იხილეთ წყარო გვერდისთვის ავსტრალია

{{რჩეული/2.0}}{{მრავალმნიშვნელოვნება*|ავსტრალია (კონტინენტი)}}
{{ინფოდაფა ქვეყანა2
|ვირტუალური სახელმწიფო =        
|სრული სახელი = ავსტრალიის კავშირი
|მშობლიური სახელი =  Commonwealth of Australia
|სახელი =       ავსტრალია
|სტატუსი =        
|დროშა =         Flag of Australia (converted).svg
|ალტ დროშა =           
|დროშის სიგანე =        
|გერბი =         Coat of Arms of Australia.svg
|ალტ გერბი =           
|სიმბოლოს ტიპი =        
|ეროვნული დევიზი =     
|დევიზი ქართულად =       
|ეროვნული ჰიმნი =    „[[ავსტრალიის ჰიმნი]]“<br/>{{raise|0.2em|{{small|''„წინ, მშვენიერო ავსტრალიავ“''}} }}<br /> <div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[ფაილი:U.S. Navy Band, Advance Australia Fair (instrumental).ogg]]}}</div>
|სამეფო ჰიმნი =       „[[გაერთიანებული სამეფოს ჰიმნი|ღმერთო დაიფარე დედოფალი]]“{{lower|0.2em|{{refn|ავტრალიის [[სამეფო ჰიმნი]] „[[გაერთიანებული სამეფოს ჰიმნი|ღმერთო დაიფარე დედოფალი]]“, სრულდება ავსტრალიაში [[უინძორის დინასტია|სამეფო ოჯახის]] წევრის ყოფნისას. სხვა ყველა შემთხვევაში სრულდება, ავსტრალიის ეროვნული ჰიმნი, „წინ, მშვენიერო ავსტრალიავ“.<ref>{{cite web |url=http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm |title=Australian National Anthem |dead-url=yes |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701124616/http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm |archive-date=1 July 2007 |accessdate=2 იანვარი 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071109134834/http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm |archivedate=9 ნოემბერი 2007 }}<br />{{cite web |url=http://dfat.gov.au/about-us/publications/corporate/protocol-guidelines/Pages/16-other-matters.aspx#163 |title=16. Other matters – 16.3 Australian National Anthem |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923173124/http://dfat.gov.au/about-us/publications/corporate/protocol-guidelines/Pages/16-other-matters.aspx |archive-date=23 September 2015 }}<br />{{cite book |title=Parliamentary Handbook of the Commonwealth of Australia |edition=29th |origyear=2002 |year=2005 |chapter=National Symbols |chapterurl=https://web.archive.org/web/20070611101901/http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |accessdate=7 June 2007 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070611101901/http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |archivedate=11 June 2007 |df=dmy-all |url=http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070611101901/http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |date=11 ივნისი 2007 }}</ref>|name="anthem explanation"|group="N"}}<!--end lower:-->}}
|სხვა სიმბოლოს ტიპი =  
|სხვა სიმბოლო =
|რუკა =          Australia with AAT (orthographic projection).svg
|მდებარეობის ტექსტი =    
|ალტ რუკა =           
|რუკის წარწერა =        
|რუკა2 =         
|ალტ რუკა2 =          
|რუკის წარწერა2 =      
|დედაქალაქი =  [[კანბერა]]         
|latd=35 | latm=18 | lats=29 | latNS=S |longd=149 |longm=07 |longs=28 |longEW=E 
|უდიდესი ქალაქი = [[სიდნეი]]      
|უდიდესი დასახლების ტიპი = 
|უდიდესი დასახლება = 
|ოფიციალური ენები = [[ინგლისური ენა]]{{refn|ინგლისურს არ გააჩნია ''[[დე იურე]]'' სტატუსი.<ref name=language/>|name="languages"|group="N"}}
|ეროვნული ენები = 
|რეგიონული ენები = 
|ენების ტიპი =     
|ენები =        
|ქვე ენები =      
|ენების ტიპი2 =    
|ენები2 =         
|ქვე ენები2 =     
|ეთნიკური ჯგუფები =      
|ეთნიკური ჯგუფების წელი = 
|რელიგია =           {{Collapsible list
 |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
 |title = [[ავსტრალიის რელიგია|რელიგიების]] სია|52.2% [[ქრისტიანობა]] |30.1% არარელიგიური|2.6% [[ისლამი]]|2.4% [[ბუდიზმი]] |1.9% [[ინდუიზმი]] |1.7% სხვა |9.1% ჩამოუყალიბებელი <ref name="statcan1">{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/mediareleasesbyReleaseDate/7E65A144540551D7CA258148000E2B85|title=2016 Census data reveals "no religion" is rising fast|publisher=Australian Bureau of Statistics|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130515212448/http://statcan.gc.ca/daily-quotidien/130508/dq130508b-eng.htm|archivedate=15 May 2013|df=mdy-all|date=2017-06-27}}</ref> }}
|ეთნოქორონიმი =       {{hlist|[[ავსტრალიელები|ავსტრალიელი]] <br />[[აუსი]] (სალაპარაკო)<ref>{{cite book |title=Collins English Dictionary |year=2009 |publisher=[[HarperCollins]] |location=Bishopbriggs, Glasgow |isbn=978-0-00-786171-2 |page=18 |title-link=Collins English Dictionary }}</ref><!--end hlist:-->}}    
|მთავრობის ტიპი =   [[ფედერალიზმი|ფედერალური]] [[საპარლამენტო სისტემა|საპარლამენტო]] [[კონსტიტუციური მონარქია]]
|ლიდერის ტიტული1 =      [[ავსტრალიის მონარქი|მონარქი]]
|ლიდერის სახელი1 =       [[ჩარლზ III]]
|ლიდერის ტიტული2 =     [[ავსტრალიის გენერალ-გუბერნატორი|გენერალ-გუბერნატორი]]
|ლიდერის სახელი2 =       [[პიტერ კოსგროუვი|სერ პიტერ კოსგროუვი]]
|ლიდერის ტიტული3 =      [[ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრი]]
|ლიდერის სახელი3 =      [[ენტონი ალბანისი]]
|ლიდერის ტიტული4 =      [[ავსტრალიის მთავარი მოსამართლე|მთავარი მოსამართლე]]
|ლიდერის სახელი4 =     [[სიუზენ კიფელი]]
|საკანონმდებლო ორგანო =    [[ავსტრალიის პარლამენტი|პარლამენტი]]
|ზედა პალატა =        [[ავსტრალიის სენატი|სენატი]]
|ქვედა პალატა =       [[ავსტრალიის წარმომადგენელთა პალატა|წარმომადგენელთა პალატა]]
|დამოუკიდებლობის ტიპი =   [[გაერთიანებული სამეფო]]სგან
|დამოუკიდებლობის შენიშვნა = 
|მნიშვნელოვანი მოვლენა1 = [[ავსტრალიის ფედერაცია|ფედერალური]] [[ავსტრალიის კონსტიტუცია|კონსტიტუცია]]
|მოვლენის თარიღი1 =  1 იანვარი, 1901
|მნიშვნელოვანი მოვლენა2 = [[ვესტმინსტერის სტატუსის მიღების აქტი 1942|ვესტმინსტერის სტატუსის მიღების აქტი]]
|მოვლენის თარიღი2 =  9 ოქტომბერი, 1942 (ეფექტი 3 სექტემბერი, 1939-დან)
|მნიშვნელოვანი მოვლენა3 = [[ავსტრალიის აქტი 1986|ავსტრალიის აქტი]]
|მოვლენის თარიღი3 = 3 მარტი, 1986
|ფართობის ადგილი = მე-6
|ფართობი =          7 692 024
|ფართობის შენიშვნები =      
|წყლის პროცენტულობა = 0.76
|ტერიტორიის სახელიl =        
|ფართობის სახელი2 =        
|ფართობის მონაცემი2 =       
|მოსახლეობის შეფასება =  25 206 900<ref name="popclock">{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1647509ef7e25faaca2568a900154b63?OpenDocument|title=Population clock|work=[[Australian Bureau of Statistics]] website|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=24 December 2018}} The population estimate shown is automatically calculated daily at 00:00 UTC and is based on data obtained from the population clock on the date shown in the citation.</ref>
|მოსახლეობის შეფასების ადგილი = 51-ე
|მოსახლეობის შეფასების წელი = 2019
|მოსახლეობის აღწერა = 23 401 892<ref>{{Census 2016 AUS|id=036|name=Australia|accessdate=27 June 2017|quick=on}}</ref>
|მოსახლეობის აღწერის წელი = 2016
|მოსახლეობის აღწერის ადგილი = 
|მოსახლეობის სიმჭიდროვე =  3.3
|მოსახლეობის სიმჭიდროვის ადგილი = 236-ე
|წევრების რაოდენობა =         
|მშპ-ის მუპ =   {{nowrap|[[ამერიკული დოლარი|$]]1.313 ტრილიონი<ref name=IMF>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=70&pr.y=7&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=193%2C946%2C122%2C137%2C124%2C546%2C156%2C181%2C423%2C138%2C935%2C196%2C128%2C142%2C939%2C182%2C172%2C359%2C132%2C135%2C134%2C576%2C174%2C936%2C532%2C961%2C176%2C184%2C178%2C144%2C436%2C146%2C136%2C528%2C158%2C112%2C542%2C111%2C941&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Australia |publisher=International Monetary Fund |date=April 2018 |accessdate=22 April 2018}}</ref>}}                 
|მშპ-ის მუპ-ის ადგილი = მე-19
|მშპ-ის მუპ-ის წელი = 2018
|მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე = $52 191<ref name=IMF/>
|მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = მე-17
|მშპ-ის ნომინალი = {{nowrap|[[ამერიკული დოლარი|$]]1.500 ტრილიონი<ref name=IMF/>}}
|მშპ-ის ნომინალის ადგილი = მე-13
|მშპ-ის ნომინალის წელი = 2018
|მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე = $59 655<ref name=IMF/>
|მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = მე-10
|ჯინი =   44.9                     
|ჯინის სქოლიო =  <ref>"26 Australia 0.449 0.328"{{cite web|title=OECD Economic Surveys: Norway 2012|url=http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/economics/oecd-economic-surveys-norway-2012/gini-coefficients-before-and-after-taxes-and-transfers_eco_surveys-nor-2012-graph1-en#page1|accessdate=2019-01-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140812150611/http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/economics/oecd-economic-surveys-norway-2012/gini-coefficients-before-and-after-taxes-and-transfers_eco_surveys-nor-2012-graph1-en#page1|archivedate=2014-08-12}}</ref>                  
|ჯინის ადგილი = 26-ე
|ჯინის წელი = 2012
|ჯინის ცვლილება =
|აგი-ს წელი =  2017         
|აგი = 0.939               
|აგი-ს ცვლილება =  increase      
|აგი-ს ადგილი = მე-3
|აგი-ს სქოლიო =   <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title=UN Human Development Indices and Indicators Statistical Update |year=2018 |publisher=United Nations Development Programme}}</ref>        
|ვალუტა =           [[ავსტრალიური დოლარი]]
|ვალუტის კოდი =      AUD
|სასაათო სარტყელი =    [[ავსტრალიის დრო|სხვადასხვა]]<ref name="time" group="N">ავსტრალიაში რამდენიმე სასაათო სარტყელია.</ref>    
|UTC-ის გადაწევა =         +8-დან +10.5-მდე
|სასაათო სარტყელი DST =  [[ავსტრალიის დრო|სხვადასხვა]]<ref name="time" group="N" />  
|UTC-ის გადაწევა DST-ზე =    +8-დან +11-მდე
|DST-ის შენიშვნა =          
|ანტიპოდები =          
|თარიღის ფორმატი =   დდ/თთ/წწწწ    
|მოძრაობის მიმართულება =   მარცხენა      
|ქვეყნის ზედა დონის დომენი =   [[.au]]           
|ISO 3166 კოდი =        
|სატელეფონო კოდი =       [[+61]]
|რუკა3 =
|ალტ რუკა3 =
|შენიშვნა ა =         
|შენიშვნა ბ =         
|შენიშვნები =          
}}
'''ავსტრალია''' ({{lang-en|Australia}}; ოფიც. '''ავსტრალიის კავშირი''' {{lang-en|Commonwealth of Australia}}) — [[სახელმწიფო]] [[ავსტრალია (კონტინენტი)|ავსტრალიის]] კონტინენტზე. ქვეყანა მოიცავს როგორც საკუთრივ მატერიკს, ასევე კუნძულ [[ტასმანია]]სა და სხვა მცირე კუნძულებს. ეს არის ფედერალური სახელმწიფო, რომელიც შედის დიდი ბრიტანეთის თანამეგობრობაში. უშუალო სახმელეთო მეზობელი არა ჰყავს, ზღვით კი ესაზღვრება: [[ინდონეზია]], [[აღმოსავლეთი ტიმორი]] და [[პაპუა-ახალი გვინეა]] ჩრდილოეთით, [[სოლომონის კუნძულები]], [[ვანუატუ]] და [[ახალი კალედონია]] ჩრდილო-აღმოსავლეთით და [[ახალი ზელანდია]] სამხრეთ-აღმოსავლეთით.

40 000 წლის განმავლობაში, [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ბოლომდე, სანამ ევროპელებმა დაიწყეს კონტინენტის ათვისება, ავსტრალიასა და [[ტასმანია]]ზე საშუალოდ 250 სხვადასხვა ტომის [[ავსტრალიელი აბორიგენები|ავსტრალიელი აბორიგენი]] სახლობდა. უშუალოდ ჩრდილოეთიდან წამოსული მეთევზეების არარეგულარული სტუმრობისა და [[1606]] წელს ევროპული აღმოჩენის შემდეგ<ref>MacKnight, CC (1976). ''The Voyage to Marege: Macassan Trepangers in Northern Australia''. Melbourne University Press.</ref>, ავსტრალიის აღმოსავლეთი ნაწილი [[1770]] წელს [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]] მიისაკუთრა და საწყის ეტაპზე პატიმრებით დაასახლა [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს კოლონიები, [[1788]] წლის [[26 იანვარი|26 იანვარს]] აღმოჩენიდან. მომდევნო წლებში მოსახლეობა ინტენსიურად იზრდებოდა. [[XIX საუკუნე]]ში კიდევ ხუთი უფრო დიდი [[თვითმმართველობა|თვითმმართველური]] [[ბრიტანეთის ზღვის გადაღმა კოლონიები|ბრიტანეთის ზღვის გადაღმა კოლონია]] დაარსდა.

[[1901]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვარს]], ექვსი კოლონია [[ფედერაცია]]დ გაერთიანდა და ავსტრალიის კავშირი შეიქმნა. ამჟამად ავსტრალიას სტაბილური ლიბერალური დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემა აქვს. მისი მოსახლეობა 2011 წლის აღწერის თანახმად შეადგენს 21 507 719<ref name="pop">[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/2076.0main+features1102011 მოსახლეობის აღწერა (2011)]</ref> ადამიანს, რომლის დაახლ. 60 % ცხოვრობს შტატების დედაქალაქებში: [[სიდნეი]], [[მელბურნი]], [[ბრიზბენი]], [[პერთი]] და [[ადელაიდა]]. ქვეყნის დედაქალაქია [[კანბერა]], რომელიც [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიაზე]] მდებარეობს.

ავსტრალია [[განვითარებული ქვეყანა]]ა, აყვავებული კოსმოპოლიტური საზოგადოებითა და გამორჩეულად მაღალი განვითარების იდექსით, ცხოვრების ხარისხით, სრულფასოვანი ჯანდაცვის სისტემით, ცხოვრების მაღალი ხანგრძლივობით, საყოველთაო საზოგადო განათლებით, ეკონომიკური და პოლიტიკური და სიტყვის თავისუფლებით<ref name="World Audit">{{cite web |url=http://www.worldaudit.org/countries/australia.htm |title=Australia: World Audit Democracy Profile |work=WorldAudit.org |accessdate=2008-01-05}}</ref>.

ავსტრალიის ქალაქები მსოფლიოს უდიდესი ქალაქების რიგს მიეკუთვნება კულტურული მრავალფეროვნებითა და ცხოვრების ხარისხით. ქვეყანა შემდეგი საერთაშორისო ორგანიზაციების წევრია: [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]], [[დიდი ოცეული]], [[ერთა თანამეგობრობა]], [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია]], [[ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშკერულება|ANZUS]], [[აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური გაერთიანება]], [[წყნარის ოკეანის კუნძულების ფორუმი]] და [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]].

== ეტიმოლოგია == 
სახელი ''[[ქვეყნების სახელების ეტიმოლოგიის სია#ა|ავსტრალია]]'' წარმოსდგება [[ლათინური ენა|ლათინური]] ''australis''-იდან,  რაც „სამხრეთულს“ ნიშნავს. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისიდან ქვეყანა არალიტერატურულ მეტყველებაში მოიხსენიებოდა როგორც ''ოზი'' (Oz).{{#tag:ref|[[ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონი]] ''ოსს''-ის (Oss) სახით ტერმინის პირველ ხმარებას 1908 წლით ათარიღებს. ''ოზ''-ს (Oz) ხშირად ირიბად აკავშირებენ [[ფრენკ ბაუმი]]ს რომან ''[[ოზის საოცარი ჯადოქარი|ოზის საოცარ ჯადოქარზე]]'' (1900) დაფუძნებულ ფილმ ''[[ოზის ჯადოქარი (1939 წლის ფილმი)|ოზი ჯადოქარში]]'' (1939) გამოგონილ „ოზის მიწასთან“.<ref>Jacobson, H. (1988) ''In the Land of Oz'', Penguin, ISBN 0-14-010966-8.</ref> ავსტრალიელების „ავსტრალიის წარმოსახვა როგორც 'ოზის მიწა' არ არის ახალი, და მისადმი მიძღვნა ღრმა წარსულში მიდის“.<ref>''The Americana Annual: 1988'', Americana Corporation, vol.&nbsp;13, 1989, p.&nbsp;66, ISBN 0-7172-0220-8.</ref> ''ოზ''–ის მართლწერა, შესაძლებელია 1939 წლის ფილმის გავლენით გაჩნდა, მაშინ როცა გამოთქმა ალბათ ყოველთვის /z/-თი იყო.<ref>[[Eric Partridge|Partridge, Eric]], et al., ''The New Partridge Dictionary of Slang and Unconventional English'', Taylor & Francis, 2006, ISBN 0-415-25938-X, entries "Oz" and "Ozzie", p.&nbsp;1431.</ref> |group="N"|name="Oss"}} ''[[ოსსი]]'' (Aussie) ფართო არალიტერატურული ტერმინია ''ავსტრალიელის'' სინონიმად. ავსტრალიის მეზობელ [[ახალი ზელანდია]]ში და უფრო იშვიათად თვითონ ავსტრალიაშიც „ოსსი“ ასევე ერის ასაღნიშნავადაც გამოიყენება.<ref name=mac5>{{cite book|title=Macquarie Dictionary 5th Edition|year=2010|publisher=Macmillan Publishers Australia|isbn=9781876429669}}</ref><ref name=kennett>{{cite news|last=Kennett|first=Jeff|title=C'mon Aussie, let's grow up|url=http://www.heraldsun.com.au/news/opinion/cmon-aussie-lets-grow-up/story-e6frfhqf-1226185129838|accessdate=22 February 2014|newspaper=Herald Sun|date=11 November 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140807054206/http://www.heraldsun.com.au/news/opinion/cmon-aussie-lets-grow-up/story-e6frfhqf-1226185129838|archivedate=7 აგვისტო 2014}}</ref><ref>Claire Harvey, [http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10494046 Aussie farewell to life in "Kiwi"]. Retrieved 29 December 2011.</ref> სპორტული ჰიმნი [[C'mon Aussie C'mon]] მაგალითია ადგილობრივ მოსახლეობაში „ოსსი“-ს როგორც ავსტრალიის სინონიმად გამოყენებისა.<ref name=kennett/><ref>{{cite news|url=http://www.smh.com.au/business/cmon-aussie-cricket-anthem-reprised-to-get-bums-on-seats-20091126-jum2.html#ixzz2pZNyvOwR|title=C'mon Aussie: cricket anthem reprised to get bums on seats|first=Julian|last=Lee|newspaper=[[The Sydney Morning Herald]]|date=27 November 2009|accessdate=22 February 2014}}</ref>

[[Terra Australis|Terra Australis Incognita]]-ს ანუ „უცნობი სამხრეთი მიწის“ ლეგენდები სათავეს რომის ეპოქიდან იღებენ და შუასაუკუნის გეოგრაფიის უბრალო მოვლენა იყო, მით უმეტეს ის არ ეყრდნობოდა კონტინენტის შესახებ არცერთ დოკუმენტურ ცოდნას. ევროპული აღმოჩენის შემდეგ, ავსტრალიის მიწის სახელები ხშირად უკავშირდებოდა ცნობილ Terra Australis-ს.

[[მეთიუ ფლინდერსი]] ([[1774]]-[[1814]]) იყო პირველი ევროპელი მკვლევარი, რომელმაც გარს შემოუარა კონტინენტს, აღწერა მისი სანაპირო ზოლი და თავის პუბლიკაციებში პირველად გამოიყენა ტერმინი „ავსტრალია“.

== გეოგრაფია და ბუნება ==
{{მთავარი|ავსტრალიის გეოგრაფია}}
[[ფაილი:Australia map ka.svg|thumbnail|right|260px|ავსტრალიის რუკა]]
ავსტრალიის ფართობი 7 686 850 კვ.კმ-ია, საზღვაო საზღვარი — 34 218 კმ. მას გარს აკრავს [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთისა]] და [[წყნარი ოკეანე|წყნარი]] [[ოკეანე]]ები. [[აზია|აზიისგან]] გამოყოფილია [[არაფურის ზღვა|არაფურისა]] და [[ტიმორის ზღვა|ტიმორის]] [[ზღვა|ზღვებით]]. ავსტრალია მსოფლიოში ყველაზე პატარა კონტინენტია და [[მსოფლიოს ქვეყნები ფართობის მიხედვით|სიდიდით]] რიგით მეექვსე ქვეყანა. იგი ასევე ყველაზე დიდ კუნძულად არის მიჩნეული<ref>{{cite web|url=http://www.dfat.gov.au/aib/island_continent.html|title=Australia in Brief: The island continent|publisher=[[Department of Foreign Affairs and Trade]]|accessdate=2009-05-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030820155859/http://www.dfat.gov.au/aib/island_continent.html|archivedate=2003-08-20}}</ref>.

ავსტრალია სამხრეთ ნახევარსფეროში მდებარეობს: მატერიკზე, კუნძულ [[ტასმანია]]სა და მრავალრიცხოვან პატარა კუნძულებზე. ავსტრალიის მფლობელობაშია რამდენიმე მცირე კუნძული, ე. წ. გარე ტერიტორიები, აგრეთვე სექტორი [[ანტარქტიკა|ანტარქკიდაზე]]. იგი მსოფლიოში ერთადერთი ქვეყანაა, რომელიც მთელ კონტინენტს იკავებს. ფართობით ოდნავ ჩამორჩება [[აშშ]]-ს ([[ალასკა]]ს გარეშე) და დაახლოებით 32-ჯერ აღემატება მის ყოფილ [[მეტროპოლია]]ს — [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულ სამეფოს]]. ქვეყანა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გადაჭიმულია 3680 [[კმ]]-ზე, ხოლო აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ 2000 კმ-ზე. ავსტრალია, [[გეოლოგია|გეოლოგიური]] თვალსაზრისით, ხმელეთის ერთ-ერთი უძველესი მასივია, რომელიც ჩამოყალიბდა თითქმის 3 მლნ წლის წინ. [[რელიეფი|რელიეფში]] ჭარბობს [[პლატო]]ები, [[მთა|მთიან]] რაიონებს ძირითადად ქვეყნის აღმოსავლეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი უკავია. კონტინენტი მდიდარია [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ. აქ ვრცელდება სუბტროპიკული, ტროპიკული, სუბეკვატორული და ზომიერი კლიმატური სარტყლები. კონტინენტებს შორის იგი ყველაზე მშრალია.

ქვეყნის აღმოსავლეთით წყნაროკეანულ სანაპიროს გაუყვება [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]], რომლის სამხრეთში, [[ავსტრალიის ალპები|ავსტრალიის ალპებში]], მდებარეობს ქვეყნის უმაღლესი მწვერვალი [[კოსციუშკო]]. დასავლეთი ნაწილი უდაბნოებსა და ნახევარუდაბნოებს უკავია. მათ შორის უდიდესია [[ვიქტორიის დიდი უდაბნო]].

[[დიდი ბარიერული რიფი]] წარმოადგენს [[მარჯანი|მარჯნის]] რიფებისა და კუნძულების უზარმაზარ ჯაჭვს [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] დასავლეთ ნაწილში, ავსტრალიის კონტინენტის, [[იორკის ნახევარკუნძული]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონის გაყოლებაზე. იგი გადაჭიმულია 2000 კმ-ზე და მნიშვნელოვნად აფერხებს ნაოსნობას ავსტრალიის ამ რეგიონში.

ტერიტორიის 40 % ტროპიკებს წარმოადგენს, ერთი მესამედი უდაბნოა ([[დიდი ქვიშიანი უდაბნო]], [[ვიქტორიის დიდი უდაბნო]], [[გიბსონის ქვიანი უდაბნო]]). ავსტრალიის უდაბნოების ზონაშია აღმართული მსოფლიოს უდიდესი მონოლითი — წითელი მთა [[ულურუ]]. იგი დღის განმავლობაში რამდენიმეჯერ იცვლის ფერს.

* ავსტრალიის გეოგრაფიული რაიონებია: დასავლეთ ავსტრალიის ზეგანი, ცენტრალური დაბლობი, აღმოსავლეთ ავსტრალიის მთები.
* მთის მასივებია: მაკდონელი, ჰამერსლი, კიმბერლი, ნალარბორი, [[ავსტრალიის ალპები]]. უმაღლესი მწვერვალია მთა კოსციუშკო (2228 მ).
* უდიდესი მდინარეებია: [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]], [[მურეი (მდინარე)|მურეი]], [[მარამბიჯი (მდინარე)|მარამბიჯი]], [[ლაკლანი]].
* უდიდესი ტბებია: [[ეირის ტბა]], ტორენსი, გერდნერი.
* უდიდესი კუნძულებია (კვ. კმ) — [[ტასმანია]] (64 519), [[მელვილი (კუნძული, ავსტრალია)|მელვილი]] (5786), [[კენგურუ (კუნძული)|კენგურუ]] (4416).
* უდიდესი ნახევარკუნძულებია: არმენლენდი, კეიპიორკისა და ეირის ნახ. კუნძულები.
* უდაბნოებია: ქვიშიანი უდაბნო, გიფსონის უდაბნო და ვიქტორია.
* ბუნებრივი რესურსები: [[ბოქსიტები]], [[ქვანახშირი]], [[რკინა|რკინის მადანი]], [[სპილენძი]], [[კალა]], [[ოქრო]], [[ვერცხლი]], [[ურანი]], [[ნიკელი]], [[ვოლფრამი]], [[მინერალური სილა]], [[ტყვია]], [[თუთია]], [[ალმასი]], [[ბუნებრივი აირი]], [[ნავთობი]];

== ჰავა ==
{{მთავარი|ავსტრალიის კლიმატი}}
[[ფაილი:Australia-climate-map MJC01.jpg|thumbnail|right|260px|ავსტრალიის კლიმატური ზონები]]
ქვეყნის კლიმატი დამოკიდებულია მის სამხრეთ ნახევარსფეროში მდებარეობაზე. აქ წლის სეზონები ცვლილება ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს სეზონების საპირისპიროა. სიცხეები დგება ნოემბერ-იანვარში, ხოლო სიცივე ივნის-აგვისტოში. ტროპიკებში მდებარეობის წყალობით, კონტინენტი მზის სითბოს დიდ რაოდენობას იღებს. წლის სეზონების ცვალებადობა ყველაზე მეტად ქვეყნის უკიდურეს ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებში ვლინდება. საერთო ნალექების რაოდენობა წელიწადში მატერიკის ჩრდილოეთ, აღმოსავლეთ და სამხრეთში შეადგენს 1000 მმ-ს, ხოლო ცენტრალურ რაიონებში 250 მმ-ს. ჩრდილოეთით წვიმები მოდის ზაფხულში, სამხრეთით შემოდგომით და ზამთარში. საშუალო ტემპერეატურა არის: ზაფხულში (დეკემბერი-თებერვალი) სიდნეიში +22-25&nbsp;°C, კერნზში +26-30&nbsp;°C, ხოლო ზამთარში (ივნისი-აგვისტო) სიდნეიში +10-15&nbsp;°C და კერნზში +16-20&nbsp;°C.

=== ფლორა და ფაუნა ===
{{მთავარი|ავსტრალიის ფლორა|ავსტრალიის ფაუნა}}
[[ფაილი:Kangur.rudy.drs.jpg|thumbnail|215px|[[წითელი კენგურუ]]]]
ავსტრალიის ფაუნა გამოირჩევა უნიკალური ცხოველების მრავალფეროვნებით, კონტინენტზე არსებული [[ძუძუმწოვრები]]ს 83%, [[ქვეწარმავლები]]ს 89%, [[თევზები]]სა და [[მწერები]]ს 90 % და [[ამფიბიები]]ს 93 %, წარმოადგენენ ავსტრალიის [[ენდემები|ენდემურ სახეობებს]]<ref name = "Williams">Williams, J. et al. 2001. ''Biodiversity, Australia State of the Environment Report 2001'' (Theme Report), CSIRO Publishing on behalf of the Department of the Environment and Heritage, Canberra. ISBN 0-643-06749-3 [https://web.archive.org/web/20051016015009/http://www.deh.gov.au/soe/2001/biodiversity/pubs/biodiversity.pdf .pdf]</ref>. ენდემიზმის მაღალი დონე შეიძლება მიეწეროს კონტინენტის გრძელ გეოგრაფიულ იზოლაციას, სტრუქტურულ სტაბილურობასა და კლიმატის იშვიათი ცვლილების ეფექტებს. [[ძუძუმწოვრები]]დან განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევენ [[ჩანთოსნები]]. დათვლილია, რომ ავსტრალიაში 200 000 ცხოველის ჯიში არსებობს, რომელთაგანაც 96 % უხერხემლოები არიან. ეს სამყარო იმდენად უნიკალურია, რომ ავსტრალიელებმა საკუთარ სახელმწიფო გერბზე ორი მათგანი გამოსახეს: კენგურუ და სირაქლემა ემუ. ზანტი ჩანთოსანი დათვი - კოალა ანუ ავსტრალიური ზარმაცა - ხეზე ცხოვრობს. აბორიგენების ენაზე მისი სახელი ნიშნავს ”ვინც წყალს არ სვამს”. მართლაც, კოალა სიცოცხლისთვის საჭირო ტენს მხოლოდ თავისი საკვების, ევკალიპტის, თორმეტიოდე სახეობის ფოთლებიდან იღებს. ავსტრალიის წყლებში 4000-ზე მეტი თევზის სახეობა ცხოვრობს, რომლის 90 % ენდემურია. ავსტრალიასა და მის ტერიტორიაში ცხოვრობს 800-ზე მეტი სახეობის ფრინველი, რომელთაგანაც 350 ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და ახალი გვინეის ენდემები არიან.

ავსტალიის ფლორა მოიცავს მცენარეების მრავალ სახეობას: [[სისხლძარღვოვანი მცენარე|სისხლძარღვოვნების]] 20 000, ხოლო [[არასისხძარღვოვანი მცენარე|არასისხძარღვოვნების]] - 14 000 სახეობას. [[სოკოები]]ს 250 000 ჯიშია გავრცელებული, ხოლო [[ლიქენები]]ს - 3000. გვხვდება [[ევკალიპტი]]ს 600 სახეობა. ქვეყნის აღმოსავლეთში ისინი 100 [[მეტრი|მ]]. სიმაღლეზე იზრდება. [[ტყე]]ებს უკავია მთელი ტერიტორიის 8 %.

== ისტორია ==
{{მთავარი|ავსტრალიის ისტორია}}
[[ფაილი:Endeavour replica in Cooktown harbour.jpg|thumbnail|left|205px|ლეიტენანტი კუკის გემის რეპროდუქტია [[კუკტაუნი|კუკტაუნში]]]]
ადამიანის პირველი დასახლებები ავსტრალიის კონტინენტზე დაახლოებით 42 000-48 000 წლის წინ დაიწყო<ref>Gillespie, R. (2002). Dating the first Australians. ''Radiocarbon'' 44:455–72; {{cite web|url=http://www.ingentaconnect.com/content/arizona/rdc/2002/00000044/00000002/art00004|title=Dating the First Australians|publisher=Ingenta|accessdate=2008-03-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050103032601/http://www.ingentaconnect.com/content/arizona/rdc/2002/00000044/00000002/art00004|archivedate=2005-01-03}}</ref>. სავარაუდოდ კონტინენტზე დასახლებული ადამიანები იყვნენ ავსტრალიის თანამედროვე [[ავსტრალიელი აბორიგენები|აბორიგენების]] წინაპრები. პირველი ''[[Homo Sapiens]]'' ავსტრალიაში სამხრეთ-აღმოსავლეთი [[აზია|აზიიდან]] ჩამოვიდა. გადმოსულთა უმეტესობა მონადირეები და მიწათმოქმედები იყვნენ. [[ტორესის სრუტის კუნძულები|ტორესის სრუტის კუნძულებზე]] მცხოვრებნი ძირითადად მებაღეობასა და მონადირეობა-მოსავლის აღებას ეწეოდნენ.

ავსტრალიის ტერიტორიის პირველი ევროპული დაზვერვა განახორციელა [[ნიდერლანდელები|ნიდერლანდელმა]] ნავიგატორმა, [[უილემ ჯენსზუნი]]მ, რომელმაც [[1606]] წელს [[იორკის ნახევარკუნძული]]ს სანაპირო აღმოაჩინა. [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] განმავლობაში ნიდერლანდელებმა მოიარეს ავსტრალიის დასავლეთისა და ჩრდილოეთი საზღვაო საზღვრები და ამ ტერიტორიას უწოდეს ახალი ჰოლანდია, მაგრამ დასახლება არ უცდიათ. [[1770]] წელს [[გაერთიანებული სამეფო|ინგლისელმა]] [[ჯეიმზ კუკი|ჯეიმზ კუკმა]] გაცურა ავსტრალიის გასწვრივ და შეადგინა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპიროს რუკა, რომელსაც [[ახალი სამხრეთი უელსი]] დაარქვა და [[დიდი ბრიტანეთი]]ს საკუთრებად გამოაცხადა<ref>{{cite web |author=RJW |url=http://www.know-britain.com/general/commonwealth.html |title=The Birth of the Commonwealth of Nations |publisher=Know-britain.com |date=2004-03-29 |accessdate=2009-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091028005352/http://www.know-britain.com/general/commonwealth.html |archivedate=2009-10-28 }}</ref>. კუკის აღმოჩენის მეშვეობით ბრიტანეთის იმპერიამ [[დამსჯელი კოლონია]] დააარსა. [[1788]] წლის [[26 იანვარი|26 იანვარს]] კაპიტან [[არტურ ფილიპი]]ს ხელმძღვანელობით ახალი სამხრეთი უელსის [[ბრიტანეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები]]ს მოსახლეობამ დასახლება [[პორტ-ჯექსონი|პორტ-ჯექსონში]] დაიწყო. მომავალში ეს დღე გამოცხადდა ავსტრალიის ეროვნულ დღედ. ამჟამად [[ტასმანია|ტასმანიის]] სახელით ცნობილი [[ვან-დიმენის მიწა]] დასახლდა [[1803]] წელს, ხოლო ცალკე კოლონია იგი [[1825]] წელს გახდა. [[1829]] წელს დიდმა ბრიტანეთმა ოფიციალურად მოითხოვა ავსტრალიის დასავლეთი ნაწილი.

[[ფაილი:Port Arthur Seeseite.jpg|thumbnail|300px|[[პორტ-არტური (ტასმანია)|პორტ-არტური]] იყო ავსტრალიის უდიდესი [[ციხე]] გადმოყვანილი მსჯავრდადებულთათვის]]

ბრიტანეთის ადმინისტრაციამ სამხრეთი უელსი რამდენიმე კოლონიად დაყო — [[1836]] წელს შეიქმნა [[სამხრეთი ავსტრალია]], [[1851]] წელს — [[ვიქტორია (ავსტრალია)|ვიქტორია]], ხოლო [[1859]] წელს — [[კუინზლენდი]]. [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] გაჩნდა [[1911]] წელს სამხრეთი ავსტრალიისგან გამოყოფის შემდეგ. სამხრეთი ავსტრალია დააარსეს როგორც "თავისუფალი პროვინცია" — რაც იმას ნიშნავს, რომ იგი არასდროს იყო დამსჯელი კოლონია. ვიქტორია და [[დასავლეთი ავსტრალია]] ასევე დააარსეს "თავისუფლად", თუმცა შემდეგ მაინც მიიღეს გადმოყვანილი მსჯავრდადებულები<ref>[http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp Convict Records] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051225154618/http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp |date=2005-12-25 }} Public Record office of Victoria; [http://www.sro.wa.gov.au/collection/convict.asp State Records Office of Western Australia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070315143840/http://www.sro.wa.gov.au/collection/convict.asp |date=2007-03-15 }}.</ref>. მსჯავრდადებულების გადმოყვანა ახალი სამხრეთი უელსის კოლონიაში [[1848]] წელს შეწყდა ახალმოსახლეების პროტესტის შემდეგ<ref>[http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open Australian Bureau of Statistics 1998 Special Article]—The State of New South Wales.</ref>.

=== გატაცებული თაობები ===
ევროპული დასახლებების გაჩენამდე ავსტრალიელი აბორიგენების მოსახლეობა დაახლოებით 350 000 ადამიანი იყო<ref>Smith, L. (1980), The Aboriginal Population of Australia, [[Australian National University]] Press, Canberra.</ref>. აბორიგენული მოსახლეობის რაოდენობა შემდგომი 150 წლის განმავლობაში მკვეთრად შემცირდა, რისი ძირითადი მიზეზი [[ინფექციური დაავადებები]] იყო.<ref>{{cite web|title=Smallpox Through History|url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|work=|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|archivedate=2009-10-31|deadurl=yes|accessdate=2009-12-19}}</ref>.

''გატაცებული თაობები'' (ასე უწოდებდნენ ოჯახებიდან აბორიგენული წარმოშობის ბავშვების წაყვანას, რასაც [[ჰენრი რეინოლდი (ისტორიკოსი)|ჰენრი რეინოლდსი]] და მისი მოკავშირეები სხვადასხვა მიზეზების/ნიშნების გამო გენოციდად თვლიან) - <ref>{{cite web|url=http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|title=Genocide in Australia|accessdate=2007-09-13|last=Tatz|first=Colin|year=1999|work=AIATSIS Research Discussion Papers No 8|publisher=[[Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050808002313/http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|archivedate=2005-08-08}}</ref>, შესაძლოა ასევე იქცა ადგილობრივი მოსახლეების კლების მიზეზად<ref>Bain Attwood, ''Telling the Truth about Aboriginal History.'' (2005) [http://www.questia.com/read/109251500?title=Telling%20the%20Truth%20about%20Aboriginal%20History online edition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110623205318/http://www.questia.com/read/109251500?title=Telling%20the%20Truth%20about%20Aboriginal%20History |date=2011-06-23 }}</ref>.

აბორიგენთა ისტორიის ამგვარი თვალსაზრისის წინააღმდეგნი არიან კონსერვატიული კომენტატორები, როგორიც არის [[ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრი]] [[ჯონ ჰოვარდი]]. მათი მოსაზრებით ეს მოვლენები გაზვიადებულია ან გამოგონილია პოლიტიკური ან იდეოლოგიური მიზნების გამო. ეს დებატები ავსტრალიაში ცნობილია [[ისტორიის ომები]]ს სახელით. [[ავსტრალიის რეფერენდუმი (1968)|1968 წლის რეფერენდუმის]] თანახმად, ფედერალურმა მთავრობამ მიიღო ძალაუფლება რათა განეხორციელებინა პოლიტიკა და შეექმნა კანონები აბორიგენების უფლებების დასაცავად.

[[ფაილი:Anzac2.jpg|left|thumbnail|[[უკანასკნელი თანამდებობა]] იდგმება [[ანზაკის დღე|ანზაკის დღის ცერემონიაზე]], [[პორტ-მელბურნი]]]]
ავსტრალიაში [[ოქროს ცხელება]] დაიწყო [[1850]]-იანი წლების დასაწყისში. [[ეურეკა სტოკეიდი]] აჯანყდა სამთო საქმის ლიცენზიის გადასახადების წინააღმდეგ [[1854]] წელს. [[1855]]-[[1890]] წლებს შორის, ექვსმა კოლონიამ ინდივიდუალურად მიიღო პასუხისმგებელი მთავრობა, რომელიც ხელმძღვანელობდა მათი საკუთარი საქმის უმეტეს ნაწილს [[ბრიტანეთს იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] დარჩენილ ნაწილზე. კოლონიურმა მმართველობამ [[ლონდონი|ლონდონში]] დაიტოვა კონტროლი ზოგიერთ საქმეზე, რომელთაგან აღსანიშნავია საგარეო საქმეები, თავდაცვა და საერთაშორისო ტვირთგადაზიდვა. [[1901]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვარს]], [[ავსტრალიის ფედერაცია|კოლონიების ფედერაცია]] საბოლოოდ გაერთიანდა ათეულ გეგმის, კონსულტაციებისა და ხმის მიცემის შემდეგ. ავსტრალიის რესპუბლიკა შეიქმნა და გახდა ბრიტანეთის იმპერიის [[დომინიონი]] [[1907]] წელს. ფედერალური დედაქალაქის ტერიტორია (შემდეგ გადაერქვა სახელი — [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორია]]) შეიქმნა ახალი სამხრეთი უელსის ნაწილიდან [[1911]] წელს, იმისთვის, რომ დაედგინათ ახალი ფედერალური დედაქალაქ [[კანბერა]]ს ადგილმდებარეობა (სანამ კანბერა აშენდებოდა [[მელბურნი]] იყო დროებითი მთავრობის ადგილსამყოფელი [[1901]]-[[1927]] წწ.). [[1911]] წელს, ჩრდილოეთი ტერიტორია გადასცეს სამხრეთი ავსტრალიის მთავრობის კონტროლიდან სახელმწიფოს<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=-embDa-x6MwC&pg=PA5&lpg=PA5&dq=australia+northern+territory+1911+transferred+commonwealth&source=bl&ots=QRTgSGB-CR&sig=kJ55dxbto4UNMbXbJHncxDma5Wk&hl=en&ei=m4rKSofrIIitlAeB1aSSAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4#v=onepage&q=australia%20northern%20territory%201911%20transferred%20commonwealth&f=false |title=Official year book of the Commonwealth of Australia – Google Books |publisher=Books.google.com |date=1957 |accessdate=2009-10-07}}</ref>. [[1914]] წელს ავსტრალია შეუერთდა ბრიტანეთს [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]], როგორც [[ლიბერალური პარტია (ავსტრალია)|ლიბერალური პარტიის]], ასევე [[ლეიბორისტული პარტია (ავსტრალია)|ლეიბორისტული პარტიის]] მხარდაჭერით.<ref>Stuart Macintyre, ''The Oxford History of Australia: vol 4'' (1986), p. 142; C. Bean Ed. (1941). [http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp Volume I - The Story of Anzac: the first phase] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828064649/http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp |date=2008-08-28 }}, First World War Official Histories, Eleventh Edition.</ref> ავსტრალიელებმა მიიღეს მონაწილეობა ბევრ მთავარ ბრძოლაში.<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.htm|title=First World War 1914 – 1918|publisher=Australian War Memorial|accessdate=2006-12-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516054242/http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.htm|archivedate=2008-05-16}}</ref>. ბევრი ავსტრალიელი პატივს სცემს [[ავსტრალიისა და ახალ იზელანდიის არმიის კორპუსები]]ს დამარცხებას [[გალიპოლის ოპერაცია]]ში, როგორც ერის დაბადებას — ეს იყო პირველი მთავარი საომარი მოქმედება.<ref>Macintyre, 151–3; Liz Reed, '' Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia‎'' (2004) [http://books.google.com/books?id=6cCyUtp3SnwC&printsec=frontcover&dq=gallipoli+intitle:australia&lr=&as_drrb_is=b&as_minm_is=0&as_miny_is=1980&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=30&as_brr=3&as_pt=ALLTYPES#PPA5,M1 p. 5 online].</ref>.

[[ფაილი:Kaiapit flags 057510.jpg|thumbnail|170px|ავსტრალიელი ჯარისკაცები იაპონური დროშები. სურათი გადაღებულია [[ახალი გვინეა]]ში [[1943]] წელს.]]

ბრიტანეთის [[ვესტმინსტერის სტატუტი|1931 წლის ვესტმინსტერის სტატუტმა]] ოფიციალურად დაასრულა ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის კონსტიტუციური კავშირები. ავსტრალიამ ეს აქტი [[1942]] წელს მიიღო, მაგრამ თარიღი უკანა რიცხვით [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დასაწყისისთვის ჩაწერა იმისთვის, რომ დაედასტურებინა კანონმდებლობის კანონიერება, რომელიც ავსტრალიის პარლამენტმა ომის დროს გაატარა. დიდი ბრიტანეთის პოზიციების შესუსტებამ აზიაში [[1942]] წელსა და იაპონიის შეჭრის მუქარამ, ავსტრალია იძულებული გახადა [[აშშ]]-სკენ შეტრიალებულიყო, როგორც ახალი მოკავშირე და დამცველი. [[1951]] წლიდან, ავსტრალია ოფიციალურად იყო აშშ-ის სამხედრო მოკავშირე, [[ANZUS]]-ის ხელშეკრულების თანახმად. მეორე მსოფლიოს ომის შემდეგ, ავსტრალიამ ხელი შეუწყო ევროპიდან [[იმიგრაცია]]ს. [[1970]]-იანი წლების შემდეგ, [[თეთრი ავსტრალიის პოლიტიკა|თეთრი ავსტრალიის პოლიტიკის]] მოსპობასა და აზიიდან იმიგრაციასაც შეუწყვეს ხელი. რის შედეგადაც, ავსტრალიის დემოგრაფია და კულტურა გარდაიქმნა. უკანასკნელი კონსტიტუციური კავშირი ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის იყო [[1986 წლის ავსტრალიის აქტი]], რომლითაც დასრულდა ბრიტანეთის როლი ავსტრალიის შტატების მთავრობაში,<ref>[http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html Australia Act text]</ref>. [[ავსტრალიური რესპუბლიკის რეფერენდუმი, 1999|1999 წლის რეფერენდუმზე]], ავსტრალიელების 54 %-მა ხმა მისცა და უარყო წინადადება, რომლის თანახმადაც ავსტრალია გახდებოდა რესპუბლიკა საპრეზიდენტო მმართველობით. [[გოფ ვიტლემი|ვიტლემის მთავრობის]] არჩევნების შემდეგ, გაიზარდა აქცენტი [[წყნარი ოკეანის რგოლი]]ს ერების მიმართ, რომლებიც ავსტრალიის ტრადიციულ მოკავშირეობასა და ვაჭრობის პარტნიორობას უჭერენ მხარს.

== სახელმწიფო წყობა ==
{{მთავარი|ავსტრალიის პოლიტიკა}}
[[ფაილი:Parliament House Canberra Dusk Panorama.jpg|thumbnail|250px|[[ავსტრალიის პარლამენტის შენობა]]]]
პირველი ევროპელები, რომლებმაც ფეხი დაადგეს ავსტრალიის მიწაზე, იყვნენ [[ნიდერლანდელები]]. [[1770]] წლიდან დაიწყო [[ინგლისელები|ინგლისელთა]] განსაკუთრებული დაინტერესება კონტინენტის მიმართ. [[1788]] წელს მოხდა კოლონიების გაერთიანება ერთიან სახელმწიფოდ - ავსტრალიის კავშირად. [[1931]] წელს, ვესტმისტერის სტატუსის საფუძველზე, ავსტრალიამ სრული დამოუკიდებლობა მიიღო, თუმცა კი შეინარჩუნა განსაკუთრებული ურთიერთობა ბრიტანეთის მონარქიასთან. მოქმედებს [[1801]] წელს მიღებული [[ავსტრალიის კონსტიტუცია|კონსტიტუცია]], რომლის საფუძველზეც ავსტრალია კონსტიტუციური მონარქიაა.

ავსტრალიის სახელმწიფო მეთაური [[ბრიტანეთის მონარქი]]ა, რომელიც ქვეყანაში გენერალ-გუბერნატორის სახითაა წარმოდგენილი. [[1999]] წელს საყოველთაო რეფერენდუმის დროს ავსტრალიის მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა მხარი კვლავ მონარქიის ინსტიტუტის არსებობას დაუჭირა.

[[ავსტრალიის პარლამენტი]] შედგება ორი პალატისაგან, წარმომადგენელთა პალატისა და სენატისაგან. პირველში სამი წლის ვადით 150 დეპუტატს ირჩევენ, სწორედ ამ პალატაში უმრავლესობის მქონე ლიდერი ხდება ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი, რომელიც სათავეში უდგას [[ავსტრალიის მთავრობა]]ს. სენატში ყოველი შტატი 12 სენატორით არის წარმოდგენილი, ტერიტორიები კი — ორ-ორი წევრით. სენატორთა არჩევის ვადა ექვსი წელია.

* '''სახელმწიფო სისტემა: ''' კონსტიტუციური მონარქია — ფედერალური საპარლამენტო სახელმწიფო.
* '''სახელმწიფოს მეთაური: ''' დიდი ბრიტანეთის მეფე [[ჩარლზ III]] (2022 წლიდან), რომელსაც ქვეყანაში წარმოადგენს გენერალ-გუბერნატორი.
* '''მთავრობის მეთაური: ''' პრემიერ-მინისტრი.
* '''საკანონმდებლო ორგანო: ''' ორპალატიანი პარლამენტი (150+76 წევრი).
* '''ეროვნული დღესასწაული: ''' [[26 იანვარი]] — ავსტრალიის დღე.

== ადმინისტრაციული დაყოფა ==
{{მთავარი|ავსტრალიის ადმინისტრაციული დაყოფა}}
{{ავსტრალიის წარწერებიანი რუკა|float=right}}
ავსტრალიაში არის ექვსი შტატი: [[ახალი სამხრეთი უელსი]], [[კუინზლენდი]], [[სამხრეთი ავსტრალია]], [[ტასმანია]], [[ვიქტორია (ავსტრალია)|ვიქტორია]] და [[დასავლეთი ავსტრალია]], და 2 მთავარი ტერიტორია: [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] და [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალური ტეროტირია]]. ამ ორი ტერიტორიის ფუნქცია შტატის მსგავსია, მაგრამ სახელმწიფოს პარლამენტს შეუძლია მათი პარლამენტის რაიმე კანონმდებლობის უკუგდება.

თითოეულ შტატსა და ტერიტორიას აქვს თავისი [[ავსტრალიის შტატებისა და ტერიტორიების პარლამენტი|საკანონმდებლო ხელისუფლება]]. ერთპალატიანია ჩრდილოეთ ტერიტორიაში, ფედერალურ ტერიტორიასა და კუინზლენდში, ხოლო ორპალატიანი - ახალი სამხრეთ უელსში, სამხრეთ ავსტრალიაში, ტასმანიაში, ვიქტორიასა და დასავლეთ ავსტრალიაში. შტატები არიან სუვერენული. ქვედა პალატა ცნობილია, როგორც [[ავსტრალიის საკანონმდებლო ასამბლეა|საკანონმდებლო ასამბლეა]] ([[ასამბლეის პალატა]] სამხრეთ ავსტრალიასა და ტასმანიაში), ხოლო ზედა პალატა ცნობილია, როგორც [[ავსტრალიის საკანონმდებლო საბჭო|საკანონმდებლო საბჭო]]. [[მთავრობის მეთაური]] თითოეულ შტატში არის [[ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრი]] და თითოეულ ტერიტორიაზე [[მთავარი მინისტრი]].

ფედერალური მთავრობა პირდაპირ მართავს შემდეგ ტერიტორიებს:
* [[ჯერვის ბეი (ტერიტორია)|ჯერვის ბეი]] - სამხრედრო-საზღვაო ბაზა და ზღვის პორტი ეროვნული დედაქალაქისთვის ხმელეთზე, რომელიც იყო ახალი სამხრეთი უელსის ნაწილი
* [[შობის კუნძული (ავსტრალია)|შობის კუნძული]]
* [[ქოქოსის კუნძულები]]
* [[ეშმორის და კარტიეს კუნძულები]]
* [[მარჯნის ზღვის კუნძულები]]
* [[ჰერდი და მაკდონალდის კუნძულები]]
* [[ავსტრალიის ანტარქტიდული ტერიტორია]]

[[ნორფოლკი (კუნძული)|კ. ნორფოლკი]] არის ასევე გარეთა ტერიტორია. თუმცა [[1979]] წლის ნორფოლკის კუნძულის აქტის მიხედვით, იგი უფრო არის ავტონომიური და მას მართავს ადგილობრივი საკანონმდებლო ასამბლეა. დედოფალი წარმოდგენილია ადმინისტრატორის მიერ (ამჟამად [[ოუენ უალში]])<ref>{{cite web |url=http://www.ag.gov.au/www/agd/agd.nsf/Page/Territories_of_AustraliaNorfolk_IslandAdministrator_of_Norfolk_Island |title=www.ag.gov.au Administrator of Norfolk Island |publisher=Australian Government Attorney-General's Department |accessdate=2009-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100221022806/http://www.ag.gov.au/www/agd/agd.nsf/Page/Territories_of_AustraliaNorfolk_IslandAdministrator_of_Norfolk_Island |archivedate=2010-02-21 }}</ref>.

== ეკონომიკა ==
{{მთავარი|ავსტრალიის ეკონომიკა}}
[[ფაილი:Kalgoorlie The Big Pit DSC04498.JPG|thumbnail|left|175px|[[Super Pit]] - ყველაზე დიდი ოქროს საბადო ავსტრალიაში]]
ავსტრალია პოსტინდუსტრიული სახელმწიფოა. [[მშპ]] საერთო მოცულობით და მისი ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით იგი შედის მსოფლიოს ქვეყნების პირველ ოცეულში. ბოლო წლებში ქვეყნის ეკონომიკამ მნიშვნელოვანი სტრუქტურული ცვლილებები განიცადა. მშპ-ს ფორმირებაში წამყვანი პოზიციები უკავია მომსახურების სფეროს. ძლიერდება ასევე გადამამუშავებელი მრეწველობის მთელი რიგი დარგები. ძლიერია ასევე მომპოვებელი მრეწველობა და სოფლის მეურნეობა. ქვეყნის ეკონომიკაში მნიშვნელოვანია უცხოური კაპიტალის პოზიციები. საკვანძო როლი ენიჭება სამთო-მოპოვებით მრეწველობას. აქვს ენერგეტიკული და მინერალური ნედლეულის დიდი მარაგი.

ბოლო 25-30 წლის მანძილზე, განსაკუთრებულ ბუმს განიცდის მომპოვებელი მრეწველობა. ქვეყანა მსოფლიოში ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა ტყვიის, თუთიის, [[ტიტანი]]ს, [[ოქრო]]ს, ბოქსიტების, [[სპილენძი]]სა და რკინის მადნის მოპოვებით. მოპოვებითი მრეწველობის უდიდესი რაიონია დასავლეთი ავსტრალია. ენერგორესურსებში აღსანიშნავია ნახშირი და [[ურანი]].

სოფლის მეურნეობის წამყვანი დარგია მემცენარეობა, კერძოდ მარცვლეული კულტურების წარმოება. მნიშვნელოვანია [[ხორბალი]], მოჰყავთ ასევე [[ბამბა]], [[ხილი]], [[ბანანი]]. ვიქტორია და ახალი სამხრეთ უელსი ცნობილია მევენახეობით. მეცხოველეობაში წამყვანია [[ცხვარი|მეცხვარეობა]], ცხვრის სულადობით ქვეყანა მეორე ადგილზეა მსოფლიოში.

* '''ეროვნული პროდუქტი''': ''მოცულობა'' - $799.054 მლრდ (მე-17 ადგილი); ''1 სულ მოსახლეზე'' - $36 918 ; ''სტრუქტურა'' (%): სოფლის მეურნეობა 8, მრეწველობა 22, მომსახურება 69.
* '''ვალუტა''': [[ავსტრალიური დოლარი]] (AUD);

=== ტურიზმი ===
ავსტრალიის პოპულარობის ზრდას საშუალო ტურისტებში განსაზღვრავს ეგზოტიკური ბუნება, ასევე დასვენებისათვის ხელსაყრელი პირობები მთასა და ზღვაზე. მნიშვნელოვანია კარგად განვითარებული ტურისტული ინფრასტრუქტურა და მომსახურების მაღალი დონე. ავსტრალიის ტურისტულ ცენტრებს შორის განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს სიდნეი (დაარსდა [[1788]] წელს), ერთ-ერთი ულამაზესი ქალაქი მსოფლიოში, გარდა ამისა ის ქვეყნისა და წყნარი ოკეანის სამხრეთ ნაწილის უმსხვილესი სამეურნეო და კულტურული ცხოვრების ცენტრია. აქ თავს იყრის მრავალი საერთაშორისო ავიახაზი და სხვადასხვა ქვეყნიდან გამოსული გემი. მთელ ქალაქზე გადაჭიმულია პორტ-ჯექსონის ყურე, რომელიც განუმეორებელ კოლორიტს ანიჭებს მას. ქალაქის არქიტექტურაში მთელი ქვეყნის ისტორიის კვალი შეინიშნება, კოლონიზაციის ძველი დროიდან თანამედროვეობამდე. საინტერესოა ისიც, რომ სიდნეის გარეგნული იერი, გარკვეული თვალსაზრისით, ნიუ-იორკს მოგვაგონებს. სიდნეიში მრავალი ატრაქციაა თავმოყრილი: ერთადერთი მეტრო ავსტრალიაში, ქვეყანის საუკეთესო ზოოპარკი, უძველესი ბოტანიკური ბაღი, ავსტრალიის ყველაზე მაღალი ცათამბჯენი, უძველესი უნივერსიტეტი და სხვ.  ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ატრაქციაა [[1932]] წელს აგებული ჰარბორის ხიდი, რომელიც პორტ-ჯექსონის ყურეზეა გადებული. ხიდი ერთმანეთთან აკავშირებს ქალაქის სამხრეთ და ჩრდილოეთ ნაწილებსა და სიდნეის ერთგვარ სიმბოლოს წარმოადგენს. ხიდი უნიკალური საინჟინრიო ნაგებობაა. აქ მოწყობილია სამზერი მოედანი, საიდანაც სიდნეის გასაოცარი პანორამა იშლება.ტურისტების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს საოპერო თეატრის შენობა. ეს უნიკალური ნაგებობა მდებარეობს ძალიან პატარა კონცხზე. მას 3 მხრიდან გარს აკრავს წყალი და ისე გამოიყურება, თითქოს წყლიდაანაა ამოსული. ოპერის თეატრი ითვლება თანამედროვეობის ერთ-ერთ ღირსშესანიშნავ არქიტექტურულ ნაგებობად. გვერდიდან ის აფრების ერთობლიობას მოგვაგონებს, ყურის მხრიდან კი ერთმანეთში ჩასმულ ათეულობით თეთრ ნიჟარას. [[დარლინგ ჰარბორი]] ცენტრალური სიდნეის შიდა ყურეა და იგი ერთ-ერთი მთავარი ტურისტული ცენტრია. აქ მდებარეობს ავსტრალიის ეროვნული საზღვაო მუზეუმი, სიდნეის ცნობილი აკვარიუმი, ჩინური ბაღი, პირმონტის უძველესი ხიდი. განსაკუთრებულ ყუადღებას იმსახურებს სიდნეის აკვარიუმი. ეს არის ცნობილი წყალქვეშა პარკი, სადაც შესაძლებელია გაეცნო საოცარი ტროპიკული თევზებისა და ზღვის სხვა ბინადრების ცხოვრებას. აკვარიუმში ზვიგენების მდიდარი კოლექციაა და მათზე დაკვირვება მინის წყალქვეშა გვირაბებიდანაა შესაძლებელი. სიდნეის ზოოპარკი ტარონგა ქვეყანაში ყველაზე დიდ ზოოპარკად ითვლება და მსოფლიოში ავსტრალიის ფაუნის საუკეთესო კოლექციას ფლობს. აქაური ბინადრები ღია ცის ქვეშ იმყოფებიან, გალიაში მხოლოდ რამდენიმეა, მაგალითად, მაიმუნი. ტროპიკული ფრინველებისთვის აგებულია სამსართულიანი სახლის სიმაღლის ვოლიერი. ქალაქის ცენტრში დგას სიდნეის სატელევიზიო ანძა. ეს არის ყველაზე მაღალი ნაგებობა სამხრეთ ნახევარსფეროში. ანძის სიმაღლე 350 მეტრია. 325 მეტრის სიმაღლეზე მოწყობილია გადმოსახედი მოედანი და ორი დიდი, მბრუნავი რესტორანი. სტუმრების ყურადღებას იპყრობენ ქალაქის მუზეუმები. ახალი სამხრეთ უელსის ხელოვნების გალერეის კოლექციაში შეგიძლიათ იხილოთ თანამედროვე მხატვრების ნამუშევრები  და ასევე გაეცნოთ აბორიგენების შემოქმედებას. განსაკუთრებით აღსანიშნავია სიდნეის პლაჟები, რომელთა რაოდენობა 30-მდეა და სადაც დროს ძირითადად ადგილობრივი მაცხოვრებლები ატარებენ. პლაჟის ქვიშა ბუნებრივი, თეთრი და მოელვარეა. ყველა პლაჟზე არის აუზი, სადაც ოკეანის ახალი წყალი შედის და სადაც ნებისმიერ ამინდსა და დღე-ღამის ნებისმიერ დროს შეიძლება ბანაობა. ყველა პლაჟს აქვს გასახდელები, საშხაპეები და ტუალეტები. პლაჟიდან არც ისე მოშორებით განლაგებულია სხვადასხვაგვარი ტრენაჟორები, სკეიტბორდისა და გოლფის მოედნები, ბოულინგი. სიდნეიში ყველაზე პოპულარული პლაჟია ბონდი ბიჩი. მის სამხრეთ ნაწილში თავს იყრიან მოცურავეები და საწყლოსნო სპორტის სხვა სახეობების მოყვარულები. ერთდღიანი ექსკურსიებიდან, რომლებიც სიდნეიში იგეგმება, ყველაზე დიდ ინტერესს იწვევს ადგილობრივი ღვინის დეგუსტაცია Hunter Valley-ში, მოგზაურობა ისტორიულ პარკში “ძველი ქალაქი”. სიდნეიდან 104 კილომეტრში მდებარეობს ცისფერი მთები, რომელიც დღეში ნახევარ მილიონზე მეტ სტუმარს მასპინძლობს. ეს ერთ-ერთი ადგილია ავსტრალიაში იმ მცირე მხარეებიდან, სადაც თოვლი მოდის.  ტურიზმის თვალსაზრისით ასევე მნიშვნელოვანია ავსტრალიის დედაქალაქი კანბერა. ის სხვა ქალაქებისგან თავისი მდებარეობით გამოირჩება. იგი სანაპიროდან საკმაოდ მოშორებით, მთების გარემოცვაში, სხვა დიდ ქალაქებზე უფრო მაღლა მდებარეობს. კანბერის გეომეტრული ცენტრი არის დაბალი ბორცვი, რომელსაც გარს ორი წრიული საავტომობილო გზეა აკრავს.Aაქედან ქუჩები რადიალურად იშლება სხვადასხვა მიმართულებით. ქალაქის შუაში შექმნილია ხელოვნური ტბა, რომელიც ძალიან ჰგავს ფართო მდინარეს. დედაქალაქის პანორამა კარგად ჩანს ეინსლის მთიდან, რომელიც ქალაქის ჩრდილო-აღმოსავლეთითაა აღმართული. მთის პირდაპირ მდებარეობს ომის მემორიალური მუზეუმის შენობა მრგვალი გუმბათით, რომელიც ბიზანტიურ ტაძარს ანდა აღმოსავლურ მავზოლეუმს მოგვაგონებს. ტბის აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე პატარა კუნძულზე აღმართულია 46 მეტრი სიმაღლის თეთრი მონუმენტი. ეს არის ბრიტანეთის მთავრობის საჩუქარი კანბერის დაარსების 50 წლისთავთან დაკავშირებით. ტბის დასავლეთით არის 100 მეტრი სიმაღლის კაპიტან კუკის შადრევანი. კანბერის ერთ-ერთ არქიტექტურულ ღირსშესანიშნაობას წარმოადგენს ავსტრალიის მეცნიერებათა აკადემიის შენობა. კანბერაში მდებარეობს ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტი. მისგან ცოტა მოშორებით კი ბოტანიკური ბაღი.

გარდა ამისა ტურისტების ყურადღებას იპყრობს კარილიონი სამრეკლო კოშკი, რომელიც ყოველ 15 წუთში ლონდონის ბიგ ბენის მელოდიას იმეორებს. ასევე 195 მეტრი სიმაღლის სატელევიზიო ანძა, გადმოსახედი მოედნებით. უამრავი ტურისტი სტუმრობს ვიქტორიის შტატის დედაქალაქს – მელბურნს. ეს არის ქვეყნის ერთ-ერთი უდიდესი ქალაქი, საქმიანი ცხოვრების ცენტრი. აქ თავმოყრილია უმსხვილესი კორპორაციებისა და ფირმების, უდიდესი ბანკების შტაბ-ბინები და ოფისები. მელბურნი თავისი რბილი დაკომფორტული ჰავით, გამწვანებული პარკებითა და ბაღებით ყველაზე ევროპულ ქალაქად ითვლება ავსტრალიაში. აქ გვრდიგვერდ უამრავი ცათამბჯენი და ქვის სახლია განთავსებული. ქალაქში ექსკურსიის დროს შეიძლება დავათვალიეროთ ვიქტორიის შტატის ეროვნული მუზეუმი, სახელმწიფო ბიბლიოთეკა, [[პავლე მოციქული|წმ. პავლეს]] ტაძარი. ტურისტების დიდ ინტერესს იწვევს კაპიტან კუკის სახლი. მელბურნი არის განათლების ერთ-ერთი ცნობილი ცენტრი ქვეყანაში. აქ მდებარეობს სამი უნივერსიტეტი. მელბურნი ცნობილია თავისი სურათების გალერეით, რომელიც სამხრეთ ნახევარსფეროში საუკეთესოდ ითვლება, ასევე – ფეშენებელური სასტუმროებით და რესტორნებით, უდიდესი სტადიონით, რომელიც 120 ათას მაყურებელს იტევს. აქ მრავალი სპორტული ღონისძიება ტარდება დოღი მელბურნის თასის მოსაპოვებლად, ფორმულა-1 საერთაშორისო რბოლები, ავსტრალიის ღია ჩემპიონატი ჩოგბურთში და ა. შ. ფართოდაა ცნობილი მელბურნის ბოტანიკური ბაღი, რომელიც XIX საუკუნის შუა წლებში დაარსდა და ქვეყანაში საუკეთესოდ ითვლება. მელბურნიდან 50 კმ-ში მაღალ მთებს შორის, ევკალიპტების ჩრდილში, მდებარეობს ზოოლოგიური ნაკრძალი ჰილსვილი, სადაც შეგიძლიათ ნახოთ ავსტრალიური სირაქლემა ემუ, კენგურუ, ექიდნა, გიგანტური ხვლიკი გოანა და სხვა ენდემური ცხოველები. მელბურნიდან 120 კმ-ში მდებარეობს კუნძული ფილიპი – ველური ავსტრალიური ცხოველების სამყარო, სადაც ტურისტებს საშუალება აქვს გაიცნონ ისეთი ცხოველები, როგორებიცაა კენგურუ, კოალა, ვომბატი. საღამოობით კი თვალი ადევნონ “პინგვინების აღლუმს” საოცარ სანახაობას, როდესაც დილაუთენია ოკეანეში წასული ასობით პატარა პინგვინი ერთდროულად ბრუნდება ხმელეთზე.

დამსვენებელთა მნიშვნელოვან რაოდენობას იზიდავს კვინსლენდის შტატის დედაქალაქი ბრისბენი. ქალაქი განლაგებულია ზღვიდან 30-40 კმ-ის დაშორებით. აქ მდებარეობს შესანიშნავი ბოტანიკური ბაღი, სადაც წარმოდგენილია შტატის მდიდარი ფლორა. ბრისბენიდან შეგიძლიათ მოხვდეთ ლოუნ პაინში, სადაც შეიძლება ჩანთოსანი დათვის კოალასა და რუხი კენგურუს ნახვა. სამხრეთით, დაახლოებით 100 კმ-ში მდებარეობს პოპულარული საზღვაო კურორტი – ოქროს ნაპირი, ფართო პლაჟებითა და ყოველთვის კარგი ამინდით. სადაც წელიწადში 300-ზე მეტი მზიანი დღეა. იგი შედგება 35 პლიაჟისაგან. აქ განვითარებულია სპორტის სხვადასხვა სახეობა, ვინდ-სერფინგი, ყვინთვა, იახტინგი, წყალქვეშა ცურვა. აქვეა [[ჩოგბურთი]]სა და [[გოლფი]]ს შესანიშნავი მოედნები. სამხრეთ ნახევარსფეროს ყველაზე დიდ გასართობ პარკში “ზღვის სამყარო” შესაძლებელია დელფინებისა და ზღვის კატების, ვეშაპებისა და ზღვის ლომების ნახვა. აქვე გახსნილია აკვაპარკი. მნახველთა დიდ ნაწილს იზიდავს პარკი “კინოს სამყარო”, სადაც ჰოლივუდის ატმოსფერო სუფევს. აქ ტურისტებს შეუძლიათ იხილონ პოპულარული კინოგმირები და, რაც მთავარია, თვითონ გახდნენ ფილმის მონაწილეები: გაისეირნონ ბეტმენის მანქანით, ან მონაწილეობა მიიღონ ბანკის გაძარცვაში. “ოცნებების სამყარო” არის სხვადასხვა ატრაქციონების პარკი, სადაც ძველი ავსტრალიის ატმოსფერო იგრძნობა. აქ შესაძლებელია ევკალიტის ტყეში გასეირნება, კოალას ხელში აყვანა და კენგურუების გამოკვება. დიდი პოპულარობით სარგებლობს პარკი, რომელიც მრავალგვარ წყლის ატრაქციონს სთავაზობს დამსვებებლებს. ბრისბენში არის ქვეყანის უდიდესი სამორინე, აქვეა რესტორნები, ბარები, კაფეები და საკონცერტო დარბაზი. ტურისტების მნიშვნელოვან რაოდენობას იზიდავს დიდი ბარიერული რიფი, რომელიც ჩრდილო-აღმოსავლეთის სანაპიროს გასწვრივ 2500 კილომეტრზეა გადაჭიმული. ეს მსოფლიოში ყველაზე გრძელი მარჯნის წარმონაქმნია. ყველა ფორმისა და ფერის მარჯნის გარდა, ამ წყლებში 1,5 ათასზე მეტი სახეობის თევზი და კიბოსებრი ცხოვრობს. აქ არის უნიკალური ტროპიკული ბუნება ეგზოტიკური ფლორითა და ფაუნით, შესანიშნავი პლაჟებითა და სუფთა წყლით. ეს ნამდვილი სამოთხეა წყალწვეშა ცურვის მოყვარულთათვის. ალის სპრინგსი არის ქალაქი, რომელიც მდებარეობს ჩრდილოეთის ტერიტორიაზე, ავსტრალიის ცენტრში. დღეს ის მნიშვნელოვან ტურისტულ ცენტრს წარმოადგენს. სტუმრების უდიდეს ინტერესს იწვევს ახლოს ეროვნულ პარკში მდებარე კლდოვანი წარმონაქმნი, სახელად ულურუ (ევროპული სახელწოდება აიერს-როკი), რომელიც ისეთი ქანებითაა აგებული, რომ მზის ჩასვლის დროს ნაკვერჩხალს წააგავს. ადგილი [[1987]] წელს იუნესკომ მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში შეიტანა. ყოველწლიურად ულურუში ნახევარ მილიონამდე ტურისტი ჩადის. დარვინი ავსტრალიის ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე პორტია და წარმოადგენს ჩრდილოეთის ტერიტორიის ადმინისტრაციულ ცენტრს. მეორე მსოფლიო ომის დროს ის ძალიან დაზარალდა, ხოლო [[1974]] წელს ციკლონმა ტრეისიმ თითქმის მთლიანად დაანგრია. დღეს დარვინი თანამედროვე არქიტექტურული ქალაქია. ტურისტულ ცენტრად ის აქცია მსოფლიო მნიშვნელობის ბუნებრივმა პარკმა კაკადუ. დასავლეთ ავსტრალიის დედაქალაქი პერტი არის თანამედროვე ქალაქი მაღალი შენობებითა და შემორჩენილი ძველი ნაგებობებით. დასავლეთ ავსტრალია საინტერესოა მრავალფეროვანი ბუნებრივი რესურსებით, ასევე აქ არის მოვარდისფრო ალმასების მოპოვების მსოფლიოში ერთადერთი საბადო, ოქროს დიდი მარაგები, მარგალიტის გამოზრდის ფერმები. ასევე საინტერესოა სამხრეთ ავსტრალიის დედაქალაქი ადელაიდა. ქალაქი კარგადაა დაგეგმილი ფართო ქუჩებით და უამრავი პარკით. ადელაიდაში ბევრი ტაძარი და ეკლესიაა. ტურისტებს აქ იზიდავთ კუნძული კენგურუ. ადელაიდადან ცოტა მოშორებით მდებარეობს ბაროსას ხეობა, რომელიც განთქმულია თავისი ღვინით. ასევე სიახლოვესაა აბორიგენების მიერ მოხატული კლდეები. განსაკუთრებით აღსანიშნავია  მომსახურების სფერო. ავსტრალიაში სასტუმროები უმაღლესი სტანდარტებით არის მოწყობილი და კლიენტებს ხელსაყრელ ფასებს სთავაზობს. ავსტრალიაში ჩამოსული ტურისტების ყველაზე დიდი რაოდენობა არის ამერიკის შეერთებული შტატებიდან და ახალი ზელანდიიდან. დიდი ნაკადი მოდის ასევე ევროპიდან (განსაკუთრებით დიდი ბრიტანეთიდან) და აზიიდან (მალაიზიიდან, სინგაპურიდან, იაპონიიდან და ჩინეთიდან, კერძოდ, ჰონგ-კონგიდან). ავსტრალიელებსაც უყვართ მოგზაურობა. განსაკუთრებული ნაკადი ავსტრალიიდან მიემართება ახალ ზელანდიაში, მალაიზიაში, სინგაპურში, იაპონიაში, ჰონგ-კონგში. ევროპის ქვეყნებიდან პოპულარულია დიდი ბრიტანეთი, რაც აიხსნება მათი ეკონომიკური, პოლიტიკური, ეთნიკური და კულტურული კავშირით. გარდა ამისა ავსტრალიელები მოგზაურობენ იტალიაში, ესპანეთში, საფრანგეთში.

== დემოგრაფია ==
{{მთავარი|ავსტრალიის დემოგრაფია}}
{| class="wikitable" style="float:right; margin-left:0.8em; margin-bottom:0.4em;"
! colspan="3" | '''ისტორიული მოსახლეობა'''<ref>{{cite web|url=http://populstat.info/Oceania/australc.htm|title=<!-- Do not remove the following capitalisation. This is the actual title of the page. See the citation for clarification! -->AUSTRALIA: population growth of the whole country|publisher=populstat.info|accessdate=2008-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080521101533/http://populstat.info/Oceania/australc.htm|archivedate=2008-05-21}} 19th century figures do not include the indigenous population.</ref>
|-
! წელი || ადგილობრივი მოსახლეობა ||
|-
| style="text-align:center;"| 1788-მდე || style="text-align:right;"| დაახლ. 350 000
|-
! წელი || არაადგილობრივი მოსახლეობა || ზრდა
|- style="text-align:center;"
|| 1788 || style="text-align:right;"| 900 || style="text-align:center;"|&nbsp;—
|-
| style="text-align:center;"| 1800 || style="text-align:right;"| 5200 || style="text-align:right;"| 477.8 %
|-
| style="text-align:center;"| 1850 || style="text-align:right;"| 405 400 || style="text-align:right;"| 7696.2 %
|-
! წელი || სრული მოსახლეობა || ზრდა
|-
| style="text-align:center;"| 1900 || style="text-align:right;"| 3 765 300 || style="text-align:right;"|&nbsp;—
|-
| style="text-align:center;"| 1910 || style="text-align:right;"| 4 525 100 || style="text-align:right;"| 20.2 %
|-
| style="text-align:center;"| 1920 || style="text-align:right;"| 5 411 000 || style="text-align:right;"| 19.6 %
|-
| style="text-align:center;"| 1930 || style="text-align:right;"| 6 501 000 || style="text-align:right;"| 20.1 %
|-
| style="text-align:center;"| 1940 || style="text-align:right;"| 7 078 000 || style="text-align:right;"| 8.9 %
|-
| style="text-align:center;"| 1950 || style="text-align:right;"| 8 307 000 || style="text-align:right;"| 17.4 %
|-
| style="text-align:center;"| 1960 || style="text-align:right;"| 10 392 000 || style="text-align:right;"| 25.1 %
|-
| style="text-align:center;"| 1970 || style="text-align:right;"| 12 663 000 || style="text-align:right;"| 21.9 %
|-
| style="text-align:center;"| 1980 || style="text-align:right;"| 14 726 000 || style="text-align:right;"| 16.3 %
|-
| style="text-align:center;"| 1990 || style="text-align:right;"| 17 169 000 || style="text-align:right;"| 16.6 %
|-
| style="text-align:center;"| 2000 || style="text-align:right;"| 19 169 100 || style="text-align:right;"| 11.6 %
|-
| style="text-align:center;"| 2009 || style="text-align:right;"| 21 828 704<!-- 21 828 704 is the estimated population, taken from the official population clock, as of 29 June 2009. For consistency with ABS projections that are typically made on 30 June, current year estimated population should be as estimated on, or as near to 30 June as possible. -->|| style="text-align:right;"| 13.6 %
|}

ავსტრალიის მოსახლეობის დინამიკაში მნიშვნელოვანია მიგრაციის როლი. [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომამდე]] ეროვნული შემადგენლობა მრავალფეროვნებით არ გამოირჩეოდა. მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს ბრიტანეთის კუნძულებიდან ჩამოსულები ან მათი შთამომავლები წარმოადგენდნენ. დღეს სიტუაცია მნიშვნელოვნად შეცვლილია. [[ქვეყნების სია მოსახლეობის სიმჭიდროვის მიხედვით|სიმჭიდროვე]] ერთ-ერთი დაბალია მსოფლიოში. ურბანიზაცია კი ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი. საშუალო სიმჭიდროვე შეადგენს ორ კაცს კვადრატულ კილომეტრზე. მჭიდროდ დასახლებული რაიონებიდან კი გამოირჩევა ქვეყნის სამხრეთ-აღმოსავლეთი და სამხრეთ-დასავლეთი, როცა ცენტრალური რაიონები თითქმის დაუსახლებელია.

22 მილიონი მოსახლეობიდან, ძირითადად ავსტრალიელები არიან კოლონიური თაობის მოსახლეებისა და [[ევროპა|ევროპიდან]] ფედერაციული იმიგრაციის შემდეგი პერიოდის შთამომავლები. მოსახლეობის 90 % არის [[ევროპის ეთნიკური ჯგუფები|ევროპული]] წარმოშობის. [[2006]] წლის აღწერის მიხედვით, უმრავლესობამ საკუთარ წინაპრად დაასახელა ავსტრალიელები (37,13%)<ref>The Australian Bureau of Statistics have stated that most who list "Australian" as their ancestry are part of the [[Anglo-Celtic Australian|Anglo-Celtic]] group. [http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/49f609c83cf34d69ca2569de0025c182!OpenDocument]</ref>, შემდეგ მოდიან [[ინგლისელი ავსტრალიელები|ინგლისელები]] (31.65 %), [[ირლანდიელი ავსტრალიელები|ირლანდიელები]] (9.08 %), [[შოტლანდიელი ავსტრალიელები|შოტლანდიელები]] (7.56 %), [[იტალიელი ავსტრალიელები|იტალიელები]] (4.29 %), [[გერმანელი ავსტრალიეელბი|გერმანელები]] (4.09 %), [[ჩინელი ავსტრალიელები|ჩინელები]] (3.37 %) და [[ბერძენი ავსტრალიელები|ბერძნები]] (1.84 %).<ref>{{cite web|url=http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=0&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=0&issue=2006&producttype=Census%20Tables&javascript=true&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=LPTD&&collection=Census&period=2006&productlabel=Ancestry%20by%20Country%20of%20Birth%20of%20Parents%20-%20Time%20Series%20Statistics%20(2001,%202006%20Census%20Years)&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&topic=Ancestry&|title=20680-Ancestry by Country of Birth of Parents - Time Series Statistics (2001, 2006 Census Years) - Australia|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]|date=27 June 2007|accessdate=2008-12-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071001032237/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=0&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=0&issue=2006&producttype=Census%20Tables&javascript=true&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=LPTD&&collection=Census&period=2006&productlabel=Ancestry%20by%20Country%20of%20Birth%20of%20Parents%20-%20Time%20Series%20Statistics%20%282001%2C%202006%20Census%20Years%29&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&topic=Ancestry&|archivedate=2007-10-01}}</ref>

ავსტრალიის მოსახლეობა გაოთხმაგდა [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დასასრულის შემდეგ<ref>{{cite web| url = http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3105.0.65.0012006?OpenDocument| title = 3105.0.65.001—Australian Historical Population Statistics, 2006| accessdate = 2007-09-18| date = 23 May 2006| format = [[Microsoft Excel|XLS]]| publisher = [[Australian Bureau of Statistics]]| quote = Australian population: (1919) 5 080 912; (2006) 20 209 993}}</ref>, რაც განაპირობა პატივმოყვარე იმიგრაციის პროგრამამ. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ [[2000]] წლამდე, თითქმის 5.9 მილიონი ახალი იმიგრანტი დასახლდა ქვეყანაში. ეს ნიშნავს, რომ დაახლ. ყოველი შვიდი ადამიანიდან ორი დაბადებულია ზღვის გადაღმა<ref name="Immigration">{{cite web | url = http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2698.htm | title = Background note: Australia| publisher = US Department of State| accessdate = 2007-05-19}}</ref>.

[[2001]] წელს, ავსტრალიელების 23.1 %-ს შეადგენდა ხუთი უდიდესი ჯგუფი, რომლებიც დაიბადნენ ზღვის გადაღმა, იყვნენ მოსულნი დიდი ბრიტანეთიდან, ახალი ზელანდიიდან, იტალიიდან, ვიეტნამიდან და ჩინეთიდან<ref>[http://elecpress.monash.edu.au/pnp/free/pnpv7n4/v7n4_3price.pdf Australian Population: Ethnic Origins] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719124226/http://elecpress.monash.edu.au/pnp/free/pnpv7n4/v7n4_3price.pdf |date=2011-07-19 }}.</ref>.

[[1973]] წელს [[თეთრი ავსტრალიის პოლიტიკა|თეთრი ავსტრალიის პოლიტიკის]] გაუქმების შემდეგ, მრავალეროვანმა მთავრობამ ინიციატივები წამოაყენა, რომ ხელი შეწყობოდა რასულ ჰარმონიას, რომელიც დაფუძნებული იყო [[მულტიკულტურიზმი]]ს პოლიტიკაზე<ref>{{cite web| url = http://www.immi.gov.au/facts/06evolution.htm| title = The Evolution of Australia's Multicultural Policy| accessdate = 2007-09-18| year = 2005| publisher = Department of Immigration and Multicultural and Indigenous Affairs| archiveurl = https://web.archive.org/web/20060219130703/http://www.immi.gov.au/facts/06evolution.htm| archivedate = 2006-02-19}}</ref>. [[2005]]-[[2006]] წწ. 131 000-ზე მეტი ადამიანი გადასახლდა ავსტრალიაში, ძირითადად [[აზია|აზიიდან]] და [[ოკეანეთი]]დან<ref>[http://www.minister.immi.gov.au/media/media-releases/2006/v06297.htm Settler numbers on the rise] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071201013657/http://www.minister.immi.gov.au/media/media-releases/2006/v06297.htm |date=2007-12-01 }}.</ref>. მიგრაციის ნიშანი [[2006]]-[[2007|07]] წლებისთვის იყო 144 000<ref>[http://www.migrationinformation.org/datahub/countrydata/country.cfm Inflow of foreign-born population by country of birth, by year]; [http://www.immi.gov.au/media/fact-sheets/20planning.htm Australian Immigration Fact Sheet 20. Migration Programme Planning Levels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120711220926/http://www.immi.gov.au/media/fact-sheets/20planning.htm |date=2012-07-11 }}.</ref>. [[2008]]-[[2009]] წწ. საერთო იმიგრაცია იყო 300 000 - უმაღლესი მაჩვენებელი მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ<ref>[http://www.abc.net.au/lateline/content/2007/s2272014.htm Immigration intake to rise to 300 000], 11/06/2008.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080518055129/http://www.news.com.au/story/0,23599,23714642-421,00.html 300 000 skilled workers needed - Evans].</ref>.

[[ფაილი:Surfers Paradise Beach Queensland.jpg|thumbnail|left|215px|დაახლ. ავსტრალიელების სამი მეოთხედი ცხოვრობს მეტროპოლიტურ ქალაქებსა და სანაპირო ზოლებში<ref>[http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/beach/ The Beach] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110408183821/http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/beach/ |date=2011-04-08 }}, www.cultureandrecreation.gov.au. Retrieved on 31 January 2009.</ref>]]

ადგილობრივი მკვიდრი მოსახლეობა — [[ავსტრალიელი აბორიგენები|აბორიგენები]] და [[ტორესის სრუტის კუნძულები|ტორესის სრუტის კუნძულებზე]] მცხოვრებნი [[2001]] წლის მონაცემებით შეადგენს 410 003 ადამიანს (მთელი მოსახლეობის 2.2 %). იგი [[1976]] წლის აღწერიდან მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი. ამ წელს ადგილობრივი მოსახლეობა 115 953 კაცს შეადგენდა.<ref name="Year Book 2004">{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Previousproducts/1301.0Feature%20Article52004?opendocument&tabname=Summary&prodno=1301.0&issue=2004&num=&view=|title=1301.0 - Year Book Australia, 2004 |date=27 February 2004|accessdate=24 April 2009|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]}}</ref>. ადგილობრივი მკვიდი მოსახლეობის დიდი ნაწილი არ იყვნენ იდენტიფიცირებული აღწერაში. შემდეგ ABS-მ დაითვა 2001 წელს მათი რაოდენობა და შეადგენდა დაახლ. 460 140 კაცს (მთელი მოსახლეობის 2.4%).<ref name="Indigenous ERP 2001">{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/ProductsbyReleaseDate/2315409AD11513DFCA2573370013F824?OpenDocument|title=4705.0 - Population Distribution, Indigenous Australians, 2001 
|date=26 June 2002|accessdate=24 April 2009|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]}}</ref>

ადგილობრივი მკვიდრი ავსტრალიელების პატიმრობისა და უმუშევრობის გამოცდილების შეფასება საშუალოზე მაღალია, დაბალია განათლება და ცხოვრების ხანგრძლივობა კაცებსა და ქალებს შორის 11-17 წლით მცირეა არაადგილობრივ ავსტრალიელებთან შედარებით<ref>{{Cite news|url=http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,25197,24708205-601,00.html|title=Life gap figures not black and white|author=Stephen Lunn|publisher=[[The Australian]]|date=26 November 2008|accessdate=24 April 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090705190107/http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,25197,24708205-601,00.html|archivedate=5 ივლისი 2009}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.smh.com.au/text/articles/2009/04/09/1239222992443.html|title=Indigenous health gap closes by five years|author=Joel Gibson|publisher=[[The Sydney Morning Herald]]|date=10 April 2009|accessdate=24 April 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090903134849/http://www.smh.com.au/text/articles/2009/04/09/1239222992443.html|archivedate=3 სექტემბერი 2009}}</ref>.

ბევრი სხვა განვითარებული ქვეყნის მსგავსად, ავსტრალია იტანს დემოგრაფიულ ცვლილებას მოხუცი მოსახლეობის მიმართ, [[2004]] წელს, მოქალაქეების საშუალო ასაკი იყო 38,8 წელი<ref>Parliament of Australia, Parliamentary Library (2005). [https://web.archive.org/web/20060422025420/http://www.aph.gov.au/Library/pubs/rn/2004-05/05rn35.pdf Australia’s aging workforce].</ref>. ავსტრალიელების დიდი რიცხვი (759 849 [[2002]]-[[2003|03]] წლებში)<ref>Parliament of Australia, Senate (2005). [http://www.aph.gov.au/Senate/committee/legcon_ctte/expats03/ Inquiry into Australian Expatriates] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080708224653/http://www.aph.gov.au/Senate/committee/legcon_ctte/expats03/ |date=2008-07-08 }}.</ref> ცხოვრობდნენ თავიანთი სახლების გარეთ.

გასული საუკუნის დასაწყისში, ავსტრალიის მოსახლეობა შეადგენდა დაახლ. 3 765 300 კაცს. ეს რიცხვი გაიზარდა 579 %-ით და დღესდღეობით ავსტრალიის მოსახლეობა შეადგენს 21 828 704 კაცს.

{{ავსტრალიის ქალაქები}}

==== ენა ====
[[ინგლისური ენა|ინგლისური]] არის ქვეყნის [[ეროვნული ენა]]<ref name=language>{{cite web|url=http://www.immi.gov.au/media/publications/multicultural/confer/04/speech18b.htm|title=Pluralist Nations: Pluralist Language Policies?|work=1995 Global Cultural Diversity Conference Proceedings, Sydney|publisher=[[Department of Immigration and Citizenship]]|accessdate=2009-01-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226004155/https://www.homeaffairs.gov.au/|archivedate=2018-12-26}} "English has no de jure status but it is so entrenched as the common language that it is de facto the official language as well as the national language."</ref>. [[ავსტრალიური ინგლისური]] არის ენის ერთ-ერთი მთავარი ვარიანტი, თავისი საკუთარი დამახასიათებელი აქცენტითა და ლექსიკონით, მაგრამ ნაკლებადაა მასში დიალექტების ვარიანტები (გარდა პატარა რეგიონალური გამოთქმებისა და ლექსიკური ცვლილებებისა), ვიდრე ბრიტანულში და ამერიკულ ინგლისურში. გრამატიკა და მართლწერა ძირითადად დაფუძნებულია [[ბრიტანული ინგლისური|ბრიტანულ ინგლისურზე]]. [[2001]] წლის აღწერის მიხედვით, მოსახლეობის 80 %-ს შეუძლია ლაპარაკი მხოლოდ ინგლისურ ენაზე. შემდეგ მოდის: [[ჩინური ენა|ჩინური]] (2,1 %), [[იტალიური ენა|იტალიური]] (1,9 %) და [[ბერძნული ენა|ბერძნული]] (1,4 %) ენები.

მნიშვნელოვანი პროპორცია პირველსა და მეორე თაობის გადმოსახლებულებს შორის ორენოვნებაა. ჯერათ, რომ დაახლ. 200-300 ავსტრალიური აბორიგენული ენა არსებობდა ევროპელებთან პირველი კონტაქტის პერიოდში. ამათგან დაახლ. 70 ენა გადარჩა და ბევრი ენაზე მხოლოდ მოხუცი ხალხი თუ ლაპარაკობს. მარტო 18 აბორიგენულ ენაზე ლაპარაკობს ყველა ასაკის ხალხი<ref name=nilsr>{{cite web|url=http://www.arts.gov.au/indigenous/national_indigenous_languages_survey_report_2005|title=National Indigenous Languages Survey Report 2005|publisher=Department of Communications, Information Technology and the Arts|accessdate=2009-09-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090709141342/http://www.arts.gov.au/indigenous/national_indigenous_languages_survey_report_2005|archivedate=2009-07-09}}</ref>. აბორიგენული ენა მხოლოდ 50 000 კაცისთვის (მთელი მოსახლეობის 0,25 %) დარჩა მთავარ ენად. ავსტრალიას აქვს [[ნიშნების ენა]], ცნობილი როგორც [[აუსლანი]], რომელიც მთავარი ენაა დაახლ. 6500 მუნჯი ადამიანისათვის.

==== რელიგია ====
{{მთავარი|რელიგია ავსტრალიაში}}
ავსტრალიას არ აქვს [[ოფიციალური რელიგია]]. [[2006]] წლის აღწერით, ავსტრალიელების 64 % იყო [[ქრისტიანობა|ქრისტიანთა]] სიაში, მათ შორის 26 % [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკეები]], ხოლო 19 % [[ანგლიკანიზმი|ანლიკანეები]]. "ათეისტები" (რომელიც მოიცავს [[საუკუნო ჰუმანიზმი|საუკუნო ჰუმანიზმს]], [[ათეიზმი|ათეიზმს]], [[აგნოსტიციზმი|აგნოსტიციზმსა]] და [[რაციონალიზმი|რაციონალიზმს]]) ავსტრალიელების 19 %-ს შეადგენენ და არის ყველაზე ზრდადი ჯგუფი (2006 წლისა და 2001 წლის აღწერებს შორის სხვაობის თანახმად), ხოლო დანარჩენმა 12 %-მა უარი განაცხადა პასუხზე ან მისცა არაადეკვატური განმარტება. ავსტრალიაში მეორე ყველაზე დიდი რელიგიაა [[ბუდიზმი]] (2,1 %), შემდეგ მოდის [[ისლამი]] (1,7) და [[ინდუიზმი]] (0,8). საერთო ჯამში, ავსტრალიელების დაახლ. 6 % არაქრისტიანია<ref name=religion>{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/bb8db737e2af84b8ca2571780015701e/636F496B2B943F12CA2573D200109DA9?opendocument|title=Cultural Diversity|work=1301.0 - Year Book Australia, 2008|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]|date=7 February 2008|accessdate=2009-01-23}} (See subsection titled "Religion").</ref>. [[2004]] წელს, ყოველკვირეული დასწრება ეკლესიურ სერვისებში იყო დაახლ. 1,5 მილიონი: მოსახლეობის დაახლ. 7,5 %<ref>[http://www.ncls.org.au/default.aspx?docid=2250&track=82083 NCLS releases latest estimates of church attendance], National Church Life Survey, Media release, 28 February 2004.</ref>. რელიგია არ თამაშობს მთავარ როლს მოსახლეობის ცხოვრებაში<ref>Morris, Lindy. [http://www.smh.com.au/news/world-youth-day/gods-ok-its-just-the-religion-bit-we-dont-like/2008/07/10/1215658037568.html God's OK, it's just the religion bit we don't like] (2008), ''Sydney Morning Herald''. Retrieved on 5 January 2008.</ref>.

==== განათლება ====
{{მთავარი|განათლება ავსტრალიაში}}
სკოლაში დასწრება სავალდებულოა მთელ ავსტრალიაში. ავსტრალიის უმეტეს შტატში, 5-6 წლის ყველა ბავშვი იწყებს სწავლას და იღებს 11 წლიან სავალდებულო განათლებას, შემდეგ შეუძლიათ ისწავლონ დამატებითი ორი სასწავლო წელი (11-ე და 12-ე კლასები). ავსტრალიის განათლება შეფასებულია მსოფლიოს მასშტაბით მერვე ადგილზე<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/42/8/39700724.pdf OECD 42/8/39700724].</ref>. 25-იდან 64 წლამდე ავსტრალიელების დაახლ. 58 %-ის აქვს პროფესიონალური ან მესამეული კვალიფიკაციები და მესამეული კურსდამთავრებულების შეფასება 49 %-ით არის ერთ-ერთი მაღალი მსოფლიოში.

== კულტურა ==
{{მთავარი|ავსტრალიის კულტურა|ავსტრალიის მუსიკა|ავსტრალიის სპორტი}}
[[ფაილი:Royal exhibition building tulips straight.jpg|thumbnail|[[სამეფო საგამოფენო დარბაზი]] [[მელბურნი|მელბურნში]]]] იყო პირველი შენობა ავსტრალიაში, რომელიც იუნესკოს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლი გახდა [[2004]] წელს [[1788]] წლიდან, ავსტრალიური კულტურის თავდაპირველი საფუძველი იყო ანგლო-კელტური [[დასავლეთის კულტურა]]. ავსტრალიის თავისებური კულტურული მახასიათებლები წარმოიშვა ქვეყნის ბუნებრივი გარემოსა და აბორიგენების კულტურისაგან. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] შუა წლებში, ავსტრალიის კულტურაზე ძლიერი ზემოქმედება მოახდინა [[აშშ-ის კულტურა|ამერიკულმა პოპულარულმა კულტურამ]], ძირითადად ტელევიზიამ და კინომ. სხვა კულტურული ზემოქმედება განიცადა მოსაზღვრე აზიური ქვეყნებისა და არაინგლისურად მოლაპარაკე ქვეყნებიდან გადმოსახლებული ხალხის მიერ.
[[ფაილი:Sunlight Sweet Coogee Arthur Streeton.jpg|thumbnail|140px|left|[[არტურ სტრიტონი]]ს [[პეიზაჟი]] - Sunlight Sweet]]
[[ავსტრალიის სახვითი ხელოვნება|ავსტრალიური სახვითი ხელოვნება]] მიჩნეულია, რომ დაიწყო [[კლდის მხატვრობა|კლდისა]] და ხის ქერქზე მხატვრობასთან ერთად<ref>Welch, David. "[http://www.aaia.com.au/ Aboriginal Fine Arts Gallery]", aaia.com.au. Retrieved on 2 November 2008.</ref>. ევროპული დასახლებების დროიდან, ავსტრალიური მხატვრობის თემა იყო ავსტრალიური პეიზაჟი, მაგალითისთვის [[ალბერტ ნამატჟირა]]ს, [[არტურ სტრიტონი]]სა და სხვა [[ჰიდელბერგის სკოლა|ჰიდელბერგის]] სკოლის მიმდევრების ნამუშევრები. ქვეყნის პეიზაჟები იმეორებს შთაგონების წყაროს ავსტრალიური თანამედროვე მხატვრებისათვის; იგი იქნა დახატული სახელოვან ნამუშევრებში, რომელიც შეასრულეს ისეთმა არტისტებმა, როგორებიც არიან: [[სიდნეი ნოლანი]], [[გრეის კოსინგტონ სმიტი]], [[ფრედ უილიამსი]], [[სიდნეი ლონგი]] და [[კლიფტონ ფუგი]]. ავსტრალიელ არტისტებზე გავლენა მოახდინა თანამედროვე ამერიკულმა და ევროპულმა მხატვრობამ. მათ შორის ხელოვანებმა: [[კუბიზმი|კუბისტი]] [[გრეის კროული]], [[სიურრეალიზმი|სურეალისტი]] [[ჯეიმზ გლისონი]], [[აბსტრაქტული ექსპრესიონიზმი|აბსტრაქტული ექსპრესიონისტი]] [[ბრეტ ვიტელი]] და [[პოპ-არტი]]სტი [[მარტინ შარპი]]. [[ავსტრალიის ეროვნული გალერეა]] და სხვა მთავარი გალერეები ინახავენ ავსტრალიურ და ზღვის გადაღმა კოლექციებს, მეოცე საუკუნის დასაწყისიდან დღევანდელ დღემდე.

ყოველი შტატის დედაქალაქში არის სიმფონიური ორკესტრი და ეროვნული ოპერია, [[ოპერა ავსტრალია]], რომელიც გახდა გამოჩენილი [[ჯოან საზერლენდი]]ს მეშვეობით. [[ნელი მელბა]] იყო მისი ცნობილი წინამორბედი. ბალეტი და ცეკვა არის წარმოდგენილი [[ავსტრალიური ბალეტი]]სა და სხვადასხვა შტატის მოცაკვევეების კომპანიების მიერ. თითოეულ შტატს აქვს საკუთარი საზოგადო თეატრის საფონდო კომპანიები.

[[ფაილი:Aboriginal song and dance.jpg|thumbnail|upright|აბორიგენული სიმღერისა და ცეკვის შესრულება [[ავსტრალიის ეროვნული საზღვაო მუზეუმი|ავსტრალიის ეროვნული საზღვაო მუზეუმში]], [[სიდნეი]]]]

[[ავსტრალიის კინო|ავსტრალიის კინოს ინდუსტრია]] დაიწყო [[1906]] წელს ''[[კელის ბანდის ისტორია|კელის ბანდის ისტორიის]]'' გამოცემით, რომელიც მიჩნეულია მსოფლიოს უპირველესი სრულმეტრაჟიან ფილმად<ref>{{cite web|url=http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=37899&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|title=Return of the Kelly Gang|work=The [[UNESCO Courier]]|author=Jo Chichester|publisher=[[UNESCO]]|year=2007|accessdate=2009-02-01}}</ref>.ავსტრალიის კინოს ახალმა ტალღამ [[1970]]-იან წლებში მოიტანა გამომწვევი და წარმატებული ფილმები, ზოგიერთი მათგანი იკვლევდა ერის კოლონიურ წარსულს, როგორიცაა ''[[პიკნიკი ჰენგინგ-როკზე]]'' და ''[[ბრეიკერ მორანტი (ფილმი)|ბრეიკერ მორანტი]]''. შემდეგი ჰიტებია ''[[გიჟი მაქსი]]'' და ''[[გალიპოლი (ფილმი)|გალიპოლი]]''. შედარებით ახალი წარმატებული ფილმებია: ''[[კაშკაში (ფილმი)|კაშკაში]]'', ''[[Rabbit-Proof Fence (ფილმი)|Rabbit-Proof Fence]]'', და ''[[ბედნიერი ფეხები]]''.

ავსტრალიის განსხვავებული პეიზაჟები და ადგილები გამოყენებულია ისეთ ფილმებში, როგორიცაა ''[[მატრიცა]]'', ''[[პიტერ პენი (2003 წლის ფილმი)|პიტერ პენი]]'', ''[[სუპერმენის დაბრუნება]]'' და ''[[ნემოს ძიებაში]]''. უკანასკნელი ცნობილი ავსტრალიელები არიან: [[ჯუდით ანდერსონი]], [[ეროლ ფლინი]], [[ნიკოლ კიდმანი]], [[ჰიუ ჯეკმენი]], [[ჰით ლეჯერი]], [[ჯეფრი რაში]], [[ტონი კოლეტი]], [[ნაომი უოტსი]] და ამჟამინდელი [[სიდნეის თეატრის კომპანია|სიდნეის თეატრის კომპანიის]] რეჟისორი [[კეიტ ბლანშეტი]].

[[ავსტრალიის ლიტერატურა]] ასევე მოქცეულია პეიზაჟის გავლენის ქვეშ. ნამუშევრები, რომლებიც დაწერილია ისეთი მწერლებისაგან, როგორებიც არიან [[ბანჟო პატერსონი]], [[ჰენრი ლოუსონი]] და [[დორეთი მაკელარი]], აღწერენ და გადმოცემენ ავსტრალიურ ტყიან ადგილებს. კოლონიური ავსტრალიის პერსონაჟები, წარმოდგენილი ადრეულ ლიტერატურაში, დღესაც პოპულარულია თანამედროვე ავსტრალიელებში. [[1973]] წელს, [[პატრიკ უაიტი]] დაჯილდოებული იქნა [[ნობელის პრემია|ნობელის პრემიით]] [[ნობელის პრემიის ლაურეატები ლიტერატურის დარგში|ლიტერატურის დარგში]]. იგი ერთადერთია ავსტრალიელია, რომელმაც მიიღო ეს ჯილდო. ასევე ცნობილი ავსტრალიელი მწერლები არიან: [[კოლინ მაკალოუ]], [[ტომას კინილი]], [[დევიდ უილიამსონი]] და [[დევიდ მალუფი]].

15 წელს გადაცილებული ავსტრალიელების დაახლ. 24 % იღებს რეგულარულად მონაწილეობას [[ავსტრალიის სპორტი|სპორტულ მოღვაწეობაში]]. ავსტრალიას ჰყავს ძლიერი საერთაშორისო გუნდები [[კრიკეტი|კრიკეტში]], [[ფეხბურთი|ფეხბურთში]], [[ბალახის ჰოკეი]]ში, [[ნეტბოლი|ნეტბლოსა]] და [[რაგბი]]ში. ასევე წარმატებულად გამოდიან ცურვაში, ნიჩბოსნობასა და ველოსპორტში. ავსტრალიელი ყველაზე ცნობილი და წარმატებული სპორტსმენები არიან მოცურავეები [[დონ ფრეიზერი]], [[მარეი როუზი]] და [[იან ტორპი]], სპრინტერი [[ბეტი კუთბერტი]], ტენისის მოთამაშე [[როდ ლაიბერი]] და [[მარგარეტ კორტი]], კრიკეტის მოთამაშე [[დონალდ ბრადმენი]]. ავსტრალიაში ასევე გავრცელებულია [[ავსტრალიური ფეხბურთი]], ცხენოსნობა, სერფინგი და საავტომობილირო რბოლები. ავსტრალიამ უმასპინძლა [[1956 წლის ზაფხულის ოლიმპიადა]]ს [[მელბური|მელბურნში]], [[ხოლო 2000 წლის ზაფხულის ოლიმპიადა]]ს [[სიდნეი]]ში<ref>[http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/57a31759b55dc970ca2568a1002477b6/be9f47591541e29eca256ef40004f25a!OpenDocument ABS medal tally: Australia finishes third], Australian Bureau of Statistics. Retrieved on 25 January 2008.</ref>. ავსტრალიამ ასევე უმასპინძლა [[1938 წლის ბრიტანეთის იმპერიის თამაშები|1938 წლის ბრიტანეთის იმპერიის თამაშებს]], [[1962 წლის ბრიტანეთის იმპერიისა და თანამეგობრობის თამაშები|1962 წლის ბრიტანეთის იმპერიისა და თანამეგობრობის თამაშებს]], [[1982 წლის თანამეგობრობის თამაშები|1982]] და [[2006 წლის თანამეგობრობის თამაშები|2006 წლები თანამეგობრობის თამაშებს]].

==== მემკვიდრეობა ====
* '''[[სიდნეი]] ''' - ავსტრალიის მუზეუმი, სამხატვრო გალერეა;
* '''[[მელბურნი]] ''' – ვიქტორიის ეროვნული გალერეა, ეროვნული სტადიონი;
* '''[[ბრიზბენი]] ''' - ბოტანიკური ბაღი (1899 წ.),
* '''[[კანბერა]] ''' — [[რადიოტელესკოპი]], რომლითაც აღმოჩენილ იქნა [[კვაზარი]] და [[პულსარი]].
* [[კაკადუს ეროვნული პარკი]], [[დიდი ბარიერის რიფი]], [[ტასმანიის ნაკრძალი]], [[ვილანდრას ტბათა რეგიონი]].

== საერთაშორისო შეფასებები ==
{{ავსტრალიის საერთაშორისო შეფასებები‎}}

== ცნობილი ავსტრალიელები (XX ს.) ==
* '''[[პოლიტიკოსები]]''' - ჯონ ჰოვარდი, გოფ უიტლემი;
* '''[[მეცნიერები]]''' - უილიამ ბრეგი (ნობელიანტი ფიზიკოსი), ჰოვარდ ფლორი (პენიცილინის თანაგამომგონებელი);
* '''[[მომღერლები]]''' - [[ოლივია ნიუთონ-ჯონი]], [[ნატალი იმბრულია]], [[კაილი მინოუგი]];
* '''[[მსახიობები]]''' - [[რასელ ქროუ]], [[მელ გიბსონი]], [[ნიკოლ კიდმანი]], [[ჰიუ ჯეკმენი]], [[პეტა უილსონი]] (ნიკიტას როლის შემსრულებელი სერიალში [[ნიკიტა (სერიალი)|მას ერქვა ნიკიტა]]);
* '''[[სპორტსმენები]]''' - როდ ლეივერი, ჯონ ნიუქომბი, ივონ გულაგონგი, ლეითონ ჰიუითი (ყველა ჩოგბურთელია).

== ლიტერატურა ==
* გ. ჭანტურია, ნ. მამალაძე, მ. ბლიაძე - მსოფლიო გეოგრაფია, XI კლასის სახელმძღვანელო; "საქართველოს მაცნე"; 2007 წ; გვ: 266-271

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{commons|Australia|ავსტრალია}}
{{wikivoyage|Australia}}
* [http://www.dfat.gov.au/geo/australia/ ავსტრალიის შესახებ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141231054514/http://www.dfat.gov.au/geo/australia/ |date=2014-12-31 }}
* [http://www.gov.au/ ავსტრალიის მთავრობა] (ფედერალური, შტატი და ტეროტირია)
* [http://www.australia.gov.au/ ავსტრალიის მთავორიბს პორტალი]
* [http://www.aph.gov.au/whoswho/index.htm ავსტრალიის პარლამენტი: ვინ ვინ არის (შეიცავს შტატის მედაურს)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120215160003/http://www.aph.gov.au/whoswho/index.htm |date=2012-02-15 }}
* [http://www.aph.gov.au/library/parl/42/ministry/ministry.htm ავსტრალიის პარლამენტი: მინისტრების სია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100707052532/http://www.aph.gov.au/library/parl/42/ministry/ministry.htm |date=2010-07-07 }}
* [http://www.abs.gov.au/ ავსტრალიის ბიუროს სტატისტიკა]
* [http://www.community.gov.au/ გაერთიანების ორგანიზაციების პორტალი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100502175505/http://www.community.gov.au/ |date=2010-05-02 }}
* [http://www.australia.gov.au/44 კულტურული ინსტიტუტები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070714131251/http://australia.gov.au/44 |date=2007-07-14 }}
* [http://www.australia.com/ ავსტრალიის ტურიზმი]
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/australia.htm ავსტრალია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091116175731/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/australia.htm |date=2009-11-16 }} ''UCB Libraries GovPubs''-ზე
* [http://www.dmoz.org/Regional/Oceania/Australia/ ავსტრალია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091213041534/http://www.dmoz.org/Regional/Oceania/Australia/ |date=2009-12-13 }} ''[[Open Directory Project]]''-ზე

== შენიშვნები ==
{{reflist|group="N"|30em}}

== სქოლიო ==
{{reflist|2}}

{{ავსტრალიის თემები}}
{{ოკეანეთის ქვეყნები და ტერიტორიები}}
{{მონარქიები}}
{{ერთა თანამეგობრობა}}


[[კატეგორია:ავსტრალია| ]]
[[კატეგორია:ოკეანეთის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ინგლისურენოვანი ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:კონსტიტუციური მონარქიები]]
[[კატეგორია:კუნძულოვანი სახელმწიფოები]]