იხილეთ წყარო გვერდისთვის ბუდაპეშტის მეტროპოლიტენი

{{ინფოდაფა საზოგადოებრივი ტრანსპორტი
|ინფოდაფის სიგანე = auto
|სახელი = ბუდაპეშტის მეტრო
|სურათი = Budapest_Metro_Geographical_Map.SVG
|ალტ =მეტროს რუკა 
|სურათის ზომა = 450პქ
|წარწერა =მეტროს რუკა 
|ალტ2 = 
|სურათის ზომა2 = 
|წარწერა2 = 
|სურათი3 = 
|ალტ3 = 
|სურათის ზომა3 = 
|წარწერა3 = 
|მშობლიური სახელი = Budapesti metró
|მფლობელი = ქალაქი ბუდაპეშტი
|მომსახურების არეალი = 
|მდებარეობა = [[ბუდაპეშტი]], [[უნგრეთი]]
|ტრანსპორტის ტიპი = [[მეტროპოლიტენი]]
|ხაზები = 4
|ხაზის ნომერი = 
|სადგური = 52
|დღიური მგზავრთბრუნვა = 1,12 მილიონი (2014)<ref name="BKV-report">{{cite web |author=Mátyás Jangel |url=http://ko.sze.hu/downloadmanager/download/nohtml/1/id/3174/m/3247 |title=Közszolgáltatási szerződés, utasjogok, a szolgáltatástervezés és ellenőrzés folyamata a kötöttpályás helyi- és elővárosi közforgalmú közlekedésben |publisher=BKV Zrt. Közlekedési Igazgatóság [Directorate of Public Office. Transport] |language=Hungarian |trans_title=Public service contract, passenger rights, service planning and monitoring process of local and suburban public transport rail |format=pdf |pages=10 (and 3) |date=September 2010 |accessdate=2015-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150128112007/http://ko.sze.hu/downloadmanager/download/nohtml/1/id/3174/m/3247 |archivedate=2015-01-28 }} Metro usage per day – Line 1: 120,000; Line 2: 405,000; Line 3: 630,000. (Line 4 began operations in 2014, with a 110,000 ridership estimated by Centre for Budapest Transport (BKK) based on the latest year.)</ref>
|წლიური მგზავრთბრუნვა = 463,6 მილიონი (2011)<ref name="2011-report-pg4">{{cite web |url=http://www.bkv.hu/ftp/annual_report/annualreport2011en.pdf |title=Annual Report 2011 |publisher=BKV Zrt. |format=pdf |page=4 |year=2011 |accessdate=2013-10-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131018030748/http://www.bkv.hu/ftp/annual_report/annualreport2011en.pdf |archivedate=2013-10-18 }}</ref>
|აღმასრულებელი დირექტორი = 
|სამმართველო = 
|საიტი = [http://www.bkk.hu/en/main-page/news/ bkk.hu]
|ფუნქციონირების დაწყება = {{დაიწყე თარიღი და ასაკი|1896|df=yes}}
|ფუნქციონირება დაიწყება = 
|ფუნქციონირება შეწყვიტა = 
|ოპერატორი = ბუდაპეშტის სატრანსპორტო<br /> ცენტრი (BKV)
|მარკირება = 
|მასპინძელი = 
|მახასიათებელი = 
|სატრანსპორტო საშუალება = 
|მატარებლის სიგრძე = 
|დაშორება = 
|სისტემის სიგრძე = 39,4 კმ <ref name="2011-report-pg48">{{cite web |url=http://www.bkv.hu/ftp/annual_report/annualreport2011en.pdf |title=Annual Report 2011 |publisher=BKV Zrt. |format=pdf |page=48 |year=2011 |accessdate=2013-10-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131018030748/http://www.bkv.hu/ftp/annual_report/annualreport2011en.pdf |archivedate=2013-10-18 }}</ref><ref name="Budapest-Line4">{{cite web|url=http://www.bkk.hu/en/2014/03/new-surface-transport-network-following-start-of-metro-line-m4-on-29-march-2014/|title=New Surface Transport Network Following Start of Metro Line 4 on 29 March 2014|publisher=bkk.hu|date=28 March 2014|accessdate=2014-03-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180527211437/https://bkk.hu/en/2014/03/new-surface-transport-network-following-start-of-metro-line-m4-on-29-march-2014/|archivedate=27 მაისი 2018}}</ref>
|მარშრუტები = 
|ლიანდის ზომა = 1435 მმ (სტანდარტული)
|ძველი ლიანდი = 
|სიმრუდის მინიმალური რადიუსი = 
|ელექტრიფიკაცია = 
|საშუალო სიჩქარე = 
|მაქსიმალური სიჩქარე = 80 კმ/სთ
|რუკა = {{ბუდაპეშტის მეტროს მარშრუტების სქემა}}
|რუკის სახელი = 
|რუკის მდგომარეობა = collapsed
}}
'''ბუდაპეშტის მეტროპოლიტენი''' ({{lang-hu|budapesti metró}}) — [[უნგრეთი]]ს დედაქალაქ [[ბუდაპეშტი]]ს [[მეტროპოლიტენი]]ს სისტემა. იგი არის ყველაზე ძველი ელექტრიფიცირებული მიწისქვეშა სარკინიგზო სისტემა კონტინენტური ევროპის ტერიტორიაზე. შედგება ოთხი ხაზისგან — აქედან ერთი ძველი და სამი ახალია, სამი მათგანი ერთ გადასაჯდომ სადგურ „დეაკ ფერენც ტერზე“ (უნგრ. Deák Ferenc tér. ფერენც დეაკის მოედანი) იკვეთებიან. ხაზების საერთო სიგრძეა 39,4 კმ-ია და მასზე 52 სადგურია განლაგებული. სიძველით მსოფლიოს მასშტაბით მას მხოლოდ [[ლონდონის მეტროპოლიტენი]] (1863) უსწრებს. ბუდაპეშტის პირველი ხაზი - M1 ექსპლუატაციაში შევიდა 1896 წელს. სამუშაო დღეებში მეტროს დაახლოებით 1 200 000 ადამიანი გადაჰყავს (2014).

M1 ხაზი, იმ დროისთვის რადიკალურად ახალი ინოვაციების დამსახურებით გახდა ელექტრო და ელექტრონიკის ინჟინერთა ინსტიტუტის ნიშანსვეტი:  რკინიგზის ინოვაციურ ელემენტთა შორის იყო ტრამვაის ორმიმართულებიანი ვაგონები, რომელთა გამოყენებაც შეიძლებოდა ტრამვაის ხაზზე, ელექტრიფიცირებული განათება სადგურებსა და ვაგონებში, ასევე საკონტაქტო გამტარი კონსტრუქცია მესამე, საკონტაქტო რელსის ნაცვლად.

2002 წლიდან M1 ხაზი შედის უნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში. 
== ისტორია ==
'''M1 ხაზი - Földalatti''' ბუდაპეშტის მეტროპოლიტენის ხაზთა შორის უძველესია. იგი ექსპლუატაციაში შევიდა 1896 წლის 2 მაისს, სამშობლოს მოპოვების (უნგრელების დუნაიზე მოსვლა) 1000 წლის იუბილის აღსანიშნავად. მეტროპოლიტენის გახსნის ცერემონიალს უძღვებოდა ავსტრიის იმპერატორი და უნგრეთის მეფე [[ფრანც იოზეფ I]], ვის სახელსაც უკავშირდება ოპერატორი კომპანიის სახელი - "Ferenc József Földalatti Villamos Vasút Rt."

მეტროპოლიტენის პირველი ხაზის მშენებლობის თავდაპირველი მიზანი იყო ბუდაპეშტის საქალაქო პარკში სატრანსპორტო სისტემის მიყვანა ელეგანტური [[ანდრაშის გამზირი|ანდრაშის გამზირის]] გასწვრივ, მიწისზედა სატრანსპორტო ნაგებობების და კონსტრუქციების მშენებლობის გარეშე, რათა არ მომხდარიყო შენობების იერსახის ცვლილება ან/და დამახინჯება. 1870 წელს, ეროვნულმა ასამბლეამ მიიღო მეტროპოლიტენის გეგმა და 1894 წელს [[Siemens & Halske|Siemens & Halske AG]]-ის შვილობილი, უნგრული კომპანია შეუდგა სამშენებლო სამუშაოებს. 2000-მა მუშაკმა, უახლესი ტექნოლოგიებით 2 წელიწადზე ნაკლებ დროში შეძლეს „ათასწლეულის პროექტი“ დასრულება.

M1 ხაზი გადიოდა ანდრაშის გამზირის ქვეშ, ვერეშმარტის მოედნიდან (უნგრ. Vörösmarty tér, ყოფ. გიზელას მოედანი, უნგრ. Gizella tér, ქალაქის ცენტრი) ალატკერტამდე (უნგრ. Állatkert - ზოოპარკი), და მასზე განლაგებული იყო 11 სადგური — 9 მიწისქვეშა და 2 მიწისზედა (დღეს თერთმეტივე სადგური მიწის ქვეშ მდებარეობს). 

1973 წელს მოხდა ამ ხაზის ჩრდილოეთ ნაწილის რეკონსტრუქცია - აშენდა ახალი სადგური მეხიკოი-უტი (უნგრ. Mexikói út), რომელმაც შეითავსა ბოლო გაჩერების ფუნქცია, მოხდა სადგურ ალატკერტის დემონტაჟი და სადგური სეჩენი-ფურდო (უნგრ. Széchenyi fürdő) გადაკეთდა მიწისქვეშა სადგურად.

==ხაზები და განვითარება==
[[ფაილი:Budapest, M4 metró, Szent Gellért tér, 12.jpg|მინი|მარჯვნივ|Architizer A+Award 2014-ის გამარჯვებული [[სენტ-გელერტ-ტერი (ბუდაპეშტის მეტრო)|სენტ-გელერტ-ტერის სადგური]] მწვანე მე-4 ხაზზე]]
{| bgcolor=#DDDDFF cellpadding="4" cellspacing="2" margin-left:20px"
|----- bgcolor=#F8F8FF
! ხაზი
! ფერი
! მარშრუტი
! სიგრძე
! სადგური
! გაიხსნა
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| [[ფაილი:BKV metro.svg|25px|link=ხაზი 1 (ბუდაპეშტის მეტრო)]][[ფაილი:BKV m 1 jms.svg|25px|link=ხაზი 1 (ბუდაპეშტის მეტრო)]] || style="color: black; background-color: #ffdb03" | ყვითელი
| [[ვერეშმარტი-ტერი (ბუდაპეშტის მეტრო)|ვერეშმარტი-ტერი]] ↔ [[მექსიკოი-უტი (ბუდაპეშტის მეტრო)|მექსიკოი-უტი]]
| 4,4 კმ<ref name="BKV-report" /><ref>{{cite web |url=http://www.bkk.hu/wp-content/uploads/2012/08/M1.pdf |title=Az M1 Millenniumi Földalatti... |publisher=Budapesti Közlekedési Központ |page=6 |format=pdf |language=Hungarian |year=2012 |accessdate=2014-04-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130126125828/http://www.bkk.hu/wp-content/uploads/2012/08/M1.pdf |archivedate=2013-01-26 }}</ref>
| 11
| 1896
|----- bgcolor="#F8F8FF"
| [[ფაილი:BKV metro.svg|25px|link=ხაზი 2 (ბუდაპეშტის მეტრო)]][[ფაილი:BKV m 2 jms.svg|25px|link=ხაზი 2 (ბუდაპეშტის მეტრო)]] || style="color: white; background-color: #c9181d" | წითელი
| [[დელი-პაიაუდვარი (ბუდაპეშტის მეტრო)|დელი-პაიაუდვარი]] ↔ [[ერშ-ვეზერ-ტერე (ბუდაპეშტის მეტრო)|ერშ-ვეზერ-ტერე]]
| 10,3 კმ<ref name="BKV-report" /><ref>{{cite web |url=http://metros.hu/vonal/jellemzok_m2.html |title=2-es metróvonal jellemzői |language=Hungarian |accessdate=2014-04-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140331195904/http://metros.hu/vonal/jellemzok_m2.html |archivedate=2014-03-31 }}</ref><ref>Árpád Bodnár: A budapesti metró két évtizede ("Two decades of the Budapest Metro"), Városi Közlekedés, Year XXXI, Vol. 3, pp. 119-121, Budapest, 1991</ref>
| 11
| 1970
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| [[ფაილი:BKV metro.svg|25px|link=ხაზი 3 (ბუდაპეშტის მეტრო)]][[ფაილი:BKV m 3 jms.svg|25px|link=ხაზი 3 (ბუდაპეშტის მეტრო)]]
| style="color: white; background-color: #005395" | ლურჯი
| [[უიპეშტ-კეზპონტი (ბუდაპეშტის მეტრო)|უიპეშტ-კეზპონტი]] ↔ [[კებანია-კიშპეშტი (ბუდაპეშტის მეტრო)|კებანია-კიშპეშტი]]
| 17,3 კმ<ref>András Koós - Tamás Szirmay - Jenő Tiborcz: A budapesti 3-as metróvonal új szakasza ("The new section of Budapest Metro Line 3"), Városi Közlekedés, Year XXXI, Vol. 1, pp. 126-127, Budapest, 1991.</ref>
| 20
| 1976
|----- bgcolor="#F8F8FF"
| [[ფაილი:BKV metro.svg|25px|link=ხაზი 4 (ბუდაპეშტის მეტრო)]][[ფაილი:BKV m 4 jms.svg|25px|link=ხაზი 4 (ბუდაპეშტის მეტრო)]]
| style="color: white; background-color: #42a634" | მწვანე
| [[კელენფელდ-ვაშუტალომაში (ბუდაპეშტის მეტრო)|კელენფელდ-ვაშუტალომაში]] ↔ [[კელეტი-პაიაუდვარი (ბუდაპეშტის მეტრო)|კელეტი-პაიაუდვარი]]
| 7,4 კმ<ref name="Budapest-Line4" />
| 10
| 2014
|----- bgcolor="#FFFFFF"
| colspan="3" | '''სულ'''
| '''39.4 კმ'''<ref group="შენიშვნა">The total length listed here does not match the total given in the Infobox due to difference in how the line lengths are calculated, and the references used. In general, it is assumed that the figure given in the Infobox is the more accurate figure for the system's total route length.</ref>
| '''52'''
| 
|}
== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ხაზი 1 (ბუდაპეშტის მეტრო)]]
* [[მეტროპოლიტენთა სია]]'''

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.urbanrail.net/eu/bud/budapest.htm ბუდაპეშტის მეტროპოლიტენი საიტზე UrbanRail.Net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050413001256/http://www.urbanrail.net/eu/bud/budapest.htm |date=2005-04-13 }}

==შენიშვნები==
{{reflist|group="შენიშვნა"}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ბუდაპეშტის მეტრო]]
[[კატეგორია:ბუდაპეშტი|მეტროპოლიტენი]]
[[კატეგორია:მეტროპოლიტენი]]