-
|ლემბელი||ბაგრატაშენი||ნოემბერიანი||18.06.1960
|-
|ლოკი||ვარტანიძორი||მეღრი||18.06.1960
|-
|მუჰმუთჯუკი||პემზაშენი||არტიკი||02.03.1940
|- 	
|მასტარა||[[დალარიკი]]||თალინი||21.08.1965
|- 	
|მაიდა||ლერნაროტი||აშტარაკი||01.12.1949
|- 	
|მეჯიდლი||ნორ-კიანგი||არტიკი||01.06.1940
|- 	
|მეჰრიბანი||კატნახპიური||თალინი||19.04.1950
|- 	
|მელიქქენდი||მელიკიუგი||არაგაცი||15.07.1946
|- 	
||მელიქლერი||სპანდარიანი||სისიანი||04.05.1939
|- 	
|მელიქიოხი||წახკავანი||იჯევანი||02.03.1940
|- 	
|მესიმლი||აიგებატი||არტაშატი||01.07.1949
|- 	
|მეზრე||ბარცრავანი||სისიანი||10.09.1946
|- 	
|მეჰრაბლი||ვარდაშენი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|მისხანა||ხაკავანი||რაზდანი||01.12.1949
|- 	
|მოლა-ბეიაზიდი||ბამბაკაშატი||ოკტემბერიანი||03.01.1935
|- 	
|მოლა-ბადალი||ბადალი||ოკტემბერიანი||-
|- 	
|მოლა-დურსუნი||შაუმიანი||ეჩმიაძინი||-
|- 	
|მოლა-გიოიჩე||მორალიკი||ანი||03.01.1935
|- 	
|მორუთი||აკნახპიური||იჯევანი||11.11.1970
|- 	
|მუღანჯიკი||აიგეძორი||გორისი||19.04.1950
|- 	
|მუნჯუხლუ||წილკარი||არაგაწი||15.07.1946
|- 	
|მურად-თეფე||კანაკერავანი||აბოვიანი||15.08.1964
|- 	
|მუსახანა||ვოსკეიასკი||ახურიანი||26.04.1946
|- 	
|მუსლუღლუ||ლანჩიკი||ანი||03.02.1947
|-
|ოღრუჯა||გარაიმანი||ვარდენისი||-
|-
|ორთაქილისე||მაისიანი||ახურიანი||26.04.1946
|-	
|ოჯაღგულუ||არაპი||ახურიანი||16.04.1946
|- 	
|ოღულბეილი||ბერკანუში||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|ორთაქენდი||გლაძორი||ეხეგნაძორი||10.09.1946
|- 	
|ოვანდერე||ოვნაძორი||სტეფანავანი||19.04.1950
|- 	
|იორდექლი||ლჩაშენი||სევანი||26.04.1946
|- 	
|ფაშაქენდი||მარმარიკი||რაზდანი||03.01.1935
|-
|ფაშალი||ზარიტაპი||აზიზბეკოვი||08.07.1957
|-
|ფირმელექი||არეკი||თალინი||03.01.1935
|- 	
|ფირმეზრე||კატნარატი||კაპანი||29.06.1949
|- 	
|ფირთიქენი||წახკასარი||თალინი||02.03.1940
|- 	
|ფოლად-აირიმი||ფოლადი||იჯევანი||-
|- 	
|საჩლი ({{lang-az|Saçlı}})||[[ნორაშენი (არაგაწოტნი)|ნორაშენი]]||[[არაგაწი]]||15.07.1946
|-
|თარამ-ამედი||მეგრაშეტი||ამასია||26.04.1946
|-
|ჰამზაჩემენი||ბოზიგეკი||გუგარკი||-
|-
|ხაჩაქილისე||ნაგაფეტვანი||არტიკი||30.01.1961
|- 	
|ხაჩადარაღი||აშტარაკი||იჯევანი||-
|- 	
|ხაჩდური||წახკაშატი||თუმანიანი||03.01.1935
|- 	
|ჰამამლი||სპიტაკი||სპიტაკი||28.09.1949
|- 	
|ხეირბეილი||ერვანდაშატი||ოკტემბერიანი||25.05.1967
|-
|ჩანახჩი||სოვეტაშენი||არარატი||10.09.1948
|- 	
|ჩათგირანი I||გეტაშენი||აბოვიანი||01.03.1935
|- 	
|ჩათგირანი II||ნორ-გეხი||აშტარაკი||10.02.1962
|- 	
|ჩემბერექი||წითელი სოფელი||წითელი სოფელი||-
|- 	
|ჩირახლი||ჯრარატი||ახურიანი||07.02.1945
|- 	
|ჩირფლი||ჯრაპი||ანი||03.02.1947
|- 	
|ჩიდამლი||აზატავანი||არტაშატი||20.08.1945
|- 	
|ჩიფთელი||ზუიგახპური||გუკასიანი||12.11.1948
|- 		
|ჩორლუ||ლერნეგიუხი||გუკასიანი||12.10.1967
|- 	
|ჩოთური||სარამეჩი||სპიტაკი||26.04.1948
|- 	
|ჩუბუქჩუ||ვარდანაშენი||ოკტემბერიანი||04.04.1948
|- 	
|ჩუბუქლუ||წოვაგიუხი||სევანი||03.01.1935
|-
|ჩული||არტავანი||აზიზბეკოვი||19.04.1950
|- 	
|ევჩილერი ({{lang-az|Evçilər}})||არაპზაპი||ოკტემბერიანი||10.04.1947
|- 		
|ელარი ({{lang-az|Ellər}})||[[აბოვიანი]]||აბოვიანი||12.10.1961
|- 	
|ელეიეზი||არაგაწი||თალინი||31.07.1950
|-
|ელიგირიხი||ასტაძორი||მარტუნი||03.01.1935
|- 	
|ელეროიუღუ ({{lang-az|Elləroyuğu}})||ელერი||ამასია||-
|-	
|ერდეფინი||ეხეგისი||ეხეგნაძორი||10.09.1946
|- 	
|ესქიფარა||ვისკეპარი||ნოემბერიანი||-
|-
|ეფენდი ({{lang-az|Əfəndi}})||კარაჯორი||სპიტაკი||26.04.1946
|- 	
|ეფენდი ({{lang-az|Əfəndi}})||ნორაშენი||სევანი||04.01.1938
|- 	
|ეფენდი||ნორ-კესერია||ოკტემბერიანი||14.01.1969
|-
|}

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.cairn.info/article.php?ID_REVUE=CMR&ID_NUMPUBLIE=CMR_441&ID_ARTICLE=CMR_441_0179#no23 The alteration of place names and construction of national identity in Soviet Armenia. Arseny SAPAROV]
* [http://www.azcongress.ru/article.php?268 აზერბაიჯანული ტოპონიმების ბედი. ჯაფარ გიასი, იბრაჰიმ ბოზიელი]{{Dead link|date=ოქტომბერი 2024 |bot=InternetArchiveBot }}

==სქოლიო==
<div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox">
{{Reflist
| colwidth = 30em
| refs =

}}</div>

[[კატეგორია:თურქული ენა]]
[[კატეგორია:სომხეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:სომხეთის გეოგრაფია]]