იხილეთ წყარო გვერდისთვის ანტარქტიდა

{{ინფოდაფა კონტინენტი
|სახელი           = ანტარქტიდა
|სურათი           = [[ფაილი:Location Antarctica.svg|250px|ანტარქტიდის მდებარეობა]]
|სურათის_წარწერა= [[ანტარქტიდის დროშა]]<br />[[ფაილი:Proposed flag of Antarctica (Graham Bartram).svg|150პქ|]]
|ფართობი         = 13 975 000 კმ²
|მოსახლეობა       = დაუსახლებელი
|სიმჭიდროვე       = 
|შემადგენლობა     = 
|ქვეყნები           = 0
|ქვეყნების სია      = 
|ენები             = 
|სასაათო სარტყელი = ყველა
|ინტერნეტი        = [[.aq]]
|ქალაქები          = 
}}
'''ანტარქტიდა''' ({{lang-el|ἀνταρκτικός}} — [[არქტიკა|არქტიკის]] საპირისპირო) — სამხრეთ პოლარული [[კონტინენტი]]. უკავია სამხრეთ პოლარული მხარის — ანტარქტიკის ცენტრალური ნაწილი. დედამიწის ყველაზე ცივი ადგილი და ყინულით თითქმის სრულად დაფარული, რომლის სისქეც 1,6 კილომეტრს (1 მილი) აღწევს. ამასთან ის დედამიწის უდიდესი უდაბნოა. გარს აკრავს [[სამხრეთის ოკეანე|სამხრეთის ოკეანის]] წყლები (აგრეთვე [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის]], [[წყნარი ოკეანე|წყნარი]] და [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის]] ოკეანეების სამხრეთი ნაწილები). კონტინენტის ფართობი შეადგენს 13 975 კმ²-ს (ასევე 1,6 მლნ. კმ²-ს შეადგენს შელფური ყინულები, 75 500 კმ²-ს კუნძულები). ანტარქტიდის ცენტრი თითქმის ემთხვევა [[სამხრეთი პოლუსი|სამხრეთ გეოგრაფიულ პოლუსს]]. ანტარქტიდას მუდმივი მოსახლეობა არ ჰყავს, თუმცა ზოგი მეცნიერი იქ რამდენიმე თვის განმავლობაში ცხოვრობს და კვლევებს ატარებს.

== გეოგრაფია ==
=== ანტარქტიდის მიწები ===
[[ფაილი:ანტარქტიდა.JPG|thumb|მინი|300პქ|ანტარქტიდის რუკა]]
[[ფაილი:Antarctica 6400px from Blue Marble.jpg|thumb|300პქ|ანტარქტიდის თანამგზავრული ფოტოგრაფია]]
ანტარქტიდის ტერიტორია იყოფა გეოგრაფიულ რეგიონებად და რაიონებად, რომლებიც წლების წინ იქნა აღმოჩენილი სხვადასხვა მოგზაურების მიერ. რეგიონს სახელი ეწოდა აღმომჩენის, მისი გამომკვლევის ან სხვა რომელიმე პირის პატივსაცემად და მას ეწოდება „მიწა“.

ანტარქტიდის მიწების სია:
* [[ადელის მიწა]]
* [[ალექსანდრე I-ის მიწა]]
* [[ედუარდ VII-ის ნახევარკუნძული]]
* [[ელსუორთის მიწა]]
* [[ენდერბის მიწა]]
* [[ვიქტორიას მიწა]]
* [[ვილჰელმ II-ის მიწა]]
* [[ჯორჯ V-ის მიწა]]
* [[გრეიამის მიწა]]
* [[კემპის მიწა]]
* [[დედოფალ ელისაბედის მიწა]]
* [[დედოფალ მოდის მიწა]]
* [[დედოფალ მერის მიწა]]
* [[კოტსის მიწა]]
* [[მაკ-რობერტსონის მიწა]]
* [[მერი ბერდის მიწა]]
* [[პალმერის მიწა]]
* [[პრინცესა ელისაბედის მიწა]]
* [[უილქსის მიწა]]

ამას გარდა, ანტარქტიდას ეკუთვნის [[სამხრეთი ორკნეის კუნძულები|სამხრეთი ორკნეის]], [[სამხრეთ შეტლანდის კუნძულები|სამხრეთ შეტლანდის]] და [[ბალენის კუნძულები|ბალენის]] კუნძულები, ასევე [[ბერკნერი (კუნძული)|ბერკნერის]] კუნძული.

კონტინენტის ყველაზე ჩრდილოეთი წერტილია [[სიფრე]]ს კონცხი.

=== რელიეფი ===
[[ფაილი:Antarctica surface.jpg|thumb|300პქ|მატერიკის ზედაპირის რელიეფი, წითელი შეფერილობით აღნიშნულია სიმაღლეები]]
[[ფაილი:Antarctica Without Ice Sheet.png|thumb|300პქ|მატერიკის ზედაპირის რელიეფი ამოწეული მიწის ქერქის გათვალისწინებით ყინულის საფარის დნობის და ზღვის დონის ამოწევის შემდეგ]]
[[ფაილი:AntarcticBedrock2.jpg|thumb|300პქ|მატერიკის ზედაპირის რელიეფი ყინულის საფარის გარეშე]]
ანტარქტიდა — დედამიწის ყველაზე მაღალი კონტინენტია, რომლის ზედაპირის საშუალო სიმაღლე [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] შეადგენს 2000 მეტრზე მეტს, ხოლო კონტინენტის ცენტრში აღწევს 4000 მეტრს. ამ სიმაღლის დიდ ნაწილს შეადგენს კონტინენტის მუდმივი ყინულის საფარი, რომლის ქვეშაც დაფარულია კონტინენტალური რელიეფი და მისი ფართობის მხოლოდ 0,3 %-ია (დაახლოებით 40 ათასი კმ²) თავისუფალი ყინულისაგან — ძირითადად დასავლეთ ანტარქტიდაში და ტრანსანტარქტიდულ მთებში: კუნძულები, სანაპირო მონაკვეთები, ეგრეთ წოდებული „მშრალი ველები“ და მთიანი მწვერვალები ([[ნუნატაკი|ნუნატაკები]]), რომლებიც ამოშვერილია ყინულის ზედაპირიდან. მთელი [[მატერიკი]]ს გადამკვეთი [[ტრანსანტარქტიკული მთები]] ანტარქტიდას ყოფენ ორ ნაწილად — [[დასავლეთი ანტარქტიდა|დასავლეთ]] და [[აღმოსავლეთი ანტარქტიდა|აღმოსავლეთ ანტარქტიდად]], რომლებსაც აქვთ სხვადასხვა წარმოშობა და გეოლოგიური აგებულება. აღმოსავლეთში მდებარეობს მაღალი (ყველაზე უფრო დიდი ყინულის ზედაპირის ამაღლება ~4100 მეტრია ზღვის დონიდან) ყინულით დაფარული [[პლატო]]. დასავლეთი ნაწილი შედგება მთიანი კუნძულების ჯგუფისაგან, რომლებიც ერთმანეთთან შეერთებულია ყინულით. წყნარი ოკეანის სანაპიროზე მდებარეობენ ეგრეთ წოდებული ანტარქტიდული ანდები, რომელთა სიმაღლე აჭარბებს 4000 მეტრს; კონტინენტის ყველაზე მაღალი წერტილია — 4892 მეტრი<ref>[http://peakbagger.com/peak.aspx?pid=12108 Vinson Massif - Peakbagger.com]</ref> ზღვის დონიდან — [[ვინსონის მასივი]] ელსუორტის მთებში. დასავლეთ ანტარქტიდაზე მდებარეობს კონტინენტის საკმაოდ ღრმა დეპრესია — სავარაუდოდ [[რიფტი|რიფტული]] წარმოშობის [[ბენტლის ღრმული]]. მისი სიღრმე, რომელიც ყინულითაა სავსე, აღწევს 2555 მეტრს ზღვის დონიდან დაბლა.

=== ყინულსქვეშა რელიეფი ===
თანამედროვე მეთოდების დახმარებით ჩატარებულმა კვლევებმა საშუალება მოგვცა მეტი გაგვეგო სამხრეთი [[მატერიკი]]ს ყინულქვეშა რელიეფის შესახებ. კვლევების შედეგად გამოირკვა, რომ მატერიკის დაახლოებით მესამედი იმყოფება მსოფლიო ოკეანის დონის დაბლა, კვლევებმა ასევე აჩვენეს მთის ჯაჭვების და მასივების არსებობა.

კონტინენტის დასავლეთ ნაწილს აქვს რთული რელიეფი და სიმაღლეთა დიდი სხვაობები. აქ მდებარეობს ანტარქტიდაში ყველაზე მაღალი მთა (ვინსონის მთა — 4892 მეტრი) და ყველაზე ღრმა ღრმული (ბენტლის ღრმული − 2555 მეტრი). ანტარქტიდის ნახევარკუნძული წარმოადგენს სამხრეთამერიკული [[ანდები]]ს გაგრძელებას, რომელიც გრძელდება სამხრეთ პოლუსის მიმართულებით, მისგან ოდნავ გადახრილ დასავლეთ სექტორში.

მატერიკის აღმოსავლეთის ნაწილს აქვს უპირატესად გასწორებული რელიეფი, ცალკეული პლატოებით და მთის ქედებით სიმაღლით 3—4 კმ-მდე. აღმოსავლეთი ნაწილი დასავლეთი ნაწილისგან განსხვავებით, რომელიც აგებულია ახალგაზრდა [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს ჯიშის ქანებით, წარმოადგენს ადრე [[გონდვანა|გონდვანის]] შემადგენლობაში შემავალი ბაქნის კრისტალური ფუნდამენტის შვერილს.

კონტინენტს აქვს შედარებით დაბალი [[ვულკანი|ვულკანური]] აქტივობა. ყველაზე დიდი ვულკანია — [[ერებუსი]]ს მთა [[როსის კუნძული|როსის კუნძულზე]] [[როსის ზღვა]]ში.

[[ნასა]]ს მიერ ჩატარებულმა ყინულქვეშა რელიეფის გამოკვლევებმა ანტარქტიდაში აღმოაჩინეს ასტეროიდული წარმოშობის [[უილკსის მიწის კრატერი]]. [[კარსტული ძაბრი]]ს [[დიამეტრი]] შეადგენს 482 კმ-ს. [[დარტყმითი კრატერი]] წარმოიქმნა დედამიწაზე [[ასტეროიდი]]ს დაცემის შედეგად სიგანით დაახლოებით 48 კმ ([[ეროსი (ასტეროიდი)|ეროსის]] ასტეროიდზე მეტი), დაახლოებით 250 მილიონი წლის წინ, [[პერმული სისტემა|პერმულ]]-[[ტრიასული სისტემა|ტრიასულ]] დროს. ასტეროიდის ჩამოვარდნისას და აფეთქებისას წარმოშობილმა მტვერმა წარმოქმნა მრავალსაუკუნიანი აცივება და მაშინდელი ეპოქის ფლორის და ფაუნის დიდი ნაწილის გადაშენება. ეს კრატერი დღეისათვის დედამიწაზე ყველაზე დიდად ითვლება.

ანტარქტიდის მთელი ყინულის საფარის გადნობის შემთხვევაში მისი ფართობი შემცირდება მესამედით: დასავლეთი ანტარქტიდა გადაიქცევა [[არქიპელაგი|არქიპელაგად]], ხოლო აღმოსავლეთი ანტარქტიდა დარჩება მატერიკად. სხვა მონაცემებით, მთელი ანტარქტიდა გადაიქცევა არქიპელაგად.

=== ყინულის საფარი ===
[[ფაილი:AntarcticBedrock.jpg|thumb|300პქ|ანტარქტიდის ყინულქვეშა რელიეფი]]
[[ანტარქტიდის ყინულის საფარი]] ყველაზე დიდია ჩვენს პლანეტაზე და ზომით მის უახლოეს მეზობელ [[გრენლანდია|გრენლანდიის]] ყინულის საფარის ფართობს აჭარბებს დაახლოებით 10-ჯერ. მასში თავმოყრილია ყინულის ~30 მილიონი კმ³, ანუ ხმელეთის ყველა ყინულის 90 %. ყინულის სიმძიმის გამო, როგორც ამას გეოფიზიკოსების გამოკვლევები აჩვენებს, კონტინენტმა ჩაიწია საშუალოდ 0,5 კმ-ით, რასაც ადასტურებს მისი შედარებით ღრმა შელფი. ბრიტანეთის ანტარქტიდის კვლევის საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიერ ჩატარებული კვლევების თანახმად, 1963 წლიდან 2013 წლის ჩათვლით პერიოდში, ყინულის მარაგმა შეადგინა 26,5 მილიონი კმ³.

ანტარქტიდაში ყინულის საფარი შეიცავს პლანეტაზე არსებული მთელი მტკნარი წყლის დაახლოებით 80 %-ს; თუ ის მთლიანად დადნება, [[მსოფლიო ოკეანე|მსოფლიო ოკეანის]] დონე აიწევს თითქმის 60 მეტრით (შედარებისათვის: თუ გადნებოდა [[გრენლანდიის ყინულის საფარი]], ოკეანის დონე სულ აიწეოდა 8 მეტრით).

ყინულის საფარს აქვს [[გუმბათი]]ს ფორმა ზედაპირის დახრილობის ზრდით სანაპიროსკენ, სადაც ის ბევრ ადგილებში გარშემორტყმულია [[შელფური მყინვარი|შელფური მყინვარებით]]. ყინულის ფენის საშუალო სისქეა — 2500-2800 მეტრი, რომელიც მაქსიმალურ მნიშვნელობას აღწევს აღმოსავლეთ ანტარქტიდის ზოგიერთ რაიონში — 4800 მეტრი. ყინულის დაგროვებას ყინულის საფარზე მოაქვს, როგორც სხვა [[მყინვარი|მყინვარების]] შემთხვევაში, ყინულის გადაადგილება [[აბლიაცია|აბლიაციის]] ({{lang-lat|ablatio}} — ნგრევა) ზონაში, რომლის როლსაც ასრულებს კონტინენტის სანაპირო; ყინული მოტყდება [[აისბერგი]]ს სახით. აბლიაციის წლიური მოცულობა შეფასებულია 2500 კმ³-ით.

ანტარქტიდის განსაკუთრებულობაა შელფური მყინვარების (დასავლეთ ავსტრალიის დაბალი (ცისფერი) რაიონები) დიდი ფართობი, რომელიც შეადგენს ზღვის დონიდან ამაღლებული ფართობის ~10 %-ს; ეს მყინვარები რეკორდული ზომის აისბერგების წყაროა, რომლებიც მნიშვნელოვნად სჭარბობს გრენლანდიის მყინვარებიდან მოწყვეტილი აისბერგების ზომებს; ასე მაგალითად, 2000 წელს [[როსის შელფური მყინვარი|როსის შელფურ მყინვარს]] მოწყდა დღეისათვის ყველაზე უფრო ცნობილი (2005 წელი) აისბერგი ბ-15 ფართით 10 ათას კმ²-ზე მეტი. ზამთრის პერიოდში (ზაფხული ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში) ანტარქტიდის გარშემო არსებული ზღვის ყინულების ფართობი იზრდება 18 მილიონ კმ²-მდე, ხოლო ზაფხულის პერიოდში მცირდება 3—4 მილიონ კმ²-მდე.

ყინულის საფარის ასაკი ზემოთა ნაწილში შეიძლება განვსაზღვროთ წლიური ფენების საშუალებით, რომელიც შედგება ზამთრის და ზაფხულის დანალექებით, ასევე მარკირებული ჰორიზონტებით, რომლებსაც ინფორმაცია მოაქვთ გლობალურ მოვლენებზე (მაგალითად, ვულკანების ამოფრქვევა). მაგრამ დიდ სიღრმეებში ასაკის გამოსავლენად იყენებენ ყინულის განვითარების ციფრულ მოდელირებას, რომელიც აგებულია რელიეფის, ტემპერატურის, თოვლის დაგროვების სიჩქარის და სხვა პარამეტრების ცოდნაზე.

=== გეოლოგია ===
[[აღმოსავლეთი ანტარქტიდა]] წარმოადგენს ძველ [[დოკემბრიის პერიოდი]]ს კონტინენტალურ ბაქანს (კრატონი), რომელიც საკმაოდ ჰგავს [[ინდოეთი]]ს, [[ბრაზილია|ბრაზილიის]], [[აფრიკა|აფრიკის]] და [[ავსტრალია|ავსტრალიის]] ბაქნებს. ყველა ეს კრატონი ჩამოყალიბდა სუპერკონტინენტ [[გონდვანა|გონდვანის]] დაშლის შედეგად. კრისტალური ფუნდამენტის ქანების ასაკი შეადგენს 2,5—2,8 მილიარდ წელს, [[ენდერბის მიწა|ენდერბის მიწის]] ყველაზე ძველი ქანების — 3 მილიარდ წელზე მეტი.

ფუნდამენტი დაფარულია 350—190 მილიონი წლის წინ ჩამოყალიბებული, ძირითადად ზღვის წარმოშობის, უფრო ახალგაზრდა დანალექი გარსაცმით. 320—280 მილიონი წლის ასაკის ფენებში არსებობენ ყინულოვანი დანალექები, მაგრამ უფრო ახალგაზრდა ასაკის ფენები შეიცავენ მცენარეულ და ცხოველურ ნაშთებს, მათ შორის [[იქთიოზავრები]]ს, რაც ამტკიცებს იმ დროის კლიმატის ძლიერ განსხვავებას თანამედროვე კლიმატისაგან. სითბოსმოყვარული [[ქვეწარმავლები]]ს და [[გვიმრანაირნი|გვიმრების]] ნაშთები აღმოაჩინეს ანტარქტიდის პირველმა მკვლევარებმა და იგი გახდა ერთ-ერთი მკაფიო მტკიცებულობა ფილაქნების ფართემასშტაბიანი ჰორიზონტალური მოძრაობისა, რომელიც ამტკიცებს [[ახალი გლობალური ტექტონიკა|ფილაქნების ტექტონიკის]] კონცეფციას.

[[დასავლეთი ანტარქტიდა|დასავლეთ ანტარქტიდაში]] შესაძლებელია ნებისმიერი ქანების მოძებნა [[პალეოზოური ჯგუფი]]დან [[კაინოზოური ჯგუფი|კაინოზოურ ჯგუფამდე]]. თავისი გეოლოგიით ის გვაგონებს [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] [[ანდები|ანდებს]]. რელიეფი მთიანია. გავრცელებულია მცენარეულობა, მათ შორის სამხრეთის [[წიფელი]], რომელიც დღესაც იზრდება [[ცეცხლოვანი მიწის არქიპელაგი|ცეცხლოვანი მიწის არქიპელაგზე]], სადაც საშუალო ტემპერატურა სულ 10&nbsp;°C-ით მეტია.

ანტარქტიდა ტექტონიკურად მშვიდი კონტინენტია მცირე სეისმოლოგიური აქტივობით, [[ვულკანი]]ზმის გამოვლინება თავმოყრილია დასავლეთ ანტარქტიდაში და დაკავშირებულია [[ანტარქტიდის ნახევარკუნძული|ანტარქტიდის ნახევარკუნძულთან]], რომელიც აღმოცენდა მთათაწარმოქმნის ანდური პერიოდის განმავლობაში. ზოგიერთი ვულკანი, განსაკუთრებით კუნძულების, ამოიფრქვა უკანასკნელი 200 წლის განმავლობაში. ანტარქტიდის ყველაზე აქტიური ვულკანია — [[ერებუსი]]. მას ჰქვია „ვულკანი, რომელიც იცავს [[სამხრეთი პოლუსი]]სკენ მიმავალ გზას“.

=== შიდა წყლები ===
იმასთან დაკავშირებით, რომ არა მარტო საშუალო წლიური, არამედ ანტარქტიდის ტერიტორიის უმრავლესობაზე ზაფხულის ტემპერატურებიც კი არ არის 0&nbsp;°C-ზე მეტი, იქ ნალექები მოდის მხოლოდ [[თოვლი]]ს სახით ([[წვიმა]] — საკმაოდ იშვიათი მოვლენაა). ის ქმნის ყინულის საფარს (თოვლი იპრესება საკუთარი წონის მეშვეობით) 1700 მეტრზე მეტი სისქით, ზოგ ადგილებში 4300 მეტრსაც აღწევს. ანტარქტიდის ყინულებში კონცენტრირებულია დედამიწის მთელი მტკნარი [[წყალი|წყლის]] დაახლოებით 80 %. მიუხედავად ამისა, ანტარქტიდაში არსებობს [[ტბა|ტბები]], ხოლო ზაფხულის პერიოდში [[მდინარე]]ებიც. მდინარეები იკვებებიან მყინვარებიდან. [[მზე|მზის]] ინტენსიური [[რადიაცია|რადიაციის]] მეშვეობით, რომელიც გამოწვეულია ჰაერის განსაკუთრებული გამჭირვალობით, მყინვარების დნობა ხდება ჰაერის უმნიშვნელოდ უარყოფითი ტემპერატურის დროსაც კი. მყინვარის ზედაპირზე, ხშირად სანაპიროდან მნიშვნელოვანი დაშორებისას, იქმნება წყლის ნაკადულები. ყველაზე უფრო ინტენსიური დნობა ხდება ოაზისების სიახლოვეს, მზისგან გამთბარი ჰქვიანი გრუნტის გვერდით. რადგანაც ყველა ნაკადული იკვებება მყინვარის დნობის ხარჯზე, ამიტომ მათი წყლის და დონის რეჟიმი მთლიანად განისაზღვრება ჰაერის ტემპერატურის და მზის რადიაციის მიხედვით. მათში ყველაზე უფრო დიდი ხარჯი შეინიშნება ჰაერის ყველაზე უფრო მაღალი ტემპერატურის საათებში, ანუ დღის მეორე ნახევარში, ხოლო ყველაზე უფრო ცოტა — ღამის საათებში, თანაც ხშირად ამ დროს კალაპოტი მთლიანად შრება. ყინულსზედა ნაკადულებს და მდინარეებს, როგორც წესი, აქვთ საკმაოდ რთული კალაპოტი და აერთებენ მრავალრიცხოვან ყინულსზედა ტბებს. კალაპოტის ჩამოყალიბება, როგორც წესი, მთავრდება ზღვასთან ან ტბასთან მისვლამდე, ხოლო წყლის დინება საკუთარ შემდგომ გზას იკვლევს ყინულქვეშ ან ყინულის სქელ ფენაში, როგორც ეს ხდება კარსტული რაიონების მიწისქვეშა მდინარეებში.

შემოდგომის ყინვების დადგომისას წყლის დინება წყდება, და ნაკადულების და მდინარეების კალაპოტი ივსება თოვლით ან იკვეთება თოვლის ხიდებით. ზოგჯერ თითქმის მუდმივი ნამქერები და ხშირი [[ქარბუქი|ქარბუქები]] ავსებენ კალაპოტს ჯერ კიდევ მანამდე, სანამ შეწყდება დინება, და მაშინ ნაკადულები მიედინება ზედაპირიდან თითქმის შეუმჩნეველ ყინულის გვირაბებში. როგორც ბზარები [[მყინვარი|მყინვარებში]], ისინი სახიფათოა, რადგანაც მძიმე მანქანები შეიძლება შიგ ჩავარდა. თუ თოვლის ხიდი არასაკმარისად მყარია, ის შეიძლება ჩავარდეს ადამიანის სიმძიმისაგანაც კი. ანტარქტიდის ოაზისების მდინარეები, რომლებიც გრუნტზე მიედინებიან, როგორც წესი არ აჭარბებენ რამდენიმე კილომეტრს სიგრძეში. ყველაზე დიდი მდინარეა — [[ონიქსი (მდინარე)|ონიქსი]], სიგრძით 20 კმ-ზე მეტი. მდინარეები მხოლოდ ზაფხულის პერიოდში არსებობენ.

ანტარქტიდის ტბები არანაკლებად თავისებურია. ზოგჯერ ისინი გამოირჩევიან განსაკუთრებული, ანტარქტიკული ტიპიურობით. ისინი მდებარეობენ ოაზისებში ან მშრალ მდელოებზე და თითქმის ყოველთვის დაფარულია [[ყინული]]ს სქელი ფენით. მიუხედავად ამისა, ზაფხულის პერიოდში სანაპიროს გასწვრივ და დროებითი წყლის დინების კალაპოტებში იქმნება რამდენიმე ათეული მეტრის სიგანის ღია წყლის ზოლი. ხშირად ტბები სტრატიფიცირებულია. ფსკერზე შეიმჩნევა თბილი ტემპერატურის მლაშე წყლის შრე, როგორც, მაგალითად [[ვანდას ტბა]]ში. ზოგიერთ მცირე გაუდინარ ტბებში მარილის კონცენტრაცია მნიშვნელოვნად აწეულია და ისინი შეიძლება სრულიად თავისუფალი იყვნენ მარილისაგან. მაგალითად, [[დონ-ჟუანის ტბა]], მის წყლებში კალციუმის ქლორიდის მაღალი კონცენტრაციით, იყინება მხოლოდ საკმაოდ დაბალ ტემპერატურაზე. ანტარქტიდის ტბები პატარებია, მხოლოდ ზოგიერთი მათგანი 10 კმ²-ზე მეტია (ვანდას ტბა, ფიგურული ტბა). ანტარქტიდის ტბებიდან ყველაზე დიდია — ფიგურული ტბა ბანგერის ოაზისში. გორაკებს შორის სასწაულად დატალღული, ის გადაჭიმულია 20 კმ-ზე. მისი ფართობი შეადგენს 14,7 კმ²-ს, ხოლო სიღრმე აჭარბებს 130 მეტრს. ყველაზე ღრმა ტბაა — [[რადოკის ტბა]], რომლის სიღრმე აღწევს 362 მეტრს.

ანტარქტიდის სანაპიროებზე არსებობენ ტბები, რომლებიც ჩამოყალიბდნენ თოვლისაგან ან მცირე მყინვარისგან შეგროვილი წყლების შედეგად. ასეთ ტბებში ზოგჯერ წყალი გროვდება რამდენიმე წლის განმავლობაში მანამდე, სანამ მისი დონე არ აიწევს ბუნებრივი კაშხლის ზემოთა კიდემდე. მაშინ ზედმეტი წყალი იწყებს ტბიდან გადმოსვლას. შედეგად იქმნება კალაპოტი, რომელიც მალე ღრმავდება და წყლის ხარჯი იზრდება. კალაპოტის დაღრმავების შესაბამისად ტბაში წყლის დონე ეცემა და მისი რაოდენობა მცირდება. ზამთარში გამშრალი კალაპოტი ინამქრება თოვლით, რომელიც თანდათან მკვრივდება და ბუნებრივი კაშხალი აღდგება. შემდეგი ზაფხულის სეზონში ტბა ისევ იწყებს წყლით შევსებას. გადის რამდენიმე წელიწადი, სანამ ტბა არ აივსება და მისი წყლები ისევ არ გაირღვევა ზღვისკენ.

ანტარქტიდის სხვა მატერიკებთან შედარებისას, შეიძლება აღინიშნოს, რომ სამხრეთის პოლარულ მატერიკზე საერთოდ არ არსებობს დაჭაობებული ადგილები. მაგრამ სანაპირო ზოლში არსებობს თავისებური ყინულის «ჭაობები». ისინი იქმნებიან ზაფხულში თოვლით დაფარულ დაბლობებში. ასეთი «ჭაობების» სიღრმე უფრო ხშირად უმნიშვნელოა — არაუმეტეს 1 მეტრისა. ზემოდან ისინი დაფარულია თხელი ყინულის ქერქით. როგორც ნამდვილი ჭაობებში, ისინი ზოგჯერ გაუვალია თვით მუხლუხიანი ტრანსპორტისათვისაც კი: ასეთ ადგილებში მოხვედრისას ტრაქტორი ან ყველგანმავალი, თოვლ-წყლიანი ქაშის მასაში მოხვედრისას, გარე დახმარების გარეშე იქიდან ვერ ამოდიან.

1990-იან წლებში [[რუსეთი|რუსმა]] მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ყინულქვეშა უყინავი [[ვოსტოკის ტბა]] — ანტარქტიდაში ყველაზე დიდი ტბა, რომელსაც აქვს 250 კმ სიგრძე და 50 კმ სიგანე; ტბა მოიცავს დაახლოებით 5400 ათას კმ³ წყალს.

2006 წლის იანვარში ამერიკის ლამონტ-დოგერტის გეოფიზიკური ობსერვატორიის გეოფიზიკოსებმა რობინ ბელმა და მაიკლ შტუდინგერმა აღმოაჩინეს სიდიდით მეორე და მესამე ყინულსქვეშა ტბები — [[90 °E (ტბა)|90 °E]] და [[სოვეტსკაიას ტბა]], ფართობით 2000 კმ² და 1600 კმ² შესაბამისად, რომლებიც მდებარეობდნენ დაახლოებით 3 კმ-ის სიღრმეზე კონტინენტის ზედაპირიდან. მათ აღნიშნეს, რომ ეს შეიძლებოდა მომხდარიყო ადრე, 1958—1959 წლების საბჭოთა ექსპედიციის მონაცემები უფრო საფუძვლიანად რომ გაანალიზირებულიყო. ამ მონაცემების გარდა, გამოყენებული იქნა ხელოვნური თანამგზავრების მონაცემები, რადარების ჩვენებები და კონტინენტის ზედაპირზე მიზიდულობის ძალის გაზომვები.

სულ 2007 წლისთვის ანტარქტიდაზე აღმოჩენილია 140 ყინულქვეშა ტბაზე მეტი.

=== კლიმატი ===
[[ფაილი:Antarctic surface temperature.png|thumb|300პქ|ანტარქტიდის საშუალო ზამთრის (მარცხნივ) და ზაფხულის (მარჯვნივ) ტემპერატურა]]
ანტარქტიდა გამოირჩევა უკიდურესად მკაცრი ცივი [[კლიმატი]]თ. აღმოსავლეთ ანტარქტიდაში საბჭოთა ანტარქტიდულ სადგურ ვოსტოკში 1983 წლის 21 ივლისს დარეგისტრირდა ჰაერის ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დედამიწაზე მეტეროლოგიური გაზომვების მთელი ისტორიის მანძილზე — -89,2&nbsp;°C. რაიონი ითვლება დედამიწის სიცივის პოლუსად<ref>{{cite web|url=http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|title=დედამიწის ზედაპირის ყველაზე დაბალი ტემპერატურა|publisher=National Geographic რუსეთი|accessdate=2013-12-11|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archivedate=2013-12-13}}</ref><ref name="ანტარქტიდა">{{წიგნი
 |ავტორი  = დევიდ მაკჰონიგალი, ლინ ვუდვორტი.
 |სათაური = ანტარქტიდა. ცისფერი კონტინენტი
}}</ref>. 2013 წლის 9 დეკემბერს [[ამერიკის გეოფიზიკური კავშირი]]ს კონფერენციაზე ამერიკელი მკვლევარების ჯგუფმა აღმოაჩინა, რომ 2010 წლის 10 აგვისტოს ანტარქტიდის ერთ-ერთ წერტილში ჰაერის ტემპერატურა დაეცა −93,2 °С-მდე (-135,8 [[ფარენჰაიტი|F]]). ეს ინფორმაცია გამოაშკარავდა [[ნასა]]ს თანამგზავრული მონაცემების ანალიზის შედეგად<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/press/2013/december/nasa-usgs-landsat-8-satellite-pinpoints-coldest-spots-on-earth/#.Uqb6JvQW1QE|title=NASA-USGS Landsat 8 Satellite Pinpoints Coldest Spots on Earth|publisher=[[NASA]]|lang=en}}</ref><ref>G. Campbell, A. Pope, M. A. Lazzara, T. A. Scambos. The Coldest Place On Earth: −90 °C and Below in East Antarctica from Landsat-8 and other Thermal Sensors. Presentation at the AGU Fall 2013 meeting.</ref>. მაგრამ, ამ ინფორმაციის ერთ-ერთი ავტორის ტ. სკამბოსის ({{lang-en|Ted Scambos}}) აზრით მიღებული მონაცემი არ იქნება დარეგისტრირებული, როგორც რეკორდული, რადგანაც ის გამოვლინდა თანამგზავრული გასინჯვის შედეგად და არა [[თერმომეტრი]]ს მეშვეობით<ref>{{cite web|url=http://www.foxnews.com/science/2013/12/10/antarctica-sets-low-temperature-record-1358-degrees/ |title=Antarctica sets low temperature record of -135.8 degrees|publisher=[[FoxNews]]|lang=en}}</ref>. ზამთრის თვეების საშუალო ტემპერატურაა — -60 °С-დან -75 °С-მდე, ხოლო ზაფხულის თვეების — -30 °С-დან -50 °С-მდე; სანაპიროზე ზამთარში -8 °С-დან -35 °С-მდე, ხოლო ზაფხულში 0-5 °С. უნდა აღინიშნოს, რომ ანტარქტიდაში ზამთრის თვეებია (როგორც მთელ სამხრეთ ნახევარსფეროში) ივნისი, ივლისი და აგვისტო, ხოლო ზაფხულის — დეკემბერი, იანვარი და თებერვალი.

აღმოსავლეთ ანტარქტიდის მეტეოროლოგიის მეორე განსაკუთრებული თვისებაა [[კატაბატიკური ქარი]], რომელიც გამოწვეულია მისი გუმბათისებრი [[რელიეფი]]თ. ეს სამხრეთის მიმართულების მდგრადი ქარები ყალიბდება ყინულის ფარის საკმაოდ დახრილ ფერდოებზე ყინულის ზედაპირთან ჰაერის მასის გაცივების გამო, ზედაპირისზედა ფენის სიმჭიდროვე იზრდება და ის [[გრავიტაცია|გრავიტაციის]] მოქმედების შედეგად ფერდოს მეშვეობით ეშვება დაბლა. როგორც წესი ჰაერის ჩამონადენის ფენის სისქე შეადგენს 200—300 მეტრს; ქარის მოტანილი ყინულოვანი მტვრის დიდი რაოდენობის გამო, ჰორიზონტალური მხედველობა ასეთი ქარების დროს საკმაოდ დაბალია. კატაბატიკური ქარის ძალა პროპორციულია ფერდოს ქანობისა და ყველაზე უფრო დიდ მნიშვნელობას აღწევს ზღვისკენ დიდი დახრის მქონე სანაპირო რაიონებში. კატაბატიკური ქარები მაქსიმალურ ძალას აღწევენ ანტარქტიდულ ზამთარში — აპრილიდან ნოემბრის ჩათვლით ისინი ქრიან თითქმის შეუწყვეტლივ მთელი დღის განმავლობაში, ნოემბრიდან მარტის ჩათვლით — ღამის საათებში ან როდესაც [[მზე]] მდებარეობს ჰორიზონტზე დაბლა. ზაფხულში დღის საათებში მზის მიერ ზედაპირისზედა ჰაერის ფენის გათბობის მეშვეობით კატაბატიკური ქარები სანაპიროსთან წყდება.

ტემპერატურის აზომვის მონაცემები 1981 წლიდან 2007 წლამდე აჩვენებენ, რომ ტემპერატურული ფონი ანტარქტიდაში იცვლებოდა არათანაბრად. საერთოდ დასავლეთი ანტარქტიდისთვის აღინიშნება ტემპერატურის მატება, მაშინ როდესაც აღმოსავლეთი ანტარქტიდისთვის დათბობა არ შეინიშნება, პირიქით შეინიშნება გარკვეული ვარდნა. ნაკლებსავარაუდოა, რომ XXI საუკუნეში ანტარქტიდის მყინვარების დნობის პროცესი მნიშვნელოვნად მოიმატებს. პირიქით, მოსალოდნელია, რომ ტემპერატურის ზრდასთან ერთად იზრდება ანტარქტიდის ყინულის საფარზე მოსული თოვლის რაოდენობა. მაგრამ დათბობასთან დაკავშირებით შესაძლებელია შელფური მყინვარების უფრო ინტენსიური ნგრევა.

=== ფლორა და ფაუნა ===
გლობალური დათბობის გამო ანტარქტიდის ნახევარკუნძულზე აქტიური ფორმირება დაიწყო ტუნდრამ. მეცნიერთა პროგნოზით, 100 წლის შემდეგ ანტარქტიდაში შეიძლება გაჩნდეს პირველი [[ხე]]ები.

ანტარქტიდის ნახევარკუნძულზე ოაზისს უკავია 400 კმ² ფართობი, ოაზისების საერთო ფართობია 10 ათასი კმ², ხოლო იმ რაიონების ფართობი (თოვლსგარეშე კლდეების ჩათვლით), რომელზეც ყინული არ არსებობს შეადგენს 30—40 ათას კმ²-ს.

[[ბიოსფერო]] ანტარქტიდაში წარმოდგენილია ოთხი „ცხოვრების არენით“: სანაპირო კუნძულები და ყინულები, სანაპირო ოაზისები მატერიკზე (მაგალითად, „''[[ბანგერის ოაზისი|ბანგერის ოაზისი“]]''), ''ნუნატაკების'' არენა ([[ამუნდსენის მთა]] მირნის გვერდით, [[ნანსენის მთა]] ვიქტორიის მიწაზე და სხვა) და ყინულის ფარის არენა.

მცენარეულობიდან გვხვდება [[ყვავილოვანი მცენარეები]], [[გვიმრანაირნი]] (ანტარქტიდის ნახევარკუნძულზე), [[ლიქენები]], [[სოკოები]], [[ბაქტერიები]], [[წყალმცენარეები]] (ოაზისებში). სანაპიროზე ცხოვრობენ [[ფარფლფეხიანები]], [[პინგვინისნაირნი]].

მცენარეები და ცხოველები ყველაზე უფრო გავრცელებულები ზღვისპირა ზოლში. ყინულისაგან თავისუფალ მონაკვეთებში მიწისზედა მცენარეულობა ძირითადად არსებობს სხვადასხვა სახის სახეობის [[ხავსები]]ს და [[ლიქენები]]ს სახით და მთლიან საფარს ვერ ქმნის (ანტარქტიდული ხავს-ლიქენური უდაბნოები).

ანტარქტიდის ცხოველები მთლიანად დამოკიდებულია სამხრეთი ოკეანის სანაპირო [[ეკოსისტემა]]ზე: იშვიათი მცენარეულობის გამო სანაპირო ეკოსისტემის ყველა რაიმე მნიშვნელობის საკვები მასალა იწყება წყლებში, რომლითაც გარშემორტყმულია ანტარქტიდა. ანტარქტიდის წყლები განსაკუთრებით მდიდარია [[ზოოპლანქტონი]]თ, უპირველეს ყოვლისა, [[კრილი]]თ. კრილი პირდაპირ ან არაპირდაპირ [[თევზები]]ს, [[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპების]], [[კალმარები]]ს, [[ფარფლფეხიანები|სელაპების]], [[პინგვინისნაირნი|პინგვინებისა]] და სხვა ცხოველების ბევრი სახეობის მკვებავი ჯაჭვის საფუძველია; მთლიანად ხმელეთის [[ძუძუმწოვრები]] ანტარქტიდაში არ არსებობს, [[უხერხემლოები]] წარმოდგენილია [[ფეხსახსრიანები]]ს დაახლოებით 70 სახეობით ([[მწერები]] და [[ობობასნაირნი|ობობები]]) და [[ნემატოდები]]თ, რომლებიც ნიადაგში ცხოვრობენ.

ხმელეთის ცხოველებიდან ცხოვრობენ სელაპები ([[უედელის სელაპი]], [[კიბოსმჭამელი სელაპი]], [[ზღვის ლეოპარდი]], [[ზღვის სპილო]]) და ფრინველები ([[ქარიშხალასნაირნი|ქარიშხალასნაირების]] რამდენიმე სახეობა ([[ანტარქტიდის ქარიშხალა]], [[თოვლის ქარიშხალა]]), [[მეზღვიასებრნი|მეზღვიასებრნთა]] ორი სახეობა, [[პოლარული მეჭვაია]] ({{lang-la|Sterna paradisaea}}), [[ადელის პინგვინი]] და [[იმპერატორის პინგვინი]]).

მატერიკის სანაპირო ოაზისების მტკნარი წყლის ტბებში — „<nowiki/>[[მაკ-მერდოს მშრალი ველები|მაკ-მერდოს მშრალი ველები“]] — არსებობენ [[ოლიგოტროფები|ოლიგოტროფული]] ეკოსისტემები, დასახლებული [[ლურჯ-მწვანე წყალმცენარეები]]თ, [[ნემატოდები]]თ, [[ნიჩაბფეხიანები (ფრინველი)|ნიჩაბფეხიანებით]] (ციკლოპები) და [[დაფნია|დაფნიებით]], ფრინველები ([[ქარიშხალასნაირნი|ქარიშხალები]] და [[მეზღვიასებრნი]]) აქ მოფრინავენ ეპიზოდურად.

ნუნატაკებისთვის დამახასიათებელია მხოლოდ ბაქტერიები, წყალმცენარეები, ლიქენები და საკმაოდ დაჩაგრული ხავსები, ყინულის ფარზე იშვიათად მოფრინდებიან მხოლოდ მეზღვიასებრნი, რომლებიც ადამიანებს მოყვებიან.

არსებობს ვარაუდი ანტარქტიდის ყინულქვეშა ტბებში, როგორიცაა [[ვოსტოკის ტბა]], უკიდურესი ოლიგოტროფული ეკოსისტემების არსებობის შესახებ, რომლებიც პრაქტიკულად იზოლირებულებია გარე სამყაროსთან.

[[ანტარქტიდის ნახევარკუნძული|ანტარქტიდის ნახევარკუნძულს]] იქვე მყოფი [[კუნძული|კუნძულებით]] მატერიკზე აქვს ყველაზე ხელსაყრელი [[კლიმატი|კლიმატური]] პირობები. ზუსტად აქ იზრდება რეგიონში არსებული [[ყვავილოვანი მცენარეები]]ს ორი სახეობა — [[ანტარქტიკული მახრჩობელა]] ({{lang-la|Deschampsia antarctica}}) და [[კოლობანტუს კიტო]] ({{lang-la|Colobanthus quitensis}}).

== აღმოჩენის ისტორია ==
პირველი გემი, რომელმაც გადაკვეთა სამხრეთის პოლარული წრე, ეკუთვნოდათ ჰოლანდიელებს; მას მეთაურობდა იაკობ მაგიუს ესკადრაში მცურავი დირკ გეერიტცი. 1559 წელს [[მაგელანის სრუტე]]ში გეერიტცის გემმა შტორმის შემდეგ მხედველობიდან დაკარგა ესკადრა და გაემართა სამხრეთისაკენ. როდესაც ის მიცურდა 64° ს. გ.-ში, იქ მათ დაინახეს მაღალი მიწა. 1675 წელს [[ანტონი დე ლა როშე]]მ აღმოაჩინა [[სამხრეთი გეორგია და სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულები|სამხრეთი გეორგიის]] კუნძული; 1739 წელს აღმოჩენილი იქნა კუნძული [[ბუვე]]; 1772 წელს [[ინდოეთის ოკეანე]]ში [[ფრანგები|ფრანგმა]] საზღვაო ოფიცერმა [[ივ-ჟოზეფ ტრემარეკ კერგელენი|ივ-ჟოზეფ ტრემარეკ კერგელენმა]] აღმოაჩინა ამჟამად მისივე სახელობის [[კერგელენი]]ს არქიპელაგი.

კერგელენის მოგზაურობის პარალელურად [[ინგლისი]]დან სამხრეთ ნახევარსფეროსკენ თავის პირველ მოგზაურობაში გაემართა [[ჯეიმზ კუკი]] და უკვე 1773 წლის იანვარში მისმა გემებმა „Adventure-მა“ და „Resolution-მა“ გადაკვეთეს სამხრეთის [[პოლარული წრე]] 37°33′ ა. გ-ის მერიდიანზე. ყინულებთან მძიმე ბრძოლების შემდეგ მან მიაღწია 67°15′ ს. გ.-ს, სადაც იძულებული იყო მობრუნებულიყო ჩრდილოეთისაკენ. 1773 წლის დეკემბერში კუკი ხელახლა გაემგზავრა სამხრეთ ოკეანეში, 8 დეკემბერს იგი გადაკვეთა და 67°5′ ს. გ.-ის პარალელზე გაიჭედა ყინულებში. განთავისუფლების შემდეგ, კუკი გაემართა ისევ სამხრეთისაკენ და 1774 წლის იანვრის ბოლოს მიაღწია 71°15′ ს. გ.-ს, [[ცეცხლოვანი მიწის არქიპელაგი]]დან სამხრეთ-დასავლეთით. აქ ყინულების გაუვალმა კედელმა მას ხელი შეუშალა გეზის გაგრძელებაში. კუკმა ერთ-ერთმა პირველმა მიაღწია სამხრეთპოლარეთის ზღვებს და რამდენიმე ადგილას გაუვალი ყინულის მასებთან შეხვედრის შემდეგ გამოაცხადა, რომ ცურვის ამ მიმართულებით გაგრძელება აღარ შეიძლებოდა. მას დაუჯერეს და 45 წლის განმავლობაში პოლარული ექსპედიციები არ განხორციელებულა.

მიწის პირველი გეოგრაფიული აღმოჩენა 60° ს. გ.-ის სამხრეთით (თანამედროვე „პოლიტიკური ანტარქტიდა“, რომელსაც მართავს [[შეთანხმება ანტარქტიდის შესახებ|ანტარქტიდის შესახებ შეთანხმების]] სისტემა) მოახდინა ინგლისელმა ვაჭარმა უილიამ სმიტმა, რომელიც 1819 წლის 19 თებერვალს მიადგა კუნძულ [[ლივინგსტონი (კუნძული)|ლივინგსტონს]] და [[სამხრეთ შეტლანდის კუნძულები|სამხრეთ შეტლანდის კუნძულებს]].

1819 წელს რუსი მეზღვაურები [[ფადეი ბელინსგაუზენი]] და [[მიხეილ ლაზარევი]] სამხედრო აფრიანი გემებით „ვოსტოკი“ და „მირნი“, მიცურდნენ სამხრეთ გეორგიის კუნძულზე და სცადეს შეეღწიათ სამხრეთ ყინულოვანი ოკეანის შიგნით. პირველად, 1820 წლის 28 იანვარს, თითქმის [[გრინვიჩის მერიდიანი|გრინვიჩის მერიდიანზე]], მათ მიაღწიეს {{coord|69|21|S|2|14|W|}} და აღმოაჩინეს თანამედროვე ანტარქტიდა; შემდეგ ისინი გავიდნენ პოლარული წრის ფარგლებს გარეთ, გაცურეს მის გასწვრივ აღმოსავლეთისკენ 19° ა. გ.-მდე, სადაც პოლარული წრე ხელახლა გადაკვეთეს და 1820 წლის თებერვალში ისევ თითქმის იგივე გრძედს მიაღწიეს (69°6′). შემდეგ აღმოსავლეთისკენ ისინი აცურდნენ მხოლოდ 62° პარალელამდე და თავისი გზა გააგრძელეს მცურავი ყინულების გასწვრივ. შემდგომში, ბალენის კუნძულის მერიდიანზე, ისინი მიცურდნენ 64°55′-მდე, 1820 წლის დეკემბერში მიაღწიეს 161° დ. გ.-მდე, გაცურეს სამხრეთი პოლარული წრე და მიაღწიეს 67°15′ ს. გ.-მდე, ხოლო 1821 წლის იანვარში მიაღწიეს 69°53′ ს. გ.-მდე. თითქმის 81° მერიდიანზე მან აღმოაჩინა [[პეტრე I-ის კუნძული]]ს მაღალი ნაპირი, ხოლო უფრო აღმოსავლეთისკენ გაცურვისას, სამხრეთის პოლარული წრის შიგნით — [[ალექსანდრე I-ის მიწა|ალექსანდრე I-ის მიწის]] ნაპირი. ასე რომ, მათ პირველებმა მოახდინეს ანტარქტიდის გარშემო მთლიანი გაცურვა 60°-დან 70°-მდე განედებზე.

ადრე [[სამხრეთი უცნობი მიწა|სამხრეთი უცნობი მიწის]] ({{lang-la|Terra Australis}}) არსებობას ამტკიცებდნენ ჰიპოთეთიკურად, ხშირად მას აერთიანებდნენ [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკასთან]] (მაგალითად, 1513 წლის [[პირი-რეისის რუკა]]ზე) და [[ავსტრალია (კონტინენტი)|ავსტრალიასთან]]. მაგრამ ზუსტად ბელინსგაუზენის და ლაზარევის ექსპედიციამ [[სამხრეთის ოკეანე]]ში მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობისას შემოუარა ანტარქტიდის ყინულებს და დაამტკიცა მეექვსე კონტინენტის არსებობის ფაქტი<ref name=autogenerated2>{{cite web|url=http://gutenberg.net.au/ebooks12/1202361h.html|title=შეკლტონი ე. გ. ანტარქტიდის გული (დოქტორ ჰიუ რობერტ მილას წინასიტყვაობით)|publisher= Project Gutenberg|accessdate= |lang=eng}}</ref>.

კონტინენტზე სავარაუდოდ პირველი გადავიდნენ ამერიკული გემ „სესილიას“ მეზღვაურები 1821 წლის 7 თებერვალს<ref name="ანტ">{{წიგნი
 |ავტორი        = დევიდ მაკჰონიგალი, ლინ ვუდვორტი.
 |სათაური       = ანტარქტიდა. ცისფერი კონტინენტი
 |ორიგინალი     = Antarctica. The Blue Continent
 |პასუხისმგებელი = რომანოვი ა. პ., ლებედევი ს. ლ.
 |ადგილი        = მოსკოვი
 |გამომცემლობა  = ბერტელსმან მედია მოსკოუ აო
 |წელი          = 2004
 |ფურცელი      = 224
 |ფურცლები     = 159
 |isbn           = 1-86503-800-8 (ინგლ.)
}}</ref>. გადასვლის ზუსტი ადგილი უცნობია, მაგრამ სავარაუდოდ ის მოხდა ჰიუზის [[ყურე]]ში ({{coord|64|13|S|61|20|W}}). ეს განცხადება კონტინენტზე გადასვლის შესახებ განეკუთვნება ყველაზე უძველესს<ref name="ანტ" />. ყველაზე უფრო ზუსტ განცხადებას კონტინენტზე გადასვლის შესახებ (დეივისის ნაპირი) მიეკუთვნება ნორვეგიელ ბიზნესმენს ჰენრიკ იოჰან ბულს, რომელიც თარიღდება 1895 წლით<ref name="ანტ" />.

1840 წელს ამერიკელი [[ჩარლზ უილკსი|ჩარლზ უილკსმა]] გაცურა ანტარქტიდის სანაპიროს გასწვრივ 97°-158° ა. გ. სექტორში, რუკაზე აღნიშნა ანტარქტიდის სანაპირო ზოლის მიახლოებითი მოხაზულობა<ref name=autogenerated2 />, რომელსაც მოგვიანებით მის პატივსაცემად დაერქვა [[უილკსის მიწა]]. 1839—1840 წლებში ფრანგმა [[ჟიულ სებასტიენ სეზარ დიუმონ-დიურვილი|ჟიულ სებასტიენ სეზარ დიუმონ-დიურვილმა]] აღმოაჩინა [[ადელის მიწა]], ხოლო 1841—1842 წლებში ინგლისელმა [[ჯეიმზ კლარკ როსი|ჯეიმზ კლარკ როსმა]] აღმოაჩინა [[როსის ზღვა]] და [[ვიქტორიას მიწა]]. ანტარქტიდის სანაპიროზე პირველად გადმოსხდა და პირველად გამოიზამთრა [[კარსტენ ბორხგრევინკი]]ს [[ნორვეგია|ნორვეგიულმა]] ექსპედიციამ 1895 წელს.

ამის შემდეგ დაიწყო კონტინენტის სანაპიროს და მისი შიდა ნაწილის შესწავლა. მრავალრიცხოვანი კვლევები ჩატარდა ინგლისის ანტარქტიდული ექსპედიციების მიერ [[რობერტ სკოტი]]ს ხელმძღვანელობით ([[ბრიტანეთის ანტარქტიკული ექსპედიცია (1901-1904)|1901-1904 წლების ბრიტანეთის ანტარქტიკული ექსპედიცია]], [[ტერა-ნოვას ექსპედიცია|1910-1913 წლების ტერა-ნოვას ექსპედიცია]]) და [[ერნესტ შეკლტონი]]ს ([[შეკლტონის პირველი ექსპედიცია|1907-1909 წლების პირველი ექსპედიცია]], [[იმპერიის ტრანსანტარქტიკული ექსპედიცია|1914-1917 წლების ნორვეგიის ანტარქტიკული ექსპედიცია]]), [[რუალ ამუნდსენი]]ს [[ნორვეგიის ანტარქტიკული ექსპედიცია (1910-1912)|1910-1912 წლების ნორვეგიის ანტარქტიკული ექსპედიცია]], [[დაგლას მოუსონი]]ს [[ავსტრალიის ანტარქტიკული ექსპედიცია|1911-1914 წლების ავსტრალიის ანტარქტიკული ექსპედიცია]] და სხვა. 1911—1912 წლებში ამუნდსენის და სკოტის ექსპედიციებს შორის დაიწყო ნამდვილი შეჯიბრი [[სამხრეთი პოლუსი]]ს დასაპყრობად. პირველად მას მიაღწიეს ამუნდსენმა, [[ოლაფ ბიალანდი|ოლაფ ბიალანდმა]], [[ოსკარ ვისტინგი|ოსკარ ვისტინგმა]], [[ჰელმერ ჰანსენი|ჰელმერ ჰანსენმა]] და [[სვერე ჰელგე ჰასელი|სვერე ჰელგე ჰასელმა]]; ამის მერე ერთი თვის შემდეგ აქ მოვიდა სკოტის პარტია, რომელიც დაიღუპა უკანა გზაზე.

XX საუკუნის შუიდან დაიწყო ანტარქტიდის შესწავლა სამრეწველო დანიშნულებით. სხვადასხვა ქვეყნები კონტინენტზე ქმნიან მრავალრიცხოვან მუდმივ ბაზებს, რომლებიც მთელი წლის განმავლობაში ასრულებენ [[მეტეოროლოგია|მეტეოროლოგიურ]], [[გლაციოლოგია|გლაციოლოგიურ]] და [[გეოლოგია|გეოლოგიურ]] კვლევებს. მხოლოდ [[საერთაშორისო გეოფიზიკური წელი|საერთაშორისო გეოფიზიკური წლის]] ჩატარების პერიოდში 11 ქვეყნის წარმომადგენლებმა ააშენეს 60 ბაზაზე და სადგურზე მეტი.

მესამე საბჭოთა ანტარქტიკულმა ექსპედიციამ, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ევგენი ტოლსტიკოვი, 1958 წლის 14 დეკემბერს მიაღწია [[შეუღწევლობის პოლუსი|სამხრეთის შეუღწევლობის პოლუსს]] და იქ დააარსა დროებითი სადგური „<nowiki/>[[შეუღწევლობის პოლუსი (ანტარქტიკული სადგური)|შეუღწევლობის პოლუსი“]]. ამ მოვლენამდე ერთი წლით ადრე განხორციელდა ციგა-ტრაქტორებით ლაშქრობა გეომაგნიტური პოლუსისკენ, ხოლო ერთი წლის შემდეგ საბჭოთა მეცნიერებმა მიაღწიეს სამხრეთ პოლუსამდეც. ანტარქტიდა 1957—1958 წლებში გამწევებით პირველად გადაკვეთეს (სამხრეთი პოლუსის გავლით უედელის ზღვიდან როსის ზღვამდე) ახალზელანდიელმა [[ედმუნდ ჰილარი]]მ და ინგლისელმა [[ვივიან ერნესტ ფუქსი|ვივიან ერნესტ ფუქსმა]].

== მოსახლეობა ==
ანტარქტიდის მკაცრი [[კლიმატი]] ხელს უშლის ამ კონტინენტზე დასახლებას, მაგრამ მომავალში, დათბობის შემთხვევაში, მისი ათვისება შესაძლებელია. ანტარქტიდაში და მის შემოგარენ კუნძულებზე არსებობს ბევრი მიტოვებული დასახლებები. XIX საუკუნეში ანტარქტიდის ნახევარკუნძულზე და მის მიმდებარე კუნძულებზე არსებობდა რამდენიმე ვეშაპდამჭერი ბაზა. შემდგომში ყველა ისინი იქნა მიტოვებული. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს წლებში ანტარქტიდაში გაჩნდა [[არგენტინა|არგენტინის]] და [[ჩილე]]ს სამხედრო ბაზები. დღეისათვის ანტარქტიდაში არ არსებობს მუდმივი მოსახლეობა, აქ მდებარეობს რამდენიმე ათეული სამეცნიერო სადგური, რომლებშიც სეზონის მიხედვით ცხოვრობს 4000 ადამიანიდან ზაფხულში 1000 ადამიანამდე ზამთარში.

1978 წელს არგენტინის სადგურ ესპერანსაში დაიბადა ანტარქტიდის პირველი ადამიანი — [[ემილიო მარკოს პალმა]].

ანტარქტიდას მინიჭებული აქვს [[ინტერნეტის პირველადი დომენი]] '''[[.aq]]''' და [[სატელეფონო პრეფიქსი]] '''+672'''.

== ანტარქტიდის სტატუსი ==
[[შეთანხმება ანტარქტიდის შესახებ|ანტარქტიდის შესახებ შეთანხმების]] თანახმად, რომელსაც ხელი მოეწერა 1959 წლის 1 დეკემბერს და ძალაში შევიდა 1961 წლის 23 ივნისს, ანტარქტიდა არ ეკუთვნის არც ერთ სახელმწიფოს. იქ ნებადართულია მხოლოდ სამეცნიერო საქმიანობა.

სამხედრო ობიექტების განლაგება, ასევე სამხედრო და შეიარაღებული გემების შესვლა სამხრეთი განედის მე-60 გრადუსის სამხრეთით აკრძალულია.

1980-იან წლებში ანტარქტიდა გამოაცხადეს [[უბირთვო ზონა]]დ, რამაც გამორიცხა მის ტერიტორიულ წყლებში გემ-[[ატომმავალი|ატომმავლების]] გამოჩენა, ხოლო მატერიკზე — ატომური ენერგობლოკების გამოჩენა.

დღეისათვის ხელშეკრულების მონაწილეებია 50 სახელმწიფო (ხმის უფლებით) და ათობით ქვეყანა-დამკვირვებელი.

=== ტერიტორიული პრეტენზიები ===
[[ფაილი:Antarctica.CIA.svg|thumb|300პქ|ტერიტორიული პრეტენზიები ანტარქტიდაზე]]
ანტარქტიდის შესახებ დადებული შეთანხმება არ ნიშნავს, რომ ამ შეთანხმებაზე ხელმოწერილმა ქვეყნებმა უარი თქვეს საკუთარ ტერიტორიულ პრეტენზიებზე [[კონტინენტი]]ს და მის ირგვლივ არსებული სივრცის მიმართ. პირიქით, ზოგიერთი ქვეყნის ტერიტორიული პრეტენზიები საკმაოდ დიდია. მაგალითად, [[ნორვეგია]] პრეტენზიას აცხადებს ტერიტორიაზე, რომელიც თავად მის ტერიტორიას აღემატება ათჯერ (მათ შორის [[ფადეი ბელინსგაუზენი]]ს და [[მიხეილ ლაზარევი]]ს ექსპედიციის მიერ აღმოჩენილი [[პეტრე I-ის კუნძული]]). საკმაოდ დიდი ტერიტორიები თავის საკუთრებად გამოაცხადა [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]]. ბრიტანელები აპირებენ მოიპოვონ [[მადანი|მადნისა]] და ნახშირწყალბადის რესურსები ანტარქტიდის შელფზე. [[ავსტრალია]] საკუთრად მიიჩნევს [[ავსტრალიის ანტარქტიდული ტერიტორია|ავსტრალიის ანტარქტიდულ ტერიტორიას]], რომელშიც, სოლივით შეჭრილია „ფრანგული“ [[ადელის მიწა]]. ტერიტორიული პრეტენზიები გამოთქვა [[ახალი ზელანდია|ახალმა ზელანდიამაც]] და იგი თავისად მიიჩნევს [[როსის ტერიტორია]]ს. [[დიდი ბრიტანეთი]], [[ჩილე]] და [[არგენტინა]] პრეტენზიას აცხადებენ პრაქტიკულად ერთი და იგივე ტერიტორიაზე, რომელშიც ასევე შედის [[ანტარქტიდის ნახევარკუნძული]] და [[სამხრეთ შეტლანდის კუნძულები]]. [[მერი ბერდის მიწა]]ზე არც ერთ სახელმწიფოს ოფიციალურად არ გამოუთქვია ტერიტორიული პრეტენზიები. მაგრამ აშშ-ის მინიშნებები ამ ტერიტორიის უფლებებზე შეიცავენ არაოფიციალური ამერიკული წყაროები. [[ჩინეთი|ჩინეთს]] ჯერ არ გამოუთქვავს ტერიტორიული პრეტენზიები, მაგრამ როგორც რუსეთი ახორციელებს რესურსების დაზვერვას, რისთვისაც იყენებს საკუთარ პოლარულ სადგურებს.

განსაკუთრებული პოზიცია დაიკავეს [[აშშ]]-მა და [[რუსეთი|რუსეთმა]], რომლებმაც გამოაცხადეს, რომ პრინციპში შეუძლიათ გამოთქვან საკუთარი ტერიტორიული პრეტენზიები ანტარქტიდაში, თუმცა ამას ჯერ არ აკეთებენ. თანაც ორივე ქვეყანა არ სცნობს სხვა ქვეყნების პრეტენზიებს ანტარქტიდაზე.

==== 1961 წლამდე წამოყენებული ტერიტორიული პრეტენზიების გეოგრაფია ====
{| class="wikitable"
!width="40"|№
!width="40"|ტერიტორიის დროშა
!width="800"|ტერიტორია
!width="230"|პრეტენდენტი
!width="600"|საზღვრები
!width="230"|თარიღი
!width="100"|ფართობი<br />კმ²
|-
| 1
| [[ფაილი:Flag of the French Southern and Antarctic Lands.svg|50px]]
| [[ადელის მიწა]] ([[საფრანგეთი]]ს [[საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები|განსაკუთრებული სტატუსის მქონე ზღვისიქითა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული წარმონაქმნი]]ს — [[საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორია|საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორიის]] ადმინისტრაციული ოლქი)
| {{FRA}}
| 136° 11′ აღმოსავლეთის გრძედი — 142° 02′ აღმოსავლეთის გრძედი
| 1924
| 432 000
|-
| 2
| [[ფაილი:Flag of Magallanes y la Antártica Chilena, Chile.svg|50px]]
| [[ჩილეს ანტარქტიდული ტერიტორია]] ([[ჩილე]]ს [[მაგალიანესი და ჩილეს ანტარქტიკის რეგიონი]]ს [[ანტარქტიკა-ჩილენა (პროვინცია)|ანტარქტიკა-ჩილენას]] პროვინციის კომუნა)
| {{CHI}}
| 53° დასავლეთის გრძედი — 90° დასავლეთის გრძედი
| 1940
| 1 250 000
|-
| 3
| [[ფაილი:Bandera_de_la_Provincia_de_Tierra_del_Fuego.svg|50px]]
| [[არგენტინის ანტარქტიკა]] ([[არგენტინა|არგენტინის]] [[ცეცხლოვანი მიწის პროვინცია|ცეცხლოვანი მიწის პროვინციის]] დეპარტამენტი)
| {{ARG}}
| 25° დასავლეთის გრძედი — 74° დასავლეთის გრძედი
| 1943
| 966 000
|-
| 4
| [[ფაილი:Flag of Australia.svg|50px]]
| [[ავსტრალიის ანტარქტიდული ტერიტორია]] ([[ავსტრალია|ავსტრალიის]] გარე ტერიტორია)
| {{AUS}}
| 44° 38′ აღმოსავლეთის გრძედი — 136° 11′ აღმოსავლეთის გრძედი и 142° 02′ აღმოსავლეთის გრძედი — 160° აღმოსავლეთის გრძედი
| 1933
| 5 896 000
|-
| 5
| [[ფაილი:Flag of the British Antarctic Territory.svg|border|50px]]
| [[ბრიტანეთის ანტარქტიდული ტერიტორია]] ([[დიდი ბრიტანეთი]]ს [[ბრიტანეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები|ზღვისიქითა ტერიტორიები]])
| {{GBR}}
| 20° დასავლეთის გრძედი — 80° დასავლეთის გრძედი
| 1908
| 1 725 000
|-
| 6
| rowspan="2" | [[ფაილი:Flag of Norway.svg|50px]]
| [[დედოფალ მოდის მიწა]] ([[ნორვეგია|ნორვეგიის]] დამოკიდებული ტერიტორია)
| rowspan="2" | {{NOR}}
| 20° დასავლეთის გრძედი — 44° 38′ აღმოსავლეთის გრძედი
| 1939
| 2 500 000
|-
| 7
| [[პეტრე I-ის კუნძული]] ([[ნორვეგია|ნორვეგიის]] დამოკიდებული ტერიტორია)
| 68° 51′ სამხრეთის განედი 90° 35′ დასავლეთის გრძედი
| 1929
| 156<ref name="Norsk Polarinstitutt">[http://www.npolar.no/no/antarktis/peter-I-oy.html პეტრე I-ის კუნძული] {{No icon}}</ref>
|-
| 8
| [[ფაილი:Flag of New Zealand.svg|50px]]
| [[როსის ტერიტორია]] ([[ახალი ზელანდიის სამეფო]]ს ნაწილი)
| {{NZL}}
| 150° დასავლეთის გრძედი — 160° აღმოსავლეთის გრძედი
| 1923
| 450 000
|-
| 9
| [[ფაილი:Proposed flag of Antarctica (Graham Bartram).svg|50px]]
| [[მერი ბერდის მიწა]] (1951 წლამდე ეკუთნოდა [[იაპონია]]ს)
| [[სან-ფრანცისკოს ხელშეკრულება|სან-ფრანცისკოს ხელშეკრულების]] შემდეგ 1951 წლიდან 1961 წლამდე პრეტენზია არავის გამოუთქვია
| 90° დასავლეთის გრძედი — 150° დასავლეთის გრძედი (კუნძულ პეტრე I-ის გარდა)
| [[სან-ფრანცისკოს ხელშეკრულება|სან-ფრანცისკოს ხელშეკრულების]] შემდეგ 1951 წლიდან 1961 წლამდე პრეტენზია არავის გამოუთქვია
| 888 000
|}

== ანტარქტიდის ათვისება ==
ანტარქტიდის კონტინენტი დღეისათვის ერთადერთი დაუსახლებელი და აუთვისებელი კონტინენტია დედამიწაზე. ანტარქტიდა ადრევე იქცევდა გავლენიანი ევროპული ქვეყნებისა და აშშ-ის ყურადღებას, მაგრამ მსოფლიო ინტერესის გაღვივება დაიწყო XX საუკუნის ბოლოდან<ref name="ანტარქტიდა" />. ანტარქტიდა ადამიანებისთვის ბოლო სარეზერვო რესურსია დედამიწაზე. ხუთ მჭიდროდ დასახლებულ კონტინენტზე ნედლეულის ამოწურვის შემდეგ ადამიანები მის რესურსებს აითვისებენ. მაგრამ რადგანაც ანტარქტიდა ქვეყნებისათვის დარჩება რესურსების ერთადერთ წყაროდ, მისი რესურსებისთვის ბრძოლა უკვე დაწყებულია, რაც შეიძლება გადაიზარდოს გაცხარებულ სამხედრო კონფლიქტში<ref name="ანტარქტიდა" />. გეოლოგებმა დაადგინეს, რომ ანტარქტიდის წიაღი შეიცავს მნიშვნელოვანი რაოდენობით [[სასარგებლო წიაღისეული|სასარგებლო წიაღისეულს]] — [[რკინა|რკინის]] მადანს, [[ქვანახშირი|ქვანახშირს]]; ნაპოვნია [[სპილენძი]]ს, [[ნიკელი]]ს, [[ტყვია|ტყვიის]], [[თუთია|თუთიის]], [[მოლიბდენი]]ს, მთის ბროლის, [[გრაფიტი (მინერალი)|გრაფიტის]] მადნის კვალი. გარდა ამისა, ანტარქტიდაში მდებარეობს მტკნარი წყლის მსოფლიო მარაგის დაახლოებით 80 %, რომლის უკმარისობასაც უკვე გრძნობენ ბევრ ქვეყნებში.

დღეისათვის კონტინენტზე მიმდინარეობს კლიმატურ და მეტეოროლოგიურ პროცესებზე დაკვირვება, რომელიც, ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს [[გოლფსტრიმი]]ს მსგავსად, კლიმატისჩამომყალიბებელი ფაქტორია მთელი დედამიწისთვის. ანტარქტიდაში ასევე შეისწავლება [[კოსმოსური სივრცე|კოსმოსური სივრცის]] ზეგავლენა და პროცესები, რომლებიც მიმდინარეობს [[დედამიწის ქერქი|დედამიწის ქერქში]].

ყინულოვანი საფარის შესწავლას მოაქვს სერიოზული სამეცნიერო შედეგები, რომელიც ჩვენ გვატყობინებს დედამიწის კლიმატის შესახებ ასი, ათასი, მილიონი წლის წინ. ანტარქტიდის ყინულის საფარში აღმოჩნდა „ჩაწერილი“ მონაცემები უკანასკნელი ასი ათასი წლის კლიმატისა და ატმოსფეროს შემადგენლობის შესახებ. ყინულის სხვადასხვა ფენების ქიმიური შემადგენლობის მიხედვით განისაზღვრება [[მზე|მზის]] აქტივობის დონე უკანასკნელი რამდენიმე ასწლეულის განმავლობაში.

ანტარქტიდაში აღმოჩენილია მიკროორგანიზმები, რომლებიც მეცნიერებისთვის დიდი ფასეულობის მომტანია და ხელს უწყობს სიცოცხლის ამ ფორმების საუკეთესო შესწავლისათვის.

ბევრ ანტარქტიდულ ბაზას, რომლებიც მდებარეობენ კონტინენტის მთელ პერიმეტრზე, მოაქვს იდეალური შესაძლებლობები მთელ [[პლანეტა]]ზე სეისმოლოგიური აქტიურობის დასაკვირვებლად. ანტარქტიდულ ბაზებზე ასევე ტარდება ტექნოლოგიების და მოწყობილობების ტესტირება, რომლებიც მომავალში იგეგმება გამოიყენონ მზის სისტემის სხვა პლანეტებზე გამოკვლევებისათვის, ათვისებისათვის და კოლონიზაციისთვის.

== ტურიზმი ==
ყოველწლიურად ანტარქტიდაში სტუმრობს დაახლოებით 6 ათასი ტურისტი. მათი უმრავლესობა მიემართება ანტარქტიდის ნახევარკუნძულზე, სადაც არსებობს ტურისტული ბაზა და [[აეროდრომი]]. 1990-იან წლებში ტურიზმი გავრცელდა როსის ზღვისკენ და ავსტრალიის სამხრეთით არსებულ ზოგიერთ რაიონებისკენ. ტურისტების უმრავლესობა ანტარქტიდულ კრუიზებს აწყობს გემებით.

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|1|475}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.dmoz.org/Regional/Polar_Regions/Antarctic/ Antarctic region at the Open Directory Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110429052443/http://www.dmoz.org/Regional/Polar_Regions/Antarctic |date=2011-04-29 }}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html Antarctica entry at The World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225211652/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html%20 |date=2018-12-25 }}
* [http://www.ats.aq/ Antarctic Treaty Secretariat]
* [http://www.antarctica.ac.uk British Antarctic Survey (BAS)]
* [http://www.usap.gov/ U.S. Antarctic Program Portal]
* [http://www.antarctica.gov.au/ Australian Antarctic Division]
* [http://www.sanap.ac.za South African National Antarctic Programme - Official Website]
* [http://www.loc.gov/rr/international/frd/antarctica/antarctica.html Portals on the World - Antarctica]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{მსოფლიოს კონტინენტები}}
{{უდაბნოები}}

[[კატეგორია:კონტინენტები]]
[[კატეგორია:ანტარქტიდა|*]]