იხილეთ წყარო გვერდისთვის აბდი-ბირუნი

{{ინფოდაფა მონუმენტი
|მონუმენტის სახელი   = აბდი-ბირუნი
|მშობლიური სახელი   = {{lang-uz|Abdiberun xonaqohi}}
|სურათი            =  Antiquities of Samarkand. Mosque of Khodzha Abdu-Berun. View of the Mosque from the Northwest WDL3746.png
|სურათის ზომა           =   
|წარწერა            =  აბდი-ბირუნი XIX საუკუნეში
|კოორდინატები      = 
|მდებარეობა        = [[სამარყანდი]], [[უზბეკეთი]]
|არქიტექტორი = 
|მოქანდაკე =  
|ტიპი              =
|მასალა            =  
|სიგრძე            =
|სიგანე            =
|სიმაღლე          =  
|დაწყება           =[[1633]]
|დასრულება        = [[1636]]
|გახსნა             = 
|თარიღდება  = 
|მიძღვნილია        = 
|რუკის სურათი      = 
|რუკის ტექსტი      = 
|რუკის სიგანე     = 
|რელიეფი        =
|latd  = |latm  = |lats  = |latNS  = 
|longd = |longm = |longs = |longEW = 
|lat             = 39.610694
|long            = 66.975139
|ექსტრა           =  
}}
'''აბდი-ბირუნი''' ({{lang-uz|Abdiberun xonaqohi}}) — XVII საუკუნის პირველი ნახევრის მემორიალური და საკულტო დანიშნულების კომპლექსი [[სამარყანდი]]ს სამხრეთ გარეუბანში, [[უზბეკეთი]]. აგებულია [[1630]]-იან წლებში ბუხარის მმართველის [[იმამყული-ხანი]]ს ვეზირისა და ბიძის ნადირ დივან-ბეგის მიერ XII საუკუნის წმინდა ისლამურ ადგილზე. ითვლება ცენტრალური აზიის ერთ-ერთ უდიდეს შუა საუკუნეების მემორიალად.

== ისტორია ==
აბდი-ბირუნის ანსამბლის ჩამოყალიბება დაკავშირებულია საიდ აბდ-ი იბნ იაკუბის სახელთან, რომელიც იყო ოჯახური კლანის, აბდის წარმომადგენელი. ამ კუთხით ისინი ენათესავებოდნენ წინასწარმეტყველ მუჰამედს და იყვნენ მისი შთამომავლები ქალშვილის, [[რუქაია ბინტ მუჰამედი]]ს ხაზით. საიდ აბდ-ი იბნ იაკუბი [[მავერანაჰრი|მავერანაჰრში]] უფრო მეტად ცნობილი იყო ხოჯა აბდის სახელით. იგი იყო სამარყანდის ყადი და ცნობილი იყო თავისი სამართლიანობით. გარდაცვალების შემდეგ იგი დაკრძალეს ყიშლაღ აკმეჩეთის სასაფლაოზე სამარყანდის ციხე-კედლის გარეთ. ამასთან დაკავშირებით მისი დაკრძალვის ადგილის სახელწოდებას დაუმატეს სიტყვა „ბირუნი“, რაც ტაჯიკურად ნიშნავს „გარეთა მდებარეს“ (რადგან მდებარეობდა ქალაქის კედლის გარეთ), არსებობს ასევე [[აბდი-დარუნი]]ს მავზოლეუმი (დარუნი - შიგნითა), რომელშიც დაკრძალულია ოჯახის სხვა წარმომადგენელი აბდ-ალ მაზედინი. არსებობს ასევე ვერსია, რომ ორივე ანსამბლი აბდი-ბირუნიც და აბდი-დარუნიც ეძღვნება ერთი და იგივე ადამიანს, აბდ-ალ მაზედინს, რომელიც სამარყანდში ცნობილი იყო ხოჯა აბდის სახელით. 

ხოჯა აბდის კულტი სამარყანდში გაჩნდა ჯერ კიდევ IX-X საუკუნეების მიჯნაზე. სავარაუდოდ, ჯერ კიდევ [[XII საუკუნე]]ში აბდი-ბირუნის წმინდა ადგილი კეთილმოაწყო სულთანმა სანჯარმა, მაგრამ [[1220]] წელს მონღოლების მიერ [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიის]] დაპყრობის პერიოდში სამარყანდი და მისი შემოგარენი მთლიანად ნანგრევებად იქცა. წმინდა ადგილის აღდგენა დაიწყო მხოლოდ [[XVII საუკუნე]]ში. [[1633]] წელს ბუხარის ხანის გავლენიანმა ნათესავმა ნადირ დივან-ბეგმა აბდი-ბირუნის საფლავის გარშემო ააგო აგურის კედელი, მოგვიანებით კი მეჩეთი.

აბდი-ბირუნის ანსამბლი კარგად იყო შემონახული XX საუკუნის შუა წლებამვე. [[1959]]-[[1960]] წლებში იგი გამოიყენეს ფილმ „ხამზას“ დეკორაციად. [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] პერიოდში კომპლექსი არ შეიყვანეს სამარყანდის ღირსშესანიშნაობების სიაში და ფულადი სახსრები მის გადასარჩენად არც გამოუყიათ.  ანსამბლის რესტავრაცია დაიწყო მხოლოდ [[2000]]-იან წლებში. [[2013]] წლის მდგომარეობით ძირითადი სამშენებლო სამუშაოები მის ტერიტორიაზე დასრულებულია.

== არქიტექტურა ==
აბდი-ბირუნის ანსამბლი მდებარეობდა 4 000 კვადრატულ მეტრზე. სარესტავრაციო სამუშაოების დროს იქ აღმოაინეს კელიები. კომპლექსის ტერიტორიაზე შესვლა შეიძლება ჭიშკრის საშუალებით, რომელსაც აქვს [[პორტალი (არქიტექტურა)|პორტალის]] ფორმა. 

დარბაზი გადახურული იყო სფეროსებური [[გუმბათი]]თ. გუმბათის ბარაბანი ეპიგრაფიკული ელემენტებით იყო გაფორმებული. [[2000]] წლებში კომპლექსს მიაშენეს მცირე [[მინარეთი]].

==ლიტერატურა==
*Самаркад. Музей под открытым небом. — Ташкент: Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма, 1986. — С. 234, 246. — 248 с.
*Памятники искусства Советского Союза. Средняя Азия. Справочник-путеводитль. / Автор текста и составитель альбома Г.А. Пугаченкова. — М.: Искусство, 1983. — С. 395. — 428 с.

==რესურსები ინტერნეტში==
* {{cite web|url=http://lookuz.com/uz/node/957|title=Мавзолей Ходжи Абди Бирун}}{{Dead link|date=დეკემბერი 2020 |bot=InternetArchiveBot }}
* {{cite web|url=http://moysamarkand.uz/history/monuments/106-kompleks-hodzha-abdi-berun.html|title=Комплекс Ходжа Абди Берун}}{{Dead link|date=დეკემბერი 2020 |bot=InternetArchiveBot }}

[[კატეგორია:სამარყანდის ღირსშესანიშნაობები]]
[[კატეგორია:უზბეკეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:უზბეკეთის არქიტექტურა]]