იხილეთ წყარო გვერდისთვის ავსტრალიის ისტორია

{{ავსტრალიის ისტორია}}
[[ფაილი:Anzac2.jpg|left|thumb|210px|[[უკანასკნელი თანამდებობა]] იდგმება [[ანზაკის დღე|ანზაკის დღის ცერემონიაზე]], [[პორტ-მელბურნი]]]]
'''[[ავსტრალია]]ში''' ადამიანის დასახლება დაახლ. 42 000 - 48 000 წწ. წინ დაიწყო<ref>Gillespie, R. (2002). Dating the first Australians. ''Radiocarbon'' 44:455–72; {{cite web|url=http://www.ingentaconnect.com/content/arizona/rdc/2002/00000044/00000002/art00004|title=Dating the First Australians|publisher=Ingenta|accessdate=2008-03-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050103032601/http://www.ingentaconnect.com/content/arizona/rdc/2002/00000044/00000002/art00004|archivedate=2005-01-03}}</ref>. ვარაუდობენ, რომ ავსტრალიელებს შესაძლოა ჰყოლოდათ თანამედროვე [[ავსტრალიელი აბორიგენები]]ს წინაპრები. სავარაუდოდ მათი ავსტრალიაში ჩამოსვლა სახმელეთო ხიდებისა თუ ზღვის გადმოლახვით ხდებოდა დღევანდელი სამხრეთ-აღმოსავლეთ [[აზია|აზიის]] ტერიტორიიდან. ეს ხალხი მეტწილად მონადირეობასა და მიწათმოქმედებას მისდევდა. [[ტორესის სრუტის კუნძულები|ტორესის სრუტის კუნძულებზე]] მცხოვრებთა ძირითად საქმიანობას აგრეთვე მებაღეობა და მონადირეობა წარმოადგენდა.

[[ფაილი:Endeavour replica in Cooktown harbour.jpg|thumb|left|210px|ლეიტენანტი კუკის გემის რეპროდუქტია [[კუკტაუნი|კუკტაუნში]]]]
ავსტრალიის ტერიტორიების ევროპელთა მიერ პირველი დასაბუთებული დათვალიერება განხორციელდა [[ნიდერლანდელები|ნიდერლანდელი]] მეზღვაურის, ვილემ იანსცის  მიერ, რომელმაც [[1606]] წელს აღმოაჩნა [[იორკის ნახევარკუნძული]]ს სანაპირო. [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] განმავლობაში ნიდერლანდელებმა მოიარეს მთელი დასავლეთ და ჩრდილოეთ საზღვაო საზღვრები, რომელთაც მათ აქ დასახლების მცდელობის გარეშე ახალი ჰოლანდია უწოდეს. [[1770]] წელს [[ჯეიმზ კუკი|ჯეიმზ კუკმა]] გაცურა ავსტრალიის გასწვრივ და შეადგინა ავსტრალიის აღმოსავლეთ სანაპიროს რუკა, ადგილი რომელსაც ახალი სამხრეთ უელსი უწოდა და მან ეს ტერიტორია [[დიდი ბრიტანეთი]]ს საკუთრებად გამოაცხადა.<ref>{{cite web|author=RJW|url=http://www.know-britain.com/general/commonwealth.html|title=The Birth of the Commonwealth of Nations|publisher=Know-britain.com|date=2004-03-29|accessdate=2009-10-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091028005352/http://www.know-britain.com/general/commonwealth.html|archivedate=2009-10-28}}</ref> კუკის აღმოჩენები გზას უხსნიდა [[დამსჯელი კოლონია|დამსჯელი კოლონიის]] დაარსებას. [[1788]] წლის [[26 იანვარი|26 იანვარს]] ახალი სამხრეთ უელსის [[ბრიტანეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები|ბრიტანეთის ზღვისიქითა კოლონიებმა]] დაიწყეს დასახლება [[პორტ-ჯექსონი|პორტ-ჯექსონზე]] კაპიტან [[არტურ ფილიპი]]ს ხელმძღვანელობით. ეს დღე შემდეგში გამოცხადდა ავსტრალიის ეროვნულ დღედ. [[ვან-დიმენის მიწა]], ცნობილი როგორც [[ტასმანია]], [[1803]] წელს იქნა დასახლებული, ხოლო [[1825]] წელს ის ცალკეულ კოლონიად გამოცხადდა. [[1829]] წელს დიდი ბრიტანეთის იმპერიამ ოფიციალურად მოითხოვა ავსტრალიის დასავლეთ ნაწილი.

[[ფაილი:Port Arthur Seeseite.jpg|thumb|left|210px|[[პორტ-არტური (ტასმანია)|პორტ-არტური]] იყო ავსტრალიის უდიდესი [[ციხე]] გადმოყვანილი მსჯავრდადებულთათვის]]
ცალკეული კოლონიები შეიქმნა ახალი სამხრეთ უელსის ნაწილებისგან: [[სამხრეთი ავსტრალია]] [[1836]] წელს, [[ვიქტორია (ავსტრალია)|ვიქტორია]] [[1851]] წელს და [[კუინზლენდი]] [[1859]] წელს. [[ჩრდილოეთი ტერიტორია|ჩრდილოეთ ტერიტორია]] გაჩნდა [[1911]] წელს, როდესაც იგი გამოჰყვეს სამხრეთ ავსტრალიისაგან. სამხრეთ ავსტრალია დაარსდა, როგორც „თავისუფალი პროვინცია“, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ იგი არასდროს არ წარმოადგენდა სადამსჯელო კოლონიას. ვიქტორია და [[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალია]] ასევე „თავისუფალი პროვინციებად“ დაარსდა, მაგრამ მათზე მოგვიანებით გადმოყვანილი მსჯავრდადებულების მიღება ხორციელდებოდა.<ref>[http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp Convict Records] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051225154618/http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp |date=2005-12-25 }} Public Record office of Victoria; [http://www.sro.wa.gov.au/collection/convict.asp State Records Office of Western Australia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070315143840/http://www.sro.wa.gov.au/collection/convict.asp |date=2007-03-15 }}.</ref> მსჯავრდადებულების გადმოყვანა ახალ სამხრეთ უელსის კოლონიაში მხოლოდ [[1848]] წელს ახალმოსახლეების ლაშქრობის შემდეგ შეწყდა.<ref>[http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open Australian Bureau of Statistics 1998 Special Article]—The State of New South Wales.</ref>

[[ფაილი:Kaiapit flags 057510.jpg|thumb|left|210px|ავსტრალიელი ჯარისკაცები იაპონური დროშები. სურათი გადაღებულია [[ახალი გვინეა]]ში [[1943]] წელს.]]
ევროპული დასახლებების დროს ავსტრალიელი აბორიგენების მოსახლეობა დაახლ. 350 000 კაცს შეადგენდა,<ref>Smith, L. (1980), The Aboriginal Population of Australia, Australian National University Press, Canberra.</ref> რომლის რიცხვიც მომდევნო 150 წლის მანძილზე მკვეთრად დაეცა და ამის ძირითად მიზეზს [[ინფექციური დაავადებები|ინფექციურ დაავადებათა გავრცელებ]]ა წარმოადგენდა.<ref>{{cite web|title=Smallpox Through History|url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|work=|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|archivedate=2009-10-31|deadurl=yes|accessdate=2009-12-21}}</ref> „<nowiki/>[[გატაცებული თაობები|გატაცებული თაობების]]<nowiki/>“ თაობაზე (ასე მოიხსენიება ოჯახებიდან აბორიგენული წარმოშობის ბავშვების წაყვანა) [[ჰენრი რეინოლდი (ისტორიკოსი)|ჰენრი რეინოლდსი]] და სხვა ისტორიკოსები დავობენ, ვინაიდან სხვადასხვა თვალსაზრისით ამ ფაქტს ბევრი გენოციდად განიხილავს. <ref>{{cite web|url=http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|title=Genocide in Australia|accessdate=2007-09-13|last=Tatz|first=Colin|year=1999|work=AIATSIS Research Discussion Papers No 8|publisher=Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050808002313/http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|archivedate=2005-08-08}}</ref> სავარაუდოდ ეს ფაქტი უნდა მეტყველებდეს ადგილობრივი მოსახლეების კლების მიზეზზე.<ref>Bain Attwood, ''Telling the Truth about Aboriginal History.'' (2005) [http://www.questia.com/read/109251500?title=Telling%20the%20Truth%20about%20Aboriginal%20History online edition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110623205318/http://www.questia.com/read/109251500?title=Telling%20the%20Truth%20about%20Aboriginal%20History |date=2011-06-23 }}.</ref> საისტორიო წყაროთა თარგმანები აბორიგენთა შესახებ კონსერვატ პრემიერ-მინისტრ [[ჯონ ჰოვარდი]]<nowiki/>ს მიერ განიხილება გაზვიადებულად, ანდაც  გამოგონილ ფაქტად, რიგი პოლიტიკურ თუ იდეოლოგიურ მიზეზთა გამო. ეს დებატები ავსტრალიის ისტორიაში „<nowiki/>[[ისტორიის ომები|ისტორიის ომების]]<nowiki/>“ სახელითაა ცნობილი. [[ავსტრალიური რეფერენდუმი, 1968 (ადგილობრივი მცხოვრებნი)|1967 წლის რეფერენდუმის]] თანახმად ფედერალურმა მთავრობამ შეიძინა ძალაუფლება გაეტარებინა პოლიტიკა და შეექმნა შესაბამისი კანონები აბორიგენთა პატივსაცემად.




ავსტრალიაში ე.წ. [[ოქროს ხანა]] დაიწყო [[1850-იანი წლები]]ს დასაწყისში [[ეურეკა სტოკეიდი]]ს აჯანყებით სამთო საქმის ლიცენზიის გადასახადების წინააღმდეგ. აჯანყებულები დემოკრატიულ რეფორმებს ითხოვდნენ. აჯანყება ბრიტანული სამხედრო ძალისა და ადგილობრივი პოლიციის მიერ იქნა ჩახშობილი. დროთა განმავლობაში ადამიანთა ავსტრალიაში მიგრაციამ ხელი შეუშალა ქვეყანაში კოლონიების შენარჩუნებას და ნელ-ნელა განვითარდა ერთიან ერად ჩამოყალიბების პროცესი. [[1855]]-[[1890]] წლებს შორის ცალკეულმა კოლონიებმა ბრიტანეთის იმპერიისაგან მიიღეს [[პასუხისმგებელი მთავრობა]] და ამის მეშვეობით დამოუკიდებლობაც, რომელიც განაგებდა კოლონების შიდა საქმეს. ოფიციალური [[ლონდონი]] კი უმთავრესად კონტროლს საგარეო და თავდაცვის, აგრეთვე საერთაშორისო ვაჭრობის საქმეებზე განაგებდა. [[1901]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვარს]] [[ავსტრალიის ფედერაცია|კოლონიების ფედერაცია]] სისრულეში მოვიდა ათეული გეგმის, კონსულტაციებისა და ხმის მიცემათა შედეგად. ავსტრალიის რესპუბლიკა დაიბადა და ის 1907 წ. ბრიტანეთის იმპერიის [[დომინიონი]] გახდა. ფედერალური დედაქალაქის ტერიტორია (შემდეგში [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორია]]) შეიქმნა ახალი სამხრეთ უელსის ნაწილიდან [[1911]] წელს, ([[მელბურნი]] წარმოადგენდა დროებითი მთავრობის ადგილსამყოფელს [[1901|1901-]][[1927]] წწ. ვიდრე გაშენდებოდა კანბერა). [[1911]] წელს ავსტრალიის ჩრდილოეთ ტერიტორიები სამხრეთ ავსტრალიის პროვინციის მთავრობის კონტოლიდან [[ერთა თანამეგობრობა|ერთა თანამეგობრობას]] გადაეცა.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=-embDa-x6MwC&pg=PA5&lpg=PA5&dq=australia+northern+territory+1911+transferred+commonwealth&source=bl&ots=QRTgSGB-CR&sig=kJ55dxbto4UNMbXbJHncxDma5Wk&hl=en&ei=m4rKSofrIIitlAeB1aSSAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4#v=onepage&q=australia%20northern%20territory%201911%20transferred%20commonwealth&f=false|title=Official year book of the Commonwealth of Australia – Google Books|publisher=Books.google.com|date=1957|accessdate=2009-10-07}}</ref> [[1914]] წელს ავსტრალია შეუერთდა დიდ ბრიტანეთს [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]], როგორც [[ლიბერალური პარტია (ავსტრალია)|ლიბერალური პარტიის]], ასევე [[ლეიბორისტული პარტია (ავსტრალია)|ლეიბორისტული პარტიის]] მხარდაჭერით.<ref>Stuart Macintyre, ''The Oxford History of Australia: vol 4'' (1986), p. 142; C. Bean Ed. (1941). [http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp Volume I - The Story of Anzac: the first phase] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828064649/http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp |date=2008-08-28 }}, First World War Official Histories, Eleventh Edition.</ref> [[ავსტრალიელები|ავსტრალიელებმა]] მონაწილეობა მიიღეს ბევრ მთავარ ბრძოლაში [[დასავლეთი ფრონი (პირველი მსოფლიო ომი)|დასავლეთ ფრონზე]].<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.htm|title=First World War 1914 – 1918|publisher=Australian War Memorial|accessdate=2006-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dbbjSs?url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.asp|archivedate=2012-02-02}}</ref> ბევრი ავსტრალიელი პატივს სცემს [[ავსტრალიისა და ახალი ზელანდიის არმიის კორპუსები]]ს დამარცხებას [[გალიპოლის ოპერაცია]]ში, როგორც ერის დაბადებას - იგი იყო პირველი მთავარი საომარი მოქმედება.<ref>Macintyre, 151–3; Liz Reed, ''Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia‎'' (2004) [http://books.google.com/books?id=6cCyUtp3SnwC&printsec=frontcover&dq=gallipoli+intitle:australia&lr=&as_drrb_is=b&as_minm_is=0&as_miny_is=1980&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=30&as_brr=3&as_pt=ALLTYPES#PPA5,M1 p. 5 online].</ref>

ბრიტანეთის [[ვესტმინსტერის სტატუტი|1931 წლის ვესტმინსტერის სტატუტმა]] ბრიტანული იმპერიის დომინიონებს ფორმალურად მიანიჭა დამოუკიდებლობა. თუმცა ავსტრალის პარლამენტმა ამ აქტს მხოლოდ 1942 წელს მისცა დასტური. დიდი ბრიტანეთის აზიაში დამარცხებამ (განსაკუთრებით სინგაპურში) [[1942]] წელს და იაპონიის შეჭრის საშიშროებამ, ავსტრალია იძულებული გახდა [[აშშ]]-კენ, როგორც ახალ მოკავშირისა და მხარდამჭერისაკენ აეღო კურსი. [[1951]] წლიდან ავსტრალია ოფიციალურად გახდა [[ANZUS]]-ის ხელშეკრულების თანახმად აშშ-ის სამხედრო მოკავშირე. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ ავსტრალიამ დაიწყო ევროპიდან მასიური [[იმიგრაცია|იმიგრაციი]]ს პოლიტიკის გარეტება. 1970-იანი წლების შემდეგ [[თეთრი ავსტრალიის პოლიტიკა|თეთრი ავსტრალიის პოლიტიკის]] გაუქმებას მოჰყვა აგრეთვე აზიიდან და დედამიწის სხვადასხვა კუთხეებიდან მიგრაცია, რის შედეგაც ავსტრალიის დემოგრაფია მოკლე ხანში მკვეთრად გაიზარდა და რასაც ასევე ქვეყნის ეკონომიკური ზრდა მოჰყვა. უკანასკნელი კონსტიტუციურ კავშირს ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის [[1986 წლის ავსტრალიის აქტი]] წარმოადგენდა, რომლითაც დასრულდა ბრიტანეთის როლი ავსტრალიის შტატების მთავრობაში.<ref>[http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html Australia Act text].</ref> [[ავსტრალიის რესპუბლიკის რეფერენდუმი, 1999|1999 წლის რეფერენდუმზე]] ავსტრალიელების 54%-მა ხმა მისცა და უარყო წინადადება, რომლის თანახმადაც ავსტრალია გახდებოდა რესპუბლიკა საპრეზიდენტო მმართველობით. [[გოფ ვიტლემი|ვიტლემის მთავრობის]] არჩევნების შემდეგ გაიზარდა ფოკუსირება [[წყნარი ოკეანის რგოლი]]ს ერების მიმართ, რომლებიც მხარს უჭერენ ავსტრალიის ტრადიციულ მოკავშირეობას და სავაჭრო პარტნიორობას.

'''[[XX საუკუნე]]''': ავსტრალიის კავშირი შეიქმნა [[1901]] წელს და მან ავტონომია დიდი ბრიტანეთისაგან [[1942]] წელს მიიღო. [[1967]] წელს აბორიგენ მოსახლეობას მიენიჭა ყოველგვარი მოქალაქეობრივი უფლებები. [[1999]] წელს ქვეყანაში ჩატარდა რეფერენდუმი, რომელსაც უნდა დაედგინა ავსტრალიის პოლიტიკური მოწყობის საკითხი. მოსახლეობის უმრავლესობამ უარი თქვა რესპუბლიკური მოწყობის მოდელზე და ხმა არსებულ მონარქიულ სისტემას მისცა.

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{ავსტრალიის თემები}}

[[კატეგორია:ავსტრალიის ისტორია]]