იხილეთ წყარო გვერდისთვის დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა

{{მრავალმნიშვნელოვნება**|რომანს|ამავე სახელწოდების ფილმის|დიდოსტატის მარჯვენა (ფილმი)}}
{{ინფოდაფა წიგნი |
| სახელწოდება = დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა
| სურათი = The Right Hand of the Grand Master.JPG
| სურათის ზომა = 200პქ
| ტიტრი = რომანის მეორე გამოცემის პირველი გვერდი
| ჩარჩო = '''კი'''
| წარწერა = 
| ავტორი = [[კონსტანტინე გამსახურდია]]
| ქვეყანა = [[საქართველოს სსრ]]
| ენა = [[ქართული ენა|ქართული]]
| ჟანრი = [[ისტორიული რომანი]], [[ექსპრესიონიზმი]], [[მოდერნიზმი]]
| გამომცემელი = 
| გამოც_თარიღი = [[1939]]
| მედია = 
| გვერდი = 408
| isbn = 978-9941-422-77-5
}}
'''დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა''' — [[კონსტანტინე გამსახურდია]]ს ისტორიული რომანი.

რომანს საფუძვლად უდევს [[სვეტიცხოველი|სვეტიცხოვლის]] მშენებლობის ნახევრად ლეგენდური ისტორია. მთავარი მოქმედი პირები არიან მეფე [[გიორგი I (საქართველოს მეფე)|გიორგი I]] და სვეტიცხოვლის ხუროთმოძღვარი კონსტანტინე არსაკიძე.

„დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა“ [[1938|1938]]–[[1939|1939 წლებში]] დაიწერა. რომანის მოქმედება იშლება [[XI საუკუნე|XI საუკუნის]] საქართველოში, უპირველესი ქრისტიანული ტაძრის - სვეტიცხოველის - გარშემო. რომანი ასევე არის [[1937|1937 წლის]] ტრაგედიის ალეგორიული გადატანა შორეულ წარსულში, კატასტროფულ მოვლენათა მარადიული მოდელის პოვნა და გამოხატვა, მისი წაკითხვა გარდასული ჟამის ფონზე, ხოლო ანტირუსული პათოსი დაიშიფრა ანტიბიზანტიური სულისკვეთებით.

== შექმნის ისტორია ==
„დიდოსტატის მარჯვენა“ მეოცე საუკუნის ქართული ლიტერატურის მშვენებადაა მიჩნეული. იგი თარგმნილია მსოფლიოს მრავალ ენაზე და ყველგან აღიარებული პოპულარობით და სიყვარულით სარგებლობს. [[კონსტანტინე გამსახურდია]] ამ რომანით წარმოგვიდგება ისტორიული რეალობისა და შუასაუკუნური კულტურის ბრწყინვალე მცოდნედ, გარდასულ სახეთა გაცოცხლების, მათთვის უკვდავი სულის შთაბერვის სწორუპოვარ ოსტატად. მწერლის ისტორიული რომანები, უპირველეს ყოვლისა, იმით განსხვავდებიან ისტორიულ თემაზე ჩვენში ადრე შექმნილი თხზულებებისაგან, რომ ამ ნაწერამოებებში პირველად გადაილახა ის ზღვარი, რომელსაც ისტორიზმის ტყვეობაში მყოფი მწერლები აღმართავდნენ ხოლმე მეფე-დიდებულებსა და მდაბიოთა შორის. კონსტანტინე გამსახურდიამდე იშვიათად რომ ვინმეს დაეხატოს ასეთი ცხოველმყოფელობით მეფე-ადამიანი: ტრადიციული სქემატურობით და ფრესკული ერთპლანოვნებით კი არა, არამედ თავისი ადამიანური ვნებებით და წინააღმდეგობრივი ბუნებითაც.

„დიდოსტატის მარჯვენაზე“ მუშაობა მწერალმა [[1938]] წელს დაიწყო და მასზე მუშაობა იმავე წელს დაასრულა. ნაწარმოების პირველი მონახაზი მოცემულია [[1932]] წელს დაწერილ კინოსცენარში „ვარძიის საიდუმლო“. რომანი 1939 წელს ჟურნალ [[მნათობი (XX საუკუნე)|მნათობში]] ქვეყნდებოდა, შემდეგ ის გამოიცა ნოველებთან ერთად კრებულში „თვალთაჲ“<ref>''სოსო სიგუა'', მარტვილი და ალამდარი, ტ. 1, 2003 წ., გვ. 213–214</ref>. რომანის გამოქვეყნება „მნათობში“ დაემთხვა მწერლის ვაჟის დაბადებას 1939 წლის 31 მარტს, რომელსაც ნაწარმოების ერთ–ერთი პერსონაჟის ზვიად სპასალარის სახელი დაანათლა<ref>''სოსო სიგუა'', მარტვილი და ალამდარი, ტ. 1, გვ. 218–219</ref>.

კონსტანტინე გამსახურდია აპირებდა რომანების სერიის წერას სახელწოდებით „ქართლის ცხოვრება“, რომელშიც „დიდოსტატის მარჯვენასთან“ ერთად შევიდა [[დავით აღმაშენებელი (რომანი)|დავით აღმაშენებელი]]<ref>''კონსტანტინე გამსახურდია'', „დავით აღმაშენებელი“ (პირველი წიგნის ბოლოსიტყვა), ტ. 3, 1960, გვ. 716</ref>. დაწყებული ჰქონდა „თამარის“ წერა, მეტის გაკეთება მან ვერ მოასწრო.

==სიუჟეტი==
სიუჟეტი ეფუძნება ნაწილობრივ ლეგენდარულ ამბავს სვეტიცხოველში 1010-იან წლებში ახალგაზრდა იდუმალი [[არქიტექტორი]]ს, [[არსუკისძე|კონსტანტინე არსუკიძის]] (რომანში — არსაკიძის) მოღვაწეობას. მოქმედება მიმდინარეობს მეთერთმეტე საუკუნეში და მოგვითხრობს [[გიორგი I (საქართველოს მეფე)|გიორგი პირველზე]]. გიორგი მრავალი დაუძლეველი პრობლემის წინაშე დგას, მათ შორისაა სხვადასხვა სამთო ტომების, [[ფხოვი]]ს ([[ფშავი]] და [[ხევსურეთი]]), პერიოდულად აჯანყება. გიორგი [[ქრისტიანობა|ქრისტიანია]], მაგრამ არა ისეთი მორწმუნე, როგორიც მისი მეუღლე [[მარიამ დედოფალი (საქართველო)|მარიამი]] და ყველაფერზეა წამსვლელი ფხოვის აჯანყებების ჩასახშობად. რომანის დასაწყისში მეფე გიორგის სტუმრობს მამამზე ერისთავი, რომელზეც მეფე ეჭვობს, რომ ის არის უფრო ჯაშუში და შეკრულია მთის ტომებთან. მამამზე დიდი ხანი იყო მეფე გიორგის მეგობარი და მოკავშირე, ამიტომ მისი აჯანყება ძალიან ამწუხრებს მეფეს. გიორგის აქვს სხვა პრობლემებიც. თბილისი ამ დროს არაბების ხელთაა, ხოლო ბიზანტიის იმპერატორ [[ბასილი II|ბასილ მეორეს]] მისი შვილი [[ბაგრატ IV (საქართველოს მეფე)|ბაგრატი]] მძევლად აუყვანია.

მამამზეს შვილი, ჭიაბერი, აჯანყების ერთ-ერთ მთავარ ძალას წარმოადგენს, როგორც თალაგვა კოლონკელიძე, კვეტარის მთავარი და მამა შორენასი, რომელიც არის ჭიაბერზე დანიშნული. [[მელქისედეკ I|მთავარეპისკოპოსი მელქისადეკი]] მიდის მამამზეს ციხესიმაგრეში, რათა დაარწმუნოს მთავრები და აღიარებინოს ქრისტიანობა. როცა ჭიაბერი მის ჯვარს ემთხვევა, მალევე დაიღუპება. არსებობს ეჭვი, რომ ჯვარი მოწამლეს. ზვიად ამირსპასალარი ამის შემდეგ მოახერხებს აჯანყების ჩახშობას და მეამბოხეთა დასჯას. გიორგი აგრძელებს საეკლესიო კამპანიას, თუმცა ამავდროულად ეკლესიების აშენების საწინააღმდეგოდ მიწისძვრები მოქმედებს, რომლებიც მრავლად იყო მეთერთმეტე საუკუნეში. მეფე ეკლესიების აშენებას მის მთავარ არქიტექტორს [[ფარსმან სპარსი|ფარსმან სპარსს]] (რომელიც არ არის სპარსი) ავალებს. ფარსმანს ჰქონდა უჩვეულო ცხოვრება. სხვადასხვა მიზეზის გამო მას მოუწია მრავალ ქვეყანაში მოგზაურობა და განათლების მიღება, შემდეგ კი დაუბრუნდა სამშობლოს.

ერთხელაც ნადირობისას მეფე ახალგაზრდა ლაზ ბიჭს წააწყდება და შემდეგ თან წაიყვანს. გიორგი დაინახავს არსაკიძის მხატვრულ ნიჭს და გადაწყვეტს მას ააშენებინოს სვეტიცხოველი ქართულ სტილში. ბედის ირონიით კოლონკელიძის ქალიშვილი შორენა (რომელიც არსაკიძეს უყვარს) მეფე გიორგის მოეწონება და ცოლად შერთვას გადაწყვეტს და როცა გაიგებს არსაკიძისა და შორენას ურთიერთობის შესახებ, ახალგაზრდა არქიტექტორს მარჯვენა ხელს მოკვეთავს. შორენა კი ამის შემყურე თავს მოიკლავს.

== გამოხმაურება ==
[[ფაილი:Didostati rusuli.jpg|მინიატიურა|რუსული გამოცემის ყდა]]
როგორც აღნიშნავენ, [[სტალინი|სტალინმა]] ერთ ღამეში წაიკითხა „დიდოსტატის მარჯვენა“ და, მაშინვე გააღვიძა [[ლავრენტი ბერია]], გამსახურდია შესანიშნავი მწერალი ყოფილა და რატომ არ ვიცოდიო<ref>''სოსო სიგუა'', მარტვილი და ალამდარი, გვ. 216</ref>.

„დიდოსტატის მარჯვენის“ გამო, მწერალი [[ვალერიან გაფრინდაშვილი]] გამსახურდიას ჯადოქარს ეძახდა.<ref>http://tbiliselebi.ge/?mas_id=6568&jurn_id=41&rubr_id=27</ref>

ავტორს ხელისუფლება ხელს უწყობდა, რათა რუსულ ენაზე სწრაფად ეთარგმნათ „დიდოსტატის მარჯვენა“ და „ბელადი“. ამ მიზნით მწერალი მოსკოვშიც იმყოფებოდა. აქ იგი მიიღო საბჭოთა კავშირის შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარმა ლავრენტი ბერიამ და მას დიდხანს ესაუბრა.

რომანი საბჭოთა ისტორიული პროზის მიღწევად ჩაითვალა. კრიტიკოსებიდან რომანს დადებითად გამოეხმაურა [[ბესარიონ ჟღენტი]], რომელმაც ხაზი გაუსვა რომანის უდიდეს ღირსებას<ref>''ბესარიონ ჟღენტი'', დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა, ლიტერატურული საქართველო, 30 ივლისი, 1939 წ., № 22, გვ. 3–4</ref>.

დიდოსტატის მარჯვენას კრიტიკოსებიც გამოუჩნდნენ. ჟურნალ [[ზნამიას]] [[1945]] წლის მეცხრე ნომერში გამოქვეყნდა ვ. შკლოვსკის წერილი რომანების „დიდოსტატის მარჯვენასა“ და „დავით აღმაშენებლის“ შესახებ, რომელშიც ავტორი ბრალს დებდა მწერალს, რომ მან განგებ არ ასახა თავის რომანებში X - XI საუკუნეებში [[რუსეთი|რუსეთ]]–[[საქართველო]]ს შორის არსებული ურთიერთობები, რაზეც გამსახურდიამ უპასუხა, რომ არც ერთ ცნობილ ქართულ თუ უცხოურ წყაროებში რუს–ქართველთა შორის იმდროინდელი ურთიერთობის რაიმე ნიშანწყალი არ არსებობდა.<ref>''კონსტანტინე გამსახურდია,'' ჟურნალ „ზნამიას“ რეცენზენტის საპასუხოდ, თხზულებათა რვატომეული, ტ. 6, გვ. 558</ref>

რომანისადმი შენიშვნები [[სანდრო შანშიაშვილი|სანდრო შანშიაშვილსაც]] ჰქონდა. ის ეჭვქვეშ აყენებდა რომანში ასახულ [[ფხოვი|ფხოველთა]] აჯანყების ამბებს<ref>''სანდრო შანშიაშვილი'',შენიშვნები კ. გამსახურდიას დიდოსტატის მარჯვენას გამო, მნათობი, № 6, 1944, გვ. 112–130</ref>. რაზეც მწერალმა უპასუხა, რომ მთიანეთი მუდამ ეურჩებოდა ქართველ მეფეებს, რომელთაც ეწადათ საქართველოს პოლიტიკური ცენტრალიზება. მან მოიშველია თამარის დროს მომხდარი ფხოველთა აჯანყება და განაცხადა, რომ ასეთი აჯანყება იმ დროსაც შეიძლებოდა მომხდარიყო<ref>''კონსტანტინე გამსახურდია,'' თანამედროვე რომანისათვის, თხზულებათა რვატომეული, ტ. 6, 1963</ref>.

რომანისადმი ყველაზე ხშირად გამოითქვა შენიშვნა, რომ კონსტანტინემ აღწერა არსაკიძის დასჯა სვეტიცხოველზე გამოსახული მკლავის მიხედვით, მაშინ, როცა ლეგენდის მიხედვით, ეს მკლავი ეკუთვნის გამარჯვებულ ხელოვანს. რაზეც მწერალმა შემდეგი პასუხი გასცა: „ჰო, ეგრეა, მაგრამ იდეა, რაიც საფუძვლად უდევს რომანს, მაგ ლეგენდის მიხედვით ვერ გამოიხატებოდა. ჩემი სურვილი და წადილი იყო მართალი სიტყვა მეთქვა განწირული ხელოვანის ბედზე მეფე გიორგი პირველის ტირანულ სახელმწიფოში. ლეგენდას რომ მივყოლოდი, მაშინ არსაკიძისა და გიორგი პირველის ქებანი და აპოლოგია უნდა დამეწერა.“<ref>''ელგუჯა მაღრაძე'', გულითა მართლით, თბ, 1979, გვ. 58</ref>

== თარგმანები ==
„დიდოსტატის მარჯვენა“ [[რუსული ენა|რუსულად]] („Десница Великого мастера“) თარგმნა ფატმან თვალთვაძემ, ის [[მოსკოვი|მოსკოვში]] არაერთხელ გამოიცა მრავალათასიანი ტირაჟით. ([[1944]], [[1956]], [[1961]], [[1963]]). სულ მწერლის სიცოცხლეში რუსულად თორთმეტჯერ დაიბეჭდა. მისმა საერთო ტირაჟმა 700 ათასს გადააჭარბა.<ref>''სოსო სიგუა,'' მარტვილი და ალამდარი, ტ.1, გვ. 371</ref> თარგმანში ერთ–ერთი პერსონაჟი პიპა მოიხსენიება, როგორც ვამეხი.

[[1957]] წელს „დიდოსტატის მარჯვენა“ ითარგმნა და გამოიცა ფრანგულად. რომანი რუსული ტექსტიდან თარგმნა რენე დომეკმა. წიგნზე გამოხმაურებები დაიბეჭდა პრესაში ([[ლუმანიტე დიუმანში]], [[დე ლეტრ ფრანსეზი]], [[მიდი ლიბრი]]).<ref>''სოსო სიგუა,'' მარტვილი და ალამდარი, ტ.1, გვ. 353</ref>

„ლუმანიტე დიმანშში“ [[1958]] წლის ნომრებში იბეჭდებოდა რომანის ადაპტირებული ტექსტი [[ჟან დორვილი]]ს ილუსტრაციებით (ეს უკანასკნელი [[1964]] წელს მწერლის მიწვევით [[თბილისი|თბილისში]] იმყოფებოდა და კონსტანტინეს თავისი 47 ნახატი გადასცა).<ref>ფრანგი მხატვარი ჩვენი სტუმარია, „კომუნისტი“, 1964, 25 აგვისტო</ref>

[[1959]] წელს მწერალს თბილისში ჩამოაკითხეს ინდოელმა სტუმრებმა – „დიდოსტატის“ [[ინგლისური ენა|ინგლისურიდან]] (''The Right Hand of the Grand Master'') [[ბენგალური ენა|ბენგალურად]] მთარგმნელებმა ცოლ–ქმარმა შუკრია გხოშმა და შუბხამოი გხოშმა.<ref>''სოსო სიგუა,'' მარტვილი და ალამდარი, ტ.1, გვ. 358</ref>

როგორც მწერლის ბიოგრაფი სოსო სიგუა აღნიშნავს, „დიდოსტატის მარჯვენა“ იყო საბჭოური სამყაროს მესამე ქართული რომანი „[[გვადი ბიგვა]]სა“ და „კოლხეთის ცისკარის“ შემდეგ, რომელმაც დასავლეთში შეაღწია<ref>''სოსო სიგუა'', მარტვილი და ალამდარი, ტ. 1, გვ. 353–354</ref>.

გარდა ზემოთჩამოთვლილისა, „დიდოსტატის მარჯვენა“ თარგმნილია შემდეგ ენებზე: ინგლისურ (მთარგმნელი ვახტანგ ერისთავი), [[გერმანული ენა|გერმანულ]] (''Die rechte Hand des großen Meisters'', მთარგმნელი ჰერტრუდ პეჩი, გამოიცა [[1969]] წ.), სომხურ (1960 წ.), [[ოსური ენა|ოსურ]], [[ჰინდი]]ს, [[ურდუ]]ს, [[ჩინური ენა|ჩინურ]], [[რუმინული ენა|რუმინულ]] (მთარგმნელი ვიქტორ კერნბახი, 1962 წ.) ენებზე.<ref>''სოსო სიგუა'', მარტვილი და ალამდარი, ტ. 1, გვ. 371</ref>

2015 წელს „დიდოსტატის მარჯვენა“ ნიდერლანდების სამეფოში გამოიცა ნიდერლანდურ ენაზე სახელწოდებით: De rechterhand van grootmeester Konstantine, რომლის მთარგმნელია არჩილ ჯავახაძე.<ref>[http://www.literatuurplein.nl/boekdetail.jsp?boekId=1059605 De rechterhand van grootmeester Konstantine]</ref>

== ეკრანიზაცია ==
კონსტანტინე გამსახურდიას რომანის მიხედვით გადაღებულია ქართული მხატვრული [[დიდოსტატის მარჯვენა (ფილმი)|ფილმი]] რეჟისორ [[ვახტანგ ტაბლიაშვილი]]ს  მიერ. მთავარ როლს ასრულებენ მსახიობები: [[ოთარ მეღვინეთუხუცესი]], [[თენგიზ არჩვაძე]], ს. მაღალაშვილი, ლ. ბადურაშვილი. ფილმმა არაერთგვაროვანი შეფასება დაიმსახურა.

== ტაძრები და ციხეები ==
ნაწარმოებში მრავალი ისტორიული ხუროთმოძღვრების ნიმუშია ნახსენები. მათ შორისაა ეკლესიებიც და ციხესიმაგრეებიც.
{{Div col}}
; ციხეები
*[[ქორსატეველა]]
*[[ხერკი]]
*[[პანკისი]]
*[[ყველისციხე]]
*[[ღართისკარის ციხე]]
*[[თუხარისი]]
*[[კვეტარი]]
*[[ცხვილო]]
*[[თმოგვისციხე]]
*[[ლარგვისი]]
*[[ოჩანი]]
*[[ტორღვა]]
*[[შურის ციხე]]
*[[თავადიციხე]]

; ეკლესიები და ტაძრები
*[[სვეტიცხოველი]]
*[[სხალტბის ეკლესია]]
*[[ბედია]]
*[[აია სოფია]]
*[[არმაზციხე]]
*[[ბაგინეთის მთის ლეგენდა]]
*[[ბოლნისის სიონი]]
*[[გელათის მონასტერი]]
*[[ზედაზნის მონასტერი]]
*[[ჯვრის მონასტერი]]
*[[ოლთისი]]
*[[სამთავროს დედათა მონასტერი]]
{{Div col end}}

==პერსონაჟები==
{{წყარო}}
[[ფაილი:Didostati germanuli.jpg|მინიატიურა|რომანის გერმანული გამოცემის ყდა]]
[[სოსო სიგუა]]ს აზრით „დიდოსტატის მარჯვენაში” ავტორის „მე” ორ ნაწილად განიყო – [[გიორგი I (საქართველოს მეფე)|გიორგი მეფედ]] და [[არსუკისძე|კონსტანტინე არსაკიძედ]]. პირველი ეროვნული იდეალების მტვირთველია, მეორე – შემოქმედებითი სულისა. პოლიტიკა და ხელოვნება პიროვნების ძალმოსილების გაცხადებაა, ერთი – რეალობაში, მეორე – ოცნების სფეროში. ორივე პერსონაჟის პროტოტიპი არის თავად ავტორი, ხოლო ფორმალურად – საქართველოს მეფე გიორგი და სვეტიცხოვლის ამგები არსუკიძე, რაც მწერალმა არსაკიძედ აქცია, რადგან „სუკი“ სხვა ასოციაციებს აღძრავდა.

საინტერესოა ისიც, რომ ბავშვობაში კონსტანტინე გამსახურდიას მამა მოფერებით „უტას” ეძახდა. ასევე, უტას არქმევს დედა არსაკიძეს და ამ სახელს ეძახის მას შორენაც.

კონსტანტინე გამსახურდია „დიდოსტატის მარჯვენას” რომ წერდა, იმ პერიოდში დაიბადა ზვიად გამსახურდია. მოგეხსენებათ, ნაწარმოებში არის ერთი პერსონაჟი – სპასალარი ზვიად ერისთავი, გიორგი პირველის ჯარების სარდალი. თითქოს სარდლის სახელი დაანათლა მწერალმა შვილს. სახელი „ზვიადი“ ისტორიულად არსებობდა ძველ დროში, მაგრამ, ამ მივიწყებული სახელის, ისევე როგორც „შორენას“ გავრცელება, კონსტანტინე გამსახურდიას დამსახურებაა. ეს სახელი მწერალმა თავის პირველ შვილიშვილს დაარქვა.

გიორგი პირველის მეორე ცოლი იყო ალდე, ოვსთა მეფის ასული, რომელთანაც შეეძინა ვაჟი – დემეტრე (დემეტრეს შთამომავალი იყო დავით სოსლანი – თამარის მეორე ქმარი). ეს ფაქტი აირეკლა მეფე გიორგისა და შორენა კოლონკელიძის ურთიერთობაში. ამდენად, ალდეს კოლონკელიძის ასულის პროტოტიპად მივიჩნევთ.

როგორც ვიცით, ოვსთა მეფის ასული ბორენა იყო გიორგი პირველის ვაჟის – ბაგრატ მეოთხის მეუღლე, რომელსაც მიეწერება ერთი მშვენიერი ლექსი – „რომელმან ეგე ევას მიუზღე ვალი“. კონსტანტინე გამსახურდიამ „ბორენა“ შორენათი“ შეცვალა, მიანიჭა ამ სახელს უფრო მეტი კეთილხმოვნება და ამიტომაც სწრაფად გავრცელდა. თუმცა, არის ცნობა, რომ ეს სახელი არსებულა ძველ საქართველოში. როგორც პროფესორი ზურაბ ჭუმბურიძე აღნიშნავს, ბორენა ყოფილა სკვითურ-ალანური სიტყვა და ნიშნავს „წაბლისფერთმიანს”.

=== ისტორიული და გამოგონილი პერსონაჟები ===
{{წყარო}}
{{div col|colwidth=30em}}
* '''[[გიორგი I (საქართველოს მეფე)|გიორგი I]]''' - მეფე
* '''[[მარიამ დედოფალი (საქართველო)|მარიამი]]''' - დედოფალი (სომეხთა მეფის სენაქერიმ არწრუნის ასული)
* '''ზვიად სპასალარი''' - სარდალი და მეფის გულდინჯი მრჩეველი
* '''[[ფარსმან სპარსი]]''' - მეფის მრჩეველი და ხუროთმოძღვართუხუცესი
* '''[[არსუკისძე|კონსტანტინე არსაკიძე (უტა)]]''' - [[ხუროთმოძღვარი]], [[სვეტიცხოველი|სვეტიცხოვლის]] ამგებელი
* '''[[მელქისედეკ I|მელქისედეკი]]''' - [[კათალიკოსი]]
* '''თალაგვა კოლონკელიძე''' — ურჩი ფეოდალი და კვეტარის ერისთავი
* '''[[შორენა კოლონკელიძე|შორენა]]''' - თალაგვა კოლონკელიძის ასული
*'''სუმბატ ჩორჩანელი''' - ფარსმანის პაპა
*'''ბაქარ ჩორჩანელი''' - ფარსმანის მამა
*'''ნანაი''' - ფარსმანის დედა
*'''ვარდანი''' - ფარსმანის გამზრდელი
*'''აბუბექრ-ისმაილ-იბნ-ალი-აშარი''' - ფარსმანის შერქმეული სახელი
*'''მამამზე''' - ქორსატეველას ერისთავი
*'''ჭიაბერი''' - მამამზეს ვაჟი
*'''ბორდოხანი''' - მამამზეს ცოლი
*'''კატაი''' - მამამზეს ქალიშვილი
*'''რუსუდანი''' - ბორდოხანის და
*'''შავლეგ ტოხაისძე''' - მამამზეს სახლთუხუცესი
*'''გურანდუხტი''' - თალაგვას მეუღლე
*'''ვარდისახარი''' - შორენას პირისფარეში
*'''თაყაი''' - ჭიაბერის გამზრდელი
*'''ბოქაი''' - თაყაის შვილი
*'''ცცოი''' - თაყაის შვილი
*'''აზარაი''' - თაყაის შვილი
*'''ზაზაი''' - თაყაის შვილი
*'''გაბიდაი''' - თაყაის შვილი
*'''ჯიბრედაი''' - თაყაის შვილი
*'''ზნაურა''' - დიაკვანი
*'''ამბროსი''' - ეზოსმოძღვარი
*'''რაჟდენი''' -მიტროპოლიტი
*'''გაიოზი''' - ბერი
*'''მამა სტეფანოზი'''
*'''გლახუნა ავშანისძე''' - მეფის შერქმეული სახელი
*'''გირშელი''' - ყველისციხის ერისთავი
*'''პიპა უშიშარაისძე''' - მეფის მალემსრბოლი
*'''ანაქსიმანდრესი''' - პიპას ნამდვილი სახელი
*'''დრუსძე ქიტესა''' - მეფის მეგობარი
*'''ჭოხრიჭისძე გამო''' - მეფის მეგობარი
*'''ლომაისძე ესტატე''' - მეფის მეგობარი
*'''ნონაი''' - არსაკიძის მოახლე
*'''თებრონია''' - ფარსმანის შვილი
*'''ფანასკერტელი რუსუდანი''' - სეფექალი (სამეფო ქალი)
*'''ცაქალა''' - სეფექალი 
*'''ნათია''' - სეფექალი 
*'''ანჩიბაიძის ქალი''' - სეფექალი 
*'''მუროჩი ქალუნდაური''' - ხევისბერი
*'''გოდერძი''' - ხევისბერის შვილი 
*'''უფლისწული ბაგრატი''' - ბაგრატ IV
*'''კასავილა''' - ბიზანტიელი დიდებული
*'''ზაქარია არიშიანი''' - არტანუჯელი აზნაური
*'''საღირა''' - თბილისელი ჯალათი
*'''კახაი''' - ერისთავი
*'''ფანასკერტელი''' - ერისთავი
*'''დაჩი''' - ერისთავი
*'''ბოდოკია''' - კალატოზი
*'''წათაი''' - მშენებელი მონა
*'''ხუსრი აბულელი''' - მეფის ურჩი ერისთავი
*'''რატი''' - ხურსის სახლთუხუცესი
*'''ვაჩე''' - რატის ვაჟი
*'''პირიმზისა და ხათუთაი''' - კოლონკელიძის მხევლები
*'''ეფემერა''' - მონაზონი
*'''შუშანიკი''' - შორენას სახელი მონაზვნობისას
*'''ევდემონი''' - დაყუდებული ბერი
*'''ბასილი და კონსტანტინე''' - ბიზანტიის კეისრები
*'''ალ-ჰაქიმი''' - სარკინოზთა ხალიფა
{{div col end}}

კონსტანტინე გამსახურდია ხშირად იმეორებდა: ისე ვებრძვი ქართულ სიტყვას, როგორც ბიბლიური იაკობი – თავის მრისხანე ღმერთსო. როგორც ვხედავთ, ამ სიმბოლიკით ქართულ სიტყვას ღმერთთან აიგივებდა, თავის თავს – იაკობთან.

იაკობს ჰყავდა თორმეტი ძე, რომელთა სახელები დაერქვა მათგან წარმოშობილ ისრაელის თორმეტ ტომს. ღმერთი მფარველობდა იაკობს, მაგრამ, ღამით, იორდანეზე გადასვლის წინ, დაუხვდა თავის რჩეულს და ანგელოსის სახით დაეჭიდა. მთელი ღამე იბრძოდნენ, მაგრამ ვერ სძლია ანგელოსმა იაკობს, მხოლოდ დააკოჭლა იგი – თეძოს სახსარი უღრძო შეხებით (დაბადება, თ. 32, მ. 24-32).

იაკობი ღმერთმებრძოლი გმირია, უფლის მეტოქე და მძლეველი...

განგების ნებასთან ბრძოლას ადარებს მწერალი შემოქმედებას, უფლისთვის კურთხევას თუ მარადიული ცეცხლის წართმევას, რათა იგი ხალხს გადასცეს...

ეს მოდელი გადავიდა „დიდოსტატის მარჯვენაში”, სადაც არსაკიძე ხატავს იაკობის შერკინებას უფალთან. ღმერთს კათალიკოს მელქისედეკის თვალები აქვს, იაკობს – ხუროთმოძღვრისა. სასიკვდილო ზმანებაშიც მგლისფერთვალება მოხუცს ერკინება მკლავმოკვეთილი არსაკიძე, მაგრამ, არ მისცა სული კათალიკოსის სახით მოსულ ქრისტიანულ ღმერთს მომაკვდავმა, რადგან სვეტიცხოვლისთვის, ანუ ხელოვნებისთვის შეეწირა იგი.

იაკობი და ისაევი ტყუპები იყვნენ. მათი მეტოქეობა დაიწყო დედის მუცლიდანვე და მთელი ცხოვრება გაგრძელდა. განმეორდა აბელისა და კაენის მითი, რომლის სიმბოლიკითაც კაენი იაკობს უნდა ეწოდოს, როგორც ძმის მოშუღლარსა და მამის კურთხევის მოტყუებით მიმტაცებელს.

[[რევაზ მიშველაძე]] წერს: მეფე გიორგი დიდოსტატის მარჯვენის ერთი უაღესად საინტერესო და გამოკვეთილი სახეა. ბაგრატიონთა ამ სახელოვან შთამომავალს მძიმე დროში მოუხდა მეფობა. მას, ჯერ კიდევ უწვერულ ჭაბუკს, თორმეტი წლის ყმაწვილს სამეფო სკიპტრა მისცეს ხელთ და ქვეყნის საშინაო და საგარეო საკითხების ურთულეს პოლიტიკაში გარკვევა მიანდეს. ავტორმა საოცარი ზომიერებით, მოკრძალებით და მხატვრული ტაქტით შექმნა მეფე-მონარქის კოლორიტული სახე. გვიამბო ტრაგიკულ ბედზე ახალგაზრდა ბრძენი მეფისა, რომელმაც ხანმოკლე სიცოცხლის მანძილზე ყველა ღირსება და ნაკლი თავისი ერისა შეურცხვენლად ატარა, როგორც მეფემ და როგორც კაცმა.

==რომანში გამოყენებული ფერები==
{{div col|colwidth=30em}}
*ქლიავისფერი
*ხვლიკისფერი
*ოქროცურვილი
*ქარვისფერი
*მრუმე
*ქერა
*თეთრი
*მუქლურჯი
*ფოლადისფერი
*ისრიმისფერი
*ოქროსფერი
*ჩალისფერი
*წაბლისფერი
*ცერცვისფერი
*თავთუხისფერი
*ცისფერი
*შავი
*ჟანგისფერი
*ქორისფერი
*მიწისფერი
*მოლურჯო
*მტრედისფერი
*ცარცისფერი
*სადაფისფერი
*ქარვისფერი
*შაბიამანისფერი
*თაფლისფერი
*ლომისფერი
*გიშრისფერი
*მუქყვითელი
*მწყრისფერი
*დურაჯისფერი
*მიხაკისფერი
*იისფერი
*წითელ-ყვითელი
*წითელი
*ფეტვისფერი
*მომწვანო
*ლილისფერი
*ლაინისფერი
*ქედანისფერი
*მგლისფერი
*ღვისფერი
*ეცხლისფერი
*შინდისფერი
*ნაცრისფერი
*ხივისფერი
*ირისფერი
*სინგურისფერი
*ხოხბისყელისფერი
*ნარინჯისფერი
*ზისფერი
*მწვანე
*ჟრუნი
*ხორბლისფერი
*უნაბისფერი
*ყვითელი
*მინისფერი
*ენდროსფერი
*სოსანისფერი
*ლოპინარისფერი
*ცვილისფერი
*ძერასფერი
*ავაზასფერი
*გველისფერი
*ჯაჭვისფერი
*ქვიშისფერი
*ძველთუძველესი სპილოსძვლისფერი
*ლურჯი
*კარაქისფერი
*თევზისფერი
*საფირონისფერი
*მშვლისფერი
{{div col end}}

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://testireba.ge/authors/authorwork.aspx?AuthorId=52&AuthorWorkId=1937 დიდოსტატის მარჯვენა (testireba.ge)]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.lib.ge/body_text.php?3327 დიდოსტატის მარჯვენა (lib.ge)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110623134709/http://lib.ge/body_text.php?3327 |date=2011-06-23 }}
* [http://www.goodreads.com/book/show/9754154 დიდოსტატის მარჯვენა goodreads.com-ზე]

==სქოლიო==
{{სქოლიოს სია|2}}

{{კონსტანტინე გამსახურდია}}

[[კატეგორია:კონსტანტინე გამსახურდიას ნაწარმოებები]]
[[კატეგორია:ქართული რომანები]]
[[კატეგორია:1939 წლის რომანები]]
[[კატეგორია:ისტორიული რომანები]]
[[კატეგორია:მოდერნისტული რომანები]]
[[კატეგორია:ექსპრესიონიზმი]]