იხილეთ წყარო გვერდისთვის აფხაზეთის სამთავრო

{{მრავალმნიშვნელოვნება*|აფხაზეთი (მრავალმნიშვნელოვანი)}}
{{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა
|სახელი                         =აფხაზეთის სამთავრო
|მშობლიური სახელი                      =
|სტატუსი                           = [[სამთავრო]]
|ჰიმნი                             =
|დროშა                             =Flag of Abkhazia (c. 1770-1864).svg
|დროშის აღწერა                   =აფხაზეთის სამთავროს დროშა 
|გერბი                             =Principality of Abkhazia coat of arms.svg
|გერბის აღწერა                  =გერბი მე-18 საუკუნეში ვახუშტი ბაგრატიონის მიხედვით 
|რუკა                            =აფხაზეთის სამთავრო.jpg
|აღწერა                         =აფხაზეთის სამთავრო [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XIX საუკუნე]]ებში
|p1                               = 
|flag_p1                          =
|p2                               =
|flag_p2                          =
|p3                               = 
|flag_p3                          = 
|p4                               = 
|flag_p4                          = 
|შექმნილია                       = XVII ს.
|ლიკვიდერებულია                    =[[1864]]
|s1                               = სოხუმის სამხედრო განყოფილება
|flag_s1                          = 
|s2                               =
|flag_s2                          =
|s3                               = 
|flag_s3                          =
|s4                               = 
|flag_s4                          = 
|s5                               = 
|flag_s5                          =
|s6                              = 
|flag_s6                          = 
|s7                               =
|flag_s7                         =
|s8                              = 
|flag_s8                          =
|s9                              = 
|flag_s9                          =
|s10                               = 
|flag_s10                          =
|s11                               = 
|flag_s11                          = 
|s12                              = 
|flag_s12                          = 
|s13                               = 
|flag_s13                          =
|s14                               = 
|flag_s14                          =
|s15                               = 
|flag_s15                          = 
|დევიზი                            =
|დედაქალაქი                          =[[ლიხნი]] (XVIII ს. 10-იანი წლებიდან)
[[სოხუმი]] (XVIII ს. 80-იანი წლების შუა ხანებშიდან)<ref name="[[ზურაბ პაპასქირი]]"> [[ზურაბ პაპასქირი]], აფხაზეთი საქართველოა (ისტორიული რაკურსი), 2021 წ.  გვ.151, 182</ref><ref name="[[ირაკლი ანთელავა| И. Г. Антелава]]"> [[ირაკლი ანთელავა| И. Г. Антелава]], Очерки по истории Абхазии XVII-XVIII веков. Второе, исправленное издание. Издательство Академии наук ГССР. [[სოხუმი| Сухуми]], 1951  გვ. 28, 82</ref><ref name="[[ზურაბ ანჩაბაძე| З. В. Анчабадзе]]"> [[ზურაბ ანჩაბაძე| З. В. Анчабадзе]], Из истории средневековой Абхазии (VI-XVII вв.). Абгосиздат. [[სოხუმი| Cухуми]], 1959  გვ. 261-262</ref><ref name="[[გიორგი ძიძარია| Г. А. Дзидзария]]"> [[გიორგი ძიძარია|  Г. А. Дзидзария]], Присоединение Абхазии к России. – Труды, I. Издательство „Алашара“. [[სოხუმი| Сухуми]], 1988  გვ.22</ref><ref name="[[ზაზა წურწუმია]]"> ზაზა წურწუმია, აფხაზეთი რუსეთ-ოსმალეთის ურთიერთობებში (XIX 
საუკუნესა და XX საუკუნის დასაწყისში). გამომცემლობა „მერიდიანი“. თბილისი, 2012 - გვ. 64.</ref>
|ქალაქები                           =
|ენა                             = 
|ვალუტა                           =
|ფართობი                          =
|მოსახლეობა                        =
|მართველობის ფორმა                =
|დინასტია                         =[[შარვაშიძეები]]
|მმართველის ტიტული                 = 
|მმართველი1                       =
|მმართველი1 წელი                = 
|მმართველის ტიტული2                = 
|მმართველი2                      =
|მმართველი2 წელი                      = 
|მმართველის ტიტული3                 = 
|მმართველი3                       = 
|მმართველი3 წელი                     = 
|მმართველის ტიტული4              = 
|მმართველი4                       = 
|მმართველი4 წელი                    = 
|მმართველის ტიტული5               = 
|მმართველი5                       =  
|მმართველი5 წელი                     =
|მმართველის ტიტული6              =  
|მმართველი6                       = 
|მმართველი6 წელი                  = 
|მმართველის ტიტული7              =  
|მმართველი7                       =  
|მმართველი7 წელი                  =
|მმართველის ტიტული8            =  
|მმართველი8                     = 
|მმართველი8 წელი                  = 
|რელიგია                          =
|დამატებითი პარამეტრი1         =
|პარამეტრის შიგთავსი1            =
|ეტაპი1                            =
|თარიღი1                            =
|წელი1                             =
|ეტაპი2                            =
|თარიღი2                            =
|წელი2                             =
|ეტაპი3                            =
|თარიღი3                            =
|წელი3                             =
|ეტაპი4                            =
|თარიღი4                            =
|წელი4                             =
|ეტაპი5                            =
|თარიღი5                            =
|წელი5                             =
|ეტაპი6                            =
|თარიღი6                            =
|წელი6                             =
|დამატებითი პარამეტრი2         =
|პარამეტრის შიგთავსი2         =
|წინა                               =
|წინამორბედი1                               =
|წინამორბედი2                               =
|წინამორბედი3                               =
|წინამორბედი4                               =
|წინამორბედი5                               =
|წინამორბედი6                               =
|წინამორბედი7                               =
|შემდეგი                            =
|მემკვიდრე1                               =
|მემკვიდრე2                               =
|მემკვიდრე3                               =
|მემკვიდრე4                               =
|მემკვიდრე5                               =
|მემკვიდრე6                               =
|მემკვიდრე7                               =
|სქოლიო                             ={{reflist}}
}}
[[ფაილი:Abkhazia princedom coa.jpg|მინი|აფხაზეთის სამთავროს გერბი [[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს მიხედვით]]
'''აფხაზეთის სამთავრო''' — ფეოდალური სამთავრო [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XIX საუკუნე]]ების [[დასავლეთ საქართველო|დასავლეთ საქართველოში]]. საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაშლის დროს (XV საუკუნის II ნახევარი) აფხაზეთი ოდიშის ([[სამეგრელოს სამთავრო|სამეგრელოს]]) სამთავროში შედიოდა. XVI საუკუნის ბოლოდან აფხაზმა ფეოდალებმა [[შარვაშიძეები|შარვაშიძეების]] მეთაურობით იწყეს განკერძოებისათვის ბრძოლა, რომელიც XVII საუკუნის დასაწყისში დამთავრდა აფხაზეთის დამოუკიდებელი სამთავროს შექმნით.

== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Abkhazia 1843.jpg|მინი|აფხაზეთის სამთავრო 1843 წელს]]
აფხაზეთის სამთავროს სამხრეთ-აღმოსავლეთ საზღვარი იყო მდინარე [[კოდორი]]. აფხაზი ფეოდალები სამთავროს საზღვრების გასაფართოებლად ებრძოდნენ [[დადიანები|დადიანებს]], ცდილობდნენ დაჰპატრონებოდნენ სამეგრელოს მიწა-წყალს მდინარე კოდორის მარცხენა ნაპირზე. ბრძოლა ცვალებადი წარმატებით მიმდინარეობდა. ბოლოს, XVII საუკუნის მიწურულს შარვაშიძეებმა სამთავროს სამხრეთ-აღმოსავლეთი საზღვარი მდინარე [[ენგური|ენგურამდე]] გადასწიეს.

== ისტორია ==
=== ტერიტორიული დანაწილება ===
XVII—XVIII საუკუნეების მიჯნაზე მთავარ [[ზეგნაყ შარვაშიძე|ზეგნაყ შარვაშიძის]] შვილებმა აფხაზეთი ერთმანეთში დაინაწილეს. [[როსტომ შარვაშიძე|როსტომს]] ერგო ტერიტორია მდინარე ბზიფსა და კოდორს შუა, [[ჯიქეშია შარვაშიძე|ჯიქეშიას]] — კოდორსა და ღალიძგას შუა ([[აბჟუა]]), [[ყვაპუ შარვაშიძე|ყვაპუს]] — ღალიძგისა და ენგურს შუა, რომელსაც შემდეგში [[სამურზაყანო]] ეწოდა (სახელწოდება წარმოდგა ყვაპუს შვილის მურზაყანის სახელიდან). ფორმალურად აფხაზეთის სამთავრო [[იმერეთის სამეფო|იმერეთის სამეფოში]] შედიოდა. სამთავროს სათავეში ედგა მთავარი (აფხაზურად — აჰ). მისი რეზიდენცია იყო [[ლიხნი|ლიხნში]], ხოლო მოგვიანებით [[სამეგრელოს (ოდიშის) სამთავრო|ოდიშის სამთავროსთვის]] ტერიტორიების წართმევის შემდეგ— [[სოხუმი]]. აფხაზეთის სამთავრო იყოფოდა რამდენიმე ოლქად: ბზიფი (მდინარე ბზიფსა და გუმისთას შორის), რომელიც მთავრის უშუალო სამფლობელოს წარმოადგენდა, საძნი (ქართულად [[ჯიქეთი]], გაგრა-ადლერის მხარე), [[გუმა (მხარე)|გუმა]] (მდინარე გუმისთასა და კოდორს შორის), [[აბჟუა]] (მდინარე კოდორსა და ღალიძგას შორის), [[სამურზაყანო]] და [[წებელდა (მხარე)|წებელ-დალი]].

გუმა, აბჟუა და სამურზაყანო მთავრის საგვარეულოს (შარვაშიძე) უმცროსი შტოების საუფლისწულო იყო, საძებში უფროსობდა თავადი გეჩბა, წაბალ-დალში — თავადი [[მარშანიები|მარშანია]]. მთავრის დომენი და საუფლისწულოები იყოფოდა ცალკეულ სენიორებად, რომელთა სათავეში იდგნენ თავადები (ათაუად) [[ანჩაბაძეები|აჩბა (ანჩაბაძე)]], [[ემუხვარები|ემხაა (ემუხვარი)]], ძიაფშ-იფა, ინალ-იფა (ინალიშვილი), ჩაბალურხუა და [[ჩქოტუები|ჩხოტუა]].

ნიკოლოზ დადიანის ცნობით იმერეთის მეფის დავით II-ის გამეფების დროს აფხაზეთის სხვადასხვა ნაწილს თავისი ფეოდალი მართავდა. ასე მაგალითად „დადიანის საზღვარს იქეთ, [[ზუფუ]]ში იჯდა ზურაბ შარვაშიძე, [[აყუ]]ს ციხეში — [[ქეილაშ შარვაშიძე|ქელეშ-ბეგი]], შუა-სოფელში (აყუს საზღვრიდან ღალიძგამდე) ზურაბ შარვაშიძის ძმის-წული — ბექირ-ბეგი“<ref>[https://iverieli.nplg.gov.ge/bitstream/1234/554/1/Iveria_1877_04_N05.pdf გაზ. „ივერია“, №5, 2 აპრილი, 1877]</ref>.

=== კლასობრივი დანაწილება ===
მთავარსა და უფლისწულებს (აჰიფა) თავადების გარდა, ყმა-ვასალებად ჰყავდათ აზნაურებიც (აამსთა). მათ შორის ყველაზე გამოჩენილი იყვნენ: მაანი (მარღანია), ლაკირბა, მიქანბა, ზვანბა და სხვა. აზნაურები ჰყავდათ თავადებსაც. მთავრის ხელისუფლება ემყარებოდა ფეოდალურ ლაშქარს. მთავარს ჰყავდა აგრეთვე ახლო ნათესავებისა და ერთგული ხელქვეითებისაგან შემდგარი შეიარაღებული რაზმეული, რომელსაც [[კიარაზი]] ეწოდებოდა. მთავრის შემოსავლის ერთ-ერთ უმთავრეს წყაროს ყმა გლეხთა ბეგარა-გადასახადი შეადგენდა. მის ხაზინაშივე შედიოდა ჯარიმები (აიბარი), სავაჭრო ბაჟი, „ნებაყოფლობითი“ საჩუქრები და სხვა.

XVI—XVIII საუკუნეებში აფხაზეთი საზოგადოება იყოფოდა ორ ძირითად კლასად: ფეოდალებად (თავადები, აზნაურები) და გლეხებად. გლეხთა კლასი შემდეგ კატეგორიებად იყოფოდა: [[ანხაიუ]], [[ამაწურასგუ]], [[ახოიუ]] და [[ახაშალა]]. გლეხობა კლასობრივი ბრძოლის სხვადასხვა ფორმას მიმართავდა: უარს ამბობდა გადასახადების გაღებაზე, გარბოდა „უკეთეს“ ბატონთან, კლავდა ფეოდალს. უფრო იშვიათად გლეხები კოლექტიური პროტესტებითაც გამოდიოდნენ. ამ ბრძოლის ერთ-ერთი ფორმა იყო მთიელი აფხაზების თანდათანობითი ჩამოსახლება მთისძირა და ზღვისპირა ზოლში. ამის შედეგად თავისუფალ გლეხთა ფენა იყრდებოდა, ფეოდალური წყობილება რამდენადმე სუსტდებოდა და ერთგვარ პატრიატქალურ ელფერს იღებდა.

== ეკონომიკა ==
აფხაზეთის სამთავროს ეკონომიკურ ცხოვრებაში წამყვანი ადგილი ეკავა სოფლის მეურნეობას. მოსახლეობა მისდევდა მიწათმოქმედებას (უმთავრესად ზღვისპირა ზოლში), მევენახეობა-მეღვინეობას, მესაქონლეობას (უპირატესად მთიან მუნიციპალიტეტებში), მეფუტკრეობას, ნადირობას. XVII საუკუნემდე ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო კულტურა [[ღომი]] იყო. [[სიმინდი]] მასობრივად გავრცელდა XVIII საუკუნეში. მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა [[ლობიო|ლობიოს]]. სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკა პრიმიტიული და მარტივი იყო (ხის კავი — წნული ფარცხი, ხისა და კრინის თოხი). აფხაზეთიდან დიდი რაოდენობით გაჰქონდათ [[თაფლი]] და [[ცვილი]].

XVI—XVIII საუკუნეებში აფხაზეთის სოფლის მეურნეობა, ვაჭრობა-მრეწველობა, საქალაქო ცხოვრება და ქალაქები X—XII საუკუეებთან შედარებით დაკნინდა. ამის უმთავრესი მიზეზები იყო [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] თითქმის სამასწლიანი ბატონობის და შინაფეოდალური ომები. შედარებით აღორძინდა აფხაზეთის სამთავროს ეკონომიკა XVIII საუკუნის მიწურულს. აფხაზეთის სამთავროში მისი არსებობის მთელ მანძილზე გაბატონებული იყო ნატურალური მეურნეობა.

აფხაზეთსა და სამეგრელოში, კერძოდ, ქიფურიაში, კორცხელში, ილორსა და ბედიაში იმართებოდა რელიგიურ დღესასწაულებთან დაკავშირებული ბაზრობა. XVI—XVIII საუკუნეებში აფხაზეთში გაჩაღებული იყო ე. წ. „სანაპირო ვაჭრობა“, რომელიც თურქი კომერსანტების შუამავლობით წარმოებდა. თურქებს აფხაზეთში შემოჰქონდათ სხვადასხვა ქვეყნის საქონელი და ჩალის ფასად გაჰქონდათ [[ბზა]], [[ქონი]], [[ბეწვეული]], [[ტყავეული]] და სხვა.

== ოსმალეთის გავლენა ==
XVI საუკუნეში აფხაზეთი, ისე როგორც მთელი დასავლეთ საქართველო ოსმალეთის გავლენა-ბატონობის სფეროში მოექცა და ხარკს უხდიდა მას. ოსმალეთი მოსახლეობას სრულ დამორჩილებასა და ასიმილაციას ისახავდა მიზნად. თანდათანობით ვრცელდებოდა [[ისლამი]]. თურქი დამპყრობლების და ადგილობრივი ფეოდალების გარკვეული ნაწილის წყალობით აფხაზეთის სამთავროში გავრცელდა „[[ტყვის სყიდვა]]“, დიდძალი აფხაზი ჭაბუკი და ქალწული იყიდებოდა [[სკურჩა|სკურჩასა]] და [[სოხუმი|სოხუმში]].

აფხაზი ხალხი აქტიურად იბრძოდა დამპყრობლების წინააღმდეგ. 1725 და 1728 აჯანყებულმა აფხაზებმა ალყა შემოარტყეს ფაშის რეზიდენციას, სოხუმის ციხეს. 1733 ოსმალეთის მრავალრიცხოვანმა ჯარმა გააპარტახა სამეგრელოსა და აფხაზეთის მნიშვნელოვანი ნაწილი. ამან გამოიწვია საყოველთაო აჯანყება. აფხაზებმა დაამარცხეს ოსმალეთის ჯარი და განდევნეს ქვეყნის უდიდესი ნაწილიდან. მტრის ხელთ დარჩა მხოლოდ რამდენიმე ზღვისპირა ციხესიმაგრე. ფეოდალური დაქიცმაცებულობის მიუხედავად, დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობა ერთიანი ძალით იბრძოდა თურქი დამპყრობლების წინააღმდეგ. აფხაზები მონაწილეობდნენ [[ხრესილის ბრძოლა|ხრესილის ბრძოლაში]] (1757), სადაც დასავლეთ საქართველოს გაერთიანებულმა ლაშქარმა იმერეთის მეფის სოლომონ I-ის მეთაურობით დაამარცა თურქთა რჩეული ჯარი. 1770 აფხაზთა რაზმი რუსებსა და ქართველებთან ერთად იბრძოდა თურქების წინააღმდეგ ქ. [[ფოთი|ფოთთან]]. 1771 აჯანყებულმა აფხაზებმა აიღეს სოხუმის ციხე-სიმაგრე, მაგრამ აჯანყებულთა შორის განხეთქილების შედეგად ვერ შესძლეს მისი შენარჩუნება. აფხაზეთის განთავისუფლება ოსმალეთის ბატონობისაგან შესაძლებელი გახდა რუსეთთან შეერთების (1810) შემდეგ.

== რუსეთის ანექსია ==
ქართლ-კახეთის, იმერეთისა და სამეგრელოს სამთავროს რუსეთის ქვეშევრდომობაში შესვლის შემდეგ აფხაზეთის მთავარი ქელეშბეი რუსეთის ქვეშევრდომობის სურვილს გამოთქვამდა, მაგრამ მეტი კომპენსაციის მიღების მიზნით საქმეს აყოვნებდა. ამავე დროს იგი აშკარად განუდგა ოსმალეთს და განდევნა მისი ჯარი აფხაზეთიდან. [[1808]] წლის 2 მაისს ოსმალეთის აგენტებმა [[ქეილაშ შარვაშიძე|ქელეშ-ბეი]] მოკლეს, რამაც აფხაზეთის სამთავროში დესტაბილიზაცია შეიტანა. აფხაზეთში მძაფრად დადგა სამთავროს მემკვიდრის საკითხი. მალევე ძალაუფლება ასლანბეიმ ჩაიგდო ხელთ, რომელმაც ოსმალეთის ერთგულება გამოაცხადა. მის წინააღმდეგ გამოვიდა ქელეშბეის მეორე ვაჟი — საფარბეი, რომელიც მონათლული იყო გიორგის სახელით. რადგანაც ასლანბეი-გიორგის არ გააჩნდა საკმარისი მხარდაჭერა, გადავიდა სამეგრელოში, საიდანაც სამეგრელოს მთავრის ნინო დადიანის შუამდგომლობით მიმართა რუსეთის იმპერატორ ალექსანდრე I-ს რათა მიმხრობოდა მას, რითაც ის აღუთქვამდა რუსეთის იმპერატორს მის ქვეშევრდომობაში გადასვლას. [[1809]] წელს აფხაზეთის სამთავროს ტახტის მემკვიდრე გიორგიმ ([[საფარბეი]]) ხელი მოაწერა ე. წ. „სათხოვრის პუნქტებს“, სადაც გამოთქვამდა რუსეთის მეფის ქვეშევრდომობისა და სამსახურის სურვილს. 

1809 წლის გაზაფხულზე დასავლეთ საქართველოში განახლდა რუსეთ-ოსმალეთის დაპირისპირება. იმავე წლის ნოემბერში რუსეთის ჯარებმა ალყა შემოარტყეს ფოთს და აიძულეს ზღვით დაეტოვებინა ტერიტორია და გარნიზონთან ერთად გადაეცურათ ტრაპიზონში. ფოთის აღების შემდეგ რიგი იმერეთზე მიდგა, რომელიც გურიისა და სამეგრელოსაგან განსხვავებით არ მიისწრაფოდა რუსეთის იმპერიაში შესვლას. ასლანბეი სოლომონ II-სთან ერთად 4 ათას კაციანი ლაშქრით დაიძრა სამეგრელოს მხარეს. 1810 წლის 17 თებერვალს [[ალექსანრე I]]-მა დაამტკიცა „სათხოვარი პუნქტები“ და გიორგი შარვაშიძე აფხაზეთის მემკვიდრეობით მთავრად დანიშნა. 1810 წლის 2 ივლისს რუსეთის ჯარმა იერიშით აიღო სოხუმ-კალეს სიმაგრე. სუხუმ-კალეს აღებიდან რამდენიმე დღეში ქალაქში დაიკავა რუსულმა ჯარმა საფარბეი-გიორგის ხელმღვანელობით. იმ დროისათვის ასლანბეიმ ჯიქეთისკენ დაიხია. 1810 წლის 6 აგვისტოს წერილში გენერალმა ტორმასოვმა განსაკუთრებულად მიულოცა რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო საბჭოს თავჯდომარეს ნ. რუმიანცევს სოხუმ-კალეს აღება.

1810 წელს [[იმერეთის სამეფო]] რუსეთის იმპერიის პროვინცია — [[იმერეთის ოლქი]] გახდა, რომლის იურისდიქციაშ გადავიდა გურია, სამეგრელო და აფხაზეთი. რუსეთი არ ჩქარობდა ნებით ახალმიერთებული რეგიონების მმართველობის გაუქმებას და როგორც შემდგომ, კავკასიის ომის შემდეგ გაირკვა ელოდებოდა კავკასიის სრულ დამორჩილებას, შემდგომში რიგ ტერიტორიებზე არსებული ავტონომიური მმართველობა რომ გაეუქმებინა. ასე მოიქცნენ აფხაზეთის სამთავროს მიმართებაშიც. სამი რეგიონიდან მხოლოდ გურიას შეუწყდა ავტონომიური მმართველობა, როდესაც 1828 წელს გურიის მთავარმა სოფიო გურიელმა შეურაცხყოფის გამო შეცვალა თავისი პოზიცია ოსმალეთის იმპერიის სასარგებლოდ.

გიორგი (საფარბეი) შარვაშიძის მმართველობა გაგრძელდა 1821 წლამდე. მისი მართველობის პერიოდში რუსეთის იმპერიის ჩართულობა რეგიონის მართვაში იყო მინიმალური. რუსები გამაგრებული იყვნენ მხოლოდ სუხუმ-კალეს ციხესიმაგრეში დ არ ერეოდნენ აფხაზების ყოვლედღიურ ცხოვრებაში. ნ. დუბროვინი თავის წიგნში „ომის ისტორია და რუსების მპყრობელობა კავკასიაში“ წერდა, რომ „ადრეულ წლებში აფხაზეთი რუსეთის იმპერიაში მხოლოდ რუკებზე არსებობდა, სინამდვილეში კი რუსეთის იმპერიის გავლენა მასზე იყო მინიმალური“<ref>Дубровин Н., История войны и владычества русских на Кавказе, СПб., 1871-1888</ref>. მიუხედავად ყველაფრისა, აფხაზეთის ის ნაწილი, რომელიც გიორგის (საფარბეი) ებარა მას დიდად პატივს არ სცემდა. 1818 წელს იმერეთის ოლქის მმართველი გენერალ კურნატოვსკი წერდა, რომ გიორგი (საფარბეი) იმაზე უფრო სუსტი მართელი იყო ვიდრე ის წარმოაჩნდა საკუთარ თავს მათ წინაშე.

1821 წლის თებერვალში გიორგი (საფარბეი) გარდაიცვალა. აფხაზეთში რეალურ პრეტენდენტად ითვლებოდა ოსმალეთში ემიგრირებული ასლანბეი და გიორგის (საფარბეი) უმცროსი ძმა ხასანბეი, რომელსაც ცერად უყურებდნენ რუსეთის იმპერიაში. მალევე ხასანბეი სოხუმის ციხეში შეიტყუეს, შებოჭეს და გააციმბირეს, სადაც 1928 წლამდე იმყოფებოდა.

1821-1822 წლებში გიორგი შარვაშიძის შემდგომ ავტონომიურ აფხაზეთს მისი ვაჟი [[დიმიტრი შარვაშიძე|დიმიტრი (ომარბეი)]] და 1822-1864 წლებში [[მიხეილ შარვაშიძე|მიხეილი (ხამუთ-ბეი)]] მართავდნენ. აფხაზური ტომების (წებელდა, დალი, ფსხუ, აიბღა, ახჩიფსი და ჩუჟგუჩა) ნაწილი, სადაც მართვა [[მარშანიები|მარშანიების]] ოჯახთა ხელში იმყოფებოდა უარი განაცხადეს შეერთვოდნენ რუსეთის იმპერიას. დამოუკიდებლობას ასევე ინარჩუნებდნენ ჯიქეთის საოგადოებების უმრავლესობა. ერთადერთი მხოლოდ გიორგი შარვაშიძის დაყოლიებით ცანდრიფშის თავადმა ლევან ცანბამ მიიღო რუსეთის ქვეშევრდომობა. სხვადასხვა დროს ჯიქეთის მთავრები ხან გადადიოდნენ ხან ტოვებდნენ რუსეთის იმპერიის ქვეშევრდომობას.

1821-1824 წლებში მთელი აფხაზეთი აჯანყებამ მოიცვა, რომელიც უკავშრდებოდა ხასანბეის მუხანათურ შეპყრობას. სახალხო მოძრაობას სათავეში ედგა [[ასლანბეი შარვაშიძე|ასლანბეი]]. აჯანყების ჩახშობაში დიდი როლი მიუძღვოდა სამეგრელოს სამთავროს წარმომადგენელს პოლკოვნიკ ნიკო დადიანს, რომელმაც დაიყოლია აბჟუის მმართველი ალექსანდე (ალიბეი) შარვაშიძე და სალრიპ მარშანია, რომელსაც ემორჩილებდა მთელი წებელდა განდგომოდნენ ასლანბეის. გენერალმა გორჩაკოვმა დამსჯელი ექსპედიციები გაგზავნა სოფლებში, სადაც გლეხთა აჯანყებები მძვინვარებდა. მათ გადაწვეს სოფელი აკავა, უკან დაბრუნებისას კი გლეხები თავს დაესხნენ დამსჯელ რაზმს, გაანადგურეს იგი და მოკლეს პოდპოლკოვნიკი მიხინი, რომელიც რაზმს მეთაურობდა. 

1840 აფხაზეთისა და სამეგრელოს სამთავროებს შორის სამურზაყანოსთან დაკავშირებული დავის გამო გენერალ გოლოვინმა ჩამოართვა იგი სამეგრელოს და მისგან შექმნა საბოქაულო ავტონომიური უფლებებით. [[ლევან V დადიანი|ლევან დადიანმა]] სამურზაყანოს ნაცვლად მხოლოდ მიზერული კომპენსაცია მიიღო.

1859 წლის 28 იანვარს ფსხუს საზოგადოების (ბზიფის ხეობა) ნაწილი დანებდა რუსეთის იმპერიას. 1860 წლის 7 აგვისტოს წებელდის რაზმი გენერალ ყორღანოვის მეთაურობით დაიძრა ფსხუს საზოგადოების ურჩი მოსახლეობის დასასჯელად. 17 აგვისტოს გენერალ ყორღანოვმა მდინარე ბზიფის ზედა დინებაში დაამარცხა ფსხუელთა, ახჩიფსხუელთა, ჯიქეთთა და უბიხთა რაზმი. 18 აგვისტოს ფსხუს საზოგადოებამ გამოაცხადა რუსეთის იმპერიისადმი მორჩილება<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825036#?page=218 Кавказский календарь на 1865 г.]</ref>.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[აფხაზეთის მთავრები]]
* [[თარგი:შარვაშიძეების გენეალოგია|შარვაშიძეების გენეალოგია]]
* [[აფხაზთა სამეფო]]

==ლიტერატურა==
{{ქსე|2|31-32|ანთელავა ი., ანჩაბაძე ზ.}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ისტორიული ქართული სახელმწიფოები}}

[[კატეგორია:აფხაზეთის სამთავრო| ]]