იხილეთ წყარო გვერდისთვის ესცეტი

{{ნიშანი|ẞß}}
[[ფაილი:ß in various fonts.svg|thumb|ß სხვადასხვა ფორმით]]
[[ფაილი:MainzStrSchilder.jpg|thumb|ორი განსხვავებული მოხაზულობა ესცეტისა ქუჩის მანიშნებელ აბრაზე [[მაინცი|მაინცში]]]]
'''ესცეტი''', '''ß''' ({{lang-de|Eszett}}) — [[გერმანული ანბანი]]ს ერთ-ერთი ასო. იგი გერმანულ ანბანში შემავალი ერთადერთი სიმბოლოა, რომელსაც გერმანულის გარდა სხვა ენები არ გამოიყენებენ. ესცეტი წარმოადგენს არა დამოუკიდებელ სიმბოლოს [[ლათინური დამწერლობა|ლათინური დამწერლობისა]], არამედ ორი ასოსაგან — [[გრძელი S|გრძელი ſ-ისა]] („[[S]]-ის“ გრაფიკული ვარიანტი) და [[z]]-ისაგან (ე. წ. კუდიანი Z) — შემდგარ [[ლიგატურა]]ს.

ესცეტი [[თანხმოვანი]]ა და წარმოადგენს ყრუ ფშვინვიერ ბგერას {{IPA|/s/}}, ფონეტიკური მნიშვნელობით შეესაბამება [[ქართული დამწერლობა|ქართული ანბანის]] ასო [[სანი|სანს]]. გერმანულად საუბრისას მას ხშირად შეიძლება ეწოდოს „Buckel-S“ (კუზიანი S), „Ringel-S“ (ზარის ფორმის S), „Rucksack-S“ (ზურგჩანთა S). [[შვეიცარია]]ში მას აგრეთვე მოიხსენიებენ „ორმაგი S-ის“ ({{lang-de|Doppel-S}}) სახელით, თუმცა ეს დასახელება დანარჩენ [[გერმანული ენა|გერმანულენოვან]] ქვეყნებში, ნაწილობრივ [[შვეიცარია]]შიც, უფრო მეტად გაორმაგებულ თანხმოვანთან — ''ss'' — ასოცირდება.

დღეისათვის ესცეტი მხოლოდდამხოლოდ [[გერმანული ენა|გერმანული ენის]] ჩასაწერად გამოიყენება, თუმცა მას არ ხმარობენ [[შვეიცარია]]სა და [[ლიხტენშტაინი|ლიხტენშტაინში]]<ref>Schweizerische Bundeskanzlei: ''[http://www.bk.admin.ch/dokumentation/sprachen/04915/05018/index.html?lang=de Leitfaden zur deutschen Rechtschreibung 2008] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131029200807/http://www.bk.admin.ch/dokumentation/sprachen/04915/05018/index.html?lang=de |date=2013-10-29 }}'' Leitfaden zur deutschen Rechtschreibung. 3. Auflage. 2008.</ref>.

ესცეტი მხოლოდ [[გერმანული ენა|გერმანული ენისათვის]] გამოიყენება, [[შვეიცარია|შვეიცარიისა]] და [[ლიხტენშტაინი|ლიხტენშტაინის]]ათვის დამახასიათებელი დიალექტების გარდა. დანარჩენ გერმანულენოვან სივრცეში, ასევე [[ბელგია|ბელგიის]]<ref>[http://www.dglive.be/desktopdefault.aspx/tabid-506//739_read-986/ Deutschsprachige Gemeinschaft in Belgien: Zuständigkeiten]</ref> გერმანულენოვანი მოსახლეობა, [[დანია]]ში ([[ჩრდილოეთი შლეზვიგი]])<ref>[http://www.nordschleswiger.dk/  Website der deutschsprachigen Tageszeitung „Der Nordschleswiger“ (Dänemark)]</ref>, [[ლუქსემბურგი|ლუქსემბურგსა]]<ref>Ministerin für Erziehung und Berufsausbildung, Mady Delvaux-Stehres: Communiqué – Neuregelung der deutschen Rechtschreibung im luxemburgischen Schulsystem. 3. August 2005</ref> და [[იტალია]]ში ([[სამხრეთი ტიროლი]])<ref>{{Cite web |url=http://www.provinz.bz.it/landmaus/de/landmaus-online/landmaus-herunterladen.asp?redas=yes&somepubl9_action=300&somepubl9_image_id=154911 |title=Landmaus Nr 12 |accessdate=2014-11-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161024231824/http://www.provinz.bz.it/landmaus/de/landmaus-online/landmaus-herunterladen.asp?redas=yes&somepubl9_action=300&somepubl9_image_id=154911 |archivedate=2016-10-24 }}</ref> ამ სიმბოლოსთვის მოქმედებს მართლწერის იგივე წესები, რაც [[გერმანია]]სა და [[ავსტრია]]შია დადგენილი.

'''ſs''' ლიგატურა, რომელიც ერთ-ერთი შეხედულებით საფუძვლად დაედო '''ß'''–ის მოხაზულობას, [[XVIII საუკუნე]]მდე სხვა ენებშიც გამოიყენებოდა.

[[შუა საუკუნეები]]ს არაერთ, აგრეთვე ახალი დროის ზოგიერთ დოკუმენტში ესცეტი გვხვდება, როგორც შემოკლება ასოთა გერმანული კომბინაციისა ''sch'' (ფონეტიკურად შეესაბამება ქართულ [[შინი|'''შ'''ინს]]), მაგალითად, როგორც სიტყვა „[[შილინგის]]“ აბრევიატურა<ref>[http://wiki-de.genealogy.net/Abkürzungen_von_Münzen Abkürzungen von Münzen] Eintrag im GenWiki, abgerufen am 9. September 2012.</ref>.

==წარმოქმნა==
სიმბოლო „ß“ პირველად [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] მიწურულის გოტიკურ ხელნაწერ წიგნებსა და დოკუმენტებში გვხვდება და აღნიშნავს განსაზღვრულ /s/ ბგერას. ესცეტის დღეისათვის გავრცელებულ გრაფიკულ ნაირსახეობებს სხვადასხვა წარმომავლობა აქვთ. ზოგიერთ გოტიკურ დამწერლობაში ესცეტი წარმოქმნა ერთმანეთთან [[გრძელი s|გრძელი ſ-ისა]] და [[z]]-ის შერწყმით მიღებულმა [[ლიგატურა]]მ. რამდენიმე, ძირითადად [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] შემდგომ წარმოქმნილ [[ანტიკვა]]ს ტიპის შრიფტში, ესცეტი [[გრძელი s|გრძელი ſ-ისა]] და მრგვალი [[s]]-ის ლიგატურას წარმოადგენს. ესცეტის გამოყენების პირველ ნიმუშად ითვლება „ვოლფდიტრიხის ფრაგმენტი“, რომელიც 1300 წლისთვისაა დაწერილი. საბოლოოდ, ესცეტის წარმომავლობის შესახებ ერთმნიშვნელოვანი აზრი არ არსებობს.

===ტირონული ნიშნები===
ტიპოგრაფმა მაქს ბოლუეიგმა ივარაუდა, რომ ესცეტის საფუძველი რომაული [[ტირონული ნიშნები|ტირონული შემოკლებული ნიშნები]] "სერ"–ი და "სედ"–ი უნდა იყოს. ჰერბერტ ბრეკლე კი ამ თეზას შეეწინააღმდეგა.

===გამოთქმა გერმანულ ენაში===
VII-VIII საუკუნეებში [[გერმანული ენა|გერამანული ენის]] ფონეტიკაში ძველი გერმანული ენის ორი თანხმოვნისაგან, /{{IPA|t}}/ და /{{IPA|tː}}/-საგან გაჩნდა ორი ახალი, ერთმანეთისაგან განსხვავებული გამოთქმის ბგერა. მიუხედავად ამ განსხვავებისა, ამ ორი ბგერის ჩაწერა მაინც ერთნაირად ხდებოდე – ''zz'', თუმცა მათ განსასხვავებლად მალევე გაჩნდა ორი ახალი აღნიშვნა – ''sz'' და  ''tz''.

გაორმაგებული "ესით" – ''ss'' გადმოცემული ბგერა, რომელიც [[გერმანული ენა|ძველ გერმანულ]] /{{IPA|s}}/-ს შეესაბამებოდა, განსხვავდებოდა ''sz''-თი აღნიშნული ბგერისაგან; ''ss'' გამოითქმოდა როგორც ''უხმო ალვეოლურ–სასისმიერი ფრიკატიული ბგერა'' [ɕ], ხოლო ''sz'', როგორც ''უხმო ალვოელური ბგერა'' [s]. მაშინაც, როცა ამ ორი ბგერის გამოთქმები თანდათან ერთმანეთს დაემთხვა, ორივე დაწერილობა მაინც შენარჩუნდა. თუმცა, ერთნაირი გამოთქმის გამო ხშირად გაურკვეველი იყო, სად რომელი უნდა დაწერილიყო.

დროთა განმავლობაში შეიქმნა დღეისათვის ცნობილი განაწილება სიტყვებში ''ss''–სა და  ''ß''–ისა, რომელიც [[გერმანული ენა|გერმანულ ენაში]] ''sz''-ს მემკვიდრეა. დღევანდელ გერმანულში ამ ორ ბგერა შორის თავდაპირველი განსხვავება არაა შენარჩუნებული და მათი გამოთქმები იდენტურია.

===ესცეტი გოტიკურ შრიფტებში===
[[ფაილი:Sz-ligatur-deutsche-kurrent.png|thumb|გრძელი [[s]], [[z]] და ესცეტი XIX საუკუნის გერმანულ შრიფტებში (1866)]]
[[XX საუკუნე]]მდე [[გერმანული ენა]] ძირითადად გოტიკური შრიფტით ჩაიწერებოდა. გრძელი s-ისა და z-ის ხშირად გამოყენებადი კომბინაციისაგან („ſz“ ან „ſʒ“) განვითარდა [[ლიგატურა]], რომელიც დროთა განმავლობაში ცალკე ასო–ნიშნად, ესცეტად გადაიქცა.

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{commonscat|Sharp s}}

[[კატეგორია:გერმანული ენა]]
[[კატეგორია:ლათინური ანბანი]]