იხილეთ წყარო გვერდისთვის გურ-ემირი

{{ინფოდაფა მონუმენტი
|მონუმენტის სახელი   = გურ-ემირი
|მშობლიური სახელი   = {{lang-uz|Go'ri Amir}}
|სურათი            =  Go'ri Amir.jpg
|სურათის ზომა           = 300პქ  
|წარწერა            =  
|კოორდინატები      = 
|მდებარეობა        = [[სამარყანდი]], [[უზბეკეთი]]
|არქიტექტორი = 
|მოქანდაკე =   
|ტიპი              =
|მასალა            =  
|სიგრძე            =
|სიგანე            =
|სიმაღლე          =  
|დაწყება           =  
|დასრულება        =  
|გახსნა             = 
|თარიღდება  = [[1403]]-[[1404]]
|მიძღვნილია        = 
|რუკის სურათი      = 
|რუკის ტექსტი      = 
|რუკის სიგანე     = 
|რელიეფი        =
|latd  = |latm  = |lats  = |latNS  = 
|longd = |longm = |longs = |longEW = 
|lat             =  39.648611
|long            =  66.968611
|ექსტრა           =  
}}
'''გურ-ემირი''' ({{lang-uz|Go'ri Amir}}) — შუა საუკუნეების არქიტექტურული ძეგლია [[შუა აზია]]ში, [[თემურლენგი]]სა და მისი ოჯახის, [[თემურიდები]]ს საგვარეულო მავზოლეუმი [[სამარყანდი|სამარყანდში]], [[უზბეკეთი]]. 

== ისტორია ==
თემურისა და მისი მემკვიდრეების საგვარეულო სამარხი აღმართეს [[1404]] წელს ქალაქის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. მოზაიკა, რომელიც შესრულებულია ნათელი და მუქი ცისფერი მოჭიქული აგურით, ამშვენებს კედელსა და გუმბათის ყელს. მოზაიკის გეომეტრიული ფიგურები ნათელ ფერებშია წარმოდგენილი. 1420-იან წლებში, უღულ–ბეგის დროს მავზოლეუმი გააფართოეს. 

ცენტრალური აზიის ხუროთმოძღვრების ეს შედევრი მთავარ ადგილს იკავებს ისლამური არქიტექტურის მსოფლიო ისტორიაში. თემურიდების განსასვენებელმა (ასე ეწოდება [[2009]] წლიდან) უდიდესი გავლენა იქონია მის შემდეგ აგებულ დიდი მოგოლების ეპოქის ისეთ მავზოლეუმებზე, როგორიცაა [[ჰუმაუნის აკლდამა]] [[დელი]]ში და [[თაჯ-მაჰალი]]ს მავზოლეუმი [[აგრა]]ში, რომლებიც ააშენეს თემურის მემკვიდრეებმა და რომელთა წარმომადგენლებიც ამ პერიოდისთვის მართავდნენ ჩრდილოეთ ინდოეთს. 

ძეგლს რესტავრაცია ჩაუტარდა 1950-იან წლებში და 1967 წელს. 

=== მშენებლობა ===
[[ფაილი:Мавзолей Гур-Эмир. Самарканд.jpg|left|thumb|220px|გურ-ემირი 1870 წლის ფოტოზე]]
მავზოლეუმის მშენებლობა დაიწყო [[1403]] წელს და დაკავშირებული იყო მუჰამედ სულთნის, ტახტის მემკვიდრისა და თემურლენგის საყვარელი შვილიშვილის მოულოდნელ გარდაცვალებასთან. მისი მშენებლობა დაასრულა თემურლენგის მეორე შვილიშვილმა [[ულუღ ბეგი|ულუღ ბეგმა]]. 

თემურლენგის მმართველობის პერიოდში მავზოლეუმი გახდა [[თემურიდები]]ს საგვარეულო აკლდამა. ამ არქიტექტურულ ანსამბლში მდებარეობს თავად თემურის და მისი შვილების [[შაჰრუჰი]]სა და [[მირან-შაჰი]]ს, ასევე შვილიშვილების [[ულუღ ბეგი]]სა და მუჰამედ სულთნის და თემურის მრჩევლის მირ საიდ ბარაკას საფლავები. მავზოლეუმში ასევე დაკრძალული არის აბუ საიდი თემურიდის შვილი და უზბეკეთის ულუსის მმართველის [[აბულხაირ-ხანი]] შვილიშვილი გოგოს, ხან-ხადე ბეგიმის მხრიდან - სულთანი მუჰამადი<ref>Лебедева Т.И., О неисследованных погребениях Гури Амир //Археология, история и культура Средней Азии. Ташкент, 2002, с.68</ref>.

მავზოლეუმი ააშენეს შუა საუკუნეების ქალაქის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. [[ულუღ ბეგი]]ს მმართველობის პერიოდში თემურლენგის საფლავზე დადგეს ლეგენდარული ნეფრიტის საფლავის ქვა. 

=== რესტავრაცია ===
[[1916]] წელს გადააკეთეს აკლდამა და ხელახლა გაუკეთეს ქვის იატაკი.

[[1950]] წელს გარემონტეს გუმბათი და მოჭიქულობა. 

[[1967]] წელს დაიწყო მასშატაბური სარესტავრაციო სამუშაოები კომპლექსის აღსადგენად.

[[1996]] წელს [[თემურლენგი]]ს დაბადებიდან 660 წლის იუბილესთან დაკავშირებით, ფოტოებისა და ნახაზების დახმარებით აღადგინეს [[XIX საუკუნე]]ში აგებული ორი მინარეთი.

== ლეგენდები ==
[[1740]] წელს სპარსელმა მხედართმთავარმა [[ნადირ-შაჰი|ნადირ-შაჰმა]] ტემურლენგის ნეფრიტის საფლავი წაიღო და საკუთარი ტახტის წინ დადო როგორც საფეხური. ამ მომენტიდან ნადირ-შაჰს თავს წარუმატებლობები დაატყდა. მრჩევლები ურჩევდნენ სასწრაფოდ დაებრუნებინა ქვა მავზოლეუმში.

[[1941]] წელს საბჭოთა არქეოლოგებმა გახსნეს საფლავი დაარღვიეს ქვის მყუდროება და მეორე დღეს [[დიდი სამამულო ომი]] დაიწყო<ref>{{Cite web |url=http://tvkultura.ru/article/show/article_id/143506/ |title=В Екатеринбурге представили фрагмент мраморной плиты из мавзолея Тамерлана |accessdate=2017-11-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171202230537/http://tvkultura.ru/article/show/article_id/143506 |archivedate=2017-12-02 }}</ref>.

== ლიტერატურა ==
* В. А. Нильсен. У истоков современного градостроительства Узбекистана (XIX — начало XX веков). Ташкент: Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма,1988.-208 с., ISBN 5-635-00009-6
* П.Захидов. Архитектурное созвездие эпохи Темура. Ташкент: Главная редакция издательско-полиграфического концерна «Шарк»,1996.—192 с., 85.113(2)1+63.3(5У)
* Dietrich Brandenburg: ''Samarkand. Studien zur islamischen Baukunst in Uzbekistan (Zentralasien)'', Berlin: Hessling, 1972; ISBN 3-7769-0108-X
* Ernst Cohn-Wiener: ''Turan. Islamische Baukunst in Mittelasien'', Berlin: Wasmuth, 1930
* John D. Hoag: ''Islamische Architektur'', Stuttgart: Belser, 1976; ISBN 3-7630-1704-6
* John D. Hoag: ''Islam'', Stuttgart: DVA, 1986; ISBN 3-421-02855-9
* Alfred Renz: ''Geschichte und Stätten des Islam von Spanien bis Indien'', München: Prestel-Verlag, 1977 ISBN 3-7913-0360-0
* Mortimer Wheeler (Hrsg.): ''Prachtbauten des Ostens. Tempel, Grabstätten und Festungen Asiens''', Frankfurt/Main: Ariel, 1965
* Werner Speiser: ''Baukunst des Ostens'', Essen: Burkhard-Verlag Ernst Heyer, 1964
* Klaus Pander: ''Zentralasien'', Ostfildern: Dumont, 2005; ISBN 3-7701-3680-2

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.orexca.com/rus/monuments_samarkand_gur_emir_mausoleum.shtml| Исторические и архитектурные памятники Самарканда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304201652/http://www.orexca.com/rus/monuments_samarkand_gur_emir_mausoleum.shtml%7C |date=2016-03-04 }}
* [http://www.samarkand-foto.ru/categories.php?cat_id=19 Самарканд в фотографиях. Альбом «Мавзолей Гур-Эмир»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170520224643/http://samarkand-foto.ru/categories.php?cat_id=19 |date=2017-05-20 }}
* [http://e-samarkand.narod.ru/Gur-i-Emir.htm| Интернет-Проект «Виртуальный Самарканд»]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:სამარყანდის ღირსშესანიშნაობები]]
[[კატეგორია:უზბეკეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:სამარყანდის მავზოლეუმები]]
[[კატეგორია:უზბეკეთის არქიტექტურა]]