იხილეთ წყარო გვერდისთვის ადელაიდა

{{ინფოდაფა დასახლება
 |სტატუსი                = ქალაქი
 |ქართული სახელი        = ადელაიდა
 |მშობლიური სახელი   = {{lang-en|Adelaide}}
 |ქვეყანა                  = ავსტრალია
|დაქვემდებარება = შტატის დედაქალაქი
 |პანორამა = Adelaide festival centre.jpg
|პანორამის სიგანე = 
|წარწერა = 
 |დროშა  = 
 |გერბი = COA Adelaida.svg
 |გერბის სიგანე            = 
 |დროშის სიგანე           = 
 |lat_dir = S |lat_deg = 34 |lat_min = 56 |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = 138 |lon_min = 35 |lon_sec = 
  |CoordAddon             = type:city(1124315)_region:AU
 |CoordScale              = 
 |ქვეყნის რუკის ზომა      = 
 |რეგიონის რუკის ზომა    = 
 |რაიონის რუკის ზომა     = 
 |რეგიონის ტიპი           = შტატი
 |რეგიონი                 = სამხრეთი ავსტრალია
 |რეგიონი ცხრილში        = 
 |შიდა დაყოფა = 
|რაიონის ტიპი = 
 |რაიონი                  = 
 |მმართველის ტიპი        = 
 |მმართველი              = 
 |დაარსების თარიღი     = 1836
 |პირველი ხსენება       = 
 |წინა სახელები           = 
 |სტატუსი-დან             = 
 |ფართობი                 = 1826,9
|დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 43
 |მოსახლეობა              = 1 225 235
  |აღწერის წელი           = 2011
  |სიმჭიდროვე             = 670,66
  |აგლომერაცია            = 
  |ეროვნული შემადგენლობა = 
 |დროის სარტყელი         = +9:30
 |DST                      = 
 |სატელეფონო კოდი        = +61 8
 |საფოსტო ინდექსი         = 
 |საიტი                    = www.cityofadelaide.com.au
|კატეგორია ვიკისაწყობში = Adelaide
}}

'''ადელაიდა''' ({{lang-en|Adelaide}}) — ქალაქი [[ავსტრალია]]ში, [[სამხრეთი ავსტრალია|სამხრეთ ავსტრალიის]] შტატის დედაქალაქი და მისი ყველაზე დიდი ქალაქი. ავსტრალიის სიდიდით მე-5 ქალაქი [[სიდნეი]]ს, [[მელბურნი]]ს, [[ბრიზბენი]]ს და [[პერთი]]ს შემდეგ. ქალაქში 2011 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემებით ცხოვრობდა 1 225 235 ადამიანი<ref name=population>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/quickstat/4GADE |title=Australian Bureau of Statistics |accessdate=2015-02-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924011854/http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/quickstat/4GADE |archivedate=2015-09-24 }}</ref>. მდებარეობს [[სამხრეთის ოკეანე|სამხრეთის ოკეანის]], [[წმინდა ვინსენტის ყურე|წმინდა ვინსენტის ყურის]] სანაპიროზე, [[ადელაიდის ვაკე]]ებზე, [[ფლოროს ნახევარკუნძული]]დან ჩრდილოეთით, [[ლოფტის მთა|ლოფტის მთის]] ქედის ძირში.

ქალაქი დაარსდა 1836 წლის 28 დეკემბერს, როგორც დედაქალაქი, რომელიც ავსტრალიაში იყო ერთადერთი თავისუფალი [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანული]] დასახლება. სახელი ეწოდა მეფე [[უილიამ IV|უილიამ IV-ის]] მეუღლის, [[ადელაიდა ფონ საქსენ-მეინინგენი|დედოფალ ადელაიდას]] პატივსაცემად. ქალაქის ერთ-ერთმა დამაარსებელმა, პოლკოვნიკმა [[უილიამ ლაიტი|უილიამ ლაიტმა]], შეიმუშავა ქალაქის გეგმა და შეარჩია ქალაქის განლაგების ადგილი მდინარე [[ტორენსი (მდინარე)|ტორენსის]] ნაპირზე. [[უილიამ პენი]]ს გავლენით, ლაიტმა ქალაქის ქუჩებს უჯრედის ფორმა მისცა, რომელშიც ერთმანეთს კვეთავენ ფართე ბულვარები და მოედნები. ქალაქის ცენტრი მთლიანად გარშემორტყმულია საპარკე ზონით. ადრეული ადელაიდა გახდა რელიგიური თავისუფლების, პროგრესული პოლიტიკის და სამოქალაქო უფლებების ციტადელი, რომლებმაც მოიტანეს უნიკალური სოციალური რეფორმების ჩატარება. დღეს ადელაიდა განთქმულია თავისი ფესტივალებით, ასევე ღვინით, ხელოვნებით და სპორტული მიღწევებით.

როგორც სამხრეთ ავსტრალიის სამთავრობო და კომერციული ცენტრი, ადელაიდა ფლობს სახელმწიფო და ფინანსური დაწესებულებების დიდ რაოდენობას. მათი უმრავლესობა მდებარეობს ქალაქის ცენტრში, ასევე შემოგარენში.

== გეოგრაფიული მდებარეობა ==
[[ფაილი:Adelaide metropolitan area map.svg|upright|thumb|ადელაიდას მეტროპოლიტან არეა]]
ადელაიდა მდებარეობს [[სამხრეთის ოკეანე|სამხრეთის ოკეანის]], [[წმინდა ვინსენტის ყურე|წმინდა ვინსენტის ყურის]] სანაპიროზე, [[ადელაიდის ვაკე]]ებზე, [[ფლოროს ნახევარკუნძული]]დან ჩრდილოეთით, [[ლოფტის მთა|ლოფტის მთის]] ქედის ძირში. ქალაქი გაჭიმულია 20 კმ-ზე სანაპიროდან [[ადელაიდის მთები|ადელაიდის მთების]] ძირამდე, და 90 კმ-ზე ჩრდილოეთით მდებარე ქალაქ [[გოულერი]]დან სამხრეთით მდებარე [[სელიქს-ბიჩი|სელიქს-ბიჩამდე]]. ავსტრალიის სტატისტიკის ბიუროს მონაცემებით, ადელაიდას საქალაქო ტერიტორიის საერთო ფართობი შეადგენს 870 კმ²-ს, და მისი საშუალო სიმაღლე ზღვის დონიდან შეადგენს 50 მეტრს. ლოფტის მთა მდებარეობს ქალაქიდან აღმოსავლეთით ადელაიდის მთებში და მისი სიმაღლე შეადგენს 727 მეტრს. ეს ყველაზე მაღალი წერტილია ქალაქში და სამხრეთ ავსტრალიის შტატის იმ ნაწილში, რომელიც მდებარეობს ქალაქ [[ბურა]]დან სამხრეთით.

ადელაიდის თანამედროვე ტერიტორიის დიდი ნაწილი ბრიტანულ დასახლებამდე წარმოადგენდა ბუშს, მხოლოდ სანაპიროზე არსებობდა [[ჭაობი]]ანი [[ნიადაგი]]. მაგრამ ბუნებრივი მცენარეულობებით დაფარული მნიშვნელოვანი ტერიტორია გაიწმინდა, [[ნაკრძალი|ნაკრძალების]] ტერიტორიების გარდა, ისეთების როგორებიცაა [[კლელანდის ნაკრძალი]] და [[ბელეირის ეროვნული პარკი]]. რეგიონზე მიედინება რამდენიმე [[მდინარე]] და ნაკადული. მათგან ყველაზე დიდებია მდინარეები ტორენსი და [[ონკაპარინგა]]. [[მტკნარი წყალი|მტკნარ წყალს]] ქალაქი იღებს რამდენიმე [[წყალსაცავი]]სგან, რომელთაგან ყველაზე დიდები — მაუნტ ბოლდი და ჰეპი უელი — უზრუნველყოფენ ქალაქის წყლის მოთხოვნილების ნახევარზე მეტს.

=== კლიმატი ===
ადელაიდა მდებარეობს [[ხმელთაშუაზღვის კლიმატი]]ს ზონაში და წვიმის დიდი ნაწილი აქ მოდის ზამთარში. ეს ქალაქი ყველაზე მშრალია ავსტრალიის ყველა მსხვილ ქალაქებს შორის. ზაფხულში ნალექების პროგნოზის გაკეთება საკმაოდ რთულია, და ის როგორც წესი უმნიშვნელო რაოდენობისაა და იშვიათია. ზამთარში კი ჩვეულებრივ მოდის ნალექების საკმაო რაოდენობა, რომელთაგან უმრავლესობა მოდის ივნისში (საშუალოდ დაახლოებით 80 მმ). [[წაყინვა|სუსხი]] საკმაოდ იშვიათობაა, ყველაზე ცნობილი შემთხვევები დაფიქსირებულია 1908 წლის ივლისში და 1982 წლის ივლისში. როგორც წესი, ამ ადგილებში არ აღინიშნება მნიშვნელოვანი [[თოვლი]], ლოფტის მთების და ადელაიდის მთების ზოგიერთი სხვა რეგიონების გარდა.

== ისტორია ==
ადელაიდის რაიონში ბრიტანელებით დასახლებამდე პერიოდამდე ცხოვრობდა [[ავსტრალიელი აბორიგენები]]ს კაურნის ტომი. მათ ეკუთვნოდათ ადელაიდის თანამედროვე ვაკე ადგილების და მისი გარშემო ადგილების ტერიტორია — სამხრეთით მდებარე [[კეიპ-ჯერვისი]]დან ჩრდილოეთით მდებარე [[პორტ-უეიკფილდი|პორტ-უეიკფილდამდე]]. ამ ტომის უნიკალურ წეს-ჩვეულებებში შედიოდა ტყის ხანძრების კონტროლირება ადელაიდის მთების რაიონში. ევროპელების დასახლების შედეგად, აბორიგენები გამოაძევეს ამ ტერიტორიიდან, და 1852 წლისთვის აღწერის შედეგებით ისინი შეადგენდნენ 650 ადამიანს. შემდგომში ტომის მოსახლეობის რაოდენობა მუდამ მცირდებოდა<ref>[http://online.cesanet.adl.catholic.edu.au/docushare/dsweb/GetRendition/Document-2903/html ''Adelaide Council Naming Practices, courtesy Catholic University'']</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.placenames.sa.gov.au/pno/pnores.phtml?recno=SA0076000 |title=''South Australian Place Names. courtesy Government of South Australia'' |accessdate=2015-02-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930201131/http://www.placenames.sa.gov.au/pno/pnores.phtml?recno=SA0076000 |archivedate=2007-09-30 }}</ref>.

სამხრეთ ავსტრალიის შტატი ახალ ბრიტანულ პროვინციად ოფიციალურად გამოცხადდა 1836 წლის 28 დეკემბერს ძველ ევკალიპტის ხესთან ადელაიდის თანამედროვე თანამგზავრ [[ჩრდილოეთი გლენელგი]]ს ტერიტორიაზე. დღეისათვის ეს დღე სამხრეთ ავსტრალიის შტატში დღესასწაულია [[Proclamation day]]. ახალი კოლონიის დედაქალაქის ასაშენებელი ადგილი შეირჩა და დაგეგმა პოლკოვნიკმა [[უილიამ ლაიტი|უილიამ ლაიტმა]]. 1823 წელს ლაიტი წერდა [[სიცილია|სიცილიის]] ქალაქ [[კატანია]]ზე: «ქალაქის ორი მთავარი ქუჩა ერთმანეთს კვეთავენ მართი კუთხით, ქმნიან მოედანს და მიდიან ჩრდილოეთის და სამხრეთის, დასავლეთის და აღმოსავლეთის მიმართულებით. ისინი ფართეები და ვრცელია, და თითოეული მათგანის სიგრძე შეადგენს დაახლოებით ერთ მილს». ზუსტად ეს გახდა ქალაქის გეგმის საფუძველი. ლაიტმა აირჩია ის გზა, რომ ქალაქი დაფუძნებულიყო ბორცვებზე, რომლებიც მდებარეობდნენ მდინარე ტორენსის ნაპირზე, რომელიც გახდა სასმელი წყლის ძირითადი წყარო ახალი კოლონიისათვის. დაგეგმარების ასეთი ტიპი ითვალისწინებდა, რომ ქალაქის პირველადი მდებარეობა მისი განვითარებისა და საზღვრების გაფართოების შემდეგ ოდნავ შეიცვლებოდა. ჩვეულებრივ ძველი ქალაქები ითხოვენ გზების გაფართოებას და პარკების დამატებას, მაშინ როდესაც, ადელაიდაში ისინი არსებობდნენ თავიდანვე. ადელაიდა გახდა თავისუფალი დასახლებულების კოლონიის ცენტრი, რომელიც იძლეოდა სამოქალაქო და რელიგიური თავისუფლების გარანტიებს. ეს განასხვავებს ქალაქს [[სიდნეი]]სგან და [[ჰობარტი]]სგან, რომლებიც დაფუძნდნენ როგორც კატორღელთა დასახლება.

ადელაიდას ძველი ისტორია გამოირჩეოდა ეკონომიკური არასტაბილურობით და არაკომპეტენტური მმართველობით. სამხრეთ ავსტრალიის შტატის პირველი [[გენერალ-გუბერნატორი]] [[ჯონ ჰაინდმარში]], ხშირად უპირისპირდებოდა უილიამ ლაიტს ქალაქის დაგეგმარებისა და განვითარების გამო. ქალაქის გარშემო არსებული ადელაიდის მთები უილიამ ლაიტმა მოამზადა გასაყიდად. სავარაუდოდ უნდა გაყიდულიყო 405 კმ² მიწა. ქალაქის ეკონომიკამ ზრდა დაიწყო 1838 წელს, როდესაც [[ახალი სამხრეთი უელსი]]დან და [[ტასმანია|ტასმანიიდან]] ჩამოიყვანეს შინაური ცხოველები. [[ცხვარი|ცხვრების]] მომრავლება და მატყლის გაყიდვა გახდა ქალაქის ადრეული ეკონომიკის საფუძველი. იმ დროისათვის უილიამ ლაიტის სამუშაო მიწის გასაყიდად მომზადებაზე დასრულდა, და ძველ კოლონისტებს შესთავაზეს დიდი ნაკვეთები. 1860 წლისთვის ქალაქს გარს ერტყა ხორბლის მინდვრები სამხრეთით მდებარე ქალაქ [[ენკაუნტერ-ბეი]]დან ჩრდილოეთით მდებარე ქალაქ კლერამდე.

1838 წლის ბოლოს ჯონ ჰაინდმარში გუბერნატორის პოსტზე შეცვალა [[ჯორჯ გოულერი|ჯორჯ გოულერმა]], რომელმაც დაიწყო გუბერნატორის რეზიდენციის, პოლიციის შენობების, ასევე ნავსაყუდელის და ადელაიდის პორტში საბაჟოს მშენებლობა. აშენდა საცხოვრებლები სახელმწიფო მოხელეებისთვის და [[მისიონერობა|მისიონერებისთვის]], ასევე რამდენიმე შენობა პოლიციის ნაწილისთვის. მისი მმართველობის პერიოდში ქალაქის ეკონომიკა ვითარდებოდა, მაგრამ კეთილდღეობამდე ჯერ კიდევ შორს იყო: კოლონია მუდმივად იმყოფებოდა ვალებში და [[ლონდონი]]ს ფინანსური დახმარების იმედზე.

1841 წელს ჯორჯ გოულერი უკან გაიწვიეს, და მისი ადგილი დაიკავა სერ [[ჯორჯ გრეი]]მ. მიუხედავად დიდი წინააღმდეგობებისა ჯორჯ გრეიმ შეამცირა სახელმწიფო აპარატის ხარჯები, მაგრამ ამან დიდი ეფექტი ვერ მოიტანა. ამავე წელს დასახლება [[გლენ ოსმონდი|გლენ ოსმონდში]] აღმოაჩინეს [[ვერცხლი]], [[სოფლის მეურნეობა]] აქტიურად ვითარდებოდა, და მთელ შტატში გაჩნდა სამთომოპოვების წარმოების საწარმოები. გრეის გუბერნატორის პოსტიდან წასვლის მომენტისთვის, ქალაქიდან ექსპორტზე გაჰქონდათ ხორცი, მატყლი, ღვინო, ხილი და ხორბალი, რაც წინ გადადგმული დიდი ნაბიჯი იყო 1842 წელთან შედარებით, როდესაც შენობების მესამედი მიტოვებული იყო.

ადელაიდის სავაჭრო კავშირები ავსტრალიის დანარჩენ შტატებთან დამყარდა 1853 წელს მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეიზე]] [[ნავიგაცია|ნავიგაციის]] წარმატებული დასაწყისის შემდეგ, რომელიც განახორციელა ქალაქის მაცხოვრებელმა [[ფრენსის კეიდელი|ფრენსის კეიდელმა]].

1856 წელს სამხრეთ ავსტრალიის შტატი გახდა ადგილობრივი თვითმმართველობის კოლონია, როდესაც ბრიტანეთის პარლამენტმა ახალი [[კონსტიტუცია|კონსტიტუციის]] [[რატიფიცირება]] მოახდინა. შემოღებული იქნა [[ფარული კენჭისყრა|ფარული კენჭისყრის]] პრაქტიკა და 1857 წლის 9 მარტს არჩეულ იქნა ორპალატიანი პარლამენტი. იმ დროისათვის ტერიტორიის მოსახლეობა შეადგენდა 109 917 ადამიანს<ref>{{cite web|author=Blair, Robert D.|year=2001|title=Events in South Australian History 1834-1857|format=HTML|work=Pioneer Association of South Australia|url=http://www.users.on.net/~rdblair/events-sa.htm|accessdate=2006-05-10|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Co0etR8?url=http://www.users.on.net/~rdblair/events-sa.htm|archivedate=2011-08-25}}</ref>.

1860 წელს გაიხსნა [[ტორნდონი]]ს [[წყალსაცავი]], რომელიც ქალაქისათვის გახდა წყლის ალტერნატიული წყარო. 1867 წელს ადელაიდაში დაიწყო ქუჩების გაზით განათება. 1872 წელს გაიხსნა [[ფოსტა|ფოსტის]] [[ტელეგრაფი|სატელეგრაფო]] ხაზი თითქმის 4000 კმ-ზე ადელაიდიდან პორტ [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინამდე]], რომელმაც სატელეგრაფო ქსელით დააკავშირა მაშინდელი ავსტრალიის კოლონიები [[ოსტ-ინდოეთი|ოსტ-ინდოეთთან]]. 1874 წელს დაარსდა [[ადელაიდას უნივერსიტეტი]]. 1881 წელს გაიხსნა [[სამხრეთ ავსტრალიის ხელოვნების გალერეა]]. 1896 წელს გაიხსნა კიდევ ერთი წყალსაცავი — [[ჰეპი უელი]].

XIX საუკუნის დასასრულს ქალაქი უკვე აწარმოებდა მნიშვნელოვან ვაჭრობას, გაჩნდა ბევრი ბანკები და სხვა კომერციული დაწესებულებები. ადელაიდიდან ჩრდილოეთით ბურას კონცხისკენ, სადაც არსებობენ საბადოები, აშენდა 226 კმ-იანი [[რკინიგზა]]. 1890-იანი წლების ბოლოს [[ავსტრალია]]ს შეეხო მკაცრი ეკონომიკური დეპრესია, რომელმაც დაამთავრა «მიწის ბუმის» და ტერიტორიის უკონტროლო გაფართოების ერა. [[მელბურნი]]ს საფინანსო დაწესებულებები და [[სიდნეი]]ს ბანკები დაიკეტა. ქვეყანაში [[შობადობა]]მ მნიშვნელოვნად იკლო, ხოლო [[მოსახლეობის იმიგრაცია]] პრაქტიკულად შეწყდა. [[ექსპორტი]]ს საერთო მოცულობა სამხრეთ ავსტრალიაში შემცირდა თითქმის ორჯერ. 1884 წლის [[გვალვა]]მ და ცუდმა მოსავალმა კიდევ უფრო დაამძიმა სიტუაცია შტატში, რის შედეგადაც ზოგიერთი ოჯახი გადასახლდა [[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიაში]]. ადელაიდამ სიძნელეები გადაიტანა შედარებით ადვილად, სხვა დიდ ქალაქებთან — სიდნეისთან და მელბურნთან შედარებით, რომლებიჩ კიდევ ებრძოდნენ [[ოქროს ციებ-ცხელება|ოქროს ციებ-ცხელების]] შედეგებს. ამას გარდა, [[ვერცხლი]]ს და [[ტყვია|ტყვიის]] საბადოების აღმოჩენამ [[ბროუკენ ჰილი]]ს მიდამოში დაეხმარა სიტუაციის სიტუაციის გამოსწორებაში. [[საბიუჯეტო დეფიციტი]] დარეგისტრირდა სულ ერთი წლის განმავლობაში, მაგრამ მთავრობას მოუწია ხარჯვითი ნაწილის სერიოზული შემცირება. ქალაქის ეკონომიკის ერთადერთი სექტორები, რომლებიც არ დაზარალდნენ ამ დეპრესიის დროს, იყო [[ღვინო|ღვინის]] და [[სპილენძი]]ს წარმოება.

1900 წელს ქალაქის ქუჩებში დაამონტაჟეს ელექტროგანათება, ხოლო 1909 წელს პირველი მგზავრები გადაიყვანა ელექტრო [[ტრამვაი]]მ. 28 000 ადამიანი იღებდა მონაწილეობას [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]]. ადელაიდის ეკონომიკამ გადაიტანა ომისშემდგომი ბუმი, მაგრამ რამდენიმე შემგომმა თანმიმდევრობითმა გვალვებმა შედეგად მოიტანა მორიგი ეკონომიკური ვარდნის დადგომა 1930-იან წლებში. სიტუაციის გამოსწორება შესაძლო გახდა ძლიერი და კარგი მმართველობის გამო. [[ეკონომიკის მეორადი სექტორი|ეკონომიკის მეორადმა სექტორმა]] გასწრება დაუწყო [[ეკონომიკის პირველადი სექტორი]]ს წიაღისეულის მოპოვებას, რეგიონის რესურსებზე დამოკიდებულების შემცირებით. 1933 წლის აღწერის შედეგად შტატის მოსახლეობა შეადგენდა 580 949 ადამიანს, მოსახლეობის ზრდის ტემპი იყო შემცირებული, ვიდრე სხვა შტატებში, რაც აიხსნებოდა რეგიონის ეკონომიკური სიძნელეებით.

[[მეორე მსოფლიო ომი]] გახდა იმპულსი ადელაიდის განვითარებისთვის და [[ეკონომიკის დივერსიფიკაცია|ეკონომიკის დივერსიფიკაციისთვის]] [[ტომას პლეიფორდ IV|ტომას პლეიფორდ IV-ის]] მთავრობის პერიოდში, რომელიც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა რეგიონის სხვა ავსტრალიის ქალაქებთან შედარებით უფრო დაცული ამ ქალაქის მრეწველობის განვითარებას. ომში მონაწილეობას იღებდა 70 000 ადამიანი და ამ პერიოდში შტატის მეორე პორტში, ქალაქ [[უაიალა]]ში (ადელაიდიდან 395 კმ-ით ჩრდილო-დასავლეთით) ვითარდებოდა [[გემთმშენებლობა]].

სამხრეთ ავსტრალიის შტატის მთავრობამ ამ პერიოდიდან დაიწყო რეგიონის ომისშემდგომი საწარმოო შესაძლებლობების აქტიურად გამოყენება. [[Holden]]-ის (ეკუთვნის [[General Motors]]-ს) და [[Chrysler Corporation|Chrysler]] (დღეისათვის [[Mitsubishi]]) საერთაშორისო მწარმოებლები აქტიურად ანვითარებენ ქალაქის [[საავტომობილო მრეწველობა]]ს და გარდაქმნიან მას ავსტრალიის ერთ-ერთ მსხვილ ინდუსტრიულ ცენტრად. 1954 წელს [[მანუმი]]დან წყალგაყვანილობამ ქალაქი უზრუნველყო მტკნარი წყლით მდინარე მურეიდან, ხოლო 1955 წელს ადელაიდას თანამგზავრ ქალაქ [[უესტ ბიჩი|უესტ ბიჩთან]] გაიხსნა საერთაშორისო [[აეროპორტი]]. იმიგრანტებისთვის დახმარების პროგრამამ, რომელიც მიღებული იქნა 1973 და 1974 წლებს შორის, რეგიონში ჩამოიყვანა 215 000 იმიგრანტი მთელი მსოფლიოდან.

1970-იან წლებში [[დანსტენი]]ს მთავრობა დიდ ყურადღებას აქცევდა ქალაქის კულტურულ განვითარებას, ატარებდა სოციალურ რეფორმებს და უზრუნველყოფდა ქალაქში ხელოვნების განვითარებას. 1985 და 1996 წლებს შორის ადელაიდაში ჩატარდა [[ფორმულა ერთი]]ს შეჯიბრება აღმოსავლეთის პარკების [[ადელაიდა (ტრასა)|ადელაიდას]] ქუჩების ტრასაზე<ref name="f1-move">{{cite web|last=|first=|authorlink=|coauthors=|title=Adelaide Street Circuit|work=|publisher=Formula 1 Database|date=|url=http://www.f1db.com/f1/page/Adelaide_Street_Circuit|format=|doi=|accessdate=2007-06-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Co1DtS5?url=http://www.f1db.com/f1/page/Adelaide_Street_Circuit|archivedate=2011-08-25}}</ref>. შტატის ძირითადი ბანკის დახურვამ რეგიონში გამოიწვია ეკონომიკური სიძნელეები, რომლებიც გრძელდებოდა 2004 წლამდე, როდესაც რეიტინგულმა სააგენტო [[Standard & Poor's]]-მა ადელაიდას მიანიჭა [[საკრედიტო რეიტინგი]] ААА<ref>{{Citation
  | last = 
  | first = 
  | author-link = 
  | last2 = 
  | first2 = 
  | author2-link = 
  | title = All-round country
  | newspaper = [[The Australian]]
  | pages = p14
  | year = 2004
  | date = 2004-09-29
  | url = 
}}</ref>. უკანასკნელ წლებში [[რანი (მთავრობა)|რანის]] მთავრობის პერიოდში შტატში აღინიშნება ეკონომიკური ზრდა.

== მოსახლეობა ==
2011 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემებით, ადელაიდას ქალაქის ნაწილის მოსახლეობა შეადგენდა 1 225 235 ადამიანს<ref name=population />, რის შედეგადაც იგი მოსახლეობის რაოდენობით მეხუთე ქალაქია. 2002—2003 წლების პერიოდში მოსახლეობის რაოდენობა გაიზარდა 0,6 %-ით, იმ დროს, როდესაც საშუალო ზრდა ქვეყანაში შეადგენს 1,2 %-ს. სამხრეთ ავსტრალიის შტატის მთელი მოსახლეობის დაახლოებით 70,3 % ცხოვრობს ადელაიდის ქალაქის ფარგლებში, ამიტომ სამხრეთ ავსტრალიის შტატი ითვლება ერთ-ერთ ყველაზე ცენტრალიზებულ შტატად. ძირითადი რაიონები, სადაც აღინიშნა მოსახლეობის ზრდა, გახდნენ ადელაიდას შემოგარენი ქალაქები [[Mawson Lakes, South Australia|Mawson Lakes]] და [[Golden Grove, South Australia|Golden Grove]]. ქალაქელები ფლობენ 341 227 სახლს, 54 826 შერეულ სახლს ანუ [[თაუნჰაუზი|თაუნჰაუზს]] და 49 327 ბინას.

ქალაქის უფრო მეტად შეძლებული და განათლებული მაცხოვრებლები ცხოვრობენ სანაპირო რაიონებში (როგორებიცაა [[Brighton, South Australia|Brighton]] და [[Hallett Cove, South Australia|Hallett Cove]]), აღმოსავლეთის რაიონებში ([[Tusmore, South Australia|Tusmore]] და [[Norwood, South Australia|Norwood]]) და სამხრეთ-აღმოსავლეთ რაიონებში ([[Burnside, South Australia|Burnside]] და [[Waterfall Gully, South Australia|Waterfall Gully]]). ქალაქის თითქმის ყოველ მეხუთე მოსახლეს (17,9 %) აქვს საუნივერსიტეტო განათლება. ქალაქში სამუშაო სპეციალობის მქონე [[შრომისუნარიანი მოსახლეობა|შრომისუნარიანი მოსახლეობის]] ადამიანების რაოდენობა შემცირდა 1991 წლის აღწერის შესაბამისად 62,1 %-დან 2001 წლის აღწერის შესაბამისად 52,4 %-მდე.

მოსახლეობის უმრავლესობა საკუთარ თავს თვლის [[ქრისტიანობა|ქრისტიანად]], ძირითადად: [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკედ]] (22,1 %), [[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანად]] (14,0 %), [[პრესვიტერიანობა|პრესვიტერიანად]] (8,4 %) და [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლებად]] (3,8 %). მოსახლეობის დაახლოებით 24 % არ თვლის საკუთარ თავს რომელიმე [[ეკლესია (ნაგებობა)|ეკლესიის]] მიმდევრად, რაც მნიშვნელოვნად მაღალია, ვიდრე მთელი ქვეყნის მაჩვენებელი — 18,7 %.

მთლიანად ადელაიდას მაცხოვრებლები ბერდება უფრო მალე, ვიდრე ავსტრალიის სხვა შტატების მსხვილი ქალაქების მოსახლეობა. ქალაქის მოსახლეობის მეოთხედზე ცოტათი მეტს (26,7 %) შეადგენენ ადამიანებს, რომელთა ასაკი 55 წელია ან მეტი, მაშინ როდესაც ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელია 24,3 %. ადელაიდაში ცხოვრობს 15 წლამდე ასაკის ბავშვთა ყველაზე ნაკლები რაოდენობა, რაც შეადგენს ქალაქის მოსახლეობის 17,8 %-ს, მაშინ როდესაც ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელია — 19,8 %.

ქალაქის იმ მაცხოვრებლების წილი, რომლებიც დაიბადნენ ავსტრალიის ფარგლებს გარეთ შეადგენს მთელი მოსახლეობის 23,7 %-ს (262 367 ადამიანი). მათი ძირითადი ნაწილი ცხოვრობს ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთ ([[Woodville, South Australia|Woodville]] და [[Athol Park, South Australia|Athol Park]]) და ცენტრალურ რაიონებში. მოსახლეობის ყველაზე მნიშვნელოვანი ჯგუფები, რომლებიც დაიბადნენ სხვა ქვეყნებში არიან [[ინგლისი]]დან (7,3 %), [[იტალია|იტალიიდან]] (1,9 %), [[შოტლანდია|შოტლანდიიდან]] (1,0 %), [[ვიეტნამი]]დან (0,9 %) და [[საბერძნეთი]]დან (0,9 %) ჩამოსულები. [[ინგლისური ენა|ინგლისური ენის]] გარდა ყველაზე გავრცელებული ენებია [[იტალიური ენა|იტალიური]] (3,0 %), [[ბერძნული ენა|ბერძნული]] (2,2 %), [[ვიეტნამური ენა|ვიეტნამური]] (1,2 %), [[პუტუნჰუა]] (ერთ-ერთი ჩინური ენა 0,8 %) და [[კანტონური]] (ჩინური ენის ერთ-ერთი დიალექტი 0,7 %)<ref>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?subaction=-1&producttype=QuickStats&areacode=405&action=401&collection=Census&textversion=false&breadcrumb=PL&period=2006&javascript=true&navmapdisplayed=true& |title=''Adelaide (Statistical Division), courtesy Australian Bureau of Statistics'' |accessdate=2015-02-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070830103307/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?subaction=-1&producttype=QuickStats&areacode=405&action=401&collection=Census&textversion=false&breadcrumb=PL&period=2006&javascript=true&navmapdisplayed=true& |archivedate=2007-08-30 }}</ref>.

== ქალაქის დაგეგმარება ==
ადელაიდა — კარგად დაგეგმარებული ქალაქია, რომლის გეგმა შემუშავდა ავსტრალიის პირველი ქალაქმშენებლის, პოლკოვნიკ [[უილიამ ლაიტი]]ს მიერ. ადელაიდის ქუჩები წარმოადგენს უჯრედს, რომლის ცენტრში («შიდა ქალაქი») განლაგებულია ხუთი მთავარი მოედანი, ხოლო ქალაქის ცენტრს გარს ერტყმის პარკების მთლიანი რკალი. ლაიტის გეგმას პირველი დასახლებულებისათვის თავიდან განსაკუთრებული ენთუზიაზმი არ გამოუწვევია. მისით კმაყოფილი არც შტატის პირველი გუბერნატორი [[ჯონ ჰაინდმარში]] ყოფილა. მაგრამ ლაიტმა მაინც თავისი გაიტანა და ყველა წინააღმდეგობა გადალახა. ასეთმა განლაგებამ ქალაქს მისცა მრავალი უპირატესობა: თავიდანვე ადელაიდას ჰქონდა ფართე გზები რამდენიმე ხაზით, ქალაქში ორიენტირება საკმაოდ ადვილი იყო, ხოლო მის ცენტრს გარს ეკრა ლამაზი პარკები. ადელაიდაში არსებობს ორი რგოლური ავტომაგისტრალი, რომელიც გახდა ლოგიკური გაგრძელება ქალაქის პირველყოფილი გეგმისა. შიდა რგოლი გადის პარკების საზღვარზე, ხოლო გარე გადის ქალაქის ცენტრის შორეულ საზღვარზე<ref>[http://www.transport.sa.gov.au/transport_network/projects/better_roads/adelaides_inner_outer_ring_routes.asp ''Adelaide’s Inner and Outer Ring Routes, courtesy South Australian Department of Transport'']</ref>.

გაფართოებისას, ქალაქმა ზოგიერთ საკითხში გადააჭარბა ლაიტის საწყის გეგმას. მრავალი ქალაქ-თანამგზავრი აშენდა XX საუკუნის მეორე ნახევარში, რომელთაგან ყველაზე დიდი გახდა [[სოლსბერი (სამხრეთ ავსტრალია)|სოლსბერი]] (Salisbury) და [[ელიზაბეტი (სამხრეთ ავსტრალია)|ელიზაბეტი]] (Elizabeth) ქალაქის ჩრდილოეთით. დღეისათვის ეს ორი ქალაქი მთლიანად გარს ეკვრის ქალაქის ცენტრს. ადელაიდის მთების რეგიონის განვითარება დაიწყო სამხრეთ-აღმოსავლეთ შოსეს მშენებლობის შედეგად. ქალაქის მშენებლობის განვითარებამ ქალაქის სამხრეთში აუცილებელი გახადა სამხრეთის ჩქაროსნული მაგისტრალის მშენებლობა. ახალი გზები — არ იყო მზარდი ქალაქის პრობლემების გადაწყვეტის ერთადერთი საშუალება. ეგრეთ წოდებული [[ო-ბანი]] სატრანსპორტო სიძნელეების უნიკალური გადაწყვეტის მაგალითია, რომელსაც ადელაიდა შეეჯახა 1980-იან წლებში<ref>{{cite web|title=Adelaide's Freeways - A History from MATS to the Port River Expressway|work=Ozroads|url=http://www.ozroads.com.au/SA/freeways.htm|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Co1srti?url=http://www.ozroads.com.au/SA/freeways.htm|archivedate=2011-08-25|accessdate=2015-02-06}}</ref>. ადელაიდას უახლოესი შემოგარენის — [[გოლდენ გროუვი]]ს (Golden Grove) განვითარება 1980-იანი წლების ბოლოს შეიძლება ჩაითვალოს წარმატებული საქალაქო დაგეგმარების მაგალითად. მთლიანად, ახალი რაიონები არც თუ ისე კარგად არიან ინტეგრირებულები ქალაქის პირველყოფილ გეგმაში, როგორც ძველი ქალაქ-თანამგზავრები, ამიტომ ადელაიდას სატრანსპორტო სისტემა უპირისპირდება გარკვეულ სიძნელეებს, რომლებიც გარკვეულწილად არ შეიძლება შევადაროთ [[მელბურნი]]ს ან [[სიდნეი]]ს ტრაფიკის პრობლემებს.

== ქალაქ-თანამგზავრები ==
სამხრეთ ავსტრალიის შტატის — ადელაიდის ქალაქ-თანამგზავრების ყველა საფოსტო ინდექსი იწყება ციფრით — ‘5’.

== ეკონომიკა ==
ადელაიდის ეკონომიკის ძირითადი დარგებია მატერიალური წარმოება, თავდაცვითი წარმოება და გამოკვლევები, ასევე მომსახურების სფერო. აქ მდებარეობს მსხვილი თავდაცვითი, საწარმოო და საკვლევი ზონები. ასეთებს მიეკუთვნება საავტომობილო მრეწველობის საწარმოები [[General Motors|Holden]] და [[Mitsubishi]], ასევე სამედიცინო დანადგარების და ელექტროტექნიკის საწარმოები. ავსტრალიაში წარმოებული მთელი ავტომობილების თითქმის ნახევარი კეთდება ადელაიდაში<ref>[https://web.archive.org/web/20030407145302/http://www.southaustralia.biz/fact_sheets/fact_automotive.biz.pdf ''South Australia Fact Sheet: Automotive, courtesy Business South Australia''] ''(.pdf)''</ref>. გლობალური მედიაკონცერნი [[News Corporation]] დაარსდა და 2004 წლამდე მდებარეობდა ადელაიდაში, რომელსაც [[რუპერტ მერდოკი]] დღემდე თვლის საკუთარ «სულიერ სახლად». ავსტრალიის მსხვილი ნავთობმომპოვებელი კომპანია [[Santos]] (South Australia Northern Territory Oil Search), ცნობილი ავსტრალიური ლუდსახარში კომპანია [[Coopers Brewery|Coopers]], მაღაზიათა მსხვილი ქსელი [[Harris Scarfe]] და ავსტრალიაში სიდიდით მეორე საინვესტიციო კომპანია [[Argo Investments Limited]] განთავსებულია ადელაიდაში. 1992 წლიდან სამხრეთ ავსტრალიის მთავარი ბანკის — [[State Bank of South Australia]]-ის გაკოტრებამ გამოიწვია შტატის ვალების მკვეთრი ზრდა (4 მილიარდ ავსტრალიურ დოლარამდე). ამან მოიტანა ის, რომ შტატის მთავრობა რამდენიმე თანმიმდევრობითი პერიოდების განმავლობაში იძულებული იყო აქცენტი გაეკეთებინა შეზღუდულ ბიუჯეტზე და მუდმივად ამცირებდა ხარჯებს, რაც თავის მხრივ აფერხებდა შტატის და ქალაქის ეკონომიკურ განვითარებას. ბოლო დროს ვალი მნიშვნელოვნად შემცირდა, რამაც ხელი შეუწყო შტატის მთავრობას ხელახლა მიეღო საკრედიტო რეიტინგი AAA+<ref>{{Cite web |url=http://www.southaustralia.biz/news/sa_creditrating.htm |title=''South Australia’s Credit Rating the Highest, courtesy Business South Australia'' |accessdate=2015-02-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220501050756/http://www.southaustralia.biz/ |archivedate=2022-05-01 }}</ref>. სამხრეთ ავსტრალიის შტატის ეკონომიკა, რომელიც საკმაოდ მჭიდროდ დაკავშირებულია ადელაიდის ეკონომიკასთან, აგრძელებს უფრო სწრაფ ზრდას, ვიდრე ქვეყნის ეკონომიკა მთლიანად<ref>[https://web.archive.org/web/20060217221635/http://www.southaustralia.biz/PDFs/economic_performance_update_dec05.pdf ''South Australia’s Economic Performance Update, courtesy Business South Australia''] ''(.pdf)''</ref>.

ადელაიდაში მდებარეობს ავსტრალიის თავდაცვითი წარმოების მნიშვნელოვანი ნაწილი. ამ საწარმოებს ქვეყნის ბიუჯეტში შეაქვთ მილიარდ ავსტრალიურ დოლარზე მეტი ყოველწლიურად. ავსტრალიის თავდაცვითი სექტორის კომპანიების 70 % მდებარეობს ადელაიდაზე. ძირითადი სახელმწიფო თავდაცვით-საკვლევი ინსტიტუტები, [[Defence Science and Technology Organisation]], და თავდაცვითი მრეწველობის სხვა სტრუქტურები მდებარეობენ ადელაიდის შემოგარენში მყოფ სოლსბერიში, ედინბურგის სამხედრო ბაზიდან შორიახლოს. დანარჩენი თავდაცვითი საწარმოები (როგორებიცაა [[Saab Systems]]) მდებარეობენ ადელაიდის ტექნოლოგიურ პარკში. [[Australian Submarine Corporation]], რომელიც მდებარეობს ადელაიდას საწარმოო შემოგარენ [[ოზბორნი|ოზბორნში]] (Osborne), დაკავებულია ავსტრალიური «კოლინზის» ტიპის წყალქვეშა გემების დამუშავებით და წარმოებით<ref>[http://www.navy.gov.au/fleet/submarine.html The Fleet — Royal Australian Navy]</ref> და უახლოეს პერიოდში მოიგო კონტრაქტი 6 მილიარდი ავსტრალიური დოლარის თანხის ოდენობით ახალი ავიამზიდების წარმოებაზე<ref>{{Cite web |url=http://www.defence-sa.com/ |title=''South Australia: The Defence Industry Choice, courtesy Defence SA'' |accessdate=2015-02-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080509131746/http://www.defence-sa.com/ |archivedate=2008-05-09 }}</ref>.

ქალაქის მომუშავე მოსახლეობის საერთო რაოდენობა შეადგენს 466 829 ადამიანს, რომელთაგან 62,3 % მუშაობს მთელი მუშა დატვირთვით, ხოლო 35,1 % ნაწილობრივი. უკანასკნელ წლებში შეიმჩნევა იმ ადამიანთა რაოდენობის ზრდის ტენდენცია, რომლებიც მუშაობენ არასრული სამუშაო დღე (მათ შორის კონტრაქტით), მათი წილი გაიზარდა 1991 წლის 11,6 %-დან დღევანდელ თითქმის მესამედამდე. მომუშავე მოსახლეობის 15 % მუშაობს წარმოებებში, 5 % მშენებლობაში, 15 % ვაჭრობაში, 11 % ბიზნესში, 7 % განათლების სფეროში და 12 % ჯანდაცვის და სოციალურ სფეროში. საშუალო ინდივიდუალურმა შემოსავალმა 15 წელზე უფროსი პირებისათვის შეადგინა $447 კვირაში, საშუალო $466-თან შედარებით ქვეყანაში. ოჯახის საშუალო შემოსავალმა შეადგინა $1137 კვირაში, საშუალო $1171-თან შედარებით ქვეყანაში<ref>{{Cite web |url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?subaction=-1&producttype=QuickStats&areacode=405&action=401&collection=Census&textversion=false&breadcrumb=PL&period=2006&javascript=true&navmapdisplayed=true&#Income |title=''Adelaide (Statistical Division), courtesy Australian Bureau of Statistics'' |accessdate=2015-02-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070830103307/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?subaction=-1&producttype=QuickStats&areacode=405&action=401&collection=Census&textversion=false&breadcrumb=PL&period=2006&javascript=true&navmapdisplayed=true&#Income |archivedate=2007-08-30 }}</ref>. ადელაიდაში ცხოვრების და უძრავი ქონების ღირებულების ხარჯები მნიშვნელოვნად დაბალია, ვიდრე ავსტრალიის სხვა ქალაქებში. საცხოვრებელი ბინების საშუალო ღირებულება ადელაიდაში ორჯერ დაბალია, ვიდრე [[სიდნეი]]ში და შეადგენს [[მელბურნი]]ს საცხოვრებელი ბინების საშუალო ღირებულების დაახლოებით 75 %-ს. უმუშევრობის საშუალო დონე 2007 წლის მარტში შეადგენდა 6,2 %-ს<ref>{{Cite web |url=http://www.workplace.gov.au/lmip/LabourForceData/SouthAustralia/Adelaide/ |title=''Adelaide, courtesy Labour Market Information Portal'' |accessdate=2015-02-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070904085208/http://www.workplace.gov.au/lmip/LabourForceData/SouthAustralia/Adelaide/ |archivedate=2007-09-04 }}</ref>. უმუშევრობა ადელაიდას ჩრდილოეთი თანამგზავრი ქალაქების მოსახლეობას შორის მნიშვნელოვნად მაღალია, ვიდრე ადელაიდას სხვა რეგიონებში და შეადგენს 8,3 %-ს, იმ დროს, როდესაც ადელაიდას აღმოსავლეთ და სამხრეთ თანამგზავრ ქალაქებში ეს დონე საშუალოზე დაბალია და შეადგენს 4,9 %-ს და 5,0 %-ს შესაბამისად<ref>{{Cite web |url=http://www.workplace.gov.au/NR/rdonlyres/1E5ADA69-1DF0-4680-A16A-F376109E9091/0/SA_6_Regions_2007_04.pdf |title=''SA Regional Labour Force Data, courtesy Australian Bureau of Statistics Labour Force Survey'' |accessdate=2015-02-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070619211401/http://www.workplace.gov.au/NR/rdonlyres/1E5ADA69-1DF0-4680-A16A-F376109E9091/0/SA_6_Regions_2007_04.pdf |archivedate=2007-06-19 }}</ref>.

=== ტრანსპორტი ===
ადელაიდა მდებარეობს ავსტრალიის კონტინენტის სამხრეთი ნაწილის ცენტრში, რის შედეგადაც ის მთავარი სატრანსპორტო კვანძია და უზრუნველყოფს კავშირს ქვეყნის აღმოსავლეთ და დასავლეთ რეგიონებს შორის. ქალაქში არსებობს [[საზოგადოებრივი ტრანსპორტი]]ს განვითარებული სისტემა, რომელიც მოიცავს საავტობუსო მარშრუტების (მათ შორის ცნობილი [[ო-ბანი]]ს), საგარეუბნო მატარებლების და [[ტრამვაი]]ს ხაზის ფართე ქსელს. ტრამვაის ხაზი ადელაიდა-გლენელგი უახლოეს პერიოდში დაგრძელდა და გაუკეთდა რეკონსტრუქცია, და ახლა გადის ქალაქის ცენტრის გავლით ჩრდილოეთიდან სამხრეთ-დასავლეთით. ისტორიულად ადელაიდაში გადაადგილება იყო შედარებით ადვილი, ვიდრე ავსტრალიის სხვა შტატების დედაქალაქებში, რასაც უზრუნველყოფდა ქალაქის დაარსებიდან დაწყებიდან ფართე ქუჩების და მრავალხაზიანი გზების მშენებლობა. ადელაიდას ხუმრობით ეძახდნენ «ოცი წუთის ქალაქს» — საშუალოდ ზუსტად ეს დრო იყო საჭირო გარეუბნიდან საქმიან ცენტრამდე მისასვლელად. მაგრამ, ბოლო წლებში საქალაქო ქსელი ძნელად უმკლავდება ტრანსპორტის რაოდენობის ზრდას<ref>{{cite web|title=Metro Malcontent - The Twenty Minute City No More|work=Royal Automobile Association, South Australia|date=2005|url=http://www.raa.net/download.asp?file=documents\document_677.pdf|accessdate=2020-12-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090115022910/http://www.raa.net/download.asp?file=documents%5Cdocument_677.pdf|archivedate=2009-01-15}} (1.18 MB [[PDF]])</ref>.

ადელაიდაში არსებობს სამი ძირითადი ავტომაგისტრალი, რომელთაგან ორი ჩქაროსნულია. სამხრეთ-აღმოსავლეთის ავტომაგისტრალი, აერთებს ქალაქს ადელაიდის მთების რაიონთან და შემდეგ მიემართება აღმოსავლეთით ქალაქ [[მურეი-ბრიჯი|მურეი-ბრიჯამდე]]. პორტ-რივერის ჩრდილოეთის ჩქაროსნული ავტომაგისტრალი აერთებს ადელაიდას საზღვაო პორტს ფედერალურ ტრასებთან. სამხრეთის ჩქაროსნულ ავტომაგისტრალზე ორგანიზებულია რევერსირებული მოძრაობა, ის უკავშირებს ადელაიდის სამხრეთ გარეუბნებს ქალაქის ცენტრს. შემოვლითი ავტომაგისტრალი ადელაიდის ჩრდილოეთით მდებარე გარეუბნის — გოულერის გარშემო, ასევე ხელსაყრელი სატრანსპორტო კორიდორია. 2008 წელს დაიწყო ახალი ჩქაროსნული ავტომაგისტრალის (ჩრდილოეთის) მშენებლობა, ასევე სამხრეთის შოსეს რეკონსტრუქცია, რომელიც მოიცავს მის გაფართოებას და რამდენიმე სატრანსპორტო განშტოების მშენებლობას. ამ პროექტების დასრულება საშუალებას იძლევა ტრანსპორტის უწყვეტი მოძრაობის ორგანიზებას სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ ქალაქის ცენტრის გვერდის ავლით და ასევე ხელს შეუწყობს დაშორებულ სამხრეთის გარეუბნებთან დაკავშირების პრობლემის გადაწყვეტას<ref>[http://www.transport.sa.gov.au/transport_network/projects/southroad_upgrade/index.asp South Road Upgrade'']</ref>.

ქალაქის დასავლეთ ნაწილში მდებარე (სულ შვიდ კილომეტრში ქალაქის ცენტრიდან) ადელაიდას საერთაშორისო [[აეროპორტი]] ყველაზე ახალი და თანამედროვე აეროპორტის ტერმინალია ავსტრალიაში. აეროპორტის გამტარუნარიანობა შეადგენს 6,3 მილიონ მგზავრს წელიწადში. აეროპორტის შენობა, რომელიც ითავსებს შიდა და საერთაშორისო რეისებს, აშენდა დაძველებული ტერმინალის ნაცვლად. აეროპორტი სერტიფიცირებულია ყველა სახის საჰაერო აპარატების მიღებაზე, მათ შორის [[Airbus A380]]. 2007 წლის მარტში ადელაიდის აეროპორტმა დაიკავა მეორე ადგილი აეროპორტების საერთაშორისო რეიტინგში 5-დან 15 მილიონი მგზავრების კატეგორიაში და მიიღო შესაბამისი ჯილდო<ref>{{Citation
  | last = Innes
  | first = Stuart
  | author-link = 
  | last2 = 
  | first2 = 
  | author2-link = 
  | title = Super airliner cleared to land at our new airport
  | newspaper = [[The Advertiser (Adelaide)|The Advertiser]]
  | pages = 
  | year = 2005
  | date = [[2005-01-10]]
  | url = 
}}</ref>. აეროპორტს შეუძლია ერთდროულად მიიღოს 27 თვითმფრინავი და ემსახურება 3000 მგზავრს საათში. ადელაიდას მეორე აეროპორტი — [[პარაფილდი]], ძირითადად გამოიყენება საერთო დანიშნულების ფრენების შესასრულებლად. ის მდებარეობს 18 კილომეტრში ჩრდილოეთით ქალაქის ცენტრიდან.

== ჯანდაცვა ==
ქალაქში პირველი საავადმყოფო გახდა 1840 წელს დაარსებული [[ადელაიდის სამეფო ჰოსპიტალი]] (Royal Adelaide Hospital) (RAH). დღეს ეს ქალაქის ერთ-ერთი დიდი საავადმყოფო და სასწავლო მოედანია ადელაიდის უნივერსიტეტის სამედიცინო სკოლისათვის. საავადმყოფოს ტევადობა შეადგენს 705 საწოლს. RAH-ის სხვა განყოფილებები, რომლებთაც აქვთ უფრო ვიწრო სპეციალიზაცია, — Hampstead Rehabilitation Centre მდებარეობენ ადელაიდას ქალაქ-თანამგზავრებში [[ნორტფილდი|ნორტფილდში]] და [[გლენსაიდი|გლენსაიდში]]. ადელაიდის ჯანმრთელობის სხვა მსხვილი დაწესებულებებია [[ბავშვთა და ქალთა საავადმყოფო]] (Women's and Children's Hospital) (305 საწოლი), რომელიც მდებარეობს ქალაქის ჩრდილოეთ ნაწილში; [[დედოფალ ელიზაბეტის ჰოსპიტალი]] (340 საწოლი), რომელიც მდებარეობს [[ვუდვილი|ვუდვილში]], ასევე [[ფლინდერსის სამედიცინო ცენტრი]] (500 საწოლი), რომელიც მდებარეობს [[ბედფორდ-პარკი|ბედფორდ-პარკში]]. ეს საავადმყოფოები ასოცირებულია სამედიცინო სკოლებთან — ადელაიდის უნივერსიტეტთან და [[ფლინდერსის უნივერსიტეტი|ფლინდერსის უნივერსიტეტთან]].

2007 წლის ივნისში შტატის მთავრობამ განაცხადა ქალაქის ჯანდაცვის სექტორის განვითარების გეგმებზე, რომელიც მოიცავს ახალი ჰოსპიტალის მშენებლობას ტერიტორიაზე, რომელიც დღეისათვის უკავია ძველ სარკინიგზო ლიანდაგებს ცენტრალური სადგურის დასავლეთით. ახალმა საავადმყოფომ უნდა შეცვალოს სამეფო ჰოსპიტალი. მისი ზომები შეადგენს 800 საწოლს, ხოლო ღირებულება აჭარბებს 1,7 მილიარდ ავსტრალიურ დოლარს<ref>{{Citation
  | last = Owen
  | first = Michael
  | author-link = 
  | last2 = 
  | first2 = 
  | author2-link = 
  | title =800 beds, helipad and train station: Our 'Marj' hospital
  | newspaper = [[The Advertiser]]
  | pages = p5
  | year = [[2007]]
  | date = [[2007-06-07]]
  | url = 
}}</ref>.

ამ გეგმების გარდა, ასევე გამოცხადდა სამხრეთში მდებარე ფლინდერსის სამედიცინო ცენტრის და ელიზაბეტის რაიონში ლაიელ მაკევინის საავადმყოფოს მნიშვნელოვან გაფართოებაზე. ის გახდება ძირითადი სამედიცინო ცენტრი ჩრდილოეთი ქალაქ-თანამგზავრებისთვის. იგეგმება დედოფალ ელიზაბეტის ჰოსპიტალის, მოდბერის ჰოსპიტალის და ნორლანგის საავადმყოფოს გადაკეთება სპეციალიზებულ ქირურგიულ ცენტრებად<ref>{{Cite web |url=http://www.ministers.sa.gov.au/news.php?id=1712 |title='News: New $1.7 billion hospital spearheads health reform' |accessdate=2015-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090815004226/http://www.ministers.sa.gov.au/news.php?id=1712 |archivedate=2009-08-15 }}</ref>.

== განათლება ==
ადელაიდაში სასკოლო განათლება უზრუნველყოფილია სხვადასხვა საზოგადოებრივი და კერძო სკოლებით და შედის შტატის მთავრობის მოვალეობაში. საგანმანათლებლო დაწესებულებები მუშაობენ [[განათლების შესახებ სამხრეთ-ავსტრალიური სერთიფიკატი]]ს (South Australian Certificate of Education) (SACE) სტანდარტის ან [[საერთაშორისო ბაკალავრიატი]]ს (IB) სტანდარტის საფუძველზე.

ადელაიდაში უმაღლესი განათლების სისტემა კარგადაა განვითარებული, მარტო ქალაქის ცენტრში მდებარეობს რვიდან ხუთი სწავლების ცენტრი [[TAFE]]. ისინი სპეციალიზირდებიან უნივერსიტეტ-გარე უმაღლეს განათლებაზე, აძლევენ მას ფასიან ალტერნატივას. ადელაიდაში მდებარეობს ყველა სამი სამხრეთ-ავსტრალიური უნივერსიტეტი. [[ადელაიდას უნივერსიტეტი]] შედის [[რვის ჯგუფი (ავსტრალიის უნივერსიტეტები)|რვის ჯგუფში]] ({{lang-en|Group of Eight, Go8}}) და სამიდან ერთ-ერთი უძველესი უნივერსიტეტია ავსტრალიაში. ქალაქის ტერიტორიაზე მდებარეობს ამ უნივერსიტეტის ხუთი [[კამპუსი]]. [[სამხრეთ ავსტრალიის უნივერსიტეტი]] დაარსდა 1991 წელს სამხრეთ-ავსტრალიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის და პოსტ-დიპლომური სწავლების სამხრეთ-ავსტრალიის კოლეჯის შეერთების შედეგად. მისი ხუთიდან ოთხი კამპუსი მდებარეობს ქალაქის ტერიტორიაზე, ორი ცენტრში. [[ბედფორდ პარკი]]ს (Bedford Park) რაიონში, რომელსაც სახელი ეწოდა ბრიტანელი პირველი გზამკვლევის და მკვლევარის [[მეტიუ ფლინდერსი]]ს პატივსაცემად, მდებარე [[ფლინდერსის უნივერსიტეტი]] დაარსდა 1966 წელს. ეს პატარა სასწავლო დაწესებულებაა, რომლის შემადგენლობაშიც შედის სამედიცინო ინსტიტუტი და [[ფლინდერსის სამედიცინო ცენტრი]] (Flinders Medical Centre). წამყვანმა ამერიკულმა კერძო [[კარნეგი-მელონის უნივერსიტეტი|კარნეგი-მელონის უნივერსიტეტმა]] 2006 წელს ადელაიდაში გახსნა ორი კამპუსი და იძლევა ავსტრალიურ და ამერიკულ სამეცნიერო ხარისხებს. [[ჰაინცის სკოლა]] სპეციალიზებულია [[საინფორმაციო ტექნოლოგია|საინფორმაციო ტექნოლოგიის]] და სახელმწიფო მართვის შესწავლაში. ის მდებარეობს ქალაქის ცენტრში — ვიქტორია-სკვერში. ამ სასწავლო დაწესებულების მეორე კამპუსი სპეციალიზირდება მასობრივი საინფორმაციო საშუალებებისა და გართობის ინდუსტრიის შესწავლაზე. ეს სასწავლო დაწესებულებები იზიდავენ სტუდენტთა დიდ რაოდენობას ავსტრალიიდან და უცხოეთიდან, რითაც ადელაიდას აქვს «განათლების ქალაქის» რეპუტაცია<ref>{{Cite web |url=http://www.adelaide.sa.gov.au/council/publications/Brochures/IAEC_Adelaide_brochure_web.pdf |title=Home — Adelaide City Council |accessdate=2004-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040411014255/http://www.adelaide.sa.gov.au/council/publications/Brochures/IAEC_Adelaide_brochure_web.pdf |archivedate=2004-04-11 }}</ref>.

[[SABRENet]] — ოპტიკურ ბოჭკოვანი საინფორმაციო ქსელი აერთიანებს ადელაიდის ყველა უნივერსიტეტებს, ტექნოლოგიურ პარკებს, საკვლევ ცენტრებს, კოლეჯებს და ზოგიერთ სკოლებს ერთიან საინფორმაციო სივრცეში.

== დამეგობრებული ქალაქები ==
ქალაქ ადელაიდასთან დამეგობრებულია შემდეგი ქალაქები:<ref>[http://www.adelaidecitycouncil.com/council/programs/sister-cities/ Sister Cities - Adelaide City Council] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111070203/http://www.adelaidecitycouncil.com/council/programs/sister-cities |date=2012-01-11 }} Retrieved 10 October 2013</ref>
* {{flagicon|New Zealand}} [[კრაისტჩერჩი]], [[კენტერბერის რეგიონი]], [[ახალი ზელანდია]] 1972 წლიდან;
* {{flagicon|Malaysia}} [[ჯორჯტაუნი (პენანგი)|ჯორჯტაუნი]], [[პენანგი]], [[მალაიზია]] 1973 წლიდან;
* {{flagicon|Japan}} [[ჰიმეძი]], [[იოგო]], [[იაპონია]] 1982 წლიდან;
* {{flagicon|USA}} [[ოსტინი]], [[ტეხასი]], [[აშშ]] 1983 წლიდან;
* {{flagicon|China}} [[დალიანი]], [[ლიაონინი]], [[ჩინეთი]] 2001 წლიდან;
* {{flagicon|China}} [[ჩენგდუ]], [[სიჩუანი]], [[ჩინეთი]] 2001 წლიდან;
* {{flagicon|China}} [[ცინდაო]], [[შანდუნი]], [[ჩინეთი]] 2001 წლიდან.

==ლიტერატურა==
{{ქსე|1|87}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.cityofadelaide.com.au/ ქალაქი ადელაიდა]
* [http://www.adelaidecitycouncil.com/ Adelaide City Council]
* [http://www.sacentral.sa.gov.au/ SA Central] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080704115204/http://sacentral.sa.gov.au/ |date=2008-07-04 }}
* [http://georama.com.au/photos/northterrace.html Equirectangular Image of North Terrace, Adelaide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110425102707/http://georama.com.au/photos/northterrace.html |date=2011-04-25 }}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ავსტრალიის დედაქალაქები}}
{{სამხრეთ ავსტრალიის ქალაქები}}

[[კატეგორია:სამხრეთ ავსტრალიის ქალაქები]]