იხილეთ წყარო გვერდისთვის გერმანული ენა

{{ინფოდაფა ენა
| სახელი = გერმანული ენა
| თვითდასახელება = deutsche Sprache
| რაოდენობა = მშობლიური ენა: დაახ. 105 მლნ. <br /> მეორე ენა: დაახ. 80 მლნ.
| ქვეყნები = {{DEU}}<br />
{{AUT}}<br />
{{CHE}}<br />
{{KAZ}}<br />
{{POL}}<br />
{{ITA}}<br />
{{PRY}}<br />
{{LUX}}<br />
{{ROM}}<br />
{{CZE}}<br />
{{HUN}}<br />
{{FRA}}<br />
{{UKR}}<br />
{{LIE}}<br />
{{DEN}}<br />
{{BEL}}<br />
{{NAM}}<br />
{{SVK}}<br />
{{SLO}}<br />
| კლასიფიკაცია =[[ინდო-ევროპული ენები]]
:[[გერმანიკული ენები]]
::[[დასავლეთ-გერმანიკული ენები]]
:::გერმანული ენა
| დამწერლობა = [[ლათინური დამწერლობა]]
| სტატუსი = {{GER}}<ref name="britannica">{{Cite encyclopedia|url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/230814/German-language|encyclopedia = Encyclopædia Britannica|publisher = Encyclopædia Britannica Online|accessdate = 2013-11-25|language = en|title = German language}}</ref><br />{{AUT}}<ref name="britannica" /><br />{{LIE}}<ref name="bbcliechtenstein">{{Cite web|url = http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/liechtenstein.shtml|title = BBC - ენები - ენები|language = en|accessdate = 2013-11-25|publisher = BBC}}</ref><br />{{CHE}}<ref name="britannica" /><br />{{LUX}}<ref name="bbcluxembourg">{{Cite web|url = http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/luxembourg.shtml|title = BBC - ენები - ენები|language = en|accessdate = 2013-11-25|publisher = BBC}}</ref><br />{{BEL}}<ref name="bbcbelgium">{{Cite web|url = http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/belgium.shtml|title = BBC - ენები - ენები|language = en|accessdate = 2013-11-25|publisher = BBC}}</ref><br /><br />{{EUR}}<ref name="eceuropa">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/languages/languages-of-europe/eu-languages_en.htm|title=ევროკავშირის ოფიციალური ენები|lang=en|accessdate=2013|publisher=ევროპის კომისია}}</ref>
| კოდები = [[ISO 639-1]]:
:de
[[ISO 639-2]]
:ger (B)
:deu (T) 
|კოდი =de
}}
[[File:Legal status of German in the world.svg|მინი|right|upright=2]]
[[File:Legal status of German in Europe.svg|მინი|right|upright=1.25]]

'''გერმანული ენა '''({{Lang-de|Deutsch}} {{IPA-de|ˈdɔʏtʃ|}}) — [[გერმანია|გერმანიის]], [[ავსტრია|ავსტრიისა]] და [[ლიხტენშტაინი]]ს ოფიციალური და [[შვეიცარია|შვეიცარიის]], [[ლუქსემბურგი|ლუქსემბურგისა]] და [[ბელგია|ბელგიის]] ერთ-ერთი [[ოფიციალური ენა]]. გერმანული [[ინგლისური ენა|ინგლისურთან]], [[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდურთან]] და [[ფრიზიული ენები|ფრიზიულთან]] ერთად [[ინდოევროპული ენები|ინდოევროპული ოჯახის]] დასავლეთ-გერმანიკული ენების ჯგუფს მიეკუთვნება.<ref name="britannica" />

== გავრცელება და სტატუსი ==

{{მთავარი|გერმანულენოვანი სამყარო}}

;ოფიციალური ენა:
* [[გერმანია]]
* [[ავსტრია]]
* [[ლუქსემბურგი]] => 
:: ფრანგულთან და ლუქსემბურგულთან ერთად.
* [[ევროპის კავშირი]] 
* [[ბელგია]] => 
:: ფრანგულთან და ნიდერლანდურთან ერთად.
* [[იტალია]]: [[ტრენტინო-ალტო-ადიჯე]]
* [[ლიხტენშტაინი]]
* [[შვეიცარია]] => 
:: ფრანგულთან, იტალიურთან და რეტო-რომანულთან ერთად.
* [[დანია]]

;გავრცელების არეალი:
* [[გერმანია]]
* [[ავსტრია]]
* [[შვეიცარია]]
* [[ლუქსემბურგი]]
* [[დანია]]: [[ჩრდილოეთ შლეზვიგი]]
* [[საფრანგეთი]]: [[ელზასი]] და [[ლოთარინგია]]
* [[პოლონეთი]]: აღმ. [[პომერანია]] და აღმ. [[სილეზია]]

* [[რუმინეთი]]
* [[ყაზახეთი]]

* [[აშშ]]
* [[კანადა]]
* [[ნამიბია]]
* სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები

== სიტყვა „deutsch“-ის ეტიმოლოგია ==
ეტიმოლოგიურად სიტყვა „deutsch“ მომდინარეობს ძველგერმანული [[სიტყვა|სიტყვისგან]] „თიოდა“ (thioda, thiodisk), რაც „ხალხის კუთვნილს“, „ეროვნულს“, „ხალხის ენაზე მოლაპარაკეს“ ნიშნავს. ამ სიტყვიდან მოდის ასევე ლათინური სიტყვა „theodisce“, რომელსაც იმ ერების აღსანიშნავად იყენებდნენ, რომლებიც [[ლათინური ენა|ლათინურად]] არ საუბრობდნენ, კერძოდ, ამ შემთხვევაში [[გერმანელები]]სა და [[ნიდერლანდელები]]ს. ნიდერლანდელები იმხანად ჯერ კიდევ არ მოიაზრებდნენ თავიანთ თავს გერმანელებისაგან გამოყოფით ცალკე.

== ისტორია ==

=== სათავეები ===

გერმანული [[ენა|ენის]] ისტორია იწყება [[VIII საუკუნე|VIII]]—[[IX საუკუნე|IX სს]]-ში ძველი ზემოგერმანული ({{Lang|de|Althochdeutsch}}) დიალექტების საფუძველზე. [[XIII საუკუნე|XIII]]—[[XV საუკუნე|XV სს]]-ში განაგრძობს განვითარებას საშუალო ზემოგერმანულის ({{Lang|de|Mittelhochdeutsch}}) სახელწოდებით, [[XV საუკუნე|XV ს]]-დან კი სრულიად ახალი სალიტურატურო გერმანული ({{Lang|de|Neuhochdeutsch}}) ენა იწყებს ჩამოყალიბებას.<ref>{{lang|de|hoch}} გერმანულად „მაღალს“, „ზემოს“ ნიშნავს. ამ შემთხვევაში აღნიშნული ტერმინი ქვეყნის ჩრდილოეთში არსებულ არაერთგვაროვან ენობრივ სურათზე მიანიშნებს.</ref> უძველესი წერილობითი ძეგლებია: სანტ-გალენის [[ლათინური ენა|ლათინურ]]-გერმანული გლოსარიუმი ([[VIII საუკუნე|VIII ს.]]), შესრულებული ალემანურ დიალექტზე, ისიდორეს ტრაქტატის თარგმანი რაინის ფრანკულ დიალექტზე ([[IX საუკუნე|IX ს]]-ის დასაწყისი).

გერმანიის ტერიტორიაზე [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნებში]] მრავლად იყო პატარ-პატარა ტერიტორიული წარმონაქმნები, რამაც განაპირობა საკმაოდ განსხვავებული დიალექტების წარმოქმნა. დიალექტთა მრავალფეროვნება ხელს უშლიდა საერთო გერმანული ენისა და კულტურის განვითარებას. ამის გამო, მე-13 საუკუნის დასაწყისში, [[გერმანელები|გერმანელმა]] პოეტებმა და მწერლებმა თავის შემოქმედებაში [[დიალექტი|დიალექტური]] სიტყვების ხმარება აიკრძალეს. სწორედ ეს დრო ითვლება საერთო გერმანული სამწერლობო, ლიტერატურული ენის შექმნის პირველ მცდელობად.

[[1521]] წელს [[მარტინ ლუთერი|მარტინ ლუთერმა]] თარგმნა [[ახალი აღთქმა|ახალი]], ხოლო [[1534]] წელს [[ძველი აღთქმა]], რითაც მან განვითარების სრულიად საფეხურზე აიყვანა გერმანული ენა.

[[ევროპა|ევროპის]] სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, სადაც სალიტერატურო ენა ძირითადად [[დედაქალაქი]]ს დიალექტს ეფუძნება, გერმანული სამწერლობო [[ენა]] შუალედურია ჩრდილოეთისა და სამხრეთის დიალექტებს შორის და ადგილობრივად ითვლება მხოლოდ [[ჰანოვერი|ჰანოვერში]]. სალიტერატურო [[ენა]]მ ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში სწრაფად ჩაანაცვლა ადგილობრივი [[დიალექტი|დიალექტები]], ხოლო სამხრეთ გერმანიაში ჯერ კიდევ უფრო მეტად განსხვავებულ დიალექტებზე საუბრობენ.

=== გერმანული ენის განვითარების პერიოდები ===

{{მთავარი|გერმანული ენის ისტორიის პერიოდიზაცია}}

: 1. [[750]]–[[1050]]: ძველი ზემოგერმანული ენა ({{Lang|de|Althochdeutsch}})
: 2. [[1050]]–[[1350]]: საშუალო ზემოგერმანული ენა ({{Lang|de|Mittelhochdeutsch}})
: 3. [[1350]]–[[1650]]: ადრეული ახალი ზემოგერმანული ენა ({{Lang|de|Frühneuhochdeutsch}})
: 4. [[1650]]–დან: ახალი ზემოგერმანული, ანუ თანამედროვე სალიტერატურო გერმანული ენა ({{Lang|de|Neuhochdeutsch}})

== ანბანი ==

გერმანული ანბანი ჩამოყალიბდა [[ლათინური ანბანი]]ს საფუძველზე. ანბანში სულ 26 ასო-ნიშანია, რომელთაგან 6 [[ხმოვანი]]ა, 20 — [[თანხმოვანი]].

{| align=center cellpadding=6 cellspacing=0 style="text-align:center;"
|-
| [[A|'''А а''']] <br />{{IPA|/'''ა'''/}}|||| [[B|'''B b''']] <br />{{IPA|/'''ბე'''/}}|||| [[C|'''C c''']] <br />{{IPA|/'''ცე'''/}}|||| [[D|'''D d''']] <br />{{IPA|/'''დე'''/}}|||| [[E|'''E e''']] <br />{{IPA|/'''ე'''/}}|||| [[F|'''F f''']] <br />{{IPA|/'''ეჶ'''/}}|||| [[G|'''G g''']] <br />{{IPA|/'''გე'''/}}|||| [[H|'''H h''']] <br />{{IPA|/'''ჰა'''/}}|||| [[I|'''I i''']] <br />{{IPA|/'''ი'''/}}|||| [[J|'''J j''']] <br />{{IPA|/'''ჲოთ'''/}}||||[[K|'''K k''']] <br />{{IPA|/'''ქა'''/}}||||[[L|'''L l''']] <br />{{IPA|/'''ელ'''/}}||||[[M|'''M m''']] <br />{{IPA|/'''ემ'''/}}
|-
|[[N|'''N n''']] <br />{{IPA|/'''ენ'''/}}||||[[O|'''O o''']] <br />{{IPA|/'''ო'''/}}||||[[P|'''P p''']] <br />{{IPA|/'''ფე'''/}}||||[[Q|'''Q q''']] <br />{{IPA|/'''ქუ'''/}}|||| [[R|'''R r''']] <br />{{IPA|/'''ეღ'''/}}|||| [[S|'''S s''']] <br />{{IPA|/'''ეს'''/}}||||[[T|'''T t''']] <br />{{IPA|/'''თე'''/}}||||[[U|'''U u''']] <br />{{IPA|/'''უ'''/}}||||[[V|'''V v''']] <br />{{IPA|/'''ჶაუ'''/}}||||[[W|'''W w''']] <br />{{IPA|/'''ვე'''/}}|||| [[X|'''X x''']] <br />{{IPA|/'''იქს'''/}}|||| [[Y|'''Y y''']] <br />{{IPA|/'''იფსილონ'''/}}||||[[Z|'''Z z''']] <br />{{IPA|/'''ცეთ'''/}}
|}

'''ხმოვნები''': [[A|A, a]]; [[E|E, e]]; [[I|I, i]]; [[O|O, o]]; [[U|U; u]]; [[Y|Y y]].

გარდა ამისა, გერმანულ ენაში არის დამატებითი ნიშნები:

* Ä, ä — ა [[უმლაუტი]]თ (წარმოითქმის გრძლად, დაახლ. '''ე:''')
* Ö, ö — ო უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად. 
* Ü, ü — უ უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.
* [[ß]] — ეს ცეტი, ანუ ორმაგი ესი (ახალი მართლწერის წესების თანახმად, ß მხოლოდ გრძელი ხმოვნების და დიფტონგების შემდეგ გამოიყენება.<ref name=":0">{{Cite web|url = http://www.duden.de/sprachwissen/rechtschreibregeln/doppel-s-und-scharfes-s|language = de|accessdate = 2013-11-25|publisher = დუდენი|title = ss და ß}}</ref> შესაბამისად, „{{Lang|de|Faß}}“ ({{IPA-de|fas|pron}}) ჩანაცვლდა „{{Lang|de|Fass}}“-ით,<ref>{{Cite web|url = http://www.dwds.de/?qu=Fass&submit_button=Suche&view=1|publisher = DWDS|title = ძიების შედეგები|accessdate = 2013-11-25|language = de}}</ref> „{{Lang|de|groß}}“ ({{IPA-de|ɡroːs|}}) კი არ შეცვლილა. შვეიცარიაში ß მთლიანად ჩაანაცვლა ss-მა.<ref name=":0" /> ß-ის ss-ით მაშინაც გამართლებულა, როცა კლავიატურას არ გააჩნია ß-ღილაკი.<ref name=":0" />)
გერმანულ ენაში ბგერა ც-სთვის ორი ასო-ნიშანია: [[Z]] და [[C]]. თუკი Z, z გამოიყენება გერმანული სიტყვების დასაწერად, იკითხება როგორც „ც“, ხოლო თუ ინგლისური ან ფრანგული სიტყვები წერია ამ ასოთი — როგორც „ზ“. არის შემთხვევები როდესაც ეს ასო გვხვდება იტალიური, პორტუგალიური, ესპანური ენებიდან გადმოტანილ საკუთარ სახელებში. ამ შემთხვევაში ეს ასო შესაბამისი ენის ფონეტიკის მიხედვით წაიკითხება. არსებობს უცხოურ წარმოშობის საკუთარ სახელთა ლექსიკონი, სადაც მითითებულია ამ სახელთა წაკითხვის, წარმოთქმის შესამაბისი წესები.

ასო-ბგერა C დამოუკიდებლად არაგერმანულ, ნასესხებ სიტყვებში, ან უცხოურ საკუთარ სახელებში გვხვდება. გერმანულში მას გამოიყენებენ ასოთა შემდეგ შეთანხმებებში: Ch, ch; Sch, sch; Tsch, tsch; –, chs; –, ck. ამ ორ უკანასკნელს დიდი ვარიანტი არ გააჩნია, რადგან არ არსებობს სიტყვა, რომელიც ამ ასოთშეთანხმებაზე დაიწყებოდა.

== ფონოლოგია ==
გერმანულ ენას მრავალი დიალექტი აქვს, თუმცა სტანდარტული გერმანულის (ზემოგერმანულის) ფონოლოგია განსხვავებულ დიალექტებზე ერთმანეთთან საკმაოდ ახლოსაა.

ასო [[V]] გერმანულ ენაში ორნაირად იკითხება: გერმანული წარმოშობის სიტყვებში იკითხება როგორც „ჶ“. მაგალითად, '''V'''ater, '''v'''ier, '''v'''iel, '''v'''oll და ა.შ.; არაგერმანულ, ძირითადად ლათინურიდან შემოსული სიტყვებში იკითხება როგორ „ვ“. მაგალითად, Re'''v'''olution, E'''v'''olution, '''V'''erb, E'''v'''aluation, Di'''v'''ergenz და ა. შ..

ასო-ბგერა [[R]]-ს რეგიონული ვარიაცია ახასისათებს და შეიძლება გამოითქვას როგორც „რ“, ისე „ღ“.

=== დიფტონგები და ასოთა კომბინაციები ===
დიფტონგების არტიკულაციისთვის დამახასიათებელი ორი ბგერის ერთგვარი მოსხლეტით წარმოთქმა.
* eu — ოი {{IPA-de|ɔʏ|}} (n'''eu''' (ნოი) — ახალი)
* äu — ოი {{IPA-de|ɔʏ|}} (tr'''äu'''men (თროიმენ) — ოცნება)
* ie — იი {{IPA-de|iː|}} (w'''ie''' (ვი:) — როგორ)
* ei — აი {{IPA-de|aɪ|}} ('''ei'''ns (აინს) — ერთი)
* h (თუ ხმოვნის შემდეგ დგას) — აგრძელებს ხმოვანს (g'''eh'''en (გე:ენ {{IPA-de|ˈɡɛːən|}}— წასვლა)
* s (ხმოვნის წინ) — ზ {{IPA-de|z|}} ('''s'''ein (ზაინ)— ყოფნა)
* s (თანხმოვნის წინ ან სიტყვის ბოლოში) — ს {{IPA-de|s|}} (ein'''s''' (აინს) — ერთი)
* st (ფუძის დასაწყისში) — შტ {{IPA-de|ʃt|}} ('''St'''raße (შტრასე)— ქუჩა, მაგრამ Fro'''st '''(ფროსტ) — ყინვა)
* sp — შპ {{IPA-de|ʃp|}} ('''sp'''äter (შპეტერ) — გვიან)
* g (სიტყვის ბოლოში) — ჰ {{IPA-de|ç|}} (zwanzi'''g''' (ცვანციჰ) — ოცი)
* ch — ხ {{IPA-de|x|}} (a, o, u ხმოვნების შემდეგ: Da'''ch '''(დახ) — სახლის სახურავი, no'''ch '''(ნოხ) — კიდევ, au'''ch '''(აუხ) — აგრეთვე). სხვა დანარჩენ შემთხვევებში - ჰ (ich (იჰ) - მე)
* sch — შ {{IPA-de|ʃ|}} ('''sch'''lecht (შლეჰთ) — ცუდი)
* tsch — ჩ {{IPA-de|tʃ|}} (Deu'''tsch''' (დოიჩ) — გერმანული)
* ck — კ {{IPA-de|k|}} (E'''ck'''e (ეკე) — კუთხე)

{{ვიკიწიგნები|გერმანული ენა/ანბანი და გამოთქმა}}
== ლექსიკა ==
'''ფრაზები და სიტყვები'''

* გამარჯობა! — {{Lang|de|Guten Tag!}}
* დილა მშვიდობისა! — {{Lang|de|Guten Morgen!}}
* საღამო მშვიდობისა! — {{Lang|de|Guten Abend!}}
* ღამე მშვიდობისა! — {{Lang|de|Gute Nacht!}}
* გამარჯობა! (''ფამილარული ფორმა'') — {{Lang|de|Hallo!}}
* გამარჯობა! (''ფამილარული ფორმა'') — {{Lang|de|Grüß dich!}}

* როგორ ხარ? — {{Lang|de|Wie geht es dir?}} / {{Lang|de|Wie geht's?}}
* კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება! — {{Lang|de|(Herzlich) Willkommen!}}
* გმადლობთ! — {{Lang|de|Danke!}} / {{Lang|de|Danke schön!}} / {{Lang|de|Vielen Dank!}}

* კი. / არა. — {{Lang|de|Ja.}} / {{Lang|de|Nein.}}
* გეთაყვა. — {{Lang|de|Bitte.}}
* ნახვამდის! — {{Lang|de|Auf Wiedersehen!}} / {{Lang|de| Tschüss!}}

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[გერმანული ენის გრამატიკა]]
* [[უცხო ენის ტესტი - გერმანული (TestDaF)]]
* [[გამოცდა გერმანული ენაში (DSH)]]
* [[გერმანისტიკა]]
* [[საზღვარგარეთის გერმანისტიკა]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{ვიკიწიგნები}}
* [http://www.schubert-verlag.de/aufgaben/uebungen_a1/a1_uebungen_index.htm დავალებები და სავარჯიშოები]
* [http://www.foreignword.com/dictionary/Georgian/ ქართულ-გერმანული და გერმანულ-ქართული ონლაინ ლექსიკონი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070630230019/http://www.foreignword.com/dictionary/georgian/ |date=2007-06-30 }}

== სქოლიო ==

{{სქოლიოს სია}}

{{ევროკავშირის ენები}}

[[კატეგორია:გერმანული ენა| ]]
[[კატეგორია:გერმანიის ენები]]
[[კატეგორია:ავსტრიის ენები]]
[[კატეგორია:ლუქსემბურგის ენები]]
[[კატეგორია:ლიხტენშტაინის ენები]]
[[კატეგორია:შვეიცარიის ენები]]