იხილეთ წყარო გვერდისთვის ებრაელები აზერბაიჯანში

{{ინფოდაფა ეთნიკური ჯგუფი
|ჯგუფი      = აზერბაიჯანელი ებრაელები <br> יהדות אזרבייג'ן<br> Azərbaycan yəhudiləri
|მოსახლეობა = 10,000-30,000<ref>{{cite web|title=Azerbaijan Virtual Jewish History Tour|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/azerbaijan-virtual-jewish-history-tour|website=www.jewishvirtuallibrary.org|accessdate=6 March 2017|language=en|quote=As of 2016, approximately 30,000 Jews live in Azerbaijan}}</ref>
|სურათი      = 
|რეგიონი1    =
|მოს1       = 
|სქო1       = 
|რეგიონი2    = {
|მოს2       = 
|სქო2       = 
|რეგიონი3    = 
|მოს3       = 
|სქო3       = 
|რეგიონი4    = 
|მოს4       = 
|სქო4       = 
|რეგიონი5    = 
|მოს5       = 
|სქო5       = 
|რეგიონი6    = 
|მოს6       = 
|სქო6       = 
|რეგიონი7    = 
|მოს7       = 
|სქო7       = 
|რეგიონი8    = 
|მოს8       = 
|სქო8       = 
|რეგიონი9    =
|მოს9       = 
|სქო9       = 
|რეგიონი10   = 
|მოს10      =
|სქო10      = 
|ენები  = [[ებრაული ენა|ებრაული]], [[აზერბაიჯანული ენა|აზერბაიჯანული]], [[ჯუხურ-თათური]], [[რუსული ენა|რუსული]]
|რელიგიები  = [[იუდაიზმი]]
}}[[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]] ძირითადად ებრაელთა სამი ჯგუფია წარმოდგენილი: '''მთიელი ებრაელები''' — ყველაზე ძველი ეთნიკური ჯგუფი; '''[[აშქენაზები|აშქენაზი]] ებრაელები''', რომლებიც ძირითადად 19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისში დასახლდნენ აზერბაიჯანში, ასევე მეორე მსოფლიო ომის დროს; '''ქართველი ებრაელები''', რომლებიც 20 საუკუნის დასაწყისში ბაქოში დასახლდნენ<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2016/0693/tema04.php Быстрое постарение продолжается, но есть исключение - Азербайджан]</ref>.

== ისტორია ==
[[ფაილი:Jews sinagogue in Baku.png|მარცხნივ|მინი|სინაგოგა ბაქოში]]
ისტორიის განმავლობაში სხვადასხვა ეთნიკური და ენობრივი ჯგუფების [[ებრაელები]] ცხოვრობდნენ აზერბაიჯანში: მთიელი ებრაელები, აშქენაზები და ქართველი ებრაელები. [[1990]] წელს [[ბაქო|ბაქოში]] გათხრებისას აღმოჩენილი იქნა იუდეველთა ადრეული ცნობები არქეოლოგთა მიერ. გათხრებისას აღმოჩენილია ებრაული კვარტლის ნაშთები და შაბრანის [[სინაგოგა]], რომელიც მე -7 საუკუნით თარიღდება<ref>{{ებრაული-ელ|10098|Азербайджан}}</ref>.

[[1810]] წლიდან აშქენაზები ბაქოში დასახლდნენ<ref>{{ებრაული-ელ|10381|Баку}}</ref>. ოფიციალური მონაცემებით, [[1835]] წელს [[ყუბა|ყუბაში]] ცხოვრობდა 2,718 ებრაელი, ხოლო ყუბის მაზრაში 2,774<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%95%D0%AD%D0%91%D0%95/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0,_%D1%83%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4 Куба, уездный город] </ref>.

[[1897]] წლის აღწერის მიხედვით, ბაქოში ცხოვრობდა 2,341 ებრაელი, ხოლო მაზრაში 154<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%95%D0%AD%D0%91%D0%95/%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%83 Баку]</ref>. [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობა|აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის]] არსებობისას 1918-1920 წლებში ებრაელი ევსეი გინდესი რესპუბლიკის ჯანდაცვის მინისტრი იყო<ref name=":0">{{Cite web |url=http://old.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_012.htm |title=Расим МУСАБЕКОВ - Становление независимого азербайджанского государства и этнические меньшинства |accessdate=2018-08-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210121070049/http://old.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_012.htm |archivedate=2021-01-21 }}</ref>.

მნიშვნელოვანი ზიანი ებრაულ მოსახლეობას აღმოსავლეთ კავკასიაში [[ნადირ-შაჰი|ნადირ შაჰმა]] მიაყენა<ref>Российская еврейская энциклопедия. — Российская академия естественных наук. — Т. 5. — С. 248.</ref>. 1731 წელს გუსარის აღებისას ებრაელებს ისლამი მიაღებინა. ნადირ შაჰის შეჭრის დროს მთიელი ებრაელების დასახლებები განადგურდა. ვინც შეძლო გაქცევა ყუბას შეაფარეს თავი და იქ დასახლდნენ. ისინი იმყოფებოდნენ [[ყუბის სახანო|ყუბის სახანოს]] ჰუსეინ ალი ხანის პატრონაჟის ქვეშ<ref>{{ებრაული-ელ|11277|горские евреи}}</ref>. [[2009]] წლის აღწერის მიხედვით ებრაელების 93.5 % მშობლიურ ენად დაასახელა [[ებრაული ენა]], რაც რუსიფიცირებული აშქენაზი ებრაელების ფონზე უჩვეულოა. აზერბაიჯანელი ებრაელების 19.3 % განაცხადა, რომ თავისუფლად ფლობენ [[რუსული ენა|რუსულ ენასაც]]<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2016/0693/tema04.php Быстрое постарение продолжается, но есть исключение - Азербайджан]</ref>. 

== ტოლერანტობა ==
[[ფაილი:“Xabad-Or-Avner” təhsil mərkəzinin binasının təməlqoyma mərasimi.jpg|მინი|300x300პქ|[[მეჰრიბან ალიევა]] ებრაული საგანმანათლებლო ცენტრის პროექტის დათვალიერებისას. [[31 მაისი]], [[2007|2007 წელი]], [[ბაქო]]]]
აზერბაიჯანელ იუდეველებისადმი თითქმის არასოდეს  ყოფილა ანტისემიტიზმის გამოვლინება. აზერბაიჯანის ებრაული საზოგადოების ბევრი წარმომადგენელი იღებს მონაწილეობას და აქტიურად მონაწილეობს რესპუბლიკის პოლიტიკურ, კულტურულ, სოციალურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში. 

ამჟამად, რესპუბლიკაში რამდენიმე სინაგოგა ფუნქციონირებს, არსებობს საერთაშორისო ებრაული ორგანიზაციის [[ებრაული სააგენტო|„სოხნუთის“]] ფილიალი, საზოგადოება „აზერბაიჯანი-ისრაელი“. ებრაული თემებისა და აზერბაიჯანში ისრაელის საელჩოს დახმარებით, მრავალი კულტურული ღონისძიება ტარდება, გამოიცემა ებრაული ლიტერატურა<ref name=":0" />. 

[[2007]] წლის [[31 მაისი|31 მაისს]], [[ჰეიდარ ალიევის ფონდი|ჰეიდარ ალიევის ფონდის]] პროექტის „ტოლერანტობის მისამართი — აზერბაიჯანის“ ფარგლებში, ფონდის პრეზიდენტის, [[მეჰრიბან ალიევა|მეჰრიბან ალიევას]] მონაწილეობით, ბაქოში მცხოვრები ებრაელი ბავშვებისთვის საგანმანათლებლო ცენტრის მშენებლობას საფუძველი ჩაეყარა. საგანმანათლებლო ცენტრის მშენებლობა დასრულდა [[2010]] წელს. 2010 წლის [[4 ოქტომბერი|4 ოქტომბერს]] აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]], მისმა მეუღლემ მეჰრიბან ალიევამ და დსთ-ს ებრაული თემების ფედერაციისა და საერთაშორისო ფონდ „ორ-ავნერის“ პრეზიდენტმა ლევ ლევაევმა მონაწილეობა მიიღეს საგანმანათლებლო ცენტრის გახსნის ცერემონიალში<ref>[https://www.trend.az/azerbaijan/politics/1761115.html Президент Азербайджана Ильхам Алиев принял участие в открытии образовательного центра для еврейских детей "Хабад-Ор-Авнер" в Хатаинском районе Баку] - ''trend.az''</ref>. ცენტრი ასწავლის ებრაული კულტურის საფუძვლებს, რომელიც გათვლილია 450 მოსწავლეზე<ref>[https://heydar-aliyev-foundation.org/ru/content/view/139/2245/%E2%80%9CXabad-Or-Avner%E2%80%9D-T%C9%99hsil-M%C9%99rk%C9%99zi/ Образовательный центр «Хабад-Ор-Авнер»]</ref>.

სინაგოგები ფუნქციონირებენ, როგორც აზერბაიჯანის დედაქალაქში, ასევე ქალაქებში [[ყუბა]] და ოღუზი. [[2003]] წლის [[9 მარტი|9 მარტს]] ბაქოში გახსნილი სინაგოგა ევროპაში ერთ-ერთი უდიდესია. 2003 წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]] ბაქოში პირველი ებრაული სკოლა გაიხსნა. [[1987]] წელს აზერბაიჯანში პირველი ოფიციალური ებრაული ენის კურსები გაიხსნა. ბაქოსა და ყუბაში ფუნქციონირებს 5 ებრაული სკოლა, რომელშიც 1,450 მოსწავლე სწავლობს<ref>[http://1news.az/news/eurasia-diary-pochemu-v-azerbaydzhane-net-i-ne-bylo-antisemitizma Eurasia Diary: Почему в Азербайджане нет и не было антисемитизма?]</ref>.

== ყირმიზი ქასაბა ==
[[ფაილი:Old Synogogue galleryfull.jpg|მინი|265x265პქ|ძველი სინაგოგა ყირმიზი ქასაბაში]]
{{მთავარი|ყირმიზი ქასაბა}}ყირმიზი ქასაბას (კრასნაია სლაბოდას) დასახლება, რომელიც მდებარეობს აზერბაიჯანის ყუბის რაიონში, ებრაელთა კომპაქტური დასახლების ადგილი. სოფელში არსებობს სამი სინაგოგა და მიქვა, სადაც რიტუალურ ცერემონიალებს ასრულებენ. აქ ძირითადად დასახლებულინი არიან [[მთიელი ებრაელები]].

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://ejwiki.org/wiki/История_еврейских_общин_в_Азербайджане_в_XI—XV_вв. История еврейских общин в Азербайджане в XI—XV вв.]

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ებრაელები]]
[[კატეგორია:ებრაელები და იუდაიზმი ქვეყნის მიხედვით]]
[[კატეგორია:ებრაული თემი აზერბაიჯანში]]