იხილეთ წყარო გვერდისთვის ესპანეთის იმპერია

{{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა
|სახელი=ესპანეთის იმპერია
|მშობლიური სახელი                      ={{lang-es|Monarquia universal española<br><small>(Monarquía hispánica /<br>Monarquía de España /<br>Monarquía española)</small>}}
|სტატუსი                           = 
|ჰიმნი                             =„[[ესპანეთის ჰიმნი|Marcha Real]]“<br>[[File:Marcha Real (1915).ogg|100px|center]]
|დროშა                             =Flag of Cross of Burgundy.svg
|დროშის აღწერა                   = [[ესპანეთის დროშა|დროშა]]
|გერბი                             =Full Ornamented Royal Coat of Arms of Spain (1761-1868 and 1874-1931).svg
|გერბის აღწერა                  =[[ესპანეთის გერბი|გერბი]]
|რუკა                            =Imperio Español (1714-1800).png
|აღწერა                         = ესპანეთის იმპერია XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში
|p1                               =
|flag_p1                          = 
|p2                               = 
|flag_p2                          =
|p3                               = 
|flag_p3                          = 
|p4                               = 
|flag_p4                          = 
|შექმნილია                       =[[1492]]
|ლიკვიდერებულია                    =[[1976]]
|s1                               = 
|flag_s1                          = 
|s2                               = 
|flag_s2                          = 
|s3                               = 
|flag_s3                          = 
|დევიზი                            =
|დედაქალაქი                          = [[მადრიდი]]<br /><small>(1561–1601, 1606–1976)</small><br />[[ვალიადოლიდი]]<br /><small>(1601–1606)</small>
|ქალაქები                           =
|ენა                             =  [[ესპანური|ესპანური]]
|რელიგია                          =[[კათოლიციზმი]]
|ვალუტა                           =
|ფართობი                          =
|მოსახლეობა                        =
|მართველობის ფორმა                = [[აბსოლუტური მონარქია]] (1492-1820) (1823-1833) (1923-1930)<br>[[კონსტიტუციური მონარქია]] (1820-1823) (1833-1873) (1874-1923) (1930-1931) 1975–1976)<br>[[ესპანეთის პირველი რესპუბლიკა|საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] (1873–1874)<br>[[შერეული მთავრობა]] (1931–1939)<br>[[სამხედრო დიქტატურა]] (1939-1975)<br>
|დინასტია                         =
|მმართველის ტიტული                 = [[ესპანეთის მონარქების სია|მეფე]]
|მმართველი1                       = [[ფერდინანდ II არაგონელი]] და [[ისაბელ I კასტილიელი]] <small>(პირველი)</small>
|მმართველი1 წელი                = 1474–1516 წწ
|მმართველის ტიტული2                = 
|მმართველი2                      = [[ხუან კარლოს I]]<small> (ბოლო)</small>
|მმართველი2 წელი                      = 1975–1976 წწ
}}

'''ეპანეთის იმპერია''', '''''ესპანეთის კოლონიური იმპერია'''''; ({{lang-es|''Imperio colonial español''}}) — [[ესპანეთი]]ს სამფლობელო, რომელიც იქმნებოდა XV საუკუნის დასასრულიდან. იარსება XIX საუკუნის დასაწყისამდე. შედგებოდა კოლონიური სამფლობელობისაგან [[ამერიკა]]ში, შორეულ აღმოსავლეთსა და [[აფრიკა]]ში. [[XV საუკუნე]]ში ესპანეთმა დაიპყრო [[კანარის კუნძულები]] და ტერიტორიები აფრიკის ჩრდილოეთ-დასავლეთ სანაპიროზე. [[ქრისტეფორე კოლუმბი|კოლუმბის]] აღმოჩენათა ([[1492]]-[[1504]]) შემდეგ დაარსდა პირველი ესპანური ახალშენები კ. ესპანიოლაზე ([[ჰაიტი (კუნძული)|ჰაიტი]]), საიდანაც ესპანელები ამერიკის მატერიკის სიღრმეში შეიჭრნენ. [[ვასკო ნუნიეს დე ბალბოა]]ს ([[1513]]), [[ერნან კორტესი]]სა და მისი კაპიტნების ([[1519]]-[[1525]]), [[ფრანსისკო პისარო]]ს ([[1532]]-[[1534]]) და სხვ. კონკისტადორთა ექსპედიციების შედეგად ესპანეთი გაბატონდა [[მექსიკა|მექსიკის]], [[კალიფორნია|კალიფორნიის]], [[ფლორიდა|ფლორიდის]], ცენტრალური და მთელი სამხრეთ ამერიკის (გარდა [[ბრაზილია|ბრაზილიისა]] და გვიანისა) ტერიტორიაზე. ამის შემდეგ ესპანეთმა დაიწყო [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] წინააღმდეგ ბრძოლა სამხრეთ-აღმოსავლეთ [[აზია|აზიის]] კუნძულებზე გაბატონებისათვის. [[ფერნანდო მაგელანი]]ს ექსპედიციამ [[1521]] წელს მიაღწია კუნძულებს, რომელთაც შემდეგში [[ფილიპინების კუნძულები]] ეწოდა. [[1570]]-[[1571]] წწ. ესპანელები განმტკიცდნენ ვისაის კუნძულებსა და კ. ლუსონზე, ადგილობრივი მოსახლეობის დიდი წინააღმდეგობის გამო, კ. [[მინდანაო]]ს დასავლეთი ნაწილი და [[სულუს არქიპელაგი]] მათ მხოლოდ XIX საუკუნის შუა წლებში დაიმორჩილეს. XVII საუკუნის ესპანეთმა გააფართოვა თავისი სამფლობელოები [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეში]], დაეუფლა მარიანასა და კაროლონის კუნძულებს. ესპანეთი სასტიკად ახშობდა აბორიგენთა წინააღმდეგობას, თითქმის ამოწყვიტა ისინი და ამგვარად ეს სამფლობელოები [[XIX საუკუნე]]მდე შეინარჩუნა. მეფისა და კონკისტადორთა შორის მიღწეული კომპრომისის შედეგად ესპანეთის კოლონიურ სამფლობელოებში დამკვიდრდა ენკომიენდოს სისტემა, ინდიელები მეფის თავისუფალ ვასალებად გამოაცხადესხოლო მათი ექსპლუატაციის უფლება განუსაზღვრელი ვადით და გარკვეული პირობებით კოლონიზატორებს მიეცათ.

[[XVI საუკუნე]]ში შეიქმნა ესპანეთის იმპერიის ადმინისტრაციული აპარატი. [[1503]] წელს [[სევილია]]ში შეიქმნა სავაჭრო პალატა, რომელსაც ახალ ქვეყნებთან საზღვაო მიმოსვლის განსაკუთრებული უფლება მიეცა. [[1511]] წელს დაარსდა ინდიელების საქმეთა საბჭო, რომელსაც ახალი ზღვისგაღმა ტერიტორიების მართვა-გამგეობა ევალებოდა. [[1550]] წლისათვის საბოლოოდ ჩამოყალიბდა ესპანეთის იმპერიის  პოლიტიკურ-სოციალური და ადმინისტრაციული ინსტიტუტები. ახალი ქვეყნის მთელი ტერიტორია თავდაპირველად დაიყო 2 ვიცე-სამეფოდ (ახალი ესპანეთი და პერუ). ვიცე-სამეფოები შედგებოდა პროვინციებისგან, რომელთაც განსაკუთრებული სასამართლო პალატები (აუდიენსიები) მართავდნენ. ვიცე-მეფეებსა და აუდიენსიათა პრეზიდენტებს მეფე ნიშნავდა (3-4 წლით); ხელმძღვანელ თანამდებობებზე ესპანელები ინიშნებოდნენ.

ესპანეთის იმპერიაში დიდი გავლენით სარგებლობდა [[კათოლიციზმი|კათოლიკური]] [[ეკლესია (ნაგებობა)|ეკლესია]], რომელიც მონაწილეობდა მმართველობაში. ეკლესიის შემოსავლის დიდი ნაწილი სამეფო ხაზინაში შედიოდა.

მოსახლეობის უსასტიკესი ჩაგვრის გამო ესპანეთის იმპერიაში განსაკუთრებით გამწვავდა ბრძოლა კოლონიზატორთა წინააღმდეგ. [[XVIII საუკუნე]]ში გატარდა რამდენიმე რეფორმა (დანაწილდა ვიცე-სამეფოები, გაუქმდა ზოგიერთი მონოპოლია, განდევნეს იეზუიტები), მაგრამ ამ რეფორმებს არ შეეძლო კოლონიური რეჟიმის გადარჩენა. [[1810]]-[[1826]] წწ. განმათავისუფლებელი ომის მსვლელობაში ესპანეთის იმპერიის ქვეყნების უმეტესობამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. განსაკუთრებით მწვავედ მიმდინარეობდა განმათავისუფლებელი მოძრაობა XIX საუკუნის II ნახევარში კუბასა და ფილიპინებზე. [[1898]] წელს [[კუბა]] გათავისუფლთა ესპანელთა ბატონობისაგან. ამავე წელს დასრულდა ფილიპინებზე ესპანელთა ბატონობა. ამჟამად ესპანეთს უმნიშვნელო სამფლობელოები დარჩა.

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm Library of Iberian Resources Online, Stanley G Payne  ''A History of Spain and Portugal'' vol 1 Ch 13 "The Spanish Empire"]
* [http://www.sonic.net/~doretk/ArchiveARCHIVE/NATIVE%20AMERICAN/TheMestizo-Mexicano-Indi.html The Mestizo-Mexicano-Indian History in the USA] {{Webarchive|url=https://archive.today/19961226232657/http://www.sonic.net/~doretk/ArchiveARCHIVE/NATIVE%20AMERICAN/TheMestizo-Mexicano-Indi.html |date=1996-12-26 }}
* [http://www.knmetv.org/programming/villadeabq.php3/ Documentary Film, ''Villa de Albuquerque''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071223105511/http://www.knmetv.org/programming/villadeabq.php3/ |date=2007-12-23 }}
* [https://web.archive.org/web/20091026235404/http://es.geocities.com/coloniasesp/  The last Spanish colonies] {{es icon}}
* [http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm Library of Iberian Resources Online, Stanley G Payne ''A History of Spain and Portugal'' vol 1 Ch 13 "The Spanish Empire"]
* [https://archive.today/19961226232657/http://www.sonic.net/~doretk/ArchiveARCHIVE/NATIVE%20AMERICAN/TheMestizo-Mexicano-Indi.html The Mestizo-Mexicano-Indian History in the USA]
* [https://web.archive.org/web/20061203063044/http://www.knmetv.org/programming/villadeabq.php3 Documentary Film, ''Villa de Albuquerque'']

[[კატეგორია:ესპანეთი]]
[[კატეგორია:ესპანეთის ისტორია]]