იხილეთ წყარო გვერდისთვის გვინეა

{{ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = République de Guinée
|სრული_სახელი = გვინეის რესპუბლიკა
|საერთო_სახელი = გვინეა
|დროშა = Flag_of_Guinea.svg
|გერბი = Guinea crest01.png
|რუკა = Guinea (orthographic projection).svg
|ჰიმნი = თავისუფლება 
|დევიზი = 
|ოფიციალური_ენები = [[ფრანგული ენა]], [[პულაარ კისი]], [[კპელე]], [[მანინკა]], [[სუსუ]], [[ტომა]]
|დედაქალაქი = [[კონაკრი]]
|latd=9 |latm=31 |latNS=N |longd=13 |longm=42 |longEW=W
|უდიდესი_ქალაქი = [[კონაკრი]]
|მთავრობის_ტიპი = [[უნიტარული სახელმწიფო|უნიტარული]] [[სამხედრო ხუნტა]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[შერიგებისა და განვითარების ეროვნული კომიტეტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[მამადი დუმბუია]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = 
|ლიდერის_სახელი_2 = 
|ლიდერის_ტიპი_3 = 
|ლიდერის_სახელი_3 = 
|რანგი_ფართობით = 78-ე
|ფართობი = 245 857
|წყალი_% = 
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 9 402 000
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 83-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2005
|მოსახლეობის_ცენზი = 7 156 406
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 1996
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 38
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 164-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2005
|მშპ_ppp = $18,879 მილიარდი
|მშპ_ppp_რანგი = 111-ე
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $2 035
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 142-ე
|აგი = 0,456
|აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#e0584e">დაბალი</span>
|აგი_რანგი = 160-ე
|აგი_წელი = 2007
|ვალუტა = გვინეური ფრანკი
|ვალუტის_კოდი = GNF
|ქვეყნის_კოდი = GIN
|დროის_სარტყელი = [[UTC±00:00]]
|cctld = [[.gn]]
|სატელეფონო_კოდი = 224
|სქოლიო = 
}}
'''გვინეა''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგ.]] Guinée), ოფიციალურად '''გვინეის რესპუბლიკა''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგ]]. République de Guinée) — სახელმწიფო [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკაში]]. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება [[სენეგალი]], ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან — [[მალი]], აღმოსავლეთიდან — [[კოტ-დ’ივუარი]], სამხრეთიდან — [[ლიბერია]] და [[სიერა-ლეონე]], ხოლო ჩრდილო-დასავლეთიდან [[გვინეა-ბისაუ]]. დასავლეთიდან გასასვლელი აქვს [[ატლანტის ოკეანე]]ში. დედაქალაქი [[კონაკრი]].

== ბუნება ==
გვინეის ტერიტორია თითქმის მთლიანად სუბეკვატორულ სარტყელშია. [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] ვიწრო სანაპირო ზოლი დაბლობს უჭირავს. ქვეყნის სიღრმეში აღმართულია მდინარეთა ხეობებით დასერილი ფუტა-ჯალონის პლატო (მთა ტამგე 1537 მ) და ჩრდილოეთ გვინეის მაღლობი (მთა ნიმბა 1752 მ). ჩრდილო-აღმოსავლეთით ვაკეა (300-400 მ). სასარგებლო წიაღისეულიდან მოიპოვება რკინის მადანი, [[ალმასი]], ბოქსიტები და [[ოქრო]].

=== ჰავა ===
ჰავა ეკვატორულ-მუსონურია, ცხელი, ზაფხულობით - ნოტიო. ყველაზე ცხელი თვის (მარტი ან აპრილი) საშუალო ტემპერატურა სანაპიროზე 27-დან 30&nbsp;°C-მდეა, შიგა მაღლობ რაიონებში 23&nbsp;°C-მდე. ყველაზე ცივი თვისა (აგვისტო), შესაბამისად, 24-დან 26&nbsp;°C-მდე და 18&nbsp;°C-მდე. ნალექები 1200-1500 მმ წელიწადში, სანაპიროს ზოგ რაიონში 4000 მმ-ზე მეტი.

=== შიგა წყლები ===
[[მდინარე]]თა ქსელი ხშირია. მათი დიდი ნაწილი სათავეს [[ფუტა-ჯალონი|ფუტა-ჯალონის პლატოსა]] და ჩრდილოეთ გვინეის მაღლობზე იღებს. მთავარი მდინარეებია: გამბია, [[ნიგერი (მდინარე)|ნიგერი]], ბაფინგი, კონკურე და სხვა. ეს მდინარეები უმთავრესად [[ჭორომი]]ანია და სანაოსნოდ მხოლოდ შესართავთან იყენებენ.

=== ნიადაგები და ფლორა ===
სანაპირო დაბლობის გაეწერებულ ლატერიტულ ნიადაგებზე წარსულში მარადმწვანე ნოტიო ეკვატორული ტყეები იყო. ამჟამად ეს ტყეები აქა-იქღაა შემორჩენილი. სანაპიროს გასწვრივ დამლაშებულ ქვიშიან ნიადაგებზე მანგროვიანი ტყეებია. გვინეის დანარჩენ ტერიტორიაზე ჭარბობს მეორეული ტყეები და წითელმიწა ნიადაგებზე განვითარებული სავანები.

=== ფაუნა ===
გვინეის ცხოველთა სამყარო ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად მნიშვნელოვნად გაღარიბდა. შემორჩენილია [[სპილოსებრნი|სპილო]], [[ბეჰემოთი]], [[ანტილოპები|ანტილოპა]], [[გარეული ღორი]], [[ჯიქი]], [[ავაზა]]. ბევრია [[მაიმუნები|მაიმუნი]], [[გველები|გველი]], ფრინველი. სანაპირო წყლები მდიდარია თევზით.

== ისტორია ==
გვინეის ტერიტორიაზე მცხოვრები ხალხების ადრინდელი ისტორია სუსტადაა შესწავლილი. XV საუკუნის შუა წლებში გვინეის ტერიტორიაზე დამკვიდრდნენ პირველი ევროპელები (პორტუგალიელი ზღვაოსნები), რომლებიც XIX საუკუნემდე ეწეოდნენ მონებით ვაჭრობას.

XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან ევროპულმა სახელმწიფოებმა დაიწყეს გვინეის დაპყრობა. კოლონიურ იმპერიებს შორის მეტოქეობა საფრანგეთის გამარჯვებით დასრულდა. 1895 წლამდე გვინეაში საფრანგეთის სამფლობელოები საფრანგეთის კოლონია სენეგალის შემადგენლობაში შედიოდა, შემდეგ ისინი ცალკე კოლონიებად გაიყო. 1904-1958 წლებში საფრანგეთის გვინეა საფრანგეთის დასავლეთ აფრიკის „ტერიტორიად“ ითვლებოდა.

1958 წლის 2 ოქტომბერს ტერიტორიის ასამბლეამ 1958 წლის 28 სექტემბრის რეფერენდუმის შესაბამისად დამოუკიდებელი გვინეის რესპუბლიკის შექმნა გამოაცხადა. დეკემბერში გვინეა [[გაერო|გაეროში]] მიიღეს. ქვეყნის პრეზიდენტი და მთავრობის მეთაური გახდა [[სეკუ ტურე]].

გვინეის მთავრობამ განახორციელა მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული რეფორმები. 1958 წელს გაუქმდა ბელადების ინსტიტუტი, შემოიღეს ადგილობრივი ხელისუფლების არჩევნები; გამოცხადდა ქალთა თანასწორუფლებიანობა. 1959 წელს დაწესდა შვებულების ანაზღაურება, პენსიები ზოგიერთი კატეგორიის მშრომელებისათვის. 1959 წლის 1 ნოემბერს მთავრობამ აკრძალა მიწების ყიდვა-გაყიდვა, იჯარა და სხვა მთავრობის ორგანოების სანქციების გარეშე.

1970 წლის ნოემბერში პორტუგალიელებმა გვინეის მთავრობის დამხობის მიზნით ქვეყნის ტერიტორიაზე დაქირავებული რაზმები გადასხეს, თუმცა ისინი გვინეის შეიარაღებულმა ძალებმა გაანადგურეს. 1971 წელს მიმდინარეობდა პორტუგალიის აგრესიის შედეგების ლიკვიდაცია.

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|3|143-145}}

{{ესკიზი-გვინეა}}
{{აფრიკის ქვეყნები}}
{{აფრიკის კავშირი}}

[[კატეგორია:გვინეა|*]]
[[კატეგორია:აფრიკის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ფრანგულენოვანი ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]