იხილეთ წყარო გვერდისთვის ატლანტის ოკეანე

{{ინფოდაფა წყალსატევი
|სახელი = ატლანტის ოკეანე
|ფაილი = Atlantic Ocean.png
|ფაილის_ზომა = 250პქ
|წარწერა = ატლანტის ოკეანე
|ოკეანის აუზი = 
|ტიპი = ოკეანე
|კოორდინატები = {{coord|00|00|00|N|25|00|00|W|}}
|ფართობი = 106 460 000
|მოცულობა = 310 410,9
|სანაპირო ხაზის სიგრძე = 
|საშუალო სიღრმე = 3646
|უდიდესი სიღრმე = 8376
|სიგრძე = დაახლ. 15 000
|სიგანე = (ეკვატ. ნაწ.) 2 830
|კუნძული = [[დიდი ბრიტანეთი]]ს, [[ირლანდია (კუნძული)|ირლანდიის]], [[ნიუფაუნდლენდი]]ს, [[დიდი ანტილის კუნძულები|დიდი]] და [[მცირე ანტილის კუნძულები|მცირე ანტილიის]], [[კანარის კუნძულები|კანარის]], [[მწვანე კონცხის კუნძულები|მწვანე კონცხის]], [[ფოლკლენდის კუნძულები|ფოლკლენდის]], [[აზორის კუნძულები|აზორის]], [[წმინდა ელენეს კუნძული|წმ. ელენესი]] და [[ტრისტან-და-კუნია]]სი.
|კუნძულების ფართობი = 
|ყურე = 
|ნალექები = 
|კლიმატი = 
|წყლის ტემპერატურა = 
|მარილიანობა = მაქსიმალური 36
|მოქცევა = 
|სიმაღლე = 
|ნავსადგური = 
|ფლორა = 
|ფაუნა = 
|რუკა = Atlantic Ocean laea relief location map.jpg
|რუკის ზომა = 270პქ
|რუკის წარწერა = ატლანტის ოკეანე
}}
'''ატლანტის ოკეანე''' ({{lang-la|Mare Atlanticum}} გულისხმობდა სივრცეს გიბრალტარის სრუტესა და კანარის კუნძულებს შორის. მთალს ოკეანეს კი ერქვა — {{lang-la2|Oceanus Occidentalis||დასავლეთ ოკეანე}}) — სიდიდით მეორე ოკეანე ([[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] შემდეგ) [[დედამიწა]]ზე. მდებარეობს აღმოსავლეთით — [[ევროპა]]ს, [[აფრიკა]]ს, ჩრდილოეთით — [[გრენლანდია]]ს, [[ისლანდია]]ს, დასავლეთით — [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ]] და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკასა]] და სამხრეთით — [[ანტარქტიდა]]ს შორის. ატლანტის ოკეანის საზღვარი [[ჩრდილოეთის ყინულოვანი ოკეანე|ჩრდილოეთის ყინულოვან ოკეანესთან]] [[ჰუდსონის სრუტე|ჰუდსონის სრუტის]] აღმოსავლეთ შესასვლელთან იწყება, გადის [[დეივისის სრუტე|დეივისისა]] და [[დანიის სრუტე]]ებზე, [[გერპირის კონცხი|გერპირის კონცხზე]], [[ფუგლოი]]სა და [[მაკლ-ფლაგა|მაკლ-ფლაგის კუნძულებზე]] და აღწევს ნახევარკუნძულ სტატლანს. [[წყნარი ოკეანე|წყნარსა]] და ატლანტის ოკეანეებს შორის საზღვარი გადის [[ჰორნის კონცხი]]დან [[გრძედი|დასავლეთ გრძედის]] 68°04′ მერიდიანზე, ხოლო [[ინდოეთის ოკეანე]]სთან — [[კეთილი იმედის კონცხი]]ს მერიდიანზე [[ანტარქტიდა]]მდე. 

ატლანტის ოკეანე გადაჭიმულია [[ჩრდილოეთი]]დან [[სამხრეთი]]საკენ თითქმის 15 ათას კმ-ზე, მინიმალური სიგანე დაახლოებით 2830 კმ, მაქსიმალური სიგანე 6700 კმ ([[განედი|ჩრდილო განედის]] 30° პარალელზე). ატლანტის ოკეანის ფართობი [[ზღვა|ზღვებთან]], [[ყურე]]ებთან და [[სრუტე]]ებთან ერთად აღწევს 91,66 მლნ. კმ²-ს, მათ გარეშე 76,97 მლნ. კმ²-ს. წყლის მოცულობა 329,66 მლნ. კმ³, [[ზღვა|ზღვების]], [[ყურე]]ებისა და [[სრუტე]]ების გარეშე 300,19 მლნ. კმ³. საშუალო სიღრმე 3597 მ, მაქსიმალური სიღრმე 8742 მ. 

ატლანტის ოკეანის აუზშია მრავალრიცხოვანი ზღვები, რომელთა შორის აღსანიშნავია: [[ბალტიის ზღვა]], [[აზოვის ზღვა]], [[შავი ზღვა]], [[მარმარილოს ზღვა]], [[ხმელთაშუა ზღვა]] (უკანასკნელში თავის მხრივ, გამოიყოფა: [[ადრიატიკის ზღვა]], [[ალბორანის ზღვა]], [[ბალეარის ზღვა]], [[იონიის ზღვა]], [[კვიპროსის ზღვა]], [[ლიგურიის ზღვა]], [[ტირენიის ზღვა]], [[ეგეოსის ზღვა]]); [[ირლანდიის ზღვა]], [[ლაბრადორის ზღვა]], [[ჩრდილოეთის ზღვა]], [[სარგასოს ზღვა]], [[კარიბის ზღვა]], [[სკოშის ზღვა]] და სხვა.

ატლანტის ოკეანის უდიდესი ყურეებია: [[ბისკაიის ყურე]], [[ბრისტოლის ყურე]], [[გვინეის ყურე]], [[მექსიკის ყურე]], [[მენის ყურე]], [[წმინდა ლავრენტის ყურე]]. ოკეანის მნიშვნელოვანი სრუტეებია: [[დიდი ბელტი|დიდი ბელტის სრუტე]], [[ბოსფორის სრუტე]], [[გიბრალტარის სრუტე]], [[დარდანელის სრუტე]], [[დანიის სრუტე]], [[დეივისის სრუტე]], [[დრეიკის სრუტე]], [[ერესუნის სრუტე|ერესუნი]], [[კაბოტის სრუტე]], [[კატეგატის სრუტე]], [[ქერჩის სრუტე]], [[ლა-მანში]], [[მცირე ბელტი|მცირე ბელტის სრუტე]], [[მენის სრუტე]], [[სკაგერაკი]], [[ფლორიდის სრუტე]], [[იუკატანის სრუტე]].

სხვა [[ოკეანე]]ებისაგან განსხვავებით, ატლანტის ოკეანეში ცოტაა [[წყალქვეშა მთები]], [[გაიოტი|გაიოტები]] და [[მარჯნის რიფი|მარჯნის რიფები]], კუნძულების საერთო ფართობია დაახლოებით 1070 კმ². კუნძულთა ძირითადი ჯგუფები განლაგებულია კონტინენტების კიდეებზე: [[ბრიტანეთის კუნძულები]], [[დიდი ანტილის კუნძულები]], [[ნიუფაუნდლენდი]], [[ისლანდია]], [[ცეცხლოვანი მიწის არქიპელაგი]], [[მარაჟო]], [[სიცილია]], [[სარდინია]], [[მცირე ანტილის კუნძულები]], [[ფოლკლენდის კუნძულები]], [[ბაჰამის კუნძულები]] და სხვა. ღია ოკეანეშია [[აზორის კუნძულები]], [[წმინდა პეტრესა და წმინდა პავლეს არქიპელაგი|სან-პაულუ]], [[ამაღლების კუნძული]], [[ტრისტან-და-კუნია]], [[ბუვე]] და სხვა.

ზოგიერთ სამეცნიერო ნაშრომში ატლანტის ოკეანე დაყოფილია ჩრდილოეთ და სამხრეთ ატლანტის ოკეანეებად, თუმცა უფრო მიღებულია მისი წარმოდგენა როგორც ერთი მთლიანი ოკეანე. ატლანტის ოკეანე ოკეანეთა შორის [[ბიოლოგია|ბიოლოგურად]] ყველაზე უფრო პროდუქტიულია. მასში განლაგებულია ყველაზე ვრცელი წყალქვეშა ოკეანური ქედი — [[შუაატლანტიკური ქედი]].

ერთადერთი ზღვა, რომელსაც არ აქვს მყარი ნაპირები და შემოზღუდულია დინებებით არის [[სარგასოს ზღვა]]; [[ფანდის ყურე]]ში ფიქსირდება ყველაზე დიდი მოქცევა; ატლანტის ოკეანის აუზს განეკუთვნება [[შავი ზღვა]] თავისი უნიკალური [[გოგირდწყალბადი]]ანი ფენით. ოკეანის თანამედროვე სახელწოდება გაჩნდა 1507 წელს კარტოგრაფ [[მარტინ ვალდზეემიულერი]]ს რუკაზე. სახელი ეწოდა [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნული მითოლოგიის]] ტიტანის [[ატლანტი (მითოლოგია)|ატლანტის]] მიხედვით.

== ეტიმოლოგია ==
„ატლანტის“ ზღვის უძველესი ხსენება ეკუთვნის [[სტესიქორე]]ს (დაახლოებით [[ძვ. წ. VI საუკუნე|ძველი წელთაღრიცხვის VI საუკუნის]] შუა ხანები, Sch. A. R. 1. 211; Atlantikôi pelágei, ბერძნულად: Ἀτλαντικῷ πελάγει; ქართულად: „ატლანტის ზღვა“; ეტიმოლოგია. „ატლანტისის ზღვა“) და [[ჰეროდოტე]]ს (დაახლოებით [[ძვ. წ. 450|ძველი წელთაღრიცხვის 450 წელი]]; ჰეროდოტე. 1.202.4: ატლანტის თალასა (ბერძნულად: Ἀτλαντὶς θάλασσα; ქართულად: „ატლანტისის ზღვა“ ან „ატლანტის ზღვა“), სადაც სახელწოდება მიეკუთვნება „ჰერკულესის სვეტების მიღმა ზღვას“, რომელიც ითვლება მთელი ხმელეთით გარშემორტმული ზღვის ნაწილად. ამ შემთხვევაში სახელწოდება მიეკუთვნება ბერძნული მითოლოგიის ტიტან — [[ატლანტი (მითოლოგია)|ატლასს]], რომელსაც მხრებით ეკავა ცის კაბადონი და რომელიც მოგვიანებით [[შუა საუკუნეები]]ს რუკაზე გამოჩნდა როგორც ფრონტისპისი და რომელმაც საფუძველი დაუდო თანამედროვე [[გეოგრაფიული ატლასი|ატლასების]] სახელწოდებას. სხვა მხრივ, ძველი ბერძენი მეზღვაურებისთვის და ძველ ბერძნულ მითოლოგიურ ლიტერატურაში [[ილიადა]]სა და [[ოდისეა]]ში ეს ყოვლისმომცველი ოკეანე ცნობილი იყო როგორც [[ოკეანოსი]], — მსოფლიოს ირგვლივ გარშემორტყმული გიგანტური მდინარე. საპირისპიროდ, ტერმინი „ატლანტიკა“ თავდაპირველად მიეკუთვნებოდა სპეციალურად მაროკოში მდებარე [[ატლასის მთები|ატლასის მთებსა]] და ზღვას [[გიბრალტარის სრუტე]]სთან და ჩრდილოეთ აფრიკის სანაპიროსთან. ბერძნული სიტყვა თალასა მეცნიერების მიერ ხელახლა იქნა გამოყენებული დიდი ოკეანის პანთალასას აღსანიშნავად, რომელიც საზღვრავდა სუპერკონტინენტ პანგეას ასობით მილიონი წლის წინათ. 

ტერმინი ეთიოპიის ოკეანე მომდინარეობს ძველი ეთიოპიიდან, მიღებული იყო სამხრეთი ატლანტიკის აღსანიშნავად ჯერ კიდევ XIX საუკუნის შუა ხანებში. დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების განმავლობაში ატლანტის ოკეანე ინგლისელი კარტოგრაფებისათვის აგრეთვე ცნობილი იყო როგორც დიდი დასავლეთის ოკეანე.

== ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება ==
ატლანტის ოკეანე წყნარი ოკეანის შემდეგ სიდიდით მეორე ოკეანეა დედამიწაზე. ატლანტის ოკეანის ჩრდილო საზღვარი [[ჩრდილოეთის ყინულოვანი ოკეანე|ჩრდილოეთის ყინულოვან ოკეანის]] აუზთან ერთად გადის [[ჰუდსონის სრუტე|ჰუდსონის სრუტის]] აღმოსავლეთ შესასვლელზე, შემდეგ [[დეივისის სრუტე]]ზე და 
კუნძულ [[გრენლანდია|გრენლანდიის]] სანაპიროზე ბრუსტერის კონცხამდე, [[დანიის სრუტე|დანიის სრუტის]] გავლით რეიდინუპიურის კონცხამდე კუნძულ [[ისლანდია]]ზე, მისი სანაპიროდან გერპირის კონცხამდე, შემდეგ [[ფარერის კუნძულები|ფარერის კუნძულებზე]], შემდეგ შეტლენდის კუნძულებზე და ჩრდილო განედის 61°-ზე [[სკანდინავიის ნახევარკუნძული]]ს სანაპირომდე. აღმოსავლეთით ატლანტის ოკეანე შემოსაზღვრულია [[ევროპა|ევროპისა]] და [[აფრიკა|აფრიკის]] ნაპირებით, დასავლეთით [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკისა]] და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] ნაპირებით. საზღვარი ატლანტის ოკეანესა და [[ინდოეთის ოკეანე]]ს შორის გადის იმ ხაზზე, რომელიც იწყება [[ნემსა კონცხი]]დან მე-20° მერიდიანზე [[ანტარქტიდა|ანტარქტიდის სანაპირომდე]]. საზღვარი [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანესთან]] გადის [[ჰორნის კონცხი]]დან [[გრძედი|დასავლეთ გრძედის]] 68°04′ მერიდიანზე ან უმოკლეს მანძილზე სამხრეთი ამერიკიდან ანტარქტიკის ნახევარკუნძლამდე დრეიკის სრუტის გავლით, კუნძულ ოსტედან შტერნეკის კონცხამდე. ატლანტის ოკეანის სამხრეთი ნაწილს ზოგჯერ უწოდებენ სამხრეთის ოკეანის ატლანტიკურ სექტორს, სადაც საზღვარი გადის სუბანტარქტიდულ კონვერგენციაზე (დაახლოებით სამხრეთ განედის 40°). ზოგიერთ სამეცნიერო ნაშრომში ატლანტის ოკეანე იყოფა ჩრდილოეთ და სამხრეთ ატლანტის ოკეანეებად, თუმცა უფრო მიღებულია მისი წარმოდგენა როგორც ერთი მთლიანი ოკეანე. ატლანტის ოკეანე ოკეანეთა შორის ბიოლოგურად ყველაზე უფრო პროდუქტიულია. მასში განლაგებულია ყველაზე ვრცელი წყალქვეშა ოკეანური ქედი — [[შუაატლანტიკური ქედი]]; ერთადერთი ზღვა, რომელსაც არ აქვს მყარი ნაპირები და შემოზღუდულია დინებებით არის სარგასოს ზღვა; ფანდის ყურეში ფიქსირდება ყველაზე დიდი მოქცევა; ატლანტის ოკეანის აუზს განეკუთვნება შავი ზღვა თავისი უნიკალური გოგირდწყალბადის ფენით.

ატლანტის ოკეანე გადაჭიმულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ თითქმის 15 ათას კილომეტრზე, მინიმალური სიგანეს აღწევს ეკვკატორულ ნაწილში (დაახლოებით 2830 კმ), მაქსიმალურს – 6700 კმ (ჩრდილო განედის 30° პარარელზე). ატლანტის ოკეანის ფართობი ზღვებთან, ყურეებთან და სრუტეებთან ერთად აღწევს 91,66 მლნ. კმ². კმ. მათ გარეშე 76,97 მლნ. კმ². წყლის მოცულობა 329,66 მლნ. კმ³, ზღვების, ყურეებისა და სრუტეების გარეშე 300,19 მლნ. კმ³. საშუალო სიღრმე 3597 მ, მაქსიმალური სიღრმე 8742 მ. 

ატლანტის ოკეანის აუზშია მრავალრიცხოვანი ზღვები, რომლებიც იყოფა: შიდა – ბალტიის ზღვა, აზოვის ზღვა, შავი ზღვა, მარმარილოს ზღვა ხმელთაშუა ზღვა (უკანასკნელში თავის მხრივ, გამოიყოფა: ადრიატიკის ზღვა, ალბორანის ზღვა, ბალეარის ზღვა, იონიის ზღვა, კვიპროსის ზღვა, ლიგურიის ზღვა, ტირენის ზღვა, ეგეოსის ზღვა); კუნძულთშორისი – ირლანდიის ზღვა და შოტლანდიის დასავლეთ სანაპიროს შიგა ზღვები; განაპირა – ლაბრადორის ზღვა, ჩრდილოეთის ზღვა, სარგასოს ზღვა, კარიბის ზღვა, სკოშის ზღვა და სხვა.

ატლანტის ოკეანის უდიდესი ყურეებია: ბისკაიის ყურე, ბრისტოლის ყურე, გვინეის ყურე, მექსიკის ყურე, მენის ყურე, წმინდა ლავრენტის ყურე. ოკეანის მნიშვნელოვანი სრუტეებია: დიდი ბელტის სრუტე, ბოსფორის სრუტე, გიბრალტარის სრუტე, დარდანელის სრუტე, დანიის სრუტე, დეივისის სრუტე, დრეიკის სრუტე, ერესუნი, კაბოტის სრუტე, კატეგატის სრუტე, ქერჩის სრუტე, ლა-მანში, მცირე ბელტის სრუტე, მესინის სრუტე, სკაგერაკი, ფლორიდის სრუტე, იუკატანის სრუტე.

== ოკეანის ჩამოყალიბების ისტორია ==
ატლანტის ოკეანე წარმოიქმნა [[მეზოზოური ჯგუფი|მეზოზოურში]] ძველი სუპერკონტინენტის [[პანგეა]]ს გონდვანაზე (სამხრეთით) და ლავრაზიაზე (ჩრდილოეთით) გაპობის შედეგად. ამ კონტინენტების სხვადასხვაგვარმა მოძრაობამ [[ტრიასული სისტემა|ტრიასულის]] ბოლოს წარმოქმნა პირველი ოკეანური ლითოსფერო თანამედროვე ჩრდილოეთ ატლანტიკის სახით. წარმოქმნილი რიფტული ზონა იყო [[ტეთისი]]ს რიფტული ნაპრალის დასავლური გაგრძელება. ატლანტის ღრმული თავისი განვითარების ადრეულ სტადიაზე წარმოიქმნა როგორც ორი მსხვილი ოკეანური აუზის, აღმოსავლეთით — ტეთისისა და დასავლეთით — წყნარი ოკეანის შეერთება. ატლანტის ოკეანის ღრმულის შემდგომი გაფართოება მიმდინარეობდა წყნარი ოკეანის ზომების შემცირების ხარჯზე. ადრეიურულში გონდვანა დაიყო აფრიკად და სამხრეთ ამერიკად და წარმოიქმნა თანამედროვე სამხრეთი ატლანტიკის ოკეანური ლითოსფერო. ცარცულში გაიპო ლავრაზია და ჩრდილოეთი ამერიკა გამოეყო ევროპას. ამასთან, გრენლანდია, რომელიც ჩრდილოეთისაკენ გადაადგილდებოდა, მოწყდა სკანდინავიასა და კანადას. უკანასკნელი 40 მილიონი წლის განმავლობაში დღვანდელ დრომდე დამთავრებული, მიმდინარეობს ატლანტის ოკეანის აუზის გამოაშკარავება ერთიან რიფტულ ღერძზე, განლაგებული დაახლოებით შუა ოკეანეში. დღეს ტექტონიკური ფილების გადაადგილება გრძელდება. სამხრეთ ატლანტიკაში გრძელდება აფრიკისა და სამხრეთამერიკის ფილების გაპობა წელიწადში 2,9-4 სმ სიჩქარით. ცენტრალურ ატლანტიკაში იპობა აფრიკის, სამხრეთამერიკისა და ჩრდილოეთამერიკის ფილები წელიწადში 2,6-2,9 სმ სიჩქარით. ჩრდილოეთ ატლანტიკაში მიმდინარეობს ევრაზიისა და ჩრდილოეთამერიკის ფილების განცოცვა წელიწადში 1,7-2,3 სმ სიჩქარით. ჩრდილოეთამერიკისა და სამხრეთამერიკის ფილები მოძრაობენ დასავლეთისაკენ, აფრიკის ფილა ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ევრაზიის ფილა სამხრეთ-აღმოსავლეთით, რითაც ხმელთაშუა ზღვის რაიონში იქმნება შეკუმშვის სარტყელი.

== გეოლოგიური აგებულება და ფსკერის რელიეფი ==
=== კონტინენტის წყალქვეშა კიდეები ===
[[შელფი]]ს მნიშვნელოვანი ფართობი თანაფარდულია [[ჩრდილოეთ ნახევარსფერო]]სთან და მიბჯენილია [[ჩრდილოეთ ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკისა]] და [[ევროპა|ევროპის]] ნაპირებთან. [[მეოთხეული სისტემა|მეოთხეულ პერიოდში]] შელფის დიდი ნაწილი დაექვემდებარა კონტინენტურ გამყინვარებას, რამაც ჩამოაყალიბა რელიეფის რელიქტური მყინვარული ფორმები. 

შელფის რელიქტური რელიეფის სხვა ელემენტია დაძირული მდინარის ხეობები, რომელიც გვხვდება ატლანტის ოკეანის თითქმის ყველა შელფურ რაიონში. ფართოდაა გავრცელებული რელიქტური კონტინენტური დანალექები. [[აფრიკა|აფრიკისა]] და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] ნაპირებთან შელფი იკავებს ნაკლებ ფართობს, მაგრამ [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] სამხრეთ ნაწილში იგი მნიშვნელოვნად ფართოვდება (პატაგონიის შელფი). მოქცევითი დინებებით წარმოქმნილია ქვიშის სერები, რომლებმაც ყველაზე მეტი გავრცელება მიიღეს თანამედროვე სუბაკვალური [[რელიეფის ფორმები]]დან. ისინი მეტად დამახასიათებელია შელფური [[ჩრდილოეთის ზღვა|ჩრდილოეთის ზღვისთვის]], დიდი რაოდენობით გვხვდება [[ლა-მანშის სრუტე|ლა-მანშზე]], აგრეთვე [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთი]] და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] შელფებზე. ეკვატორულ-ტროპიკულ წყლებში (განსაკუთრებით [[კარიბის ზღვა]]ში, ბაჰამის მარჩხობებზე, [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] ნაპირებთან) მრავალფეროვანია და ფართოდაა წარმოდგენილი [[მარჯნის რიფები]].

ატლანტის ოკეანის დიდ ნაწილში [[კონტინენტური კალთა|კონტინენტური კალთები]] გამოხატულია ციცაბო კალთებით, რომელთაც ზოგჯერ სეფეხურისებრი პროფილი აქვთ და რომლებიც ღრმადაა დანაწევრებული [[წყალქვეშა კანიონი|წყალქვეშა კანიონებით]]. ზოგიერთ რაიონში [[კონტინენტური კალთა|კონტინენტური კალთები]] წარმოდგენილია კიდური პლატოებით: [[ბლეიკის პლატო|ბლეიკის]], [[სან-პაულუს პლატო|სან-პაულუსა]] და [[ფოლკლენდის პლატო|ფოლკლენდის პლატოებით]] ამერიკის [[კონტინენტის წყალქვეშა კიდე|წყალქვეშა კიდეებზე]]; [[პორკუპაინის პლატო|პორკუპაინისა]] და [[გობანის პლატო|გობანის პლატოები]]თ ევროპის წყალქვეშა კიდეზე. ბელტური სტრუქტურაა [[ფარერები-ისლანდიის ზღურბლი]], რომელიც ვრცელდება [[ისლანდია|ისლანდიიდან]] [[ჩრდილოეთის ზღვა|ჩრდილოეთის ზღვისკენ]]. ამავე რეგიონში განლაგებულია [[როკოლი|როკოლის ამაღლება]], რომელიც აგრეთვე წარმოადგენს ევროპის სუბკონტინეტის წყალქვეშა ნაწილის დაძირულ ნაწილს.

[[კონტინენტის ძირი]] დიდ მანძილზე, წარმოადგენს [[აკუმულაცია|აკუმულაციურ ვაკეს]], რომელიც განფენილია 3–4 კმ სიღრმეზე და რომელიც აგებულია ფსკერული დანალექების მძლავრი (რამდენიმე კილომეტრი) წყებებით. ატლანტის ოკეანის სამი მდინარე მსოფლიოს უდიდესი მდინარეების ათეულში შედის: [[მისისიპი]] (მყარი ჩამონადენი 500 მილიონი ტონა წელიწადში), [[ამაზონი]] (499 მილიონი ტონა) და [[ორანჟი]] (153 მილიონი ტონა). დანალექი მასალის ჯამური მოცულობა, რომელიც ყოველწლიურად შედის ატლანტის ოკეანის აუზში მისი 22 ძირითადი მდინარის ხარჯზე შეადგენს 1,8 მილიარდ ტონას. [[კონტინენტის ძირი]]ს ცალკეულ რაიონებში განლაგებულია მოზრდილი [[გამოზიდვის კონუსი|გამოზიდვის კონუსები]], რომელთა შორის მნიშვნელოვანია [[ჰუდსონი]]ს, [[ამაზონი]]ს, [[რონა|რონის]], [[ნიგერი]]სა და [[კონგო (მდინარე)|კონგოს]] წყალქვეშა კანიონების [[გამოზიდვის კონუსი|გამოზიდვის კონუსები]]. 

[[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკის]] კონტინენტური კიდის გაყოლებაზე ცივი არქტიკული წყლების ფსკერული ჩამონადენის ხარჯზე [[კონტინენტის ძირი]]ს გაყოლებაზე სამხრეთი მიმართულებით წარმოიქმნება რელიეფის გიგანტური [[აკუმულაცია|აკუმულაციური ფორმები]].

=== გარდამავალი ზონა ===
ატლანტის ოკეანის გარდამავალი ზონები წარმოდგენილია კარიბის, ხმელთაშუაზღვისა და სკოშის ზღვის არეებით. 

კარიბის არეს მიეკუთვნება: კარიბის ზღვა, მექსიკის ყურის ღრმაწყლიანი ნაწილი, კუნძულთა რკალები და ღრმაწყლიანი ღარები. მასში შეიძლება გამოიყოს შემდეგი კუნძულთა რკალები: კუბის, კაიმან-სიერა-მაესტრა, იამაიკა-სამხრეთი ჰაიტი, მცირე ანტილის კუნძულების გარე და შიგა რკალი. გარდა ამისა, აქ გამოყოფენ ნიკარაგუის წყალქვეშა მაღლობს, ბეატის ქედსა და ავესის ქედს. კუბის რკალს აქვს რთული აგებულება და გააჩნია დანაოჭების ლარამული ასაკი. მისი გაგრძელებაა კუნძულ ჰაიტის ჩრდილოეთ კორდილიერა. მიოცენური ასაკის კაიმან-სიერა-მაესტრას ნაოჭა სტრუქტურა იწყება იუკატანის ნახევარკუნძულზე მაიას მთებით, შემდეგ გრძელდება კაიმანის წყალქვეშა ქედისა და სამხრეთი კუბის სიერა-მაესტრას მთის ქედის სახით.

მცირე ანტილის რკალი აერთიანებს რიგ ვულკანურ წარმონაქმნს (მათ შორის სამ ვულკანს, მაგალითად, მონტან-პელეს). ამოფრქვევის პროდუქების შემადგენლობა: ანდეზიტები, ბაზალტები და დაციტები. რკალის გარე სერი კირქვულია. სამხრეთიდან კარიბის ზღვას საზღვრავს ორი პარალელური ახალგაზრდა ქედი: ქარზურგა კუნძულების რკალი და კარიბის ანდების მთაგრეხილი, რომელიც აღმოსავლეთით გადადის ტრინიდადისა და ტობაგოს კუნძულებში. კუნძულთა რკალები და წყალქვეშა ქედები კარიბის ზღვის ფსკერს ყოფენ რამდენიმე ქვაბულად, რომლებიც მოსწორებულია ფსკერული კარბონატული დანალექების მძლავრი წყებით. მათგან უღრმესია ვენესუელის ქვაბული (5420 მ). აქვეა ღრმაწყლიან ღარი კაიმანი და პუერტო-რიკო (ატლანტის ოკეანის უღრმესი წერტილით — 8742 მ).

სკოშის ქედისა და სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულების რაიონი წარმოადგენს ბორდერლენდებს — დედამიწის ქერქის ტექტონიკური მოძრაობებით დამსხვრეული 
კონტინენტის წყალქვეშა კიდის მონაკვეთებს. სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულების კუნძულთა რკალი  გართულებულია რიგი ვულკანით. აღმოსავლეთით მას ებჯინება სამხრეთ სენდვიჩის ღრმაწყლიანი ღარი მაქსიმალური სიღრმით 8228 მ. სკოშის ზღვის ფსკერის მთიანი და ბორცვიანი რელიეფი დაკავშირებულია შუაოკეანური ქედის ერთ-ერთი განშტოების ღერძულ ზონასთან.

ხმელთაშუა ზღვაში შეინიშნება კონტინენტური დედამიწის ქერქის ფართო გავრცელება. სუბოკეანური დედამიწის ქერქი განვითარებულია უღრმეს ქვაბულებში მხოლოდ ლაქებით — ბალეარის, ტირენის, ცენტრალური და კრეტის ქვაბულების სახით. შელფი არსებითადაა განვითარებული მხოლოდ ადრიატიკის ზღვისა და სიცილიის ზღურბლის ფარგლებში. იონიის კუნძულების, კრეტისა და ამ უკანასკნელის აღმოსავლეთით მდებარე კუნძულების შემაერთებელი მთის ნაოჭა ნაგებობები წარმოადგენს კუნძულთა რკალს, რომელიც სამხრეთიდან შემოზღუდულია ელინური ღარით, შემოზღუდული თავის მხრივ, სამხრეთით აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვიური ამაღლების ზვინულით. გეოლოგიურ ჭრილში ხმელთაშუა ზღვის ფსკერი აგებულია მესინური ფენის მარილიანი წყებით (ზედა მიოცენი). ხმელთაშუა ზღვა წარმოადგენს სეისმურ ზონას. აქ შემონახულია რამდენიმე მოქმედი ვულკანი, მათ შორის: ვეზუვი, ეტნა და სანტორინი.

== შუაატლანტიკური ქედები და ოკეანის საგები ==

მერიდიანული შუაატლანტიკური ქედი ატლანტის ოკეანეს ჰყოფს აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებად. იგი იწყება ისლანდიის ნაპირებთან რეიკიანესის ქედის სახელწოდებით. მის ღერძულ სტრუქტურას წარმოქმნის ბაზალტური თხემი, რიფტული ხეობები რელიეფში სუსტადაა გამოხატული, მაგრამ ფლანგებზე ცნობილია მოქმედი ვულკანები. 52—53°-ის სიგანედეზე შუაატლანტიკური ქედი კვეთს გიბსისა და რეიკიანესის რღვევების განივ ზონებს. მათ შემდეგ იწყება შუაატლანტიკური ქედი მკვეთრად გამოხატული რიფტული ზონით, მრავალრიცხოვანი განივი რღვევების მქონე რიფტული ხეობითა და ღრმა გრაბენებით.  40° სიგანედეზე შუაატლანტიკური ქედი წარმოქმნის აზორის ვულკანურ პლატოს, რომელიც წარმოდგენილია მრავალრიცხოვანი წყალქვეშა კუნძულებსა და წყალქვეშა მოქმედი ვულკანებით.  აზორის  პლატოს სამხრეთით რიფტულ ზონაში 300 მ სიმძლავრის მქონე კირქვული ლამის ქვეშ განლაგებულია ბაზალტები, ხოლო მათზეა ულტრაფუძე და ფუძე ქანების ლოდა ნარევები. ამ რაიონში შეინიშნება თანამედროვე მძვინვარე ვულკანური და ჰიდროთერმული მოქმედება. 

შუაატლანტიკური ქედი ეკვატორისპირეთის ნაწილში დიდი რაოდენობის განივი რღვევების რიგ სეგმენტებათაა დანაწევრებული, რომლებმაც ერთმანეთთან მიმართებაში მნიშვნელოვანი (300 კმ-მდე) ლატერალური გადაადგილება განიცადეს. ეკვატორთან ღრმაწყლიან რღვევებთან დაკავშირებულია 7856 მ სიღრმის რომანშის ღრმული.   

სამხრეთატლანტიკურ ქედს აქვს მერიდიანული განფენილობა. აქ კარგადაა გამოხატული რიფტული ხეობები, განივი რღვევების რაოდენობა ნაკლებია, ამიტომ ეს ქედი ჩრდილოატლანტიკურ ქედთან შედარებით უფრო მონოლითურად გამოიყურება. ქედის სამხრეთ და შუა ნაწილში გამოიყოფა ამაღლების ვულკანური პლატო, კუნძუები ტრისტან-და-კუნია, გოფი, ბუვე. პლატო დაკავშირებულია მოქმედ და ახლახან მოქმედ ვულკანებთან. კუნძულ ბუვედან სამხრეთატლანტიკური ქედი უხვევს აღმოსავლეთისაკენ, შემოუვლის აფრიკას და ინდოეთის ოკეანეში ებჯინება დასავლეთ ინდოეთის შუა ქედს. 

== ოკეანის საგები ==
შუაატლანტიკური ქედი ატლანტის ოკეანის საგებს ჰყოფს ორ, თითქმის თანაბარ ნაწილად. დასავლურ ნაწილში არსებული მთათა ნაგებობები — ნიუფაუნდლენდის ქედი, ბარაკუდის ქედი, სეარის და რიუ-გრანდის ამაღლება ოკეანის საგებს ლაბრადორის, ნიუფაუნდლენდის, ჩრდილოეთ ამერიკის, გვიანის, ბრაზილიისა და არგენტინის ქვაბულებად ყოფენ. შუაატლანტიკური ქედის აღმოსავლეთით საგები კანარის კუნძულების წყალქვეშა ფუძით, მწვანე კონცხის კუნძულების ამაღლებით, გვინეის ამაღლებითა და ვეშაპის ქედით დაყოფილია დასავლეთ ევროპის, იბერიის, ჩრდილოეთ აფრიკისა, მწვანე კონცხის, სიერა-ლეონეს, გვინეის,ანგოლისა და კაპის ქვაბულებად. ქვაბულებში ფართოდაა გავრცელებული ბრტყელი აბისალური ვაკეები, რომლებიც უმთავრესად კირქვული და ტერიგენული მასალით. ოკეანის საგების ფართობის დიდ ნაწილში ნალექების სიმძლავრე 1 კმ-ზეა მეტია. დანალექი ქანების ქვეშ აღმოჩენილია ვულკანური ქანებისა და შემჭიდროებული დანალექი ქანების ფენა. 

კონტინენტის წყალქვეშა კიდეს დაცილებულ ქვაბულში, შუაატლანტიკური ქედის პერიფერიაზე გავრცელებულია აბისალური ბორცვები. დაახლოებით 600 მთა არის განლაგებული ოკეანის საგების ფარგლებში. წყალქვეშა მთების დიდი ჯგუფი დაკავშირებულია ბერმუდის პლატოსთან (ჩრდილოეთ ამერიკის ქვაბულთან). არის რამდენიმე დიდი წყალქვეშა ხეობა, რომეთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ატლანტის ოკეანის საგების ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარე ჰეიზენისა და მორის ხეობა, რომელიც შუაატლანტიკური ქედიდან გადაჭიმულია ორივე მხარეს.

==ლიტერატურა==
{{ქსე|1|668}}

==რესურსები ინტერნეტში==
* {{commonscat-inline|Atlantic Ocean}}
* [https://ka.warbletoncouncil.org/oceano-atlantico-12679 ატლანტის ოკეანე: გეოლოგიური წარმოშობა, მახასიათებლები, ფლორა და ფაუნა]
* [https://www.loc.gov/resource/g3320.lh000817/?r=-0.247,0.1,1.364,0.796,0 Map of Atlantic Coast of North America from the Chesapeake Bay to Florida]

{{ოკეანეები}}
[[კატეგორია:ატლანტის ოკეანე| ]]