იხილეთ წყარო გვერდისთვის ანატოლია

[[ფაილი:AnatolieLimits.jpg|250px|მინიატიურა|ანატოლიის ტრადიციული დეფინიცია თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე]]
'''ანატოლია''',''' მცირე აზია''' ({{lang-tr|Anadolu}}; {{lang-el|Aνατολή [''Αnatolē''] ან Ανατολία [''Anatolìa'']}} — „მზის ამოსვლა“ ან „აღმოსავლეთი“) — რეგიონი ჩრდილო-დასავლეთ [[აზია]]ში, რომელიც ამჟამად [[თურქეთი]]ს აზიურ ნაწილს ჰქვია. (თურქეთის ევროპულ ნაწილს [[რუმელია]] ჰქვია). თურქული სიტყვა ''Anadolu'' ბერძნული ვერსიიდან არის გადმოღებული. ქვეყნის ამ ნაწილს ასევე ლათინურად უწოდებენ Asia Minor-ს.

== გეოგრაფია ==
გარშემორტყმულია [[შავი ზღვა|შავი]], [[მარმარილოს ზღვა|მარმარილოს]], [[ეგეოსის ზღვა|ეგეოსისა]] და [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვებით]], ასევე [[ბოსფორი|ბოსფორისა]] და [[დარდანელის სრუტე|დარდანელის]] სრუტეებით. მისი აღმოსავლეთი საზღვარი გადის [[სომხეთის მთიანეთი|სომხეთის მთიანეთსა]] და [[ევფრატი|მდინარე ევფრატზე]], რომელიც სამხრეთ-აღმოსავლეთით იცვლის მიმართულებას და [[მესოპოტამია|მესოპოტამიაში]] ჩაედინება. ანატოლია ისტორიულად მნიშვნელოვანი მაკავშირებელი იყო [[ევროპა|ევროპასა]] და [[აზია|აზიას]] შორის და წარმოადგენდა კულტურათა გადაკვეთის წერტილს.<ref>{{Cite book|title=Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor|last=Mitchell|first=Stephen|isbn=9781383005356|year=1993|publisher=Oxford University Press|accessdate=8/21/2024|quote=}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Anatolia|title=Anatolia - historical region, Asia|publisher=Britannica|quote=Anatolia may be defined in geographic terms as the area bounded to the north by the Black Sea, to the east and south by the Southeastern Taurus Mountains and the Mediterranean Sea, and to the west by the Aegean Sea and Sea of Marmara; culturally the area also includes the islands of the eastern Aegean Sea. In most prehistoric periods the regions to the south and west of Anatolia were under the influence of, respectively, Syria and the Balkans.}}</ref>

რეგიონი გამოირჩევა რთული [[რელიეფი|რელიეფით]], სადაც დომინირებს [[ანატოლიის ზეგანი]], რომელიც ჩრდილოეთით [[პონტოს მთები|პონტოს]] და სამხრეთით [[ტავრი|ტავრის მთებითაა]] შემოფარგლული. გეოლოგიურად, ანატოლია გამოეყო [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|ბალკანეთის ნახევარკუნძულს]], რამაც [[მარმარილოს ზღვა|მარმარილოსა]] და [[ეგეოსის ზღვა|ეგეოსის ზღვების]] წარმოქმნა გამოიწვია. რეგიონი [[სეისმური ტალღები|სეისმურად]] აქტიურია, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ნაწილში.<ref>{{Cite book|author=Donna L. Whitney; Jonathan R. Delph; Stuart N. Thomson; Susan L. Beck; Gilles Y. Brocard; Michael A. Cosca; Michael H. Darin; Nuretdin Kaymakci; Maud J.M. Meijers; Aral I. Okay; Bora Rojay; Christian Teyssier; Paul J. Umhoefer|title=Breaking plates: Creation of the East Anatolian fault, the Anatolian plate, and a tectonic escape system|year=2023|url=https://pubs.geoscienceworld.org/gsa/geology/article/51/7/673/623411/Breaking-plates-Creation-of-the-East-Anatolian}}</ref>

1941 წელს [[თურქეთი|თურქეთის]] პირველ გეოგრაფიულ კონგრესზე, ანატოლიის აღმოსავლეთ ნაწილს „აღმოსავლეთ ანატოლიის რეგიონი“ ეწოდა. ეს ნაბიჯი მიზნად ისახავდა [[დასავლეთ სომხეთი|დასავლეთ სომხეთის]] ისტორიული სახელწოდების და კულტურული კავშირის გაქრობას, რაც [[სომხების გენოციდი|სომხების გენოციდის]] შემდეგ თურქეთის ნაციონალისტური პოლიტიკის ნაწილს წარმოადგენდა. მთა [[არარატი]], რომელიც ამ რეგიონში მდებარეობს, სომხური კულტურის სიმბოლოა და ანატოლიისა და სომხეთის ზეგანის უმაღლეს წერტილს წარმოადგენს.<ref>{{Cite book|title=The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies|first=Richard|last=G. Hovannisian|year=2007|quote=This calamity was the physical elimination of the Armenian people and most of the evidence of their ever having lived on the great Armenian Plateau, to which the perpetrator side soon gave the new name of Eastern Anatolia. The bearers of an impressive martial and cultural history, the Armenians had also known repeated trials and tribulations, waves of massacre, captivity, and exile, but even in the darkest of times there had always been enough remaining to revive, rebuild, and go forward.|url=https://books.google.ge/books/about/The_Armenian_Genocide.html?id=CB4Bh0-zrgoC&redir_esc=y|isbn=9781412806190}}</ref>

==ისტორია==
აზიისა და ევროპის გასაყარზე სტრატეგიული მდებარეობის გამო, ანატოლია რამდენიმე ცივილიზაციის დასაბამი გახდა პრეისტორიული პერიოდიდან, ნეოლითური დასახლებებით Çatalhöyük (ნეოლითური თიხისწარმოება), Çayönü (თიხამდელი ნეოლითიდან), Nevali Cori (თიხამდელი ნეოლითი), Hacilar (ნეოლითური თიხისწარმოება), Göbekli Tepe (თიხამდელი ნეოლითი). [[ტროა]]ს დასახლება ნეოლითურ ხანაში იწყება და რკინის ხანაში გრძელდება. უდიდეს ცივილიზაციათაგან, რომელთაც აქ დასახლება ჰქონიათ ანდა დაუპყრიათ იყვნენ  [[ხურიტები]], [[ხათები]], [[ხეთები]], [[ჰუნები]], [[კოლხები]], [[იბერიელები]], [[სკვითები]], [[კიმერიელები]], [[კელტები]], [[ფრიგიელები]], [[ლიდიელები]], [[ლუვიელები]], [[ბერძნები]], [[რომაელები]], [[სომხები]], [[აზერბაიჯანელები]], [[სპარსელები]], [[არაბები]], [[ქურთები]], [[სელჯუკები]] და [[ოსმალები]].

ჩვ. წ. III ათასწლეულში ანატოლიაში ფეხი მოიკიდეს ინდოევროპულმა ტომებმა (ლუკიელებმა, ნესიტებმა და სხვა). ჩვ. წ. II ათასწლეულში ანატოლია ხეთების სახელმწიფოში შედიოდა. ჩვ. წ. I ათასწლეულში აქ ფრიგიის სამეფო იყო. ანატოლია, ძვ. წ. IV საუკუნეში ალექსანდრე მაკედონელის სახელმწიფოში, ხოლო ძვ. წ. II საუკუნეში შედიოდა რომის სახელმწიფოს შემადგენლობაში. XI საუკუნემდე ანატოლიაში ბიზანტია დომინირებდა, ხოლო XI საუკუნიდან ანატოლია სელჩუკებმა დაიპყრეს და აქტიურად დაიწყეს თურქული ტომების ჩასახლება. სელჩუკთა სახელმწიფოს (რუმის სასულთნოს) დაშლის შემდეგ XIV-XV საუკუნეებში ანატოლია დაიპყრეს თურქ-ოსმალებმა. ამ დროის ანატოლია ეწოდებოდა, როგორც მთელ მცირე აზიას, ისე ვილაიეთს თურქეთის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში.

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[ბიზანტიის იმპერია]]
* [[კაპადოკია]]
* [[ტრაპიზონის იმპერია]]
* [[პონტოს სამეფო]]
* [[ნიკოლოზ საკვირველთმოქმედი]]
* [[სელჩუკთა სახელმწიფო]]
* [[რუმის სასულთნო]]
* [[თურქეთი]]
* [[ურარტუ]]

==ლიტერატურა==
{{ქსე|1|431|გ. გიორგაძე}}
* Badisches Landesmuseum Karlsruhe (Hrsg.): ''Die ältesten Monumente der Menschheit. Vor 12.000 Jahren in Anatolien''. Konrad Theiss, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-8062-2072-8.
* Volker Eid: ''Im Land des Ararat. Völker und Kulturen im Osten Anatoliens''. Wissenschaftliche Buchgesellschaft , Darmstadt 2006, ISBN 3-534-18206-5.
* Michael Zick: ''Türkei. Wiege der Zivilisation'', Konrad Theiss, Stuttgart 2008, ISBN 978-3-8062-2110-7.
* Media-Cultura (Hrsg.), in Zusammenarbeit mit dem Badischen Landesmuseum Karlsruhe: ''Die ältesten Monumente der Menschheit. Vor 12.000 Jahren in Anatolien''. Konrad Theiss, Stuttgart 2007, DVD-ROM.
* Johann Gustav Droysen, Geschichte Alexanders des Großen, DVA 1955

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{თურქეთის თემები}}

[[კატეგორია:მცირე აზია]]
[[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთი]]
[[კატეგორია:თურქეთი]]