იხილეთ წყარო გვერდისთვის ბრაზილია

{{მმ}}
{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = ''República Federativa do Brasil''
|სრული_სახელი = ბრაზილიის ფედერაციული რესპუბლიკა
|საერთო_სახელი = ბრაზილია
|დროშა = Flag_of_Brazil.svg
|გერბი = Coat_of_arms_of_Brazil.svg
|რუკა = Brazil (orthographic projection).svg
|ჰიმნი = [[ფაილი:Hino-Nacional-Brasil-instrumental-mec.ogg|noicon|center]]<br />[[ბრაზილიის ჰიმნი|Hino Nacional Brasileiro]]<br /><small>{{pt icon}}</small><br /><small>([[ქართული ენა|ქართ]]: ბრაზილიის ეროვნული ჰიმნი)</small>
|დევიზი = „Ordem e Progresso“ <br />(წესრიგი და პროგრესი)
|ოფიციალური_ენები = [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]]<ref>{{cite web|title=Demographics|publisher=Brazilian Government|year=2011|url=http://www.brasil.gov.br/sobre/brazil/brazil-in-numbers/demographics|accessdate=2011-10-08}} {{en}}</ref> 
|დედაქალაქი = [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]]
|latd=
|latm=
|latNS=
|longd=
|longm=
|longEW=
|უდიდესი_ქალაქი = [[სან-პაულუ]]
|მთავრობის_ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] 
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[ბრაზილიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ლუის ინასიუ ლულა და სილვა]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = ვიცე–პრეზიდენტი
|ლიდერის_სახელი_2 = ჟერალდუ ალკმინი
|ლიდერის_ტიპი_3 = 
|ლიდერის_სახელი_3 = 
|რანგი_ფართობით = მე-5
|ფართობი = 8 514 877
|წყალი_% = 0,65
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 193 946 886<ref name=popdata>Brazilian Institute of Geography and Statistics. [http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/noticia_impressao.php?id_noticia=1961 2011 Population Projection]</ref>
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = მე-5
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2012
|მოსახლეობის_ცენზი = 190 732 694<ref>IBGE. [http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/noticia_visualiza.php?id_noticia=1766&id_pagina=1 Censo 2010: população do Brasil é de 190.732.694 pessoas].</ref>
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2010
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 22
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 
|მშპ_ppp_წელი = 2011
|მშპ_ppp = $2,294 ტრილიონი<ref name=imf>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=48&pr.y=11&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund |accessdate=2012-04-17}}</ref>
|მშპ_ppp_რანგი = მე-6
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $12,788<ref name=imf/>
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 53-ე
|აგი = 0,755<ref name=HDI11>{{cite web|title=Table 1: Human development index 2016 and its components|url=http://hdr.undp.org/en/countries|format=WEB|accessdate=2017-06-28|publisher=PNUD|author=PNUD Human Development Report 2016}}</ref>
|აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#009900;">მაღალი</span><ref name="2012ciagini">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html Country Comparison to the World: Gini Index – Brazil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |date=2007-06-13 }} [[The World Factbook]]. Retrieved on 2012-04-03.</ref>
|აგი_რანგი = 84-ე
|აგი_წელი = 2011
|ვალუტა = [[რეალი]]
|ვალუტის_კოდი = BRL
|ქვეყნის_კოდი = BRA
|დროის_სარტყელი = [[UTC-02:00]]-დან [[UTC-5]]-მდე
|ზაფხულის_დრო = 
|cctld = [[.br]]
|სატელეფონო_კოდი = +55
|სატელეფონო_კოდი_მითითება = 
|სქოლიო = 
}}

'''ბრაზილია''' ({{lang-pt|''Brasil''}}), ოფიციალურად '''ბრაზილიის ფედერაციული რესპუბლიკა'''<ref>As on for example the [http://www.brasil.gov.br/?set_language=en national website].</ref><ref name="Mugnier">{{cite journal|last=Mugnier|first=Clifford|date=January 2009|title=Grids & Datums – Federative Republic of Brazil|url=http://www.asprs.org/resources/GRIDS/01-2009-brazil.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090621192851/http://www.asprs.org/resources/grids/01-2009-brazil.pdf|archivedate=2009-06-21|accessdate=2012-11-19}}</ref> ({{lang-pt|''República Federativa do Brasil''}}) — [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] კონტინენტისა და [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] რეგიონის უდიდესი ქვეყანა. იგი მეხუთე უდიდესი სახელმწიფოა მსოფლიოში როგორც ფართობის (8 514 877 კმ²) ისე მოსახლეობის მხრივ (203 მლნ, 2022 წ).<ref name="popdata"/><ref name="CIA Geo"/> ბრაზილია უდიდესი [[ლუზოფონია|ლუზოფონური]] ქვეყანაა მსოფლიოში და ერთადერთი [[ამერიკა]]ში.<ref name="CIA Geo">{{cite web|title=País tem 90 milhões de domicílios, 34% a mais que em 2010|booktitle=|publisher=Agência de Notícias - IBGE (in Brazilian Portuguese).|year=2024|url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010|accessdate=28 ივნისი 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222121846/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html|archivedate=5 ივლისი 2023}}</ref>

ბრაზილიას აღმოსავლეთიდან ესაზღვრება [[ატლანტის ოკეანე]], სადაც სანაპირო ზოლის სიგრძე 7,491 კმ–ს შეადგენს.<ref name="CIA Geo"/> ჩრდილოეთით [[საზღვარი (სახელმწიფო)|ესაზღვრება]] [[ვენესუელა]], [[გაიანა]], [[სურინამი]], და [[საფრანგეთის ზღვისიქითა გაერთიანება|საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორია]] — [[საფრანგეთის გვიანა]], ჩრდილო–დასავლეთით — [[კოლუმბია]], დასავლეთით — [[ბოლივია]] და [[პერუ]], სამხრეთ–დასავლეთით — [[არგენტინა]] და [[პარაგვაი]], სამხრეთით — [[ურუგვაი]]. ფლობს მრავალ [[არქიპელაგი|არქიპელაგს]], მათ შორის [[ფერნანდუ-დი-ნორონია]]ს, [[როკასი|როკასს]], [[წმინდა პეტრესა და წმინდა პავლეს არქიპელაგი|წმინდა პეტრესა და წმინდა პავლეს არქიპელაგს]], [[ტრინიდადი და მარტინ ვასი|ტრინიდადი და მარტინ ვასს]]. ესაზღვრება სამხრეთ ამერიკის ყველა ქვეყანას, გარდა [[ეკვადორი]]სა და [[ჩილე]]სი.

მას შემდეგ, რაც [[1500]] წელს ბრაზილიის მიწაზე ფეხი [[პედრუ ალვარეშ კაბრალი|პედრუ ალვარეშ კაბრალმა]] დადგა, ეს ქვეყანა [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] კოლონია იყო [[1815]] წლამდე, როდესაც შეიქმნა [[პორტუგალიის, ბრაზილიისა და ალგარვეს გაერთიანებული სამეფო]]. კოლონიური ბორკილები [[1808]] წელს დაიმსხვრა, როდესაც პორტულაგიაში ნაპოლენის შეჭრის შემდეგ პორტუგალიის კოლონიური იმპერიის დედაქალაქი [[ლისაბონი]]დან [[რიო-დე-ჟანეირო]]ში გადავიდა.<ref name="CIA Intro">{{cite web |title=Introduction of Brazil |booktitle=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |year=2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html |accessdate=2008-06-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222121846/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html |archivedate=2015-12-22 }}</ref> დამოუკიდებლობა [[1822]] წელს გამოცხადდა [[ბრაზილიის იმპერია|ბრაზილიის იმპერიის]] შექმნით, რომელიც უნიტარული სახელმწიფო იყო კონსტიტუციური მონარქიითა და საპარლამენტო სისტემით. [[1889]] წელს ბრაზილია [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] გახდა, მას შემდეგ რაც ხელისუფლების სათავეში [[სამხედრო ხუნტა]] მოვიდა. ამ დროისთვის მოქმედებდა 1824 წელს ორპალატიანი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ მიღებული კონსტიტუცია.<ref name="CIA Intro"/> ამჟამინდელი კონსტიტუცია ქვეყანამ 1988 წელს მიიღო, რომელიც ბრაზილიას ფედერალურ სახელმწიფოდ განსაზღვრავს.<ref name="Constituição">{{cite web |title=Brazilian Federal Constitution |publisher=Presidency of the Republic |year=1988 |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |language=Portuguese |accessdate=2008-06-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archivedate=2007-12-13 }} {{cite web |title=Brazilian Federal Constitution |publisher=v-brazil.com |year=2007 |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |quote=Unofficial translate |accessdate=2008-06-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archivedate=2018-09-28 }}</ref> ფედერაცია შედგება ფედერალური რაიონების — 26 [[ბრაზილიის შტატები|შტატისგან]], რომლებიც საერთო ჯამში 5 564 მუნიციპალიტეტად იყოფა.<ref name="Constituição"/><ref>{{cite web |title=Territorial units of the municipality level |publisher=Brazilian Institute of Geography and Statistics |year=2008 |url=http://www.sidra.ibge.gov.br/bda/territorio/tabunit.asp?n=6&t=2&z=t&o=4 |language=Portuguese |accessdate=2008-06-03}}</ref>

[[ბრაზილიის ეკონომიკა]] მსოფლიოში მეექვსე უდიდესია [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს თვალსაზრისით და მეშვიდე [[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]]ს მიხედვით (2011).<ref name="siteresources.worldbank.org">"[http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf World Development Indicators database]" (PDF file), World Bank, 7 October 2009.</ref><ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=25 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archivedate=4 ივნისი 2011 }}</ref> ბრაზილიის ეკონომიკა მსოფლიოში ერთ–ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდია. ეკონომიკურმა რეფორმებმა ქვეყანას ახალი საერთაშორისო აღიარება მოუტანა.<ref>{{cite news |last=Clendenning |first=Alan |title=Booming Brazil could be world power soon |page=2 |publisher=[[USA Today]] – The Associated Press |date=2008-04-17 |url=http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm |accessdate=2008-12-12}}</ref> ბრაზილია დამფუძნებელი წევრია [[გაერო]]სი, [[დიდი ოცეული]]ს, [[პორტუგალიურენოვანი ქვეყნების თანამეგობრობა|პორტუგალიურენოვანი ქვეყნების თანამეგობრობის]], [[ლათინური კავშრი]]ს, [[იბერო-ამერიკული სახელმწიფოების ორგანიზაცია|იბერო-ამერიკული სახელმწიფოების ორგანიზაციის]], [[ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია|ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის]], [[მერკოსური]]ს, [[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]]ს, არის [[BRIC]]–ის ერთ–ერთი ქვეყანა. ამავე დროს, ბრაზილია მიეკუთვნება მსოფლიოს ეკოლოგიურად 17 ყველაზე მეგამრავალფეროვან ქვეყანას; მრავალფეროვანია ველური ბუნება, ბუნებრივი გარემო, ფართოდაა წარმოდგენილი [[დაცული ტერიტორია|დაცული ტერიტორიები]].<ref name="CIA Geo"/> ინდიელთა ეროვნული ფონდის მონაცემებით, ბრაზილიის ტერიტორიაზე სახლობს 67 იზოლირებული ტომი, შესაბამისად ბრაზილიაში მსოფლიო მასშტაბით ყველაზე მეტი არაკონტაქტური ტომი ცხოვრობს.<ref>[http://www.reuters.com/article/latestCrisis/idUSN17285256 "Brazil sees traces of more isolated Amazon tribes"], Reuters</ref>

== ეტიმოლოგია ==
სიტყვა „ბრაზილია“ მომდინარეობს მცენარე [[ბრაზილიური ხე|ბრაზილიური ხისგან]] (''Caesalpinia echinata, პერნამბუკის ხე''), რომელიც ერთ დროს უხვად იზრდებოდა ბრაზილიის სანაპიროს გასწვრივ. [[პორტულაგიური ენა|პორტულაგიურ ენაში]] ამ ხეს ''პაუ-ბრაზილი'' ჰქვია, სიტყვა ''ბრაზილი'' ნიშნავს „წითელი, როგორც ნაკვერჩხალი“, რაც [[ლათინური ენა|ლათინური]] ''brasa''–დან (ნაკვერჩხალი) მომდინარეობს.<ref>[http://www.cnrtl.fr/etymologie/brésil CNRTL] – Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales {{fr}}</ref><ref>[http://michaelis.uol.com.br/moderno/portugues/index.php?lingua=portugues-portugues&palavra=brasil Michaelis] – Moderno Dicionário da Língua Portuguesa {{pt}}</ref><ref>[http://aulete.uol.com.br/site.php?mdl=aulete_digital&op=loadVerbete&pesquisa=1&palavra=brasil iDicionário Aulete] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229062555/http://aulete.uol.com.br/site.php?mdl=aulete_digital&op=loadVerbete&pesquisa=1&palavra=brasil |date=2012-02-29 }} {{pt}}</ref> იქიდან გამომდინარე, რომ ეს ხე დიდი რაოდენობით წითელ საღებავს გამოყოფდა, საკმაოდ მაღალი ღირებულების მქონე აღმოჩნდა ევროპული ტანსაცმლის ინდუსტრიისთვის, შესაბამისად ის ერთ–ერთი ყველაზე ადრეული კომერციულად გამოყენებადი პროდუქტი იყო ბრაზილიიდან. [[XVI საუკუნე]]ში, ბრაზილიის სანაპიროებზე პაუ–ბრაზილის მასობრივი გაჩეხვა დაიწყო ადგილობრივი ინდიელების მიერ, რომლებიც მას ევროპელ ვაჭრებს (ძირითადად პორტუგალიელებსა და ფრანგებს) უცვლიდნენ ევროპულ სამომხმარებლო საქონელში.<ref name="BuenoTrintaSeis">{{Pt}} Eduardo Bueno, ''Brasil: uma História'' (São Paulo: Ática, 2003; ISBN 85-08-08213-4), p.36.</ref>

ამ მიწის ოფიციალური სახელი პორტუგალიელთა ჩანაწერებში იყო „წმინდა ჯვრის მიწა“ (''Terra da Santa Cruz''), მაგრამ ევროპელი ვაჭრები და მეზღვაურები მას უბრალოდ „ბრაზილიის მიწას“ (''Terra do Brasil'') უწოდებდნენ. ეს დასახელება თანდათანობით გავრცელდა და ბოლოს ოფიციალური სახელად იქცა. ადრეული მეზღვაურები ზოგჯერ ასევე მას ასევე მოიხსენიებენ „თუთიყუშების მიწის“ (''Terra di Papaga'') სახელით.

[[გუარანის ენა]]ში, რომელიც პარაგვაის ერთ–ერთი ოფიციალური ენაა, ბრაზილიას „პინდორამა“ ეწოდება. ეს სახელი ამ რეგიონს ადგილობრივებმა უწოდეს და „პალმის ხეების მიწას“ ნიშნავს.

== ისტორია ==
[[პორტუგალია|პორტუგალიისაგან]] დამოუკიდებლობა მოიპოვა [[1822]] წელს. [[1889]] წლიდან ფედერაციული რესპუბლიკაა. ბრაზილიის მოსახლეობის ფორმირებაში უდიდესი როლი შეასრულა [[იმიგრაცია]]მ — [[1808]] წლის კანონით უცხოელებს მიწის საკუთრებაში შეძენის მიეცათ უფლება. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა აკრძალული იყო გენერალ კასტელო ბრანკოს მმართველობის წლებში. [[1988]]-[[1992|92]] წლებში პრეზიდენტის პოსტი ეკავა ფერნანდო კოლონს, რომელმაც თავისუფალი საბაზრო პოლიტიკის იდეა წამოაყენა. ბოლოს იგი დაადანაშაულეს კორუფციაში და თანამდებობიდან გადააყენეს. [[1992]] წელს [[რიო-დე-ჟანეირო]]ში ჩატარდა მსოფლიო სამიტი. 90-იან წლებში განხორციელებულმა რეფორმებმა ხელი შეუწყო ფინანსური მდგომარეობის სტაბილიზაციას.

== გეოგრაფია ==
{{მთავარი|ბრაზილიის გეოგრაფია}}
ქვეყანა მდებარეობს [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] და უკავია ამ კონტინენტის ნახევარი ტერიტორია. ესაზღვრება კონტინენტის 12 სახელმწიფოდან 10-ს (ყველას, [[ეკვადორი]]სა და [[ჩილე]]ს გამოკლებით). ესენია: [[ურუგვაი]], [[არგენტინა]], [[პარაგვაი]], [[ბოლივია]], [[პერუ]], [[კოლუმბია]], [[ვენესუელა]], [[გაიანა]], [[სურინამი]] და [[საფრანგეთის გვიანა]].მათგან ყველაზე გრძელი [[სახელმწიფო საზღვარი|საზღვარი]] აქვს ბოლივიასთან 3400 კმ, ყველაზე პატარა კი სურინამთან — 597 კმ. [[სახელმწიფო საზღვარი|საზღვრები]] მეზობელ სახელმწიფოებთან არ წარმოადგენს რთულ ბუნებრივ დაბრკოლებებს, რაც აადვილებს მის ეკონომიკურ კავშირებს კონტინენტის ქვეყნებთან. აღმოსავლეთით, ჩრდილო-აღმოსავლეთით და სამხრეთ-აღმოსავლეთით ბრაზილიას ფართო გასასვლელი აქვს [[ატლანტის ოკეანე]]ზე. სანაპირო ხაზის სიგრძეა 7491 კმ. ქვეყნის ტერიტორია აღმოსავლეთიდან დასავლეთით გადაჭიმულია 4348 კმ-ზე, ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ კი — 4320 კმ-ზე. ბრაზილია ფართობით ორჯერ ჭარბობს [[დასავლეთ ევროპა]]ს.

ბრაზილიის უზარმაზარ ტერიტორიაზე გამოიყოფა ორი მსხვილი ბუნებრივი ოლქი: [[ამაზონის დაბლობი]], რომელიც ვრცელდება ქვეყნის ჩრდილოეთით და [[ბრაზილიის მთიანეთი]], რომელიც იკავებს ქვეყნის ტერიტორიის ცენტრალურ და სამხრეთ ნაწილებს. ბრაზილიის ტერიტორიაზე არ გვხვდება ის გრანდიოზული [[მთა|მთათა სისტემები]], რომლებიც წარმოდგენილია [[კონტინენტი]]ს დასავლეთ ნაწილში.

ბრაზილიის მთიანეთი მოიცავს მთელი ქვეყნის ტერიტორიის 2/3-ს. იგი აგებულია ძველი კრისტალური [[ქანი|ქანებისაგან]], სადაც ჭარბობს [[გრანიტი]], [[გნეისი]], [[კვარციტი]]. ეს ყველაფერი დაფარულია [[დანალექი ქანები]]თ. ზოგ ადგილებში, კრისტალური ქანები გამოდიან ზედაპირზე. მთიანეთი ძირითადად ხასიათდება გორაკ-ბორცვიანი ზედაპირით, რომელიც მაღლდება ჩრდილოეთიდან სამხრეთის და სამხრეთ-აღმოსავლეთის მიმართულებით.

მთიანეთი დასავლეთით გადადის [[პანტანალის ნაკრძალი|პანტანალის ვაკეში]], ხოლო სამხრეთით — [[ლა-პლატის დაბლობი|ლა-პლატის დაბლობში]]. ჩრდილო დასავლეთით იგი თანდათან იშლება და უერთდება [[ამაზონი]]ს დაბლობს, რომლის ფართობიც 1,6 მლნ კვ.კმ-ია. მსოფლიოში უდიდესი ეს ტროპიკული დაბლობი მდებარეობს ტექტონიკური ჩაღუნვის ოლქში, რომელიც ამოვსებულია ზღვიური და კონტინენტური დანალექი მასალით.

ბრაზილია მდიდარი ქვეყანაა [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ, რაც უპირველეს ყოვლისა განპირობებულია [[გეოლოგია|გეოლოგიური]] აგებულების თავისებურებით. ქვეყანა პირველ ადგილზეა [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] [[რკინა|რკინის]], [[მანგანუმი]]ს, [[ქრომიტები]]ს, [[ბარიტი]]ს, [[პირიტი]]ს, ნიობიის და გარსის მარაგით. მეორეზეა [[ტიტანი]]ს, [[ვოლფრამი]]ს, [[კობალტი]]ს, [[კალა (ელემენტი)|კალის]], [[აზბესტი]]ს და [[კალიუმის მარილები]]ს მარაგით. ამავე დროს, ქვეყანა [[ენერგეტიკული რესურსები]]ს მნიშვნელოვან სიმცირეს განიცდის.

* '''ფართობი''': 8 511 965 კვ. კმ.
* '''ბუნება''': ''უმაღლესი მწვერვალი'' — [[პიკო-და-ნებლინა]], 3014 მ; ''მთავარი მდინარეები (კმ) —'' [[ამაზონი]] 3500 (სულ 6280), [[პურუსი]] 3000 (სულ 3210), [[რიო სან-ფრანსისკუ]] 2900, [[ტოკანტინსი (მდინარე)|ტოკანტისი]] 2700, არაგუაია 2600, რიო პარანა 2400 (სულ 4700); ''უდიდესი ტბა (კვ. კმ) —'' ლაგოა მირიმი 3000; ''მთავარი კუნძულები (კვ. კმ) —'' [[მარაჟუ]] 47 573, დიდი გურუპა 4864;''[[კლიმატი]]'' — ეკვატორული, ტროპიკული.
* '''ბუნებრივი რესურსები''': ბრაზილიას სასარგებლო წიაღისეულის დიდი მარაგი აქვს, მათ შორის ბოქსიტები, [[ოქრო]] [[რკინის მადანი]], [[მანგანუმი]], [[ნიკელი]], [[ფოსფატები]], [[პლატინა]], [[კალა]], [[ურანი]], [[ნავთობი]], [[ჰიდროენერგია]], საშენი ხე-ტყე (ტროპიკულ ზონაში).

=== კლიმატი ===
ბრაზილიის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი მდებარეობს [[ტროპიკული სარტყელი|ტროპიკულ სარტყელში]], მისი სამხრეთი ნაწილი კი ექცევა [[სუბტროპიკული სარტყელი|სუბტროპიკულ სარტყელში]]. დაბალ განედებში მდებარეობა განაპირობებს [[მზე|მზის]] [[რადიაცია|რადიაციის]] სიუხვეს და ტემპერატურის მაღალ მაჩვენებლებს, რომლებიც მერყეობს +14,7 გრადუსიდან 28,3 გრადუსამდე. ეს ტემპერატურები თანდათან კლებულკობს ჩრდილოეთიდან სამხრეთის მიმართულებით,თვიური და წლიური [[ამპლიტუდა]] კი მატულობს.

ქვეყნის მთელი ტერიტორია, ჩრდილო-აღმოსავლეთის ზოგიერთი რაიონის გამოკლებით მნიშვნელოვანი რაოდენობის ტენს იღებს — 1000 მმ-ზე მეტს წელიწადში. ტროპიკული ბრაზილიის ყველაზე ცივი თვის და ყველაზე თბილი თვეების საშუალო ტემპერატურებს შორის განსხვავება დაახლოებით 3-4 გრადუსია. ნალექები წლის მანძილზე არათანაბრად არის განაწილებული, განასხვავებენ ორ სეზონს: მშრალს და ტენიანს.

ბრაზილიის მთაინეთისათვის დაახლოებით 24-იან განედამდე, ბატონობს სუბეკვატორული [[კლიმატი]] ცხელი (22-28 გრადუსი) და ტენიანი [[ზაფხული]]თ და თბილი (17-20 გრადუსი), მშრალი [[ზამთარი|ზამთრით]]. მთიანეთის აღმოსავლეთით, კლიმატი ტროპიკული, ცხელი და ტენიანია (800-1600 მმ).

ბრაზილიის კლიმატური პირობები ხელსაყრელია ყველა სახის [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] კულტურის მოსაყვანად. ცივი პერიოდის არარსებობა კარგ საშუალებას იძლევა წელიწადში ორი, ზოგიერთი კულტურისთვის კი სამი მოსავლისათვის.

=== შიგა წყლები ===
ბრაზილიის სამდინარო ქსელი ძლიერ ხშირი და წყალუხვია. დასავლეთიდან აღმოსავლეთით, ქვეყნის მთელს ტერიტორიას კვეთს მსოფლიოს ერთ-ერთი უგრძესი, ყველაზე წყალუხვი და აუზის ფართობით ყველაზე დიდი მდინარე [[ამაზონი]], რომლის საშუალებითაც ხდება ქვეყნის ჩრდილოეთის რაიონების მორწყვა. ეს მდინარე წარმოიშვება მდინარეების — [[მარანიონი]]ს და [[უკაიალი]]ს შეერთებით და თუ მის სიგრძეს პირველი მდინარის სათავიდან გამოვითვლით, მაშინ იგი გაუტოლდება 6400 კმ-ს, ხოლო თუ მეორე მდინარიდან, 7000 კმ-ს. მდინარე ამაზონი ბრაზილიის ტერიტორიაზე 3165 კმ გაედინება. ქვეყნის ტერიტორიაზე მისი აუზი შეადგენს 4,8 მლნ კვ. კმ-ს. [[პერუ]]ს საზღვართან მისი სიგანე 1,5 კმ-ია, შუა დინებისას, ქალაქ [[მანაუსი|მანაუსთან]] 5 კმ, ხოლო ქვემო დინებისას 20 კმ. შესართავთან კი 80-150 კმ. შუა დინებისას ამაზონის სიღრმე 70 მეტრია, ქალაქ [[ობიდუსი|ობიდუსთან]] 135 მ, ხოლო შესართავთან 15-45 მ.

ამაზონს მრავალი შენაკადი აქვს. მათგან აღსანიშნავია [[პურუსი]], [[ჟურუა]], [[ტაპაჟოსი]], [[მადეირა (მრავალმნიშვნელოვანი)|მადეირა]], [[რიუ-ნეგრუ]], [[ჟაპურა]], [[ისა]]. ამაზონის რეჟიმი რთული და მრავალფეროვანია.

ბრაზილიის და ზოგადად [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] მეორე უდიდესი მდინარეა [[პარანა (მდინარე)|პარანა]], რომლის წყლებითაც ირწყვება ქვეყნის სამხრეთი და სამხრეთ-დასავლეთი. მისი მნიშვნელოვანი შენაკადებია: [[პარაგვაი (მდინარე)|პარაგვაი]], [[ტიეტე]], [[იგუასუ (მდინარე)|იგუასუ]] და სხვა. პარანა ჰიდროენერგიის დიდი პოტენციალით გამოირჩევა. ბრაზილიის სხვა მნიშვნელოვანი მდინარეებდან აღსანიშნავია: [[სან-ფრანსისისკუ (მდინარე)|სან-ფრანსისისკუ]], [[პარაიბა (მდინარე)|პარაიბა]], [[ტოკანტისი]], [[პარანაიბა]], [[ჟაკუი]]. [[ბრაზილიის ტბების სია|ქვეყანა შედარებით ღარიბია მნიშვნელოვანი ტბებით]]. გვხვდება [[ლაგუნა|ლაგუნური]] და ჭალის ტბები. ყველაზე დიდი ტბაა [[პატუსი (ტბა)|პატუსი]] (10 000 კვ. კმ).

=== ფლორა და ფაუნა ===
[[ფაილი:Amazonie.jpg|thumb|250px|ამაზონის ტყე]]
ბრაზლიის ტერიტორიის თითქმის ნახევარი დაფარულია [[ტყე]]ებით, რომელიც გავრცელებულია წითელ ფერალიტურ [[ნიადაგი|ნიადაგებზე]]. ბრაზილიის [[მცენარე]]ული საფარი ძალიან მდიდარი და მრავალფეროვანია. მისი [[ფლორა|ფლორისტული]] შემადგენლობა 50 000 მცენარეს შეიცავს, საიდანაც 12 000 ენდემურია. ტყეების ჯიშობრივი შემადგენლობის მრავალფეროვნებით, სიმჭიდროვით და მრავალიარუსლინობით გამოირჩევა ტენიანეკვატორული მარადმწვანე ტყე,რომელიც ცნობილია, როგორც ჰილეები (''ბრაზილიაში მას სელვას უწოდებენ''). ისინი ვრცელდებიან ძირითადად [[ამაზონი]]ს დასავლეთ ნაწილში. ამაზონის ტყეები ჯერ კიდევ არ არის კარგად შესწავლილი. ცნობილია 4000-ზე მეტი ჯიშის მერქნიანი ხე, ვხვდებით ასობით [[პალმები|პალმის]] ჯიშს, რომელთა შორის ყველაზე მაღალი 60 მეტრამდე იზრდება.

უფრო მრავალფეროვანი მცენარეული საფარით ხასიათდება ტყის ის ნაწილი, რომელიც წყლით არ იფარება. აქ იზრდება ისეთი ძვირფასი ჯიშები, როგორებიცაა [[მონგო]], [[პაუ-ბრაზილი]], „<nowiki/>[[რძის ხე]]<nowiki/>“, „<nowiki/>[[ნესვის ხე]]<nowiki/>“, უხვადაა [[ლიანები]]. მდინარე ამაზონის მცენარეთაგან სახელგანთქმულია ყვავილოვანი მცენარე [[ვიქტორია რეგია]], რომლის ფოთლის დიამეტრი 2,5 მეტრს აღემატება.

ბრაზილიის ყველაზე მშრალი ადგილი — მთიანეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთის შიგა რეგიონები ძირითადად დაფარულია დაბალი ეკლიანი ბუჩქებითაა და [[კაქტუსები]]თ. ქვეყნის უკიდურესი სამხრეთი წარმოდგენილია ტენიანი სუბტროპიკული სავანებით. [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] სანაპირო დაფარულია [[მანგო]]ს ბარდით.

მრავალფეროვნებით გამოირჩევა ბრაზილიის [[ფაუნა|ცხოველთა სამყარო]]. აღსანიშნავია: [[ბრაზილიური კურდრელი]], [[იაგუარი]], [[პუმა]], ბუჩქნარის ძაღლი, [[ტაპირისებრნი|ტაპირი]], [[ჭაობის ირემი]], [[ბრაზილიური შველი]], [[ანაკონდა]], სხვადასხვა სახის [[თუთიყუში]], [[ჭიანჭველაჭამია]], [[ნიანგი]] და ა.შ. მნიშვნელოვანი ყურადღება ექცევა ბუნების დაცვას და ამ მიზნით შექმნილია [[ბრაზილიის ეროვნული პარკების სია|ეროვნული პარკები]].

== სახელმწიფო ==
[[ფაილი:Brazil map en 2004.png|thumb|left]]
[[ფაილი:Brasilia Congresso Nacional 05 2007 221.jpg|thumb|250px|[[ბრაზილიის ეროვნული კონგრესი]]ს შენობა დედაქალაქ [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილიაში]]]]
* '''სახელმწიფო სისტემა''': განვითარებადი დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა.
* '''სახელმწიფოს მეთაური''': პრეზიდენტი [[ლუის ინასიუ ლულა და სილვა]] (2023).
* '''საკანონმდებლო ორგანო''': ორპალატიანი ეროვნული კონგრესი (81+513 წევრი).

ბრაზილიის ნაპირებთან პირველი [[ევროპელები]] - ზღვაოსან კარბალის მეთაურობით [[1500]] წელს გამოჩნდნენ. დაიწყო ბრაზილიის [[კოლონია|კოლონიური]] ისტორია. მეტროპოლიის განსაკუთრებული ყურადღება პირველად გამახვილდა ძვირფასმერქნიან ხე [[პაუ-ბრაზილი|პაუ-ბრაზილზე]], რომლისგანაც წარმოიშვა შემდგომში მთელი ქვეყნის სახელწოდება და რომელიც დიდი რაოდენობით გაჰქონდათ [[ევროპა]]ში. [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელთა]] კოლონიური ბატონობა გაგრძელდა [[1822]] წლამდე. ამ წლის [[7 სექტემბერი|7 სექტემბერს]] კი ქვეყანამ პოლიტიკური დამოუკიდებლობა მიიღო. ბრაზილია 67 წლის განმავლობაში [[მონარქია|მონარქიულ]] ქვეყანას წარმოადგენდა, ხოლო 1889 წლის [[15 ნოემბერი|15 ნოემბერს]] იგი [[რესპუბლიკა]]დ გამოცხადდა.

დღეისათვის მოქმედი [[კონსტიტუცია]] ქვეყანამ 1988 წელს მიიღო, რომლის ძალითაც [[სახელმწიფო]]ს და მთავრობის მეთაურია [[პრეზიდენტი]]. მას 5 წლის ვადით ირჩევენ.

ბრაზილიის უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოა [[ბრაზილიის ეროვნული კონგრესი|ეროვნული კონგრესი]], რომელიც შედგება დეპუტატთა პალატისგან (487 ადგილი, არჩევა ხდება 4 წლის ვადით) და ფედერალური სენატისგან (72 ადგილი, არჩევა ხდება 8 წლის ვადით).

პრეზიდენტისა და ეროვნული კონგრესის ადგილსამყოფელია დედაქალაქი [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]]. სახელმწიფოს მეთაურის დეპარტამენტები განლაგებულია განთიადის სასახლეში. ქვეყნის წამყვანი პოლიტიკური პარტიებიდან აღსანიშნავია: [[ბრაზილიის დემოკრატიული მოძრაობის პარტია]], [[ბრაზილიის ლიბერალური ფრონტი|ლიბერალური ფრონტი]], [[ბრაზილიის სოციალურ-დემოკრატიული პარტია|სოციალურ-დემოკრატიული პარტია]].

== ადმინისტრაციული დაყოფა ==
ბრაზილია [[ფედერაციული სახელმწიფო]]ა, რომელიც შედგება 26 შტატისა (''estado'') და 1 ფედერალური ოლქისაგან (''distrito federal''). შტატებს აქვთ თავიანთი [[კონსტიტუცია]], საკანონმდებლო ორგანო და ჰყავთ გუბერნატორები.

# '''ჩრდილოეთ ამაზონეთი''': [[აკრი (შტატი)|აკრი]] – [[ამაპა]] – [[ამაზონასი]] – [[პარა]] – [[რონდონია]] – [[რორაიმა]] – [[ტოკანტინსი]]
# '''ჩრდილო-აღმოსავლეთი''': [[ალაგოასი]] – [[ბაია (შტატი)|ბაია]] – [[მარანიანი]] – [[პარაიბა]] – [[პერნამბუკუ]] – [[პიაუი]] – [[რიუ-გრანდი-დუ-ნორტი]] – [[სეარა]] – [[სერჟიპი]]
# '''სამხრეთ-აღმოსავლეთი''': [[ესპირიტუ-სანტუ]] – [[მინას-ჟერაისი]] – [[რიო-დე-ჟანეირო (შტატი)|რიო-დე-ჟანეირო]] – [[სან-პაულუ (შტატი)|სან-პაულუ]]
# '''სამხრეთი''': [[პარანა (შტატი)|პარანა]] – [[რიუ-გრანდი-დუ-სული]] – [[სანტა-კატარინა]]
# '''ცენტრალური დასავლეთი''': [[ფედერალური ოლქი (ბრაზილია)|ფედერალური ოლქი]] – [[გოიასი]] – [[მატუ-გროსუ]] – [[მატუ-გროსუ-დუ-სული]]

== დემოგრაფია ==
{{მთავარი|ბრაზილიის დემოგრაფია}}
თანამედროვე ბრაზილიის ტერიტორია ძველად [[ინდიელები]]თ იყო დასახლებული, რომლებიც ახლაც არიან შემორჩენილი ამაზონის ჯუნგლებში. [[XVI საუკუნე|XVI]] ს-ის დასაწყისში ბრაზილია დაიპყრეს [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელმა]] კონკისტადორებმა, რომლებმაც პრაქტიკულად გაანადგურეს ადგილობრივი ინდიელები. პორტუგალიელებმა დააარსეს მსხვილი პლანტატორული მეურნეობები, რომლებიც [[აფრიკა|აფრიკიდან]] შემოყვანილი მონების შრომას იყენებდნენ.

ბრაზილიელი ერი ჩამოყალიბდა სამი ძირითადი რასის — აქ ჩამოსული ევროპული მოსახლეობის (ძირითადად [[პორტუგალიელები]]ს და [[იტალიელები]]ს), ზანგების და ინდიელი აბორიგენების შერევით. ქვეყნის ეროვნული შემადგენლობა ერთფეროვანია, მთელი მოსახლეობის 97% [[ბრაზილიელები|ბრაზილიელია]]. მნიშვნელოვნად იზრდება ქვეყნის მოსახლეობა, ძირითადად [[მოსახლეობის ბუნებრივი მატება|ბუნებრივი მატების]] ხარჯზე. [[მიგრაცია|მიგრაციის]] როლი უმნიშვნელოა.

საშუალო სიმჭიდროვე შეადგენს 18 კაცს 1 კმ. კვ-ზე. მოსახლეობა ქვეყნის ტერიტორიაზე ძალიან არათანაბრად არის განლაგებული. მოსახლეობის თითქმის ნახევარზე მეტი ცხოვრობს ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილის სანაპირო ზოლში,მთელი ტერიტორიის 1/10-ზე. [[ამაზონი]]ს ტროპიკული ტყეები,[[სავანა|სავანები]] და მთიანეთის შიგა რაიონები მეჩხერად არის დასახლებული. ქვეყნის დასავლეთის და ჩრდილოეთის შვიდ შტატში ([[აკრი (შტატი)|აკრი]], [[ამაზონასი]], [[პარა]], [[მატუ-გროსუ]], [[ამაპა]], [[რორაიმა]], [[რონდონია]]) რომლებიც ბრაზილიის ფართობის ნახევარზე მეტს მოიცავს,ცხოვრობს მთელი მოსახლეობის მხოლოდ 5 %.

ბრაზილია [[ურბანიზაცია|ურბანიზაციის]] მაღალი დონით და ამ პროცესის ინტენსიურობით ხასიათდება.

* '''მოსახლეობა''': 192,272,890 მლნ (2009), მათ შორის 55 % თეთრი (წარმოშობით [[პორტუგალიელები]], [[გერმანელები]], [[იტალიელები]], [[ესპანელები]], [[პოლონელები]]), 38 % შერეული, 6 % შავი. 
* '''ენები''': [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]]-სახელმწიფო ენა, რომელზეც მოსახლეობის 92% ლაპარაკობს, [[ესპანური ენა|ესპანური]], [[ინგლისური ენა|ინგლისური]], [[ფრანგული ენა|ფრანგული]]. 
* '''რელიგია''': [[კათოლიციზმი]]. 
* '''ქალაქები (ათ.)''': [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]] (2160, დედაქალაქი), [[სან-პაულუ]] (10 195; აგლომ. 18 847), [[რიო-დე-ჟანეირო (ქალაქი)|რიო-დე-ჟანეირო]] (6120; აგლომ. 11 437), [[ბელუ-ორიზონტი]] (2347; აგლომ. 4519), [[სალვადორი (ბრაზილია)|სალვადორი]] (2590; აგლომ. 3253), [[ფორტალეზა]] (2278; აგლომ. 3044), [[კურიტიბა]] (1670; აგლომ. 2907), [[მანაუსი]] (1644), [[რესიფი]] (1515; აგლომ. 3646).

== ეკონომიკა ==
ბრაზილია ინდუსტრიულ-აგრარული [[სახელმწიფო]]ა, მნიშვნელოვანი [[ბუნებრივი რესურსები]]თ და სამრეწველო პოტენციალით. მეოცე საუკუნის 60-იანი წლების შუა პერიოდამდე, ქვეყნის [[ეკონომიკა]] ნელი ტემპით ვითარდებოდა, მაგრამ მთავრობის ახალმა ეკონომიკურმა [[პოლიტიკა]]მ, რომელიც ცნობილია როგორც განვითარების „ბრაზილიური მოდელი“, მნიშვნელოვნად დააჩქარა ეროვნული ეკონომიკური პოტენციალის შემდგომი წინსვლა.

ბრაზილია ეროვნული შემოსავლის პოტენციალით პირველი ქვეყანაა [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] და მთელი რიგი ეკონომიკური მაჩვენებლებით შედის მსოფლიოს უმსხვილეს სახელმწიფოთა ათეულში. ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანია უცხოური [[კაპიტალი]], რომელთა შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავია [[აშშ]]-ს,[[ჩინეთი|ჩინეთს]], [[გერმანია]]ს, [[იაპონია]]ს, [[შვეიცარია]]ს, [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულ სამეფოს]]. მათი პოზიციები დიდია ქიმიურ, ფარმაცევტულ და ელექტროტექნიკურ [[მრეწველობა]]ში, [[მანქანათმშენებლობა]]ში (განსაკუთრებით საავტომობილო მრეწველობაში), [[გემთმშენებლობა]]ში.

ბრაზილიის ეკონომიკის წამყვანი დარგია [[მრეწველობა]]. საერთო სამრეწველო პოტენციალით იგი შედის მსოფლიოს 15 დიდ [[სახელმწიფო]]ს შორის. მრეწველობა წარმოების მაღალი კონცენტრაციით გამოირჩევა, ასევე მარალია ტერიტორიული კონცენტრაცია, მაგალითად, [[სან-პაულუ (შტატი)|სან-პაულუს]] შტატი, რომელსაც ქვეყნის ტერიტორიის მხოლოდ 3 % უკავია და როემლზეც ცხოვრობს ქვეყნის მოსახლეობის 20 %, აწარმოებს ეროვნული მრეწველობის 55 %-ს.

ბრაზილიის ეკონომიკის ტრადიციულ დარგებს განეკუთვნება კვების (შაქრის მრეწველობა, [[ხორცი]]ს, [[თამბაქო]]ს, ზეთსახდელი) და [[მსუბუქი მრეწველობა]]. განვითარებულია ასევე ცემენტისა და [[ცელულოზა]]-[[ქაღალდი]]ს მრეწველობა.

[[სოფლის მეურნეობა]] ბრაზილიის ეკონომიკის ერთ-ერთი წამყვანი და მნიშვნელოვანი დარგია. იგი მსოფლიოში სოფლის მეურნეობის პროდუქციის მწარმოებელი და [[ექსპორტი]]ორი უდიდესი ქვეყანაა. მეურნეობის ამ დარგში, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის 30 %-ია დასაქმებული. ჭარბობს მსხვილი მემალულური (ლატიფუნდისტური) და კაპიტალისტური მეურნეობები, გვხვდება ფერმერული ტიპიც.

სოფლის მეურნეობის წამყვანი დარგია [[მემცენარეობა]]. წამყვან საექსპორტო კულტურებს წარმოადგენს [[ყავა]], [[კაკაო]], [[ბამბა]], [[შაქრის ლერწამი]], [[ბრინჯი]] და [[სოიო]]. ყავის მოყვანით, ბრაზილია პირველი ქვეყანაა მსოფლიოში. იგი ძირითადად მოყავთ [[პარანა (შტატი)|პარანას შტატის]] ჩრდილოეთ ნაწილში, [[სან-პაულუ (შტატი)|სან-პაულუს შტატის]] ჩრდილო-დასავლეთით, [[მინას-ჟერაისი|მინას-ჟერაისის შტატის]] სამხრეთ ნაწილსა და [[ესპირიტუ-სანტუ|ესპირიტუ-სანტუს შტატში]]. ამ კულტურამ სერიოზული კრიზისი განიცადა [[1975]] წლის ყინვებისას.

* '''ეროვნული პროდუქტი''': ''მოცულობა'' - 784 მლრდ $ (მე-8 ადგილი); ''1 სულ მოსახლეზე'' - 4790 $; ''სტრუქტურა (%)'' — [[სოფლის მეურნეობა]] 11, [[მრეწველობა]] 39, მომსახურება 50.
* '''ექსპორტი''': [[ყავა]], [[შაქარი]], [[ბამბა]], საფეიქრო ნაწარმი, ხე-ტყე, [[რკინა]], მარგანეცი, მანქანები, იარაღი.
* '''ბიუჯეტი''': 100,600 მლნ $.
* '''ვალუტა''': [[რეალი (ვალუტა)|რეალი]] (BRL).
**ეროვნული ვალუტა: ფულის ერთეულია ბრაზილიური რეალი. 1 ევრო დაახლოებით 2,5 რეალია. ქვეყნის ყველა სასტუმროში შესაძლებელია გადახდა პლასტიკური ბარათებით. 1 რეალი არის 100 სენტავო.

=== ტურიზმი ===
„ტროპიკული გიგანტი“, „კონტინენტი კონტინენტში“ – სწორედ ასე ხშირად მოიხსენიებენ ყველაზე დიდ ქვეყანას სამხრეთ ამერიკაში. ტურისტებს აოცებს მისი ბუნების საოცარი მრავალფეროვნება: გადაშლილი ამაზონია და უზარმაზარი ჩანჩქერები, შფოთიანი ტროპიკული ხეები და ბარის პეიზაჟები, ოკეანეს სანაპიროები და ქოქოსის ჭალები. აქ მეზობლობენ გასაოცარი სულიერება და უმეცრება, სიმდიდრე და სიღატაკე, არქიტეკტურის ულტრათანამედროვე ფორმები და ცხოვრების ტრადიციული წყობა.

ყოველწლიურად ბრაზილიას სტუმრობს დაახლოებით 5 მლნ ტურისტი. (2007 წ. 5,02 მლნ. 2008 წ. 5,05 მტო-ს მონაცემებით) უნდა აღინიშნოს, რომ ბრაზილია დიდად განსხვავდება სამხრეთ ამერიკის სხვა სახელმწიფოებისგან. აქ ლაპარაკობენ არა ესპანურად, არამედ პორტუგალიურად; ბევრი სხვადასხვა რასისა და ხალხების შერევის გამო ჩამოყალიბდა ბრაზილიელების თავისებური ეთნიკური ტიპი.

ტროპიკულსა და სუბტროპიკულ კლიმატურ სარტყლებში მდებარეობის გამო, ბრაზილია ცნობილია, როგორც [[ბოტანიკური ბაღი]]. აქ თავმოყრილია მცენარეების 50 ათასზე მეტი სახეობა, ანუ მთელ მსოფლიოში ცნობილი მცენარეების 1/4. იმისათვის, რომ უკეთ შევაფასოთ ქვეყანაში არსებული ტურისტული რესურსები, შეიძლება პირობითად გამოვყოთ 5 ძირითადი ზონა, რომელიც გარკვეულწილად ემთხვევა მის ეკონომიკურ-გეოგრაფიულ დაყოფას: ჩრდილოეთი, ჩრდილო-აღმოსავლეთი, სამხრეთ-აღმოსავლეთი, სამხრეთი, დასავლეთი.

ჩრდილეოთი, რომელიც მოიცავს ამაზონიას,  რამდენადაც მომხიბვლელია ტურისტებისთვის, იმდენადაც რთულია ტურისტული ათვისებისთვის. აქ მთავარი ტურისტული რესურსებია — ველური, ხელუხლებელი ბუნება და ჯუნგლების ეგზოტიკა. ამაზონიაში მოგზაურობის დაწყება უმჯობესია ქალაქ მანაუსიდან, სადაც მდებარეობს აეროპორტი. ამაზონია წარმოადგენს  იდუმალ და უნიკალურ რაიონს, რომელიც მოიცავს ბრაზილიის ტერიტორიის 1/3-ს. მას უწოდებენ „დედამიწის ფილტვებს“, რადგან მთელი მსოფლიოს ჟანგბადის 50 % გამოიმუშავება ამაზონის წვიმიან ტყეში. მისი ფლორა შესწავლილია მხოლოდ 30 %-ით; მსოფლიო ფარმაცევტული ნივთიერებების 25 % იღება ამაზონიის ტყის მცენარეებიდან; აქ ბინადრობს ფრინველების 1800, ძუძუმწოვრების 250 და თევზების 1500 სხვადასხვა ჯიში.  მსოფლიო მტკნარი წყლის 20 % მოთავსებულია ამაზონსა და მის შენაკდებში. მსოფლიო 20 ყველაზე გრძელი მდინარეებიდან 10 ამაზონიაშია. ამაზონის ჩრდილოეთით, ხელუხლებელ ცივილიზაციაში, ტყებსა და სავანებში ცხოვრობენ „არაასიმილირებული ინდიელები“. მათ შეინარჩუნეს პირველყოფილი ცხოვრების წესი და ტრადიციები. მამაკაცები ნადირობენ მშვილდ-ისრებით, ქალები მიწას თოხნიან წაწვეტებული ჯოხებით. ნადირობისა და თევზაობის გარდა ისინი ეწევიან პრიმიტიულ მიწადმოქმედებას და შემგროვებლობას.
გაუვალი ტყეები, ცივილიზაციის პრაქტიკულად არარსებობა, აგრეთვე გზების ნაკლებობა, იშვიათი და ზოგჯერ მტრული მოსახლეობა, საერთო ეკონომიკური ჩამორჩენილობა, ნოტიო ეკვატორიული კლიმატი, ტყეებში მტაცებელი ცხოველებისა და შხამიანი გველების არსებობა - ეს ყველაფერი გვაძლევს საფუძველს ვიფიქროთ, რომ ჩრდილოეთში, მისი ეგზოტიკურობის მიუხედავად, ახლო მომავალში ტურიზმი ვერ განვითარდება.
ჩრდილო-აღმოსავლეთი, ქვეყნის სხვა ტერიტორიებთან შედარებით, ყველაზე ადრე იქნა ათვისებული და დასახლებული, მაგრამ ტურიზმის განვითარებაში ის დიდ როლს არ ასრულებს, რადგან აქ ძირითადად სოფლის მეურნეობით არიან დაკავებული. სტუმრების ყურადღებას იპყრობს მსხვილი საპორტო ქალაქები: რესიფი, რომელშიც მდებარეობს უძველესი უნივერსიტეტი, და ასევე სალვადორი, სადაც უამრავი არქიტეკტურული ძეგლი, უძველესი ციხეები, დიდებული ტაძრებია განლაგებული. სწორედ აქ მდებარეობს, ისეთი ცნობილი პლაჟები, როგორც იტაპანი, პიტუბა და ამარალინა.სამხრეთ-აღმოსავლეთი — ბრაზილიის ყველაზე მნიშვნელოვანი ეკონომიკური რაიონი და მთავარი ტურისტული ზონა. აქ მდებარეობს მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე თვალწარმტაცი ქალაქი — რიო-დე-ჟანეირო, ლამაზად გადაშლილი გუანაბარას ყურეს სანაპიროზე. სამხრეთის ყვავილების, მწვანე მთეების, ცისა და ზღვის სილურჯის შეხამება, მთელი წლის მანძილზე მზის სიუხვე, გუანაბარას ყურეს არაჩვეულებრივი სილამაზე მრავალი კუნძულებითა და კომფორტული პლაჟებით კოპაკაბანა, იპანემა, ლებლონიტ — ეს ყველაფერი იწვევს ტურისტებში არარეალურობის შეგრძნებას.ქალაქის სიმბოლოა ქრისტეს გიგანტური ქანდაკება, რომელიც მდებარეობს ყველაზე მაღალ მწვერვალზე — კორკოვადო. ხელგაშლილი, ქრისტე თითქოს ლოცავს და იცავს ქალაქს.

გუანაბარას ყურეს შუაში, რომელიც მდებარეობს მთებს შორის, დაფარული თეთრი, მზეზე მობრწყინვალე მწვერვალებით, ერთ-ერთი არის ცნობილი კრისტალის მწვერვალი — `შაქრის თავი~.

საღამოობით, ხასხასად განლაგებული პლაჟები იზიდავს უამრავ ტურისტსა და ადგილობრივ მოსახლეობას.  სანაპიროზე სეირნობა არის რიოს ცხოვრების ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი. ეს არის ნაცნობებისა და მეგობრების შეხვედრის ადგილი. აქ ცხოვრება ღამითაც დუღს. უამრავი ხალხია თავმოყრლი ღამის კლუბებში, ბარებში, დისკოთეკებსა და რესტორნებში.

განსაკუთრებლად უნდა აღინიშნოს ცნობილი ბრაზილიური კარნავალი. ყოველ წელს, აღდგომამდე 46 დღით ადრე რიოში იმართება დღესასწაული, რომლის მსგავსიც არ არის მთელ მსოფლიოში. ის გრძელდება 4 დღე და ღამე. სწორედ ამ ღონისძიების დროს რიოში თავმოყრილია ყველაზე მეტი სტუმარი. კარნავალისთვის მზადება მიმდინარეობს მთელი წლის განმავლობაში. ეს ნამვილად ძალიან შთამბეჭდავი და არარეალური სანახაობაა.

რიოდან სამი საათის სავალის მანძილზე განლაგებული პატარა საკურორტო ქალაქი ბუზიოსი. ოკეანის სანაპიროს გასწვრივ განლაგებულია ათეულობით კომფორტული სასტუმრო. სტუმრების მომსახურებაშია იახტები, მაღაზიები, ბარები, რესტორნები და ა.შ.

ტურიზმის მეორე მნიშვნელოვანი ცენტრია ქალაქი-გიგანტი სან-პაულო. ეს არა მხოლოდ ბრაზილიის უდიდესი სამრეწველო ცენტრია, არამედ მთელი ლათინური ამერიკის. სან-პაულო ჰგავს ჩიკაგოს - იგივე მაღალი შუშიანი შენობები, ხმაურიანი ქუჩები, შეუწყვეტელი მანქანების ნაკადი, მშენებლობის ტყეები და ამწეები. ტურისტულ ღირსშესანიშნაობებს შორის უნდა აღინიშნოს სტადიონი „პაკაემბუ“, სადაც ხშირად გამოდიოდა ცნობილი ფეხბურთელი პელე. მათთვის, ვისაც აინტერესებს ქვეყნის უნიკალური ბუნება, კარგად ცნობილია  ნაკრძალი „ბუტანტანი“ და ბოტანიკური ბაღი, სადაც ორქიდეების 32 ათასი სახეობაა წარმოდგენილი.

სანჩესი, რომელიც მდებარეობს სან-პაულოს მეზობლად, — მნიშვნელოვანი პორტია და საკურორტო ქალაქი კარგი პლაჟებითა და განვითარებული ტურისტული ინფრასტრუქტურით და ასევე ყველაზე დიდი საზღვაო აკვარიუმით.

სამხრეთ ზონა, ტურიზმის განვითარების მიხედვით, ბევრად ჩამოუვარდება წინა ზონას, თუმცა სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილთან ახლო მდებარეობა, სასიამოვნო კლიმატი და დიდი საპორტო ქალაქი პორტუ-ალეგრი, რომელიც ცნობილია შალის ნაჭრებითა და მოქსოვილი ნაკეთებობით. ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობა აქ არის იგუასუს ჩანჩქერი, რომელიც მდებარეობს ბრაზილიის, არგენტინისა და პარაგვაის საზღვარზე. ჩანჩქერები განლაგებულია მდინარეების იგუასუ და პარანას შეერთების ადგილას. ეს ნამდვილად ულამაზესი ადგილია. დასავლეთ ზონა ტურისტებისთვის მიმზიდველია, იმიტომ რომ აქ მდებარეობს ქვეყნის ახალი დედაქალაქი — ბრაზილია. ეს ქალაქი აშენებულია ერთიანი პროექტით და წარმოადგენს იდეალური ტექნოპილისის განხორციელებას. ქალაქი გაშენებულია თვითმფრინავის ფორმით.

„ფიუზელაჟის“ ცენტრს იკავებს სამი ხელისუფლების მოედანი, „ფრთებს“ — საცხოვრებელი რაიონები. ყოველ მათგანს აქვს თავისი სავაჭრო ქუჩა, ავტოსადგური, სკოლა, ეკლესია. „ცხვირში“, ცენტრიდან მოშორებით, მდებარეობს პრეზიდენტის რეზიდენცია — ავრორას სასახლე. ქალაქის ერთ-ერთი არქიტექტურული თავისებურება არის ის, რომ მთავარი მაგისტრალი დაყოფილია ორ დამოუკიდებელ ნაკადად — მანქანებისა და ქვეითად მოსიარულეთათვის. ოთხხაზიანი მაგისტრალები, მრავალსართულიანი გასასვლელები ისეა დაპროექტებული, რომ გზაჯვარედინები არც კი არსებობს.საინტერესოა, რომ ქალაქის „საცხოვრებელ“ ნაწილში, მანქანების მოძრაობა ფაქტობრივად არ არის, აქ გასაოცარი სიმშვიდე და სუფთა ჰაერია.
ასევე ტურისტების ყურადღებას იპყრობს ბოტანიკური ბაღი და ზოოპარკი.

ბრაზილია ძალიან მდიდარია ტურისტული რესურსებით, როგორც ანთროპოგენური, ისე ბუნებრივი. თუმცა, როგორც აღვნიშნე, სხვადასხვა რაიონებში ტურიზმი სხვადასხვა დონეზეა განვითარებული. ბრაზილიის ხელისუფლება ბევრ რამეს აკეთებს, იმისათვის რომ ქვეყანაში იყოს სათანადო და ხელშემწყობი პირობები ტურიზმის განვითარებისთვის, მაგრამ ხშირად რთული ბუნებრივი პირობები ქმნიან ტერიტორიის ათვისების პრობლემას. 

2009 წელს ბრაზილიას ესტუმრა 4802 საერთაშორისო ტურისტი და ამ წელს დანახარჯი იყო 5,305 მლნ.

2008 წლის სექტემბერს მიღებულ იქნა „ტურიზმის მთავარი კანონი“, რომლის მიხედვით ფედერაციული ხელისუფლების ფუნქციებში შედის ტურიზმის სექტორის სტიმულირება, გაუმჯობესება და განვითარება.

2010 წლის ნოემბერს ბრაზილიის ტურიზმის ინსტიტუტმა (ემბრატურმა) მიიღო მონაწილეობა მსოფლიო მოგზაურობის მარკეტში [[world travel market|''world travel market'']], რომელიც ჩატარდა ლონდონში. ვიზიტორებს გააცნეს ქვეყნის სხვადასხვა ღირსშესანიშნავი ადგილი და კულტურული მრავალფეროვნება.

მარიო მოსეს, ემბრატურის პრეზიდენტის, თანახმად ეკონომკური ზრდის ფონზე, ბრაზილიაში 2014 წლისთვის  გაიზრდება უცხოელი ტურისტების რაოდენობა 5-დან 8 მილიონამდე.

ტურიზმის განვითარების ძირითად მიმართულებებზე საუბრისას, უნდა აღინიშნოს ის, რომ ბრაზილიისთვის ტურბაზას ძირითადად ქმნიან აშშ, დიდი ბრიტანეთი, კანადა, გერმანია, მექსიკა, საფრანგეთი, იაპონია და სკანდინავიის ქვეყნები.

უახლესმა შეთანხმებამ ბრაზილიასა და ევროკავშირს შორის გაამაგრა ბრაზილიის პოზიციები, როგორც ერთ-ერთი მთავარი ტურისტული დანიშნულების ქვეყანა. ექსპერტების გამოთვლების თანახმად, პირველივე წელს ბრაზილიაში ჩასული ტურისტების რაოდენობა ევროპიდან გაიზრდება 335 ათასით. 

ბრაზილიამ, რომელსაც უწოდებდნენ „მძინარე გიგანტს“, გაიღვიძა, როგორც გეოეკონომიკურ, ისე გეოპოლიტიკურ ასპექტში. ქვეყანა ძალიან სწრაფი ტემპით ვითარდება და ამასთან ერთად ვითარდება ტურიზმი.

== ტრანსპორტი ==
{{მთავარი|ტრანსპორტი ბრაზილიაში}}
ბრაზილიის ტრანსპორტის უმნიშვნელოვანეს სახეობას საავტომობილო [[ტრანსპორტი]] წარმოადგენს. მიუხედავად ამისა, გზების უმრავლესობა მყარი საფარის გარეშეა. ქვეყნის ავტოპარკი 15 მლნ [[ავტომანქანა]]ს აჭარბებს.

[[სარკინიგზო ტრანსპორტი]] კონკურენციას ვერ უწევს საავტომობილოს. სარკინიგზო ქსელის სიხშირით გამოირჩევა სამხრეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ოკეანის სანაპირო.

[[სამდინარო ტრანსპორტი|სამდინარო ტრანსპორტს]] ძირითადად ადგილობრივი მნიშვნელობა გააჩნია. განსაკუთრებულია მდინარე [[ამაზონი]]ს სისტემის როლი (ამაზონის აუზის მნიშვნელოვანი ნავსადგურებია: [[ბელენი]], [[მანაუსი]], [[სორტუ-სანტანა]]).

დიდი მნიშვნელობა აქვს კაბოტიჟურ გადაზიდვებს [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] სანაპიროზე. [[საზღვაო ტრანსპორტი]] უმნიშვნელოვანეს როლს თამშობს ქვეყნის საგარეო კავშირების განვითარებაში. უდიდესი ნავსადგურებია: [[სანტუსი]], [[რიო-დე-ჟანეირო]], [[ტუბარანი]], [[სან-სებასტიანი]], [[რიუ-გრანდი]]).

მნიშვნელოვანია [[საჰაერო ტრანსპორტი]]ს როლი, როგორც საშინაო, ასევე საგარეო ტვირთბრუნვის საქმეში. ქვეყანაში 1500-ზე მეტი [[აეროპორტი]]ა, რომელთა შორის 21 საერთაშორისო კლასისაა.

== მემკვიდრეობა ==
{{მთავარი|იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ბრაზილიაში}}
ბრაზილია სამხრეთ-ამერიკის უდიდესი ქვეყანაა, რომელიც მსოფლიოში ცნობილია ფეხბურთით, ყავით, რიო-დე-ჟანეიროს კარნავალით და სამბასა და ბოსანოვას მუსიკით. ღირსშესანიშნაობანი — დედაქალაქი [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]], სალვადორ დე ბაიას, ოლინდას, გოიას, [[დიამანტინა (მინას-ჟერაისი)|დიამანტინას და ოურუ პრეტუს ისტორიული ცენტრები]], [[იგუასუს ეროვნული პარკი (ბრაზილია)|იგუასუს]], [[ჟაუს ეროვნული პარკი|ჟაუს]], [[სერა-და-კაპივარის ეროვნული პარკი|სერა–და–კაპივარის ეროვნული პარკები]].

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[რიო-დე-ჟანეირო]]

== ცნობილი ბრაზილიელები ==
* '''არქიტექტორი''' — [[ნიმეიერი, ოსკარ|ოსკარ ნიმეიერი]], 
* '''მწერლები''' — [[ჟორჟი ამადუ]], [[კოელიო, პაულო|პაულო კოელიო]]; 
* '''პოლიტიკოსები''' — [[კუბიჩეკი, ჟულესინუ|ჟუსელინუ კუბიჩეკი]], [[კარდოსო, ფერნანდო|ფერნანდო კარდოსო]]; 
* '''სპორტსმენები''' — [[პელე]], [[გარინჩა]], [[ზიკო]], [[ბებეტო]], [[რომარიო]], [[რონალდო]], [[რონალდინიო]], [[ნეიმარი]], [[კაკა]], (ყველა ფეხბურთი), ემერსონ ფიტიპალდი, [[სენა, აირტონ|აირტონ სენა]], ნელსონ პიკე (ყველა ავტორბოლა), [[ნეიმარი|ნეიმარ და სილვა სანტოს ჟუნიორი]]
* '''მომღერლები''' — [[მარისა მონტე]], [[ივეტი სანგალო]], [[სალომე დე ბაია]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons|Brazil|ბრაზილია}}
* [http://www.obamonteverde.com.br/ Tourist Guide of Brazil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706153729/http://www.obamonteverde.com.br/ |date=2011-07-06 }}
* [http://www.brasil.gov.br/?set_language=en Brazilian Federal Government]
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-b/brazil.html Chief of State and Cabinet Members] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813045053/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-b/brazil.html |date=2011-08-13 }}
* [http://www.ibge.gov.br/english/ Brazilian Institute of Geography and Statistics]
* [http://www.ptbrazil.com/ Information and Pictures Tourism of Brazil]
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html Brazil entry at The World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222121846/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html |date=2015-12-22 }}
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/brazil.htm Brazil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080705053556/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/brazil.htm |date=2008-07-05 }} at ''UCB Libraries GovPubs''
* [http://www.dmoz.org/Regional/South_America/Brazil/ Brazil at the Open Directory Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110218030907/http://www.dmoz.org/Regional/South_America/Brazil |date=2011-02-18 }}
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/brtoc.html Country Profile] from the U.S. Library of Congress (1997)

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები}}
{{სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი}}
{{ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია}}

[[კატეგორია:ბრაზილია| ]]
[[კატეგორია:სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:პორტუგალიურენოვანი ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]