იხილეთ წყარო გვერდისთვის აშშ-ის ისტორია

{{აშშ-ის ისტორია}}
დაახლოებით 40 ათასი წლის წინ [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ]] და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] კონტინენტები დაუსახლებელი იყო. იმ დროს [[ზღვა|ზღვის]] დონის დაწევამ წარმოშვა სახმელეთო ხიდი [[აზია|აზიის კონტინენტსა]] და [[ალასკის ნახევარკუნძული|ალასკის ნახევარკუნძულს]] შორის. ამ გზით ადამიანები აზიიდან ამერიკაში გადიოდნენ და თანდათანობით სახლდებოდნენ ორივე [[კონტინენტი]]ს უკაცრიელ მიწებზე. შემდგომში ზღვის დონემ კვლავ აიწია და შეწყდა კავშირი აზიასთან, ამიტომ აზიელთა და, მით უმეტეს ევროპელთა მომდევნო კულტურული მიღწევები [[ამერიკელები]]სთვის უცნობი დარჩა.

[[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] მიწურულში, როდესაც [[ევროპა|ევროპის]] ქვეყნების კარაველები [[ოკეანე]]ებს სერავდნენ და შორეულ ტერიტორიებისკენ ექსპედიციებს აწყობდნენ. [[ამერიკა|ამერიკის]] კონტინენტზე ცხოვრობდნენ მრავალრიცხოვანი ტომები, რომლებიც განვითარების სხვადასხვა საფეხურზე იმყოფებოდნენ. მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი თავს ნადირობით და თევზჭერით ირჩენდა, მათ გამოჰყავდათ სპეციალური ჯიშის კულტურული მცენარეული ჯიშები, მათი დიდი მიღწევა იყო [[სიმინდი]]ს — '''მაისის''' გამოყვანა.

დღევანდელი [[აშშ]]-ის სამხრეთ ტერიტორიებზე ვრცელდებოდა [[აცტეკები|აცტეკების იმპერიის]] დიდი გავლენა.

== ინგლისის კოლონიები ჩრდილო ამერიკაში ==
{{მთავარი|ბოსტონის ჩაის სმა}}
[[ფაილი:MayflowerHarbor.jpg|thumb|250 px|[[მეიფლაუერი|’’მეიფლაუერი’’]]]]
[[ფაილი:Boston Tea Party Currier colored.jpg|thumb|250 px|[[ბოსტონის ჩაის სმა]] 1773 წელს.]]
[[ფაილი:JamesIEngland.jpg|thumb|150px|დიდი ბრიტანეთის მეფე [[ჯეიმზ I]], სწორედ ჯეიმზის მმართველობის დროს დაიწყო ამერიკის კონტინენტის კოლონიზაცია.]]
[[ფაილი:New France (orthographic projection).svg|thumb|left|200px|ახალი საფრანგეთი. საფრანგეთის კუთვნილი ტერიტორიები ჩრდილოეთ ამერიკაში.]]
[[ფაილი:Jamesrivermap.png|thumb|left|200px|ინგლისელების მიერ დაარსებული პირველი კოლონია [[ვირჯინია]].]]
ინგლისელებმა [[ამერიკა|ამერიკის კონტინენტის]] კოლონიზაცია შედარებით გვიან დაიწყეს. პირველი ინგლისური [[კოლონია|კოლონიები]] ამერიკის კონტინენტზე [[ჯეიმზ I]]-ის დროიდან გაჩნდა. კოლონიების დაარსების უფლება თავდაპირველად სავაჭრო კომპანიებს მიეცა, მათ კოლონისტები ამერიკის კონტინენტზე უნდა გადაეყვანათ და ახალ ადგილებზე დამკვიდრებაში ხელი შეეწყოთ.

[[1607]] წელს ჯეიმზ I-მა [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილო ამერიკაში]] ინდიელებით დასახლებული [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] სანაპიროზე, კოლონიის დაარსების ნებართვა მისცა [[ლონდონი]]ს სააქციო კომპანიას. ამ კოლონიას [[ვირჯინია]] ეწოდა. მეფემ თავი აარიდა ყოველგვარ პასუხისმგებლობას, აღმოეჩინა მფარველობა და დაეცვა ეს კოლონია. ვირჯინიამ მოგების თვალსაზრისით აქციონერების იმედები ვერ გაამართლა. მოგვიანებით უკვე ჩრდილოეთ ამერიკის ატლანტის ოკეანის სანაპიროებზე უფრო მომგებიანი კოლონიების დაარსება დაიწყეს.

[[ინდიელები|ინდიელთა ტომები]] ამ პერიოდში გვაროვნულ თემებად ცხოვრობდნენ ისინი კეთილი გულით შეხვდნენ ინგლისელ კოლონიზატორებს . ინდიელები თავიდან [[ინგლისელები|ინგლისელებს]] ეხმარებოდნენ სურსათ-სანოვაგით, ასწავლიდნენ [[სიმინდი]]ს, [[თამბაქო]]ს მოყვანას. მალე ინდიელების და ინგლისელების ურთიერთობები დაიძაბა რადგან ინგლისელები ჩალის ფასად ყიდულობდნენ ინდიელების სამოსახლოებს, ხშირად კი ძალადობასაც მიმართავდნენ. ინგლისელებმა მიზანს მიაღწიეს ინდიელები თავიანთი სამოსახლოებიდან განდევნეს.

ინგლისელ  კოლონიზატორებს დიდ სიძნელეებს უქმნიდა [[ესპანეთი]] და [[ნიდერლანდები]]. ესპანეთი ეწინააღმდეგებოდა ინგლისის კოლონიების შექმნას ამიტომ ინგლისური კოლონიები მუდმივი საფრთხის ქვეშ იყვნენ. ნიდერლანდს კი სურდა მას შეექმნა ახალი კოლონიები ჩრ ამერიკაში. [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XVIII საუკუნე|XVIII]] საუკუნეებში ინგლისს ომები ჰქონდა ესპანეთთან და ნიდერლანდთან სადაც ეს ქვეყნები დამარცხდნენ ინგლისმა ესპანეთი აიძულა, რომ [[ფლორიდა|ფლორიდის ნახევარკუნძული]] დაეტოვებინა.

[[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XVIII საუკუნე|XVIII]] საუკუნეებში ჩრდილოეთ ამერიკის ატლანტის ოკეანის სანაპიროებზე 13 ინგლისური კოლონია იყო. კოლონიები მეურნეობის ხასიათის მიხედვით სამ ჯგუფად იყოფოდა. ჩრდილოეთის ოთხ კოლონიას ახალ ინგლისს უწოდებდნენ, აქ კოლონისტები პატარა სოფლებად ცხოვრობდნენ, თითოეულ ოჯახს დასამუშავებლად თავისი საკუთარი მიწები ჰქონდათ. იქაური მოსახლეობა მეთევზეობას, მონადირეობას, ზღვაოსნობას, გემთმშენებლობას მისდევდნენ. ოთხი ცენტრალური კოლონიაში [[ხორბალი]], [[ბოსტნეული კულტურები]], [[სიმინდი]] მოჰყავდათ და [[მეცხოველეობა]]ს მისდევდნენ.

სამხრეთის ხუთ კოლონიაში გაშენებული იყო მსხვილი მეურნეობები-პლანტაციები სადაც მოჰყავდათ: [[თამბაქო]], [[ბრინჯი]], მცენარეული საღებავი [[ინდიგი]], მოგვიანებით დაიწყეს [[ბამბა|ბამბის]] მოყვანა.

ახალშენები სამუშაო ძალის ნაკლებობას განიცდიდა ამიტომ კოლონიებში [[ინგლისი]]დან გზავნიდნენ მსჯავრდებულებს ან ღატაკებს. მსჯავრდებულები პატიმრობის ვადის ამოწურვის შემდგომ კოლონიებში რჩებოდნენ. სამხრეთის შტატებში იყენებდნენ მონების შრომას, პლანტატორებმა ვერ შეძლეს ადგილობრივი ინდიელების დამონება ამიტომ მონებად ამუშავებდნენ [[აფრიკა|აფრიკიდან]] ნაყიდ მონა [[ზანგი|ზანგებს]], მონებით ვაჭრობამ უზარმაზარ მასშტაბებს მიაღწია. მონობა მთელი სიცოცხლე გრძელდებოდა და ის გადადიოდა შთამომავლობაზეც.

[[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] შუა ხანებისთვის კოლონიებში მოსახლეობის რაოდენობამ 2 მილიონს გახდა მოსახლეობის უმრავლესობა [[ინგლისელები]] იყვნენ. მოსახლეობის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდა [[შოტლანდიელები]], [[ირლანდიელები]] და [[გერმანელები]].

ამერიკის სამეურვეო წარმატებები არ მოსწონდა ინგლისს. ინგლისური საქონლის ამერიკული მეტროპოლიებისგან დაცვის მიზნით ინგლისის პარლამენტმა კოლონიებში ვაჭრობა-წარმოების განვითარების შეზღუდვას ცდილობდა. ამის გამო მეტროპოლიასა და ინგლისს შორის მდგომარეობა ძალზედ დაიძაბა
[[1756]]-[[1763]] წლების [[ომი|ომების]] შემდეგ ინგლისი დაეპატრონა [[საფრანგეთი]]ს კოლონია [[კვებეკი|კვებეკს]] ([[კანადა]]).

ამერიკულ კოლონიებში გადასახადები და ბეგარის შემოღებისას ინგლისი კოლონიებისგან აქტიურ წინააღმდეგობას წააწყდა. ინგლისის მეფემ და პარლამენტმა გადაწყვიტა ძალის გამოყენებით გაეტეხათ კოლონიების წინააღმდეგობა. მათ უარი თქვეს ამერიკის კოლონიების პირველ კონტინენტურ კონგრესთან მოლაპარაკებაზე.
[[კონტინენტალური კონგრესი|კონგრესი]] შეიქმნა ქალაქ [[ფილადელფია]]ში [[1774]] წელს.

[[1775]] წელს მასაჩუსეტში [[ბოსტონი|ბოსტონთან]] ახლოს ინგლისურ არმიასა და კოლონისტებს შორის შეიარაღებული შეტაკება მოხდა. ეს იყო ჩრ.ამერიკის კოლონიების დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის დასაწყისი. ბოსტონთან შეტაკების შემდეგ ჩრდილო ამერიკულ კოლონიებში საბოლოოდ გამოჩნდა ინგლისის მომხრეები და მოწინააღმდეგეები [[ტორები]] და [[ვიგები]] (ლოიალები და პატრიოტები). ტორების ბანაკში იყვნენ მეფის ხელისუფლებისადმი ლოიალურად განწყობილი პირები. კოლონიებში მყოფმა არმიამ, ანგლიკანური ეკლესიის მსახურებმა, გლეხებმა, არისტოკრატებმა, პლანტატორებმა ვიგების ბანაკს დაუჭირეს მხარი.

[[1775]] წელს ფილადელფიაში შეიკრიბა მეორე კონტინენტური კონგრესი რომელზეც 13 კოლონიის წარმომადგენელი იყო კონგრესის გადაწყვეტილებით ინგლისთან ურთიერთობები შეწყდა. მოხალისეებისგან შეიქმნა არმია, არმიის სარდლად დაინიშნა განმათავისუფლებელი მოძრაობის გამოჩენილი წევრი სამხედრო საქმეების მცოდნე [[ჯორჯ ვაშინგტონი]]. ამგვარად კონგრესის 13 კოლონიის წარმომადგენლების სათათბიროდან საკანონმდებლო ორგანოდ [[პარლამენტი|პარლამენტად]] გადაიქცა.

== ამერიკის შეერთებული შტატების შექმნა ==
[[ფაილი:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|დამოუკიდებლობის გამოცხადება|250px]]
[[ფაილი:Washington Crossing the Delaware by Emanuel Leutze, MMA-NYC, 1851.jpg|thumb|ვაშინგტონი გადადის დელავერზე (ჯორჯ ვაშინგტონი დამოუკიდებლობის ომში)– ავტ. [[ემანუელ ლეუცე]], [[1815]] წ. , [[მეტორპოლიტენ მუზეუმი]].|right|250px]]
[[ფაილი:Gilbert du Motier Marquis de Lafayette.jpg|thumb|200px|როშამბორსა ლაფაიეტი]]
მეორე კონტინენტურმა კონგრესმა მიიღო გადაწყვეტილება რომლის ძალითაც 13 კოლონია [[შტატი|შტატად]] გამოცხადდა. კონგრესმა [[1776]] წლის [[4 ივნისი|4 ივლისს]] დაამტკიცა დამოუკიდებლობის დეკლარაცია, რომელიც ეროვნული მოძრაობის თვალსაჩინო წევრმა [[თომას ჯეფერსონი|თომას ჯეფერსონმა]] შეადგინა. დამოუკიდებლობის დეკლარაციაში ნათქვამი იყო, რომ ადამიანები თანასწორნი შექმნილან მათი ხელშეუხებელი უფლებებია სიცოცხლე. თავისუფლება და ბედნიერებისკენ სწრაფვა. დეკლარაციის შემქმნელებმა დაგმეს კოლონიური ჩაგვრა და ადამიანის წოდებად დაყოფა. კაცობრიობის ისტორიაში პირველად საკანონმდებლო წესით მოისპო [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური]] წოდებები, დამყარდა პოლიტიკური თანამდებობები. ეს ყველაფერი მხოლოდ თეთრკანიან მოსახლეობას შეეხო. [[პლანტატორები]]ს კატეგორიული მოთხოვნის შემდეგ დეკლარაციიდან ამოღებული იქნა ზანგების მონობისგან განთავისუფლება. [[კონგრესი|კონგრესს]] არავითარი გადაწყვეტილება არ მიუღია [[ინდიელები|ინდიელთა]] შესახებ.

ამრიგად მეორე კონტინენტურმა კონგრესმა [[ინგლისი|ინგლისისაგან]] თავი დამოუკიდებლად გამოაცხადა. [[ჩრდილოეთ ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტზე]] შეიქმნა ახალი სახელმწიფო [[ამერიკის შეერთებული შტატები]] შემოკლებით [[აშშ]]. [[4 ივლისი]] ამერიკის შეერთებული შტატების ეროვნულ დღესასწაულად გამოცხადდა. აშშ-ის სახელმწიფო [[დროშა]]ზე 13 თეთრ წითელი ზოლი და ვარსკვლავი გამოსახეს. შემდგომში შტატების მატებასთან ერთად სახელმწიფო დროშაზე ვარსკვლავების რაოდენობა გაიზარდა, ამჟამად ვარსკვლავების რაოდენობა 50-ს შეადგენს, ხოლო ზოლების რაოდენობა უცვლელი დარჩა.

=== ომი დამოუკიდებლობისთვის ===
[[ამერიკის რევოლუციური ომი|დამოუკიდებლობისთვის ომის]] დაწყების შემდეგ [[ინგლისელები|ინგლისელებმა]] საზღვაო დესანტი [[აშშ]]-ის ტერიტორიაზე გადასხეს, აიღეს მდინარე [[ჰუდსონი]]ს შესართავთან მდებარე ქალაქი [[ნიუ-იორკი]] და ჩრდილოეთისკენ დაიძრნენ, ხოლო [[კანადა|კანადიდან]] შემოიჭრა ინგლისის არმია და სამხრეთისაკენ მდინარე ჰუდსონის შესართავამდე მოძრაობდა. მდინარე ჰუდსონის აუზში ამ ორი არმიის შეერთების შემთხვევაში აშშ ორად გაიყოფოდა, ინგლისელები კი ორად გაყოფილ ქვეყანას უფრო ადვილად დაიპყრობდნენ. [[1777]] წელს [[სარათოგა]]სთან ამერიკელებმა კანადიდან შემოსული არმია დაამარცხეს და დაატყვევეს. ამ ყველაფერმა ინგლისის გეგმები ჩაშალა. ინგლისელებმა ჩრდილოეთის შტატების წინააღმდეგობა ვერ გატეხეს, ამიტომ საბრძოლო მოქმედებები სამხრეთ შტატებზე, ძირითადად კი [[სამხრეთი კაროლინა|კაროლინაზე]] გადაიტანეს. ინგლისელები იმედოვნებდნენ, რომ თუ სამხრეთ შტატებში მოიპოვებდნენ წარმატებებს, კონსერვატორულად განწყობილ პლანტატორ მონათმფლობელებთან საერთო ენას გამონახავდნენ.

აშშ-ის მიერ [[პარიზი|პარიზში]] გაგზავნეს [[ბენჯამინ ფრანკლინი]]. მისმა  საერთაშორისო ავტორიტეტმა და დიპლომატიურმა უნარმა ძირფესვიანად შეცვალა აშშ-ის საერთაშორისო მდგომარეობა. თავდაპირველად [[საფრანგეთი]] ამ ომში არ ერეოდა, ის მხოლოდ იარაღით, ფულით და სურათით ეხმარებოდა [[ამერიკელები|ამერიკელებს]]. სარათოგასთან ამერიკელების გამარჯვების შემდეგ საფრანგეთმა ცნო აშშ-ის დამოუკიდებლობა და ინგლისს ომი გამოუცხადა. საფრანგეთს მიჰბაძა ბევრმა ქვეყანამ და მათაც აშშ-ს დამოუკიდებლობა აღიარეს. ამერიკის შეერთებული შტატების და საფრანგეთის გაერთიანებულმა ჯარმა გამარჯვება [[1781]] წელს მოიპოვა ვირჯინიაში [[იორკთაუნი (ვირჯინია)|იორკთაუნთან]]. იორკთაუნის ბრძოლაში ინგლისური ჯარი დანებდა [[ჯორჯ ვაშინგტონი|ჯორჯ ვაშინგტონს]] და მის ფრანგ მოკავშირეს [[როშამბორსა ლაფაიეტი|როშამბორსა ლაფაიეტს]]. სამხედრო მოქმედებები შეწყდა დაიწყო საზავო მოლაპარაკებები.

დამოუკიდებლობისათვის ომში გამარჯვების შემდეგ [[1783]] წელს აშშ-მა მოიშორა ინგლისელთა კოლონიური უღელი. ოთხი წლის შემდეგ [[1787]] წელს [[ფილადელფია]]ში ჯორჯ ვაშინგტონის თავმჯდომარეობით შეიკრიბა [[კონვენტი|პარლამენტი-კონვენტი]]. კონვენტმა [[ჯეიმზ მედისონი]]ს პროექტის საფუძველზე, შეიმუშავა [[კონსტიტუცია]], რომელიც ამერიკის შეერთებულ შტატებს [[რესპუბლიკა]]დ აცხადებდა. [[1787]] წლის კონსტიტუცია დღესაც მოქმედებს, მაგრამ მასზე სამ ათეულამდე შესწორება განხორციელდა. პირველი ათი შესწორება ''„უფლებათა ბილის (კანონის)“'' სახელწოდებით [[1791]] წელს შეიტანეს.

აშშ-ს პირველ [[პრეზიდენტი|პრეზიდენტად]] [[1789]] წელს აირჩიეს [[ჯორჯ ვაშინგტონი]]. [[1787]] წელს მიღებული კონსტიტუციით [[ინდიელები|ინდიელთა]] მიწები სახელმწიფო საკუთრებად გამოცხადდა. [[1800]] წლიდან აშშ-ს დედაქალაქი გახდა [[ვაშინგტონი (ქალაქი)|ვაშინგტონი]].

[[1787]] წელს მიღებული კონსტიტუციით თითოეულ შტატს დიდი უფლებები მიენიჭა, მათ თვითონ უნდა გადაეწყვიტათ ზანგების მონობის საკითხი. 
არჩევნებში მონაწილეობისთვის თავიდან დააწესეს ქონებრივი ცენზი, ანუ ამომრჩეველი უნდა ყოფილიყო საკუთრების მფლობელი. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] პირველ ნახევარში შემოიღეს საყოველთაო საარჩევნო უფლება თეთრკანიანი მამაკაცებისთვის.

=== ამერიკის შეერთებული შტატების ტერიტორიული გაფართოება ===
[[ფაილი:PercentOfUSPopInEachState.gif|thumb|აშშ-ის ტერიტორიული გაფართოება|left|200px]]
[[ფაილი:Ustroopsmarchonmonterrey.jpg|thumb|მექსიკა-აშშ-ის ომი. ბრძოლა მონტერეისთან|left|200px]]
[[1783]] წელს ინგლისთან დადებული [[პარიზის ზავი (1783)|პარიზის ზავით]] აშშ-ის სახელმწიფოს საზღვრებში მოექცა უზარმაზარი ტერიტორია. [[1803]] წელს [[ნაპოლეონ ბონაპარტი]]მ აშშ-ის ჩალის ფასად მიჰყიდა, ინგლისური ფლოტის მიერ საფრანგეთისგან მოკვეთილი [[ლუიზიანა]], რომლის ტერიტორია მოიცავდა [[მისისიპი (მდინარე)|მისისიპიდან]] დასავლეთით [[კლდოვანი მთები|კლდოვან მთებამდე]]. ამან აშშ-ს ფართობი ორჯერ გაზარდა. ამ საქციელით ნაპოლეონმა განამტკიცა საფრანგეთ-აშშ-ის ურთიერთობა და გაამწვავა აშშ-ინგლისის ურთიერთობა.

მართლაც [[1812]] წელს დაიწყო აშშ-ინგლისის მეორე ომი, რომელიც '''დამოუკიდებლობისთვის მეორე ომის''' სახელით არის ცნობილი. ომი ორ წელიწადს გაგრძელდა. ეს ომი გარდამავალი უპირატესობით მიდიოდა. ერთხანს ინგლისელები [[ვაშინგტონი (ქალაქი)|ვაშინგტონსაც]] დაეუფლნენ, მაგრამ მერე უკანვე დაიხიეს და [[ქალაქი]] გადაწვეს. საბოლოოდ ამ ომში წარმატებას ვერცერთმა მხარემ ვერ მიაღწია.

ინგლისმა ვერ შეძლო აშშ-ის [[კოლონია|კოლონიურ]] სახელმწიფოდ გადაქცევა. ვერც აშშ-მა ვერ შეძლო [[კანადა|კანადის]] შეერთება. [[1812]]-[[1814]] წლების ომის შემდეგ აღდგა ომამდელი მდგომარეობა. მაგრამ ამ ომს აშშ-ისთვის მაინც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა რადგან [[ინგლისი]] დარწმუნდა ახალი სახელმწიფოს სიძლიერეში, ამან განაპირობა ის, რომ როდესაც [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] 40-იან წლებში ატყდა დავა დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ის შორის [[ორეგონი]]ს ტერიტორიის გამო, ინგლისმა დაუთმო აშშ-ის ორიგონი გარდა კუნძულ [[ვანკუვერი]]სა.

[[1821]] წელს [[ესპანეთი]]სგან განთავისუფლდა [[მექსიკა]]. მექსიკის შემადგენლობაში იყო [[ტეხასი]], რომლის ტერიტორიაზე მალე იწყეს დასახლება აშშ-იდან წამოსულმა მონათმფლობელმა პლანტატორებმა. [[1836]] წელს აშშ-იდან ჩამოსახლებულმა პლანტატორებმა ტეხასიდან განდევნეს მექსიკელთა ჯარები და შექმნეს ახალი სახელმწიფო, რომელმაც დააკანონა ზანგთა მონობა. [[1845]] წელს ტეხასელი პლანტატორების კატეგორიული მოთხოვნით ტეხასი შეუერთდა [[აშშ]]-ს, რამაც გამოიწვია აშშ-მექსიკის ომი.

[[1846]]-[[1848]] წლების აშშ-მექსიკის ომში მექსიკა სასტიკად დამარცხდა. 1848 წლის ზავით მექსიკა იძულებული გახდა აშშ-ისთვის გადაეცა [[ახალი მექსიკა]] და [[კალიფორნია]]. აშშ მიღწეულით არ დაკმაყოფილდა და [[1853]] წელს მექსიკას ჩამოაცილა ჩრდილო-დასავლეთი კუთხე. [[1867]] წლის ხელშეკრულებით [[რუსეთი|რუსეთმა]] აშშ-ის მიჰყიდა თავისი სამფლობელოები [[ალასკა (შტატი)|ალასკა]]ზე.

== გარდაუვალი კონფლიქტი ==
{{მთავარი|აშშ-ის სამოქალაქო ომი}}
[[ფაილი:ConfederateCabinet.jpg|thumb|კონფედერაციის მმართველები|right|200px]]
[[ფაილი:Confederate States of America (orthographic projection).svg|thumb|კონფედერაციაში შესული შტატები|right|200px]]
ამერიკის გაფართოების კვალდაკვალ იზრდებოდა [[შტატი|შტატების]] რაოდენობა. [[1820]] წელს მიღებული იქნა [[მისურის კომპრომისი]] რომლის ძალითაც ჩრდილოეთის შტატებში აიკძალა [[მონათმფლობელობა|მონობა]].

[[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] 40-50 წლებიდან აშშ-ს ჩრდილოეთი შტატები მსხვილ მრეწველობაში წამყვან ძალად იქცა. XIX საუკუნის შუა წლებიდან აშშ-ში ღრმავდებოდა დაპირისპირება თავისუფალი შრომის მომხრეებსა და მონობის მსურველთა შორის. მისურის კომპრომის საფუძველი ეცლებოდა. მონათმფლობელები მთელ ამერიკის კონტინეტზე მონობის დამკვიდრებისკენ მიისწრაფვოდნენ. გლეხები, მუშები და ზანგები მონობის გაუქმებას მოითხოვდნენ. ეს არ იყო შემთხვევითი კონფლიქტი, იგი დამოკიდებული იყო [[აშშ]]-ის განვითარების სიღრმისეული პროცესებით. მოგვიანებით ამ შეურიგებელ დაპირისპირებას [[გარდაუვალი კონფლიქტი]] ეწოდა.

[[1854]] წელს მონობის მოწინააღმდეგეებმა შექმნეს [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკური პარტია]], რომელმაც [[1860]] წლის არჩევნებზე გაიმარჯვა. მონობის მომხრე [[დემოკრატიული პარტია (აშშ)|დემოკრატიულმა პარტიამ]], რომელსაც 32 წელი ძალაუფლება ხელთ ეპყრა, დაკარგა ძალაუფლება. აშშ-ის პრეზიდენტი გახდა რესპუბლიკელი [[აბრაამ ლინკოლნი]].

[[1860]] წელს მონობის მოწინააღმდეგე რესპუბლიკური პარტიის კანდიდატის აბრაამ ლინკოლნის გამარჯვებას მოჰყვა მონათმფლობელური [[სამხრეთის შტატები]]ს აჯანყება. მათ შექმნეს სამხრეთის შტატების [[ამერიკის კონფედერაციული შტატები|კონფედერაცია]], რომელსაც სათავეში [[ჯეფერსონ დეივისი]] ჩაუდგა.

[[1861]] წელს აშშ-ის 34 შტატიდან 23 ცენტრალურ ხელისუფლებას ემორჩილებოდა, 11 შტატი კონფედერაციას მიემხრო. [[1861]] წლისათვის ჩრდილოეთის შტატების მოსახლეობა 22 მილიონს შეადგენდა. კონფედერაციაში შემავალი შტატების მოსახლეობის რაოდენობა კი 9 მილიონი იყო, აქედან 4 მილიონი მონა იყო. კონფედერაციას განაგებდა 8000 ოჯახი, რომლებსაც საშუალოდ 50 მონა ჰყავდათ. მონების აჯანყების შიშის გამო დამყარებული იყო [[ტერორიზმი|ტერორისტული]] რეჟიმი ძლიერი სამხედრო ორგანიზაციით. სამხრეთის შტატების [[ეკონომიკა]] აგრარული ხასიათის იყო. სოფლის მეურნეობაში გაბატონებული იყო ბამბისკულტურა რომელიც მონა ზანგების შრომით მოჰყავდათ.

ჩრდილოეთის შტატების ეკონომიკა კი ძალზედ განვითარებული იყო აქ მოდიოდა სამრეწველო კაპიტალის 3/4. მიუხედავად ყველაფრისა [[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომი-ის]] ინიციატორად სამხრეთის შტატები გამოვიდნენ. სამხრეთის შტატები კარგად მოემზადა სამოქალაო ომისთვის. მონათმფლობელები ვარაუდობდნენ ჩრდილოეთზე სწრაფ გამარჯევებას. თავდაპირველად ჩრდილოეთის შტატების ხელისუფლება ვერ ხვდებიდა მოახლოებული საშიშროებას. მათ ეგონათ რომ სამხრეთის შტატების მმართველ წრეებთან საერთო ენას გამონახავდნენ.

=== 1861-1865 წლების სამოქალაქო ომი ===
[[ფაილი:Bombardment of Fort Sumter, 1861.png|left|thumb|სამტერის ფორტზე თავდასხმა, აშშ-ის სამოქალაქო ომის დაწყება.|200px]]
[[ფაილი:American Civil War Montage 2.jpg|left|thumb|აშშ-ის სამოქალაქო ომის ბრძოლის ეტაპები.|200px]]
[[1861]] წლის [[13 აპრილი|13 აპრილს]]  7 000 მეამბოხემ აიღო [[სამხრეთი კაროლინა|სამხრეთ კაროლინის]] სამტერის ფორტი, რომელსაც ცენტრალური ხელისუფლების 83 მებრძოლი იცავდა. ფლოტიდან ჩამოხსნეს აშშ-ის დროშა და დაკიდეს კონფედერაციის დროშა. ეს დღე ითვლება აშშ-ში [[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომის]] დაწყების დღედ.

[[1861]]-[[1862]] წლებში სამხრეთელებმა თითქმის [[ვაშინგტონი (ქალაქი)|ვაშინგტონიც]] კი იგდეს ხელთ. ნათელი გახდა რომ მოქმედება ჩრდილოელების გეგმის მიხედვით, რომელიც გულისხმობდა სამხრეთელების ალყაში მოქცევას და განადგურებას [[ომი]]ს გაჭიანურებას გამოიწვევდა. ჩრდილოელებისათვის ომში გამარჯვებისთვის აუცილებელი იყო ბრძოლისხასიათის ძირფესვიანად შეცვლა.

1862 წელს ჩრდილოეთის მთავრობამ მიიღო კანონი [[ჰომსტედების კანონი|ჰომსტედების]] შესახებ. ეს კანონი ითვალისწინებდა იმას რომ ყოველ ამერიკელს ვისაც სურვილი ექნებოდა შეეძლო დასავლეთით მიწის ნაკვეთები მიღება სრულიად უფასოდ. 1862 წელს [[აბრაამ ლინკოლნი|ლინკოლნმა]] ხელი მოაწერა განთავისუფლების პროკლამაციას, ანუ [[1863]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვრიდან]] ყველა [[მონათმფლობელობა|მონა]] თავისუფლდებოდა. ამ ორმა ღონისძიებამ ხელი შეუწყო აშშ-ის ცენტრალური ხელისუფლების მომხრეთა ზრდას და მოსახლეობის მისწრაფებას, რაც შეიძლება მალე მოეღოთ ბოლო ამბოხებისთვის. ამ პერიოდიდან დაიწყო ჩრდილოეთის შტატების წარმატებები.

[[1863]] წელს ჩრდილოეთის შტატების ჯარი დაეუფლა მდინარე [[მისისიპი (მდინარე)|მისისპის]] ქვემო წელს. ეს უდიდესი წარმატება იყო, რადგან იზოლირებული იქნა [[ამერიკის კონფედერაციული შტატები|კონფედერაციის]] დასავლეთი ნაწილი, რაც აადვილებდა საომარ ოპერაციებს. [[1864]] წელს ჩრდილოეთის სამმა არმიამ [[გენერალი შერმანი|გენერალ შერმანის]] სარდლობით დაიწყო შეტევა [[ჯორჯია|ჯორჯიის]] შტატზე. 1864 წელს შერმანმა დაიკავა ქალაქი [[ატლანტა]], ხოლო დეკემბრის მიწურულს [[მექსიკის ყურე]]ს მიადგა. შერმანმა შეასრულა თავისი არმიის წინაშე დასახული ამოცანები, იგი შეიჭრა მოწინააღმდეგის ზურგში დაიკავა ჯორჯია და გადაკეტა სარკინიგზო მაგისტრალები. ამის შემდეგ გენერალმა შერმანმა არმია დაძრა ჩრდილო აღმოსავლეთით [[რიჩმონდი]]საკენ, სადაც შეიარაღებული ძალების მთავარსარდალს [[ულის გრანტი|გენერალ გრანტს]] კონფედერაციის დედაქალაქი ალყაში ჰქონდა მოქცეული. [[1865]] წლის [[3 აპრილი|3 აპრილს]] ცენტრალური მთავრობის ჯარებმა აიღეს რიჩმონდი. რამდენიმე დღის შემდეგ [[9 აპრილი|9 აპრილს]] კონფედერაციის ჯარების მთავარსადალი [[რობერტ ლი|გენერალი ლი]] დანებდა გენერალ გრანტს. 1865 წლის 14 აპრილს კაროლინის შტატში მდებარე [[სამტერის ფორტი|სამტერის ფორტზე]] გამარჯვებულებმა სამოქალაქო ომის დასრულების ნიშნად აღმართეს აშშ-ს სახელმწიფო დროშა.

ამბოხების ჩახშობის შემდეგ სამხრეთის შტატებში უნდა განხორციელებულიყო სოციალური და პოლიტიკური ხასიათის რეფორმები. პარლამენტარებს კარგად ესმოდათ, რომ ლინკოლნი სამხრეთში რეფორმებს ისეთივე სიმტკიცით გაატარებდა, როგორც ჩრდილოეთში. ამიტომ პარლამენტარებმა მოისყიდეს [[მსახიობი]], რომელმაც ვაშინგტონის თეატრში 1865 წლის 14 აპრილს სასიკვდილოდ დაჭრა აბრაამ ლინკოლნი.

[[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|1861-1865 წლების სამოქალაქო ომმა]] შეიწირა უამრავი ადამიანი და უდიდესი ზიანი მიაყენა ქვეყნის ეკონომიკას. მაგრამ ჰომსტედების კანონმა და მონობის გაუქმებამ აშშ-ს ეკონომიკის სწრაფი განვითარება გამოიწვია.

== ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორია 1865–1918 წლებში ==
[[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომის]] დასრულების შემდეგ აშშ-ში ორი პარტია იყო [[დემოკრატიული პარტია (აშშ)|დემოკრატიული]] რომელიც მონობის მომხრეები იყვნენ და [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკური]] პარტია, რომელიც მონობის მოწინააღმდეგეები იყვნენ. სამოქალაქო ომიდან [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომამდე]] 50 წლის განმავლობაში 13 საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდა, აქედან 12 ჯერ რესპუბლიკელებმა გაიმარჯვეს. რესპუბლიკელები ხალხს ახსენებდნენ რომ სამოქალაქო ომი სწორედ დემოკრატებმა გააჩაღეს.

[[XIX საუკუნე|XIX]] საუკუნის მიწურულისთვის [[ესპანეთი]]ს ერთ დროს უზლიერესი [[ესპანეთის იმპერია|კოლონიური იმპერია]] დაშლილი იყო. ესპანეთს მხოლოდ ორი ქვეყანა [[კუბა]] და [[ფილიპინები]] ჰყავდა კოლონიური უღლის ქვეშ. კუბელები და ფილიპინელები იარაღით ებრძოდნენ კოლონიზატორებს. შექმნილი ვითარებით ისარგებლა აშშ-მ და [[1898]] ესპანეთთან ხანმოკლე ძლევამოსილი ომის შემდგომ, ამერიკელები დაეუფლნენ კუბას და ფილიპინებს. კუბამ ფორმალურად დამოუკიდებლობა შეინარჩუნა, ფილიპინები კი აშშ-ს კოლონია გახდა. ამავე [[1898]] წელს აშშ-მ შეიერთა [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეში]] მდებარე [[ჰავაი|ჰავაის კუნძულები]].

=== ამერიკის შეერთებული შტატების ჩაბმა პირველ მსოფლიო ომში ===
{{მთავარი|პირველი მსოფლიო ომი}}
[[1917]] წლის [[რუსეთის თებერვლის რევოლუცია]]მ დააჩქარა აშშ-ს ჩაბმა ომში. ვინაიდან უცნობი იყო შქლებდა თუ არა რუსეთის ახალი მთავრობა [[გერმანიის იმპერია|გერმანიასთან]] გამკლავებას რუსეთის ომიდან გამთიშვის შემთხვევაში ძალთა თანაფარდობა მკვეთრად შეიცვლებოდა გერმანიის სასარგებლოდ.
აშშ-კი ძალზედ იყო დაინტერესებული [[ანტანტა|ანტანტის]] გამარჯვებით. რადგან [[დიდი ბრიტანეთი|ინგლის]] [[საფრანგეთი]]ს მარცხის შემთხვევაში, აშშ კარგავდა ინგლისისთვის და საფრანგეთისთვის მიცემულ უამრავ სესხს. თანაც მას მოუხდებოდა მსოფლიოს პირველობისთვის ძალზედ გაძლიერებულ გერმანიასთან დაპირისპირება.

აშშ-მ გერმანიასთან ომის დაწყების საბაბად გამოიყენა [[ბერლინი]]დან [[მექსიკა]]ში გაგზავნილი საიდუმლო დეპეშა, რომლის გაშიფვრის შემდეგ გაირკვა, რომ გერმანია აქეზებს მექსიკას დაეწყო ომი აშშ-ს წინააღმდეგ. [[1917]] წლის [[6 აპრილი|6 აპრილს]] აშშ-მ ომი გამოუცხადა [[გერმანიის იმპერია|გერმანიას]].

== ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორია 1918-1945 წლებში ==
[[ფაილი:USA bryter de diplomatiska förbindelserna med Tyskland 3 februari 1917.jpg|thumb|230px|აშშ-ს პრეზიდენტი [[უილსონი, ვუდრო|ვუდრო უილსონი]] კონგრესის წინაშე ოფიციალურად აცხადებს გერმანიასთან დიპლომატიური კავშირის გაწყვეტას. 1917 წლის [[3 თებერვალი]]]]
[[ფაილი:USSArizona PearlHarbor 2.jpg|thumb|იაპონელების მიერ პერლ ჰარბორის დაბობვა.|right|230px]]
[[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დასრულების შემდეგ აშშ უაღრესად ხელსაყრელ პირობებში აღმოჩნდა. აშშ გადაურჩა საომარ ნგრევას, ომში მისი დანაკარგები მცირე იყო — 40 000 მოკლული და 230 000 დაჭრილი. შეიცვალა აშშ-ს საერთაშორისო ფინანსური მდგომარეობა — ის მოვალე ქვეყნიდან კრედიტორ ქვეყნად იქცა. [[1920]] წლისათვის უცხოეთისთვის მიცემული სესხების რაოდენობა 11 მილიარდ დოლარს აღწევდა.

[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 20-იან წლებში ქვეყნის სათავეში [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკური პარტია]] იყო. ამ პერიოდში აშშ-ს ეკონომიკური წილი მსოფლიოს ბაზარზე გაიზარდა. მსოფლიოში წარმოებული სამრეწველო საქონლის ნახევარს აშშ აწარმოებდა. ასეთი წარმატების ფონზე აშშ-ში დაიწყეს პროპაგანდა რომლის მიხედვითაც ქვეყანას დაუდგა მარადიული აყვავების ხანა რომ მოხდა სიღარიბის აღმოფხვრა. მაგრამ [[1929]] წლის [[დიდი დეპრესია|მსოფლიოს ეკონომიკურმა კრიზისმა]] მახვილი ჩასცა ასეთ ილუზიებს. 30 წლებისთვის აშშ იყო მსოფილო ეკონომიკის მთავარი ცენტრი და რადგან ყველაზე დიდი წარმატებები [[აშშ]]-ში იყო, ეკონომიკური კრიზისი სწორედ ყველაზე ძლიერად აშშ-ში აისახა. [[1929]]-[[1932]] წლის კრიზისის გამო დაიხურა მრავალი საწარმო და გაკოტრდა ათასობით ბანკი. უმუშევართა რაოდენობამ 17 მილიონს გადააჭარბა.

სწორედ ასეთ პირობებში [[1932]] წელს აშშ-ს პრეზიდენტი გახდა [[ფრანკლინ დელანო რუზველტი]] - [[დემოკრატიული პარტია (აშშ)|დემოკრატიული პარტიის]] წარმომადგენელი. ერთ-ერთი საარჩევნო კრების დროს რუზველტმა თქვა {{ციტატა|მე ვპირდები ამერიკელებს '''ახალ კურსს'''}}. სწორედ ეს სახელი დაერქვა რუზველტის მიერ გატარებულ რეფორმატორულ ღონისძიებებს. რეფორმების ძირითადი არსი გამოიხატებოდა სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკის რეგულირებაში. ახალი კურსით გათვალისწინებულ სარეფორმო პროგრამაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი ეკავა კანონს ეროვნული მრეწველობის აღდგენის შესახებ.

უმუშევრობის შემცირების  მიზნით მთავრობამ შექმნა შრომითი დასაქმების ბანაკები ხალხი აშენებდა ტყეებს გაჰყავდათ გზები და ავტოსტრადები აგებდნენ ხიდებს. ამ ღონისძიებების შემდებ უმუშევართა რიცხვმა საგრძნობლად იკლო. რუზველტის ახალი კურსის ნაწილი იყო [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] მძიმე მდგომარეობიდან გამოყვანის პროგრანა. შეიქმნა სოფლის მეურნეობის ადმინისტრაცია რომლის მიზანი იყო სოფლის მეურნეობის პროდუკტებზე ფასების აწევა.

[[1935]] წლიდან დაიწყო ახალი კურსის მეორე ეტაპი, გატარდა მრავალი რეფორმა. მიღებული იქნა მუშათა კანონმდებლობა, 1935 წელს რუზველტმა ხელი მოაწერა [[კონგრესი]]ს მიერ მიღებულ კანონს შრომითი ურთიერთობების შესახებ რომელიც [[ვაგნერის კანონი]]ს სახელით არის ცნობილი. ამ კანონის საფუძველზე მუშებს ეძლეოდათ უფლება შეექმნათ [[პროპკავშირები]]. ამ პერიოდში იქნა მიღებული სოციალური დაზღვევის კანონი რომელიც ითვალისწინებდა უმუშევართა დახმარებას და მოხუცებულებისთვი პენსიის გაცემას.

აშშ-ს მოსახლეობის განწყობა ქვეყანას პოლიტიკურ და ეკონომიკურ იზოლირებიაკენ უბიძგებდა. ამან გამოიწვია 1935 წელს მიღებული კანონი რომლის ძალითაც აშშ [[ნეიტრალური ქვეყანა|ნეიტრალურ ქვეყნად]] ცხადდებოდა, ეს კანონი ითვალისწინებდა რომ აშშ-ს არ უნდა მიეღო მონაწილეობა არცერთ [[ომი|ომში]].

=== ამერიკის შეერთებული შტატების ჩაბმა მეორე მსოფლიო ომში ===
{{მთავარი|მეორე მსოფლიო ომი}}
ამერიკის შეერთებული შტატები თავიდან ფორმალურ ნეიტრალიტეტს იცავდა [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]]. მოსახლეობის უმრავლესობის ანტისაომარი განწყობა ხელს უშლიდა პრზიდენტ რუზველტს პირდაპირ მიეღო მოანწილეობა ომში [[დიდი ბრიტანეთი]]სა და [[სსრკ]]ს მხარეზე. თუმცა ფარულად ამერიკა ყოველგვარ შესაძლებელ დახმარებას უწევდა ბრიტანეთს. [[1941]] წლის [[11 მარტი|11 მარტს]] მიღებული კანონით ამერიკის კონგრესმა ეს დახმარება კანონიერი გახადა. ამის შემდეგ აშშ დიდი რაოდენობით საბრძოლო და სამეურნეო იარაღს აწვდიდა როგორც ბრიტანეთს, ისე საბჭოთა კავშირს.
 
[[იაპონია|იაპონიის]] თავდასხმის შემდეგ აშშ-ს წყნარი ოკეანის ფლოტზე [[პერლ-ჰარბორი|პერლ–ჰარბორში]], [[1941]] წლის [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]], ამერიკა იძულებული გახდა მეორე დღეს, 8 დეკემბერს, ომი გამოეცხადებინა [[მესამე რაიხი|გერმანიისა]] და [[იაპონია|იაპონიისათვის]] წინააღმდეგ.

== ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორია 1945-1968 წლებში ==
[[ფაილი:Nagasakibomb.jpg|thumbnail|left|200px|[[1945]] წელს ამარიკელების მიერ იაპონიის ქალაქ [[ჰიროსიმისა და ნაგასაკის ატომური დაბომბვა|ნაგასაკიში]] ჩამოგდებული ბირთვული ბომბი.]] 
[[ფაილი:March on Washington edit.jpg|left|thumb|1963 წელს [[ვაშინგტონი (ქალაქი)|ვაშინგტონში]] გამართული გრანდიოზული მანიფესტაცია, სწორედ აქ წაროთქვა [[მარტინ ლუთერ კინგი|მარტინ ლუთერ კინგმა]] თავისი ცნობილი სიტყვები - ''”მე ვოცნებობ”''. კინგი ოცნებობდა ყველა ადამიანის თანასწორობაზე.|200px]]
[[ევროპა|ევროპის]] სახელმწიფოებისგან განსხვავებით აშშ [[მეორე მსოფლიო ომი]]დან მინიმალური ზარალით გამოვიდა დაიღუპა 300 000 კაცი. ქვეყნის ეკონომიკა კი გაძლიერებული დარჩა. ომის შემდგომ შეერთებული შტატების ხელთ იყო სამრეწველო სიმძლავრეთა 2/3 და მსოფლიოში ინვესტირებული საქონლის 3/4, შესაბამისად გაცილებით სწრაფად მოხდა მეურნეობის ხელახალი აღორძინება. პრეზიდენტმა [[ჰარი ტრუმენი|ჰარი ტრუმენმა]] განაგრძო მისი წინამოებედის [[ფრანკლინ დელანო რუზველტი]]ს ახალი კურსი და მას დაუმატა საკუთარი სოციალური პროგრამები რომელსაც ''”სამართლიანი კურსი”'' ეწოდა.

[[1952]] წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში გაიმარჯვა რესპუბლიკელმა გენერალმა [[დუაიტ ეიზენჰაუერი|დუაიტ დეივიდ ეიზენჰაუერმა]] მეორე მსოფლიო ომის გმირმა ბევრისთვის საყვარელმა აიკმა (ეიზენჰაუერის მეტსახელი). ეიზენჰაუერის სოციალური პოლიტიკა ძირითადად საყოველთაო კეთილდღეობის საზოგადოების განხორციელების მიზანს ემსახურებოად. ეიზენჰაუერი სოციალურ პოლიტიკაზე დამატებით 4 მილიარდ დოლარს ხარჯავდა ვიდრე მისი წინამორბედები. მიუხედავად ამ ყველაფრისა ვერც ეიზენჰაუერმა შეძლო სიმდიდრესა და სიღარიბეს შორის მზარდი განსხვავების შემცირება. მიუხედავად ყველაფრისა 50-იანი წლები აშშ-ს ისტორიაში ხასიათდება როგორც წარმოების და კეთილდღეობის დონის ზრდით.

[[1947]] წელს ტრუმენმა [[ცივი ომი]] გამოუცხადა [[კომუნიზმი|კომუნიზმს]] ქვეყნის გარეთ. იმავე წელს დაიწყო კომუნიზმთან ბრძოლა ქვეყნის შიგნითც. კომუნისტების და [[რუსეთი]]ს აგენტების დაპატიმრებით დაკავებული იყო სპეციალური სამსახურები მაგ: [[ფედერალური საგამოძიებო ბიურო]]. აგრეთვე შეიქმნა ახალი სპეეციალური სამსახური [[ანტიამერიკულ საქმეთა საგამოძიებო კომისია]]. ეს კომისია ადგენდა შავ სიებს, შემოწმება შეეხო [[ჰოლივუდი|ჰოლივუდს]], [[რადიო]]ს, [[ტელევიზია]]ს. ბევრი შავ სიაში მოხვედრილი პირი აიძულეს დაეტოვებინათ სამსახურები. ვითარება გამწვავდა მას შემდეგ რაც [[ჩინეთი|ჩინეთში]] კომუნისტებმა გაიმარჯვეს, [[სსრკ|საბჭოთა კავშირმა]] კი საკუთარი [[ატომური იარაღი]] გამოსცადა. [[1951]] წელს სიკვდილით დასჯა მიესაჯა საბჭოთა კავშირის სასარგებლოდ ატომური შპიონჟში, ბრალდებულ ცოლ-ქმარ [[როზემბერგები (საქმე)|როზემბერგებს]]. [[1953]] წელს მათ სიცოცხლე ელექტროსკამზე დაასრულეს. 50-იანი წლების ამერიკის საზოგადოების ანტიკომუნისტურ გაანწყობას ხშირად [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკელი]] სენატორის [[ჯოზეფ მაკარტი]]ს სახელთან აიგივებენ. შესაბამისად უკიდურეს კომუნიზს [[მაკარტიზმი|მაკარტიზმს]] უწოდებენ. სენატორმა მაკარტიმ საზოგადოების ყურადღება პირველად მიიქცია [[1950]] წელს, ის ერთ-ერთ გამოსვლაში ირწმუნებოდა, რომ სახელმწიფო დეპარტამენტი სავსე იყო კომუნისტი აგენტებით, რომ მას ხელთ ჰქონდა ამ ჯაშუშ მოხელეთა 205 კაციანი სია. მიუხედავად იმისა რომ მაკარტის ბრალდება არ დადასტურდა, სახელმწიფო აპარატებში მაინც ჩატარდა წმენდა. მაკარტიზმის აღსასხული დააჩქარა [[ტელევიზია]]მ, მან საშუალება მისცა დაახლოებით 20 მლნ ადამიანს საკუთარი თვალით  ენახა მაკარტის უზნეო საქციელი [[სენატი|სენატში]]. [[1954]] წელს სენატმა დაგმო მაკარტის საქციელი. სენატის ტრადიციების საწინააღმდეგო საქციელის გამო, ოფიციალურად იქნა დაგმობილი ანტიკომუნისტური კამპანიაც.

[[1960]] წელს [[აშშ-ის პრეზიდენტების სია|ამერიკის პრეზიდენტი]] გახდა [[ჯონ ფიცჯერალდ კენედი]] თავისი ხანმოკლე ([[1960]]-[[1963]]) მმართველობის დროს კენედიმ სცადა წინამორბედი დემოკრატიული პარტიების მიერ არჩეული კურსის განვრცობა საკუთარი პროგრამით ''”ახალი მიჯნები”',' რაც უპირველეს ყოვლისა ქვეყანაში არსებული სოციალურ რასობრივი პრობლემის მოგვარებას ითვალისწინებდა. საკანონმდებლო ორგანოს წინააღმდეგობის გამო კენედმა ვერ შეძლო თავისი პროგრამის ბოლომდე განხორციელება.

გაცილებით წარმატებული იყო დემოკრატი პრეზიდენტის [[ლინდონ ჯონსონი]]ს საქმიანობა. მან შეძლო კენედის პროგრამის განხორციელება ახალი მიჯნების გაფართოება საკუთარი პროგრამით ''”დიდებული საზოგადოება”''. ჯონსონმა შეურიგებელი ბრძოლა გამოუცხადა სიღარიბეს, რომელიც ქვეყნის განვითარებას საგრძნობლად აფერხებდა. თუ [[1960]] წელს [[აშშ]]-ს მოსახლეობის 22,4 % სიღარიბის ქვემოთ იმყოფებოდა უკვე [[1970]] წელს 12,6 % შეადგენდა. ჯონსონის წარმატებულმა საშინაო პროგრამა დაჩრდილა [[ვიეტნამი|ვიეტნამში]] სამხედრო წარუმატებლობამ, ამ პერიოდში აშშ-ს მოსახლეობის უმრავლესობა [[ვიეტნამის ომი]]ს წინააღმდეგ იყვნენ.

=== საზოგადოებრივი საპროტესტო მოძრაობა შეერთებულ შტატებში ===
60-იანი წლების შუა ხანებიდან ირღვევა სამოქალაქო თანხმობა ამერიკულ საზოგადოებაში. ანუ მოსახლეობის უმრავლესობა აღარ ეთანხმება ხელისუფლების, როგორც საშინაო, ასევე საგარეო პოლიტიკას. საზოგადოების პროტესტს ბიძგი მისცა მოუგვარებელმა რასობრივმა პრობლემამ და ვიეტნამის ომმა.

შეერთებულ შტატებში [[მონობა]] სამოქალაქო ომის შემდგომ კი გაუქმდა, მაგრამ შავკანიანი მოსახლეობა ერთი საუკუნის შემდგომაც კი არ იყვნენ უფლებრივად თეთრების თანასწორები. ჩრდილოეთის შტატებში უთანასწორობა არსებობდა ფაქტობრივად, სამხრეთის შტატებში კი იურიდიულადაც. შავი ამერიკის გამოღვიძება 50-იანი წლებიდან დაიწყო, 60-იან წლებში კი ამ ყველაფერმა ფართო ხასიათი მიიღო, ზანგები იბრძოდნენ როგორც მშვიდორიანი, აგრეთვე ძალისმიერი მეთოდებითაც. უმრავლესობამ მშვიდობიანი ბრძოლა არჩია, მათი ლიდერი იყო [[ბაპტისტები|ბაპტისტი]] მოძღვარი [[მარტინ ლუთერ კინგი]].

[[1963]] წელს მარტინ ლუთერ კინგის მომხრეებმა დაიწყეს მოქმედებები ქალაქ [[ბირნინჰესი]]ს სეგრეგაციის დასაძლევად და აღსაკვეთად. ამ ყველაფრის საპირისპიროდ ადგილობრივი ხელისუფლება ძალას ხმარობდა. შავკანიანთა ნაწილმა დაკარგა იმედები კინგის მშვიდობიანი გზებით მიზნის მიღწევამდე. ისინი გაჰყვენ ძალისმიერი მეთოდების მომხრეებს კინგის მშვიდობიანი გზები უარყვეს რადიკალურმა ორგანიზაციებმა ”[[შავი მუსლიმები]]” და ”[[შავი ძალაუფლება]]” რადიკალური ორგანიზაციების მოქმედებებს თან ზდევდა ამბოხებები დიდი ქალაქების ზანგურ უბლებში. პირველი ასეთი ამბოხება მოხდა [[1965]] წელს ქალაქ [[ლოს-ანჯელესი|ლოს ანჯელესში]]. მომდევნო სამი წლის შემდგომ ამბოხებათა რაოდენობა 110-ს გადააჭარბა. [[ზანგი|ზანგები]] წვავდნენ სახლებს, იყო მსხვერპლიც. მარტო [[დეტროიტი|დეტროიტში]] 1967 წლის ერთ-ერთ არეულობაზე დაიღუპა 43 ადამიანი, 5000 კი უსახლკაროდ დარჩა.

[[1964]] წელს პრეზიდენტ [[ლინდონ ჯონსონი|ჯონსონი]]-ს ინიციატივით მიღებული იქნა სამოქალაქო უფლებათა ბილი ეს [[კანონი]] კრძალავდა რასობრივ  დისკრიმინაციას. ზანგებს მიეცათ არჩვნებში მონაწილეობის უფლებაც.

== ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორია 1970-1980 წლებში ==
[[ფაილი:Reagan Bush 1984.jpg|thumb|220px|ამერიკის ორი პრეზიდენტი. [[რონალდ რეიგანი]] და [[ჯორჯ ჰერბერტ უოლკერ ბუში|ჯორჯ ბუში]]]]
[[ფაილი:USAF F-16A F-15C F-15E Desert Storm edit2.jpg|thumb|220px|ამერიკული თვითმფრინავები ბომბავენ ქუვეითის ტერიტორიას. 1991 წელს დაწყებული [[სპარსეთის ყურის ომი (1990-1991)|სპარსეთის ყურის ომი]]]]
[[ვიეტნამის ომი|ვიეტნამის ომში]] მარცხმა შეარყია საკუთარი სახელმწიფოს ძლიერების რწმენა ამერიკელ ხალხში, ეჭვის ქვეშ დადგა აგრეთვე დემოკტრატიული სისტემის ურყეობაც. რესპუბლიკელმა პრეზიდენტმა [[რიჩარდ ნიქსონი|რიჩარდ ნიქსონმა]] ბოროტად გამოიყენა ძალაუფლება, მან აღმასრულებელი ხელისუფლების დარღვევა სცადა. სახელმწიფო სისტემის ეს კრიზისი ცნობილია როგორც [[უოტერგეიტის სკანდალი]]ს სახელით. [[1972]] წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში ნიქსონი არ მოერიდა აკრძლული ხერხების გამოყენებას. მისი დავალებით სპეციალურმა საიდუმლო სამსახურის წარმომადგენლებმა დაამონტაჟეს მოსასმენი აპარატურა [[ვაშინგტონი (ქალაქი)|ვაშინგტონის]] ადმინისტრაციულ სასტუმრო კომპლექსში უოტერგეიტში.

უოტერგეიტის საქმის გამო ატეხილი სკანდალი თითქმის ორ წელიწადს გაგრძელდა. ნიქსონმა კიდევ ერთხელ დაარღვია [[კანონი]] და სასამართლოს არ გადასცა მტკიცებულებები. [[კონგრესი|კონგრესმა]] აღძრა პრეზიდენტის იმპიჩმენტის პროცესი. ნიქსონი არ დაელოდა გადაწყვეტილებას და [[1974]] წელს თანამდებობიდან გადადგა.

70-იანი წლების ეკონომიკურმა კრიზისმა ამერიკული საზოგადოება დააფიქრა იმის შესახებ თუ რამდენად რალურია ამერიკული ოცნებისკენ წინსვლა.
70-იან წლწბში [[აშშ]] იმპორტულ საწვავს მოიხმარდა. მას შემდეგ რაც ნიქსონმა [[1973]] წლის [[იომ-ქიფურის ომი|იომ ქიფურის]] ომში მხარი [[ისრაელი|ისრაელს]] დაუჭირა. ნავთობის ექსპორტიორმა [[არაბული ქვეყნები|არაბულმა ქვეყნებმა]] აშშ-ს [[ნავთობი]]ს მიწოდება შეუწყვიტეს. ქვეყანაში დაიწყო ენერგეტიკული კრიზისი. [[1974]] წელს ნავთობის კრიზისი შეწყდა, მაგრამ [[ოპეკი|ოპეკმა]] აშშ-ს გაზრდილი ფასები დაუწესა. გაზრდილმა ფასებმა აშშ-ში [[ინფლაცია]] გამოიწვია.

[[1980]] წელს აშშ-ს პრეზიდენტი გახდა [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკელი]] [[რონალდ რეიგანი]]. საზოგადოება მზად აღმოჩნდა ახალი პრეზიდენტის კონსერვატიული პოლიტიკის მისაღებლად. რეიგანის პროგრამის ძირითადი პრინციპები იყო ძველი ფასეულობების აღდგენასა და განმტკიცებაში. სახელმწიფოს როგორც მარეგულირებელი ფუნქციები მკვეთრი შეუმცირდა. ძველ ფასეულათა შორის რეიგანისთვის მთავარი ინდივიდუალიზმი იყო. [[1982]] წელს ნავთობზე ფასების დაცემამ ხელი შეუწყო ინფლაციის შეჩერებას. [[1983]]-[[1984]] წლებში დაიწყო მეურნეობის საგრძნობი გამოცოცხლება. აშშ ეკონომიკის აღმავლობის ერთ ერთ ყველაზე ხანგრძლის პერიოდში შევიდა. [[1982]]-[[1987]] წლებში ქვეყანაში გაჩნდა 13 მლნ ახალი სამუშაო ადგილი.

[[1988]] წლის არჩევნებში პრეზიდენტი გახდა [[ჯორჯ ჰერბერტ უოლკერ ბუში|ჯორჯ ბუში]]. ბევრი ხმა ბუშმა ყოფილი [[აშშ-ის პრეზიდენტების სია|პრეზიდენტის]] პოპულარობით მიიღო. თავდაპირველად ბუში ინარჩულებდა რეიგანის კონსერვატიულ პოლიტიკას. [[1991]] წლიდან კი დაიწყო ეკონომიური დაღმავლობა. გადაუჭრელი რჩებოდა სოციალური პრობლემებიც. ამერიკის პრეზიდენტებს შორის ბუშს ხვდა წილად ეწარმოებინა ვიეტნამის ომის შემდგომ ყველაზე დიდი [[ომი]].

[[1990]] წელს [[ერაყი]]ს დიქტატორმა [[სადამ ჰუსეინი|სადამ ჰუსეინმა]] მოახდინა [[ქუვეითი]]ს ოკუპირება. [[გაერო]]ს 12 რეზოლუციიდან ვერცერთმა ვერ იმოქმედა [[დიქტატორი|დიქტატორზე]]. [[1991]] წელს აშშ-მ და მისმა მოკავშირეებმა დაიწყეს ომი [[ერაყი]]ს წინააღმდეგ. [[აშშ]], [[დიდი ბრიტანეთი]], [[საფრანგეთი]], [[საუდის არაბეთი]] და [[ქუვეითი]]ის თვითმფრინავები ბომბავდნენ ერაყელთა ობიექტებს ქუვეითის ტერიტორიაზე. ხმელეთზე მოქმედებდა სადესანტო ჯარები რომლებიც საუკეთესო იარათით იყვნენ აღჭურვილნი. ერაყელები კი უვარგისი საბჭოური იარაღებით იბრძოდნენ. ჰუსეინის სამხედრო ჯარების განადგურებას 100 სთ დასჭირად. გაცილებით ძნელი აღმოჩნდა ომის [[ეკოლოგია|ეკოლოგიური]] შედეგების ლიკვიდირება. ერაყელებმა ცეცხლს მისცეს [[ნავთობი]]ს 600 ჭაბურღილი ქუვეითის ტერიტორიაზე. ხანძრის ჩაქრობას 9 თვე დასჭირდა, დიდი რაოდენობით ნავთობი ჩაიღვარა [[სპარსეთის ყურე]]ში.

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commonscat|History of the United States}}
* [https://web.archive.org/web/20080612003100/http://www.america.gov/publications/books/history-outline.html ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორია] 
* [http://www.archives.gov/ აშშ-ს ნაციონალური არქივი]
* [http://www.historians.org/ ამერიკის ისტორიული საზოგადოება]
* [http://www.americanhistorycalendar.com American History Calendar] 
* [http://www.journalofamericanhistory.org/ ამერიკის ისტორიული დღიური]
* [http://www.animatedatlas.com/timeline.html Colored Timeline of American History broken down by theme]
* [http://backstoryradio.org BackStory - Public Radio show exploring American History]

{{ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნების ისტორია}}
{{აშშ-ის ადმინისტრაციული ერთეულების ისტორია}}
{{კოლონიზატორი სახელმწიფოები}}

[[კატეგორია:აშშ-ის ისტორია| ]]

<!-- interwiki -->