იხილეთ წყარო გვერდისთვის ანდორა-ლა-ველა

{{ინფოდაფა დასახლება
 |სტატუსი                  =ქალაქი
 |ქართული სახელი        = ანდორა-ლა-ველა
 |მშობლიური სახელი   =Andorra la Vella
 |ქვეყანა                  = ანდორა
|დაქვემდებარება= დედაქალაქი
 |პანორამა =
|პანორამის სიგანე = 300px
|წარწერა = 
 |დროშა  = Flag of Andorra la Vella.svg
 |გერბი = Escut d'Andorra la Vella.svg
 |გერბის სიგანე            = 50
 |დროშის სიგანე            =
 |lat_dir = N|lat_deg= 42|lat_min= 30|lat_sec=
 |lon_dir = E|lon_deg= 1|lon_min= 30|lon_sec=
 |ქვეყნის რუკის ზომა     = 250
 |რეგიონის რუკის ზომა    = 200
 |რაიონის რუკის ზომა     = 
 |რეგიონის ტიპი             = 
 |რეგიონი                  = 
 |რეგიონი ცხრილში        = 
 |შიდა დაყოფა =
|რაიონის ტიპი=
 |რაიონი                   =
 |მმართველის ტიპი        = ქალაქის მერი
 |მმართველი                   =
 |დაარსების თარიღი          = 
 |პირველი ხსენება       = 
 |წინა სახელები           = 
 |სტატუსი-დან                = 
 |ფართობი                 = 30
|სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}სიმაღლე
|დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 1,023 
 |მოსახლეობა              = 22,884
  |აღწერის წელი           = 2004
  |სიმჭიდროვე              =762.8
  |აგლომერაცია            = 
  |ეროვნული შემადგენლობა    = 
 |დროის სარტყელი            = +1
 |DST                     = 2
 |სატელეფონო კოდი          =
 |საფოსტო ინდექსი         = 
|საავტომობილო კოდი =  
 |საიტი                    = www.andorralavella.ad
|კატეგორია ვიკისაწყობში = Andorra la Vella
}}
'''ანდორა-ლა-ველა''' ({{IPA-ca|ənˈdorə lə ˈβeʎə}} , {{Lang-es|Andorra la Vieja}}, {{Lang-fr|Andorre-la-Vieille}}) [[ანდორა|ანდორის სამთავროს]] [[დედაქალაქი|დედაქალაქია]]. ის მდებარეობს აღმოსავლეთ [[პირენეები|პირენეებში]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[ესპანეთი|ესპანეთს]] შორის. ეს არის აგრეთვე [[ანდორის ადმინისტრაციული დაყოფა|ოლქის]] სახელწოდებაც, რომელიც დედაქალაქს გარს აკრავს. 

2015 წლის მონაცემების მიხედვით ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 22,886-ს, ხოლო ურბანული ტერიტორიის მოსახლეობა, რომელიც მოიცავს [[ესკალდეს-ენგორდანი|ესკალდეს-ენგორდანსა]] და [[სატელიტური სოფელი|სატელიტურ სოფლებს]], არის 40,000. 

ძირითადი ინდუსტრია [[ტურიზმი|ტურიზმია]], თუმცა ქვეყანა წარმოადგენს [[ოფშორული ზონა|ოფშორულ ზონას]] და აქედანაც იღებს უცხოურ შემოსავალს. ადგილობრივ პროდუქტებს წარმოადგენს [[ავეჯი]] და [[ბრენდი]]. მდებარეობს რა 1,023 მ სიმაღლეზე, ის ყველაზე დიდ სიმაღლეზე მდებარე დედაქალაქია [[ევროპა|ევროპაში]] და ასევე პოპულარული სათხილამურო კურორტია.

== სახელწოდება ==
''ანდორა ლა ველა'' ნიშნავს "ქალაქ ანდორას", რაც განასხვავებს მას ანდორის სამთავროსგან. <ref>{{Cite web|url=https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0003871.xml|title=Andorra la Vella {{!}} enciclopèdia.cat|language=ca|access-date=2018-09-23|quote="El sobrenom ''la Vella'', és a dir, ''la vila'', li fou afegit posteriorment per tal de distingir la vila del conjunt del territori homònim i potser també per a subratllar-ne la capitalitat" English: "The nickname ''La Vella'', that is, ''the town'', was later added to distinguish the town from the whole of the territory [of Andorra] and perhaps also to emphasize its role as the capital.}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ კატალანური სიტყვა ''vella'' (როგორც [[ფრანგ.]] ''vieille)'' მომდინარეობს ლათინური სიტყვა ''vetula-''დან, რაც ნიშნავს "ძველი", აქ, ''Vella'' (როგორც [[ფრანგ.]] ''ville'' და [[კატალანური ენა|კატალან.]] ''vila)'' მიღებულია ლათინური სიტყვა ''villa-''დან და ნიშნავს "ქალაქს". <ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/andorra0000carr|title=Andorra|language=en|quote=The word ''vella'' has been translated into both English and Spanish as meaning 'old'. In fact, ''vella'' is a corruption of the Latin word ''villa'', meaning 'city'. Thus ''Andorra la Vella'' merely means 'the city of Andorra'}}</ref> 

== ისტორია ==
[[ფაილი:San_Andreu.jpg|მარცხნივ|მინი| სანტ ანდრეუს ეკლესია ]]
ანდორა-ლა-ველას ტერიტორია დასახლებულია [[ქრისტეს შობა|ქრისტესშობამდელი]] დროიდან მოყოლებული, განსაკუთრებით [[ ანდოსინი |ანდოსინის]] ტომის მიერ გვიანდელი [[ნეოლითის ხანა|ნეოლითიდან]] . სახელმწიფო წარმოადგენს ყოფილ, [[ესპანური მარკა|ესპანური მარკის]] ნაწილს, რომელიც მერვე საუკუნეში [[კარლოს დიდი|კარლოს დიდმა]] შექმნა და იცავდა მას, როგორც ბუფერს,   [[პირენეს ნახევარკუნძული|იბერიის ნახევარკუნძულზე]] მცხოვრები [[მავრები|მავრებისაგან]]. <ref>{{Cite web|url=http://www.andorramania.com/histoire_gb.htm|title=History of the Principality of Andorra|publisher=Andorramania.com|date=1997-12-11|accessdate=2010-06-27}}</ref> 

ანდორა-ლა-ველა ანდორას მთავარი ქალაქია 1278 წლიდან, როდესაც ფრანგი და ეპარქიის თანამმართვლები შეთანხმდნენ ერთობლივ სუზერენიტეტზე. ანდორა-ლა-ველას ძველი დასახლება - ''ბარი'' ''ანტიქი'' - მოიცავს ამ დროიდან დათარიღებულ ქუჩებსა და შენობებს. მისი ყველაზე თვალსაჩინო შენობაა ''Casa-de-la-Vall'', აშენებული ადრეულ მეთექვსმეტე საუკუნეში, რომელიც 1702 წლიდან წარმოადგენს ქვეყნის პარლამენტის შენობას. ამ პერიოდში, ანდორა-ლა-ველა იყო მეტწილად იზოლირებული და [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური]] სახელმწიფოს დედაქალაქი, რომელმაც თანა-სუვერენიტეტის შედეგად შეინარჩუნა დამოუკიდებლობა. 

მეოცე საუკუნეში, ანდორა-ლა-ველას გარშემო ტერიტორია დიდწილად დავიწყებულ იქნა; მართლაც, სახელმწიფო [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის ხელშეკრულების]] ნაწილი არ იყო - არ იქნა მოხსენიებული. 1930-იანი წლების პოლიტიკური არეულობის და [[ბორის სკოსირევი|ბორის სკოსირევის]] მიერ გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, ჩამოყალიბდა არაფორმალური დემოკრატია. 

1993 წელს, ქვეყნის პირველმა კონსტიტუციამ ოფიციალური სტატუსი მიანიჭა საპარლამენტო [[დემოკრატია|დემოკრატიას]] ანდორა-ლა-ველაში მდებარე აღმასრულებელი, საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლებებით. 

ამ პერიოდის განმავლობაში, ანდორა ასევე განვითარდა ოფშორულ ზონად, რის შედეგადაც შეიქმნა თანამედროვე საბანკო ოფისები ანდორა-ლა-ველაში. ქალაქმა ასევე განავითარა სათხილამურო ობიექტები, იმდენად, რამდენადაც ანდორა-ლა-ველა იყო ანდორას აპლიკანტი ქალაქი XXI ზამთრის ოლიმპიადისთვის, [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები 2010|2010 წლის ზამთრის ოლიმპიური თამაშებისთვის]]. თუმცა, [[საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტი|IOC]]–ის კომისიის შეფასების შედეგად ანდორა-ლა-ველა კანდიდატ ქალაქად არ იქნა არჩეული. ანდორა-ლა-ველა მასპინძლობდა ევროპის მცირე სახელმწიფოების თამაშების 1991 და 2005 წლების ოლიმპიადებს. 

== გეოგრაფია ==
ანდორა-ლა-ველა მდებარეობს ანდორის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, კოორდინატებით {{Coord|42|30|N|1|30|E|}}, <ref>{{Cite web|url=http://earth-info.nga.mil/gns/html/cntry_files.html|title=NGA: Country Files|publisher=Earth-info.nga.mil|accessdate=2010-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120504031911/http://earth-info.nga.mil/gns/html/cntry_files.html|archivedate=2012-05-04}}</ref> კერძოდ კი - ორი მთის მდინარის, ჩრდილოეთ ვალირის და სამხრეთ ვალირის შესართავთან, რომლებიც წარმოქმნიან მდინარე გრან (დიდ) ვალირას. ის ესაზღვრება [[ესკალდეს-ენგორდანი|ესკალდეს-ენგორდანის]] ურბანულ ტერიტორიას. ქალაქი ზღვის დონიდან 1023 მეტრზე მდებარეობს.

=== კლიმატი ===
ანდორა ლა ველას აქვს [[ოკეანური კლიმატი|ოკეანეური კლიმატი]] ([[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია]] : '''Cfb'''), ზაფხულში თბილი დღეებით და გრილი ღამეებით, და ცივი, თოვლიანი ზამთრით. ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობაა 812.3 მმ. სიმაღლის გავლენით (აბსოლუტური სიმაღლე - 1,075 მ), ქალაქში ტემპერატურა დაბლობის რაიონებთან შედარებით ნაკლებია.

=== დანაწილება ===
ანდორა-ლა-ველას ოლქი მოიცავს თვით ანდორა-ლა-ველას, [[ლა-მარგინედა|ლა-მარგინედასა]] და [[სანტა კოლომა|სანტა კოლომას]] სოფლებს. 

=== ღირშესანიშნაობები ===
[[ფაილი:Andorra_la_Vella_-_footpath.jpg|მარცხნივ|მინი| ბილიკი ანდორა-ლა-ველაში ]]
ქალაქის ძველი ნაწილისთვის ("ძველი ქალაქი") დამახასიათებელია ძველი ქვის ქუჩები და სახლები. ცენტრალური ''Església de Sant Esteve'' (წმინდა სტეფანეს) ეკლესია იმ ტერიტორიის ნაწილია, რომელსაც მეგზურები ხშირად ქალაქის ულამაზეს ნაწილს უწოდებენ.<ref>{{Cite web|url=http://www.eslteachersboard.com/cgi-bin/europe-info/index.pl?noframes;read=233|title=The beautiful Andorra la Vella|publisher=Eslteachersboard.com|date=|accessdate=2010-06-27}}</ref> ეს ეკლესია აშენდა [[რომანული არქიტექტურა|რომაული]] სტილით მეთერთმეტე საუკუნეში. როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, ძველი ქალაქი ასევე მოიცავს ქვეყნის ისტორიულ პარლამენტის შენობას. სავარაუდოდ, ქალაქის უძველეს ნაგებობას წარმოადგენს [[სანტა კოლომა|სანტა-კოლომას]] მეცხრე საუკუნით დათარიღებული ეკლესია.<ref>{{Cite web|url=http://www.world66.com/europe/andorra/andorralavella|title=Andorra la vella travel guide|publisher=World66.com|accessdate=2010-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100305074131/http://www.world66.com/europe/andorra/andorralavella|archivedate=2010-03-05}}</ref> 

=== დემოგრაფია ===
{| class="infobox" style="float:right;"
| colspan="2" | '''უცხოელი მაცხოვრებლების უდიდესი ჯგუფები''' 
|-
! ეროვნება 
! მოსახლეობა (2013) 
|-
|{{დროშა|ესპანეთი}}
| 6,516 
|-
|{{დროშა|პორტუგალია}}
| 3,377 
|-
|{{დროშა|საფრანგეთი}}
| 664 
|-
|{{დროშა|მაროკო}}
| 246 
|-
|{{დროშა|ფილიპინები}}
| 218 
|-
|}
ადგილობრივი [[ანდორელები]] მოსახლეობის მხოლოდ მესამედს (33%) შეადგენენ, ხოლო მოქალაქეების დანარჩენი ნაწილიდან რაოდენობის მიხედვით აღსანიშნავია [[ესპანელები]] (43%),[[პორტუგალიელები]] (11%) და [[ფრანგები]] (7%).

== კულტურა ==
ქალაქი ქვეყნის კულტურული ცენტრია, სადაც მთავრობის საგამოფენო დარბაზი მთავარი თეატრისა და მუზეუმის ფუნქციებს ითავსებს. პარლამენტის შენობის წინ მდებარე პიაცა არის მრავალი ღონისძიების ჩატარების ადგილი,სადაც ქალაქი ყოველ ზამთარს მასპინძლობს მუსიკალურ ფესტივალს. 

=== ენები ===
ოფიციალური ენას წარმოადგენს [[კატალანური ენა|კატალანური]], თუმცა ლაპარაკობენ ასევე [[ესპანური ენა|ესპანურ]], [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიურ]] და [[ფრანგული ენა|ფრანგულ]] ენებზეც. მოსახლეობის უმეტესობა [[რომის კათოლიკური ეკლესია|რომის კათოლიკეა]]. სიცოცხლის ხანგრძლივობა მაღალია და 80 წელზე მეტია.<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/an.html#People |title=CIA - The World Factbook - Andorra |accessdate=2020-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100710215526/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/an.html#People |archivedate=2010-07-10 }}</ref> 

=== ცნობილი ადამიანები ===

* [[მარკ ფორნე მოლნე]] (დაიბადა 1946 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) იყო ანდორის პრემიერ მინისტრი 1994 წლიდან 2005 წლამდე. 
* [[ლუის კლარეტი]] (დაიბადა 1951 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) ვიოლონჩელისტი, უმთავრესად კამერულ მუსიკაში 
* ალბერტ სალვადო (დაიბადა ანდორა-ლა-ველაში, 1951 წელს) მწერალი და სამრეწველო ინჟინერი 
* [[ჟაუმე ბართუმეუ კასანი]] (დაიბადა ანდორა-ლა-ველაში, 1954 წელს) იურისტი და პოლიტიკოსი, რომელიც იყო მთავრობის მეთაური 2009 წლიდან 2011 წლამდე. 
* [[ჟული მინოვესი]] (დაიბადა 1969 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) დიპლომატი, ავტორი და [[ლიბერალ ინტერნეიშენალი|ლიბერალ ინტერნეიშენალის]] მე-13 პრეზიდენტი 
* [[პერე ლოპესი აგრასი|პერე ლოპეს აგრასი]] (დაიბადა 1971 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) პოლიტიკოსი, რომელიც 2011 წელს პრემიერ მინისტრის მოვალეობას ასრულებდა 

==== ცნობილი სპორტსმენები ====

* ხავიერ სანჩესი (დაიბადა 1968 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) ყოფილი პროფესიონალი ჩოგბურთელი, 1986-დან 2000 წლამდე. 
* ტონი ბესოლი (დაიბადა 1976 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) [[ძიუდო|ძიუდოისტი]], გამოდიოდა მამაკაცთა საშუალო წონაში 
* მარკ ბერნაუსი (დაიბადა 1977 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) ყოფილი ფეხბურთელი, რომელიც მარცხენა მცველის პოზიციაზე თამაშობდა 
* სანტიაგო დეუ (დაიბადა 1980 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) ყოფილი საშუალო დისტანციის თავისუფალი სტილით მოცურავე, მონაწილეობა მიიღო სიდნეიში გამართულ [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2000|2000 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში]] 
* მარტა რური (დაიბადა 1981 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) მომღერალი და მსახიობი 
* კაროლინა სერქედა (დაიბადა 1985 წელს, ანდორა-ლა-ველაში) ყოფილი სპრინტის თავისუფალი სტილით მოცურავე, მონაწილეობა მიიღო [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2004|2004 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში]] 
* მარკ გარსია (დაიბადა 1988 წელს, ანდორა-ლა-ველაში), ანდორელი ფეხბურთელი 

== ეკონომიკა და ინფრასტრუქტურა ==
[[ფაილი:Andorra_la_Vella_central_street.jpg|მარცხნივ|მინი| ცენტრალური ქუჩა ანდორა-ლა-ველაში ]]
ანდორა-ლა-ველა ქვეყნის კომერციული ცენტრია. მთლიანობაში, [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მთლიანი შიდა პროდუქტის]] 80% შემოდის 10 მილიონი ტურისტისგან, რომლებიც ყოველწლიურად სტუმრობენ ქვეყანას.<ref>{{Cite web|url=http://www.nlgsolutions.com/packages/show_country.asp?countryid=AD|title=CruisesOnly - About Cruising - Cruise Advice|publisher=Nlgsolutions.com|date=|accessdate=2010-06-27}}</ref> ქალაქი ასევე მრავალი [[ბანკი|ბანკისა]] და ბიზნესის ცენტრია, რომლებიც ვითარდებიან მისი ოფშორული სტატუსის შედეგად. სახელმწიფო არ არის [[ევროპის კავშირი|ევროკავშირის წევრი]], მაგრამ აქვს ევროკავშირთან საბაჟო შეთანხმება და იყენებს [[ევრო|ევროს]]. 

=== ტრანსპორტირება ===
ანდორა-ლა-ველას აქვს პირდაპირი წვდომა საჰაერო სივრცესთან, კომერციული ვერტმფრენის ფრენებით, რომლებიც ხორციელდება ანდორა-ლა-ველას ცენტრში მდებარე ვერტოდრომიდან. ანდორის აეროპორტი (Andorra–La Seu d'Urgell Airport) მდებარეობს ქალაქიდან სამხრეთით 24 კილომეტრში და 2015 წლის ივლისიდან ახორციელებს შიდა ფრენებს [[ესპანეთი|ესპანეთის]] ფარგლებში.<ref>{{Cite web |url=http://www.aeroportandorralaseu.cat/en/news/ |title=Swiftair begins operation on July 18 at the airport of Andorra -La Seu flights to Madrid and Palma |accessdate=2020-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190418112152/http://aeroportandorralaseu.cat/en/news/ |archivedate=2019-04-18 }}</ref> ესპანეთისა და საფრანგეთის ახლომდებარე აეროპორტები უზრუნველყოფენ საერთაშორისო ფრენებს, სადაც უახლოესი აეროპორტებია პერპინიანი (156 კილომეტრში) და ლერიდა (160 კმ-ში). უდიდესი ახლომდებარე აეროპორტებია [[ტულუზის აეროპორტი|ტულუზის]], [[გირონის აეროპორტი|გირონის]] და [[ბარსელონის აეროპორტი|ბარსელონის]] აეროპორტები. 

ანდორას-ლა-ველას არ აქვს მატარებლის სადგური, თუმცა არსებობს ავტობუსებით ტრანსპორტირების სერვისები, რომლებიც ქალაქს აკავშირებენ მატარებლების სადგურებთან - L'H Hospitalet-près-l'Andorre (საფრანგეთი) და [[ლერიდა]] (ესპანეთი). ასევე ფუნქციონირებს ანდორა-ლა-ველას მიმართულებით ავტობუსები ბარსელონის, [[ჟირონა|ჟირონისა]] და რეუსის აეროპორტებიდან.

== განათლება ==
Instituto Español de Andorra (IEA), ესპანური საერთაშორისო საშუალო სკოლა, მდებარეობს [[ლა-მარგინედა|ლა-მარგინედაში]], ანდორა-ლა-ველაში.<ref>"[http://www.educacion.gob.es/exterior/centros/institutoespanol/es/home/index.shtml Inicio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200724111812/http://www.educacion.gob.es/exterior/centros/institutoespanol/es/home/index.shtml |date=2020-07-24 }}" [[Instituto Español de Andorra]]. Retrieved on May 2, 2015. "DIRECCIÓN: c/ Tossalet i Vinyals, 33-45 La Margineda - AD500 Andorra la Vella Principado de Andorra"</ref> ესპანური დაწყებითი სკოლაა Escuela Española de Andorra la Vella. <ref>"[http://www.educacion.gob.es/exterior/centros/eeav/es/home/index.shtml Inicio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180318061031/http://www.educacion.gob.es/exterior/centros/eeav/es/home/index.shtml |date=2018-03-18 }}" Escuela Española de Andorra la Vella. Retrieved on May 2, 2015. "C/ CIUTAL DE VALLS, 33 AD500- ANDORRA LA VELLA"</ref> 

== საერთაშორისო ურთიერთობები ==

=== ტყუპი ქალაქები - დობილი ქალაქები ===
ანდორა-ლა-ველას ტყუპი ქალაქებია: სანტ-პოლ-დე-მარი (ესპანეთი) და ვალსი (ესპანეთი) 

== სქოლიო ==
{{სქოლიოს სია|30em}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
** [http://www.andorralavella.ad/ City council of Andorra la Vella]
** [http://www.circulo-romanico.com/index.php?menu_id=9&jera_id=1307&page_id=1022 Sant Esteve church in Circulo Romanico page]
** [http://www.circulo-romanico.com/index.php?menu_id=9&jera_id=1308&page_id=1023&cont_id=1817 Santa Coloma Church in Circulo Romanico page]


{{ესკიზი-ანდორა}}
{{ევროპის დედაქალაქები}}
{{ანდორის ოლქები}}

[[კატეგორია:ევროპის დედაქალაქები]]
[[კატეგორია:ანდორის ქალაქები]]
[[კატეგორია:ანდორის ოლქები]]