იხილეთ წყარო გვერდისთვის ვალეტა

{{ინფოდაფა დასახლება
 |სტატუსი                  =ქალაქი
 |ქართული სახელი        = ვალეტა
 |მშობლიური სახელი   =Belt Valletta / Città Umilissima
 |ქვეყანა                  = მალტა
 |პანორამა =St_Sebastian_Curtain_(cropped).jpg
|პანორამის სიგანე = 
|წარწერა = 
 |დროშა  = Flag of Valletta, Malta.svg
 |გერბი = Valletta coa.svg
 |გერბის სიგანე            = 
 |დროშის სიგანე            =
 |lat_dir = N|lat_deg= 35|lat_min= 53|lat_sec=52
 |lon_dir = E|lon_deg= 14|lon_min= 30|lon_sec=45
 |ქვეყნის რუკის ზომა     = 
 |რეგიონის რუკის ზომა    = 
 |რაიონის რუკის ზომა     = 
 |რეგიონის ტიპი             = 
 |რეგიონი                  = 
 |რეგიონი ცხრილში        = 
 |შიდა დაყოფა =
|რაიონის ტიპი=
 |რაიონი                   = 
 |მმართველის ტიპი        = ქალაქის მერი
 |მმართველი                   =
 |დაარსების თარიღი          = 
|დაქვემდებარება = დედაქალაქი
 |პირველი ხსენება       = 
 |წინა სახელები           = 
 |სტატუსი-დან                = 
 |ფართობი                 = 0.8
|სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}სიმაღლე
|დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 
 |მოსახლეობა              = 6,300
  |აღწერის წელი           = 2005
  |სიმჭიდროვე              =7,491
  |აგლომერაცია            = 
  |ეროვნული შემადგენლობა    = 
 |დროის სარტყელი            = +0
 |DST                     = 1
 |სატელეფონო კოდი          =
 |საფოსტო ინდექსი         = 
 |საავტომობილო კოდი = 
 |საიტი                    = www.cityofvalletta.org
|კატეგორია ვიკისაწყობში = Valletta
}}
{{მსოფლიო მემკვიდრეობა|131}}
'''ვალეტა''' ({{lang-mt|Belt Valletta}}, {{lang-en|Valletta}}) — [[მალტა|მალტის]] დედაქალაქი. მდებარეობს ქვეყნის მთავარი კუნძულის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. 2014 წელს ქალაქის მცხოვრებთა რიცხვი 6444-ს შეადგენდა. ვალეტა [[ნიქოზია|ნიქოზიის]] შემდეგ ევროპის ყველაზე სამხრეთით მდებარე დედაქალაქია. ქალაქის ფართობი 0,61 კმ²-ია, რითაც ეს უკანასკნელი [[ევროკავშირი]]ს ყველაზე პატარა დედაქალაქია.

ქალაქს სახელი ფრანგი დიდგვაროვნის, მალტის ორდენის 49-ე დიდი მაგისტრის, ჟან პარისოტ დე ვალეტეს პატივსაცემად ეწოდა, რომელმაც 1565 წელს კუნძული ოსმალთა შემოჭრისგან დაიცვა.

ქალაქის [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნით]] დათარიღებული ნაგებობები ჰოსპიტალიერთა ორდენის მიერაა აშენებული. ვალეტის არქიტექტურული იერსახე [[ბაროკო]]ს სტილისაა, [[ნეოკლასიციზმი]]სა და [[მოდერნისტული არქიტექტურა|მოდერნიზმის]] ელემენტებით. ქალაქი მნიშვნელოვნად დააზიანა მეორე მსოფლიო ომმა, მის შედეგად განადგურებულ ნაგებობებს შორის გამოირჩეოდა სამეფო ოპერის შენობა. ვალეტა [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლების სიაში 1980 წელს შევიდა.<ref name=unesco>{{cite web|title=City of Valletta|url=https://whc.unesco.org/en/list/131|website=UNESCO World Heritage List|accessdate=18 July 2015}}</ref>

==ისტორია==
[[File:Joseph Mallord William Turner - Malta.jpg|thumb|მარცხნივ|ინგლისელი რომანტიკოსი მხატვრის, უილიამ ტერნერის ნახატი, რომელზეც ქალაქის დიდი ნავსადგური და სახვითი ხელოვნების ეროვნული მუზეუმია გამოსახული]]
[[File:Valletta, Malta - 2018 (39570984425).jpg|thumb|მარცხნივ|წმინდა ელმოს სახელობის ციხე-სიმაგრე]]
===წმინდა იოანეს ორდენი===
ვალეტა XVI საუკუნეში წმინდა იოანე ნათლისმცემლის ორდენის წევრებმა დააარსეს.<ref name=about>{{cite web|last1=Attard|first1=Sonia|title=The Valletta Fortifications|url=http://www.aboutmalta.com/history/vallettafort.shtml|website=aboutmalta.com|accessdate=12 July 2015}}</ref> იმ პერიოდში ნახევარკუნძულზე მდებარე ერთადერთი ნაგებობა საათის კოშკი იყო,<ref>{{cite journal|journal=Scientia|last=Leopardi|first=E. R.|date=1949|url=http://melitensiawth.com/incoming/Index/Scientia%20(Malta)/Scientia.%2015(1949)2(Apr.-Jun.)/01.pdf|title=The First Printed Description of Malta : Lyons 1536|volume=15|issue=2|pages=56, 58}}</ref> რომელიც 1488 წელს წმინდა ელმოს პატივსაცემად აშენდა.<ref>https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/30600/1/Triton%20Square%20and%20Bisjuttin%20Area-Embelishment%20projects.pdf</ref> 1552 საათის კოშკი დაანგრიეს და მის ადგილას წმინდა ელმოს სახელობის ციხე-სიმაგრე ააგეს.<ref name="cityhistory">{{cite web|title=History of Valletta|url=http://www.cityofvalletta.org/content.aspx?id=46634|website=City of Valletta|accessdate=19 September 2014}}</ref>

1565 წლის დიდი ალყის დროს, ციხე-სიმაგრე ოსმალებს ჩაუვარდათ ხელში, თუმცა ორდენის სამხედრო ძალებმა სიცილიელი მაშველი ჯარების დახმარებით ალყა გაარღვიეს და დაიბრუნეს ციხე-სიმაგრე. დიდმა მაგისტრმა, ჟან პარისოტ დე ვალეტემ, რომელიც ორდენის ჯარებს მთავრსარდლობდა, ნახევარკუნძულზე მტკიცედ გამაგრებული ქალაქის გაშენება ბრძანა, რითაც ორდენი კუნძულზე თავის პოზიციას განამტკიცებდა. ქალაქს მის პატივსაცემად ''ლა ვალეტა'' ეწოდა.<ref>{{cite journal|last=Blouet|first=Brian W.|title=Town Planning in Malta, 1530–1798|journal=Town Planning Review|volume=35|issue=3|date=October 1964|page=183|publisher=[[Liverpool University Press]]|doi=10.3828/tpr.35.3.383v818680j843v8|issn = 0041-0020}}</ref>

ვალეტა მალტის დედაქალაქი 1571 წლის 18 მარტს გახდა, როცა დიდმა მაგისტრმა, პიერ დე მონტემ თავისი ტახტი ბირგუდან ვალეტაში გადაიტანა.

1634 წელს დენთის ქარხანაში მომხდარი აფეთქების შედეგად ვალეტაში 22 ადამიანი დაიღუპა.<ref>{{cite journal|last1=Spiteri|first1=Stephen C.|authorlink1=Stephen C. Spiteri|title=Hospitaller Gunpowder Magazines|journal=Arx – International Journal of Military Architecture and Fortification|date=2012|volume=Occasional Papers|issue=2|url=http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Journals/arx-occasional-papers-hospitaller-gunpowder-magazines.html|page=6}}</ref> 1749 წელს მუსლიმი მონები დიდი მაგისტრი მანუელ პინტო დე ფონსეკას მკვლელობას და ვალეტაში ძალაუფლების ხელში აღებას გეგმავდნენ. მათი შეთქმულება ჩაიშალა, რადგან ორდენმა დროულად შეიტყო მის შესახებ და მალევე ჩაახშო. შეთქმულების შემდეგ, მანუელ პინტო დე ფონსეკამ ქალაქის მრავალი ნაგებობა ბაროკოს სტილში გადააკეთა ან ხელახლა ააშენა.<ref>{{cite journal|last=Mifsud Bonnici|first=Carmelo|journal=Malta Letteraria|title=Fr. Emanuel Pinto de Fonseca|url=http://melitensiawth.com/incoming/Index/Malta%20Letteraria/ML.n.s.,%2011(1936)/11.pdf|page=230|volume=11|issue=8|date=August 1936}}</ref>

===ფრანგული ოკუპაცია და ბრიტანელთა მმართველობა===
1798 წელს კუნძულზე ფრანგული სამხედრო ძალები შეიჭრნენ, რომლებმაც ჰოსპიტალიერთა ორდენი განდევნეს.<ref>{{cite journal|journal=Ekistics|last=Zammit|first=Andre|date=1986|title=Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands|volume=53|issue=316/317|publisher=Athens Center of Ekistics|pages=89–95|jstor=43620704}}</ref> ადგილობრივთა აჯანყების შემდეგ, ფრანგულმა ჯარებმა ქალაქის და მისი მიმდებარე ტერიტორიების ოკუპაცია განაგრძეს, სანამ 1800 წელს ბრიტანელებს დანებებოდნ. 

[[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] დასაწყისში ბრიტანელმა სამოქალაქო კომისიონერმა, ჰენრი პაიგოტმა ქალაქის ნაგებობათა დიდი ნაწილის დანგრევის ბრძანება გასცა.<ref>{{cite news|last1=Bonello|first1=Giovanni|title=Let’s hide the majestic bastions|url=http://www.timesofmalta.com/articles/view/20121118/life-features/Let-s-hide-the-majestic-bastions.445894|accessdate=14 October 2014|work=[[Times of Malta]]|date=18 November 2012}}</ref> შენობების განადგურება 1870-იან და 1880-იან წლებშიც მოითხოვეს, თუმცა ეს ბრძანება არასოდეს განხორციელებულა და ქალაქის ნაგებობები ძირითადად ხელუხლებელი დარჩა.<ref name=about/>

ბრიტანელთა მმართველობის შემდგომ პერიოდში ვალეტაში სამშენებლო პროექტები განახლდა, რომლის ფარგლებში უამრავი შენობა ააგეს, აღადგინეს და განაახლეს. 1883 წელს მალტის რკინიგზა ამოქმედდა,<ref>{{cite book |last=Cole |first=Beverly |title=Trains |publisher=H.F.Ullmann |year=2011 |isbn=978-3-8480-0516-1 |location=Potsdam, Germany |page=64 }}</ref> რომელიც ვალეტას ქალაქ მდინასთან აკავშირებდა. რკინიგზა 1931 წელს დაიხურა, რადგან ქალაქში ყველაზე ხშირად გამოყენებადი სატრანსპორტო საშუალება ავტობუსები გახდა. 

[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს პერიოდში გერმანელთა და იტალიელთა საჰაერო დაბომბვებმა ვალეტა მნიშვნელოვნად დააზიანა. დაბომბვების მსხვერპლი გახდა სამეფო ოპერის შენობა, რომელიც ქალაქის შესასვლელში XIX საუკუნის დასაწყისში აშენდა.

<gallery>
File:-The Harbor at Valletta, Malta- MET DP115643 (cropped).jpg|ვალეტის ნავსადგური 1850 წელს
File:Goats_at_Port_Real_Wellcome_L0045092_(cropped).jpg|ქალაქის კარიბჭე 1853 წელს
File:Teatru_Rjal,_Malta_1911.jpg|სამეფო ოპერის შენობა 1911 წელს
File:Bomb Damage in Valletta, Malta, 1 May 1942. A8701.jpg|ვალეტა მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში
</gallery>

===თანამედროვე ისტორია===
{{Quote box |width=25em |align=right  |bgcolor=#B0C4DE
|სათაური=ისტორიული მონაკვეთები
|fontsize=100% |quote='''წმინდა იოანეს ორდენი''' — 1566–1798<br>
'''მალტის ფრანგული რესპუბლიკა''' — 1798–1800<br>
'''მალტის პროტექტორატი''' — 1800–1813<br>
'''მალტის სამეფო კოლონია''' — 1813–1964<br>
'''მალტის სახელმწიფო''' — 1964–1974<br>
'''მალტის რესპუბლიკა''' — 1974–დან დღემდე
}}
1980 წელს ვალეტაში 24-ე [[საჭადრაკო ოლიმპიადა]] ჩატარდა.<ref>{{cite web|title=24th Chess Olympiad|url=http://www.olimpbase.org/1980/1980in.html|publisher=OlimpBase|accessdate=2 March 2014}}</ref> ამავე წელს ქალაქი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში შევიდა.<ref name=unesco/><ref name="olivergatt"/> 

2015 წლის 11 ნოემბერს ვალეტაში მიგრაციის სამიტი ჩატარდა, რომელზეც ევროპელმა და აფრიკელმა ლიდერებმა განიხილეს [[საემიგრაციო კრიზისი ევროპაში]].<ref name=statewatch>{{cite web|title=Valletta Conference on Migration (Malta, 11–12 November 2015) – Orientation debate|url=http://www.statewatch.org/news/2015/jul/eu-council-november-015-migration-valletta-conference-orientation-debate-10387-15.pdf|website=statewatch.org|publisher=Council of the European Union|accessdate=12 November 2015|date=30 June 2015}}</ref> ამავე წლის 27 ნოემბერს დედაქალაქმა [[თანამეგობრობის სამეფოები|თანამეგობრობის]] წევრ სახელმწიფოთა ხელისუფლების ლიდერთა შეხვედრას უმასპინძლა.<ref>{{cite news|title=Queen to greet line-up of despots at meeting of Commonwealth leaders in Malta|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/12018566/Queen-to-greet-line-up-of-despots-at-meeting-of-Commonwealth-leaders-in-Malta.html|accessdate=29 November 2015|work=Daily Telegraph|date=26 November 2015}}</ref>

2018 წელს ვალეტა ევროპის კულტურულ დედაქალაქად დასახელდა.<ref>{{cite web|url=https://www.gov.mt/en/About%20Malta/valletta/Pages/European-Capital-of-Culture-in-2018.aspx|title=Valletta awarded the title of European Capital of Culture in 2018|publisher=gov.mt|accessdate=25 June 2015 }}</ref>

<gallery>
File:City Gate, Valletta 002.jpg|300px|ქალაქის კარიბჭე, რომელიც [[რენცო პიანო]]მ დააპროექტა
File:Sacra_Infermeria_in_2016.jpg|300px|ხმელთაშუა ზღვის საკონფერენციო ცენტრი
File:Triton Fountain.jpg|300px|განახლებული ტრიტონის შადრევანი
</gallery>

==მთავრობა==
[[File:Parliament House (Malta).jpeg|thumb|პარლამენტის შენობა, რომელიც [[რენცო პიანო]]მ დააპროექტა]]
===ადგილობრივი მთავრობა===
ვალეტის ადგილობრივი საბჭო მალტის სხვა ადგილობრივ საბჭოებთან ერთად 1993 წელს დაარსდა.<ref>{{cite web|title=About Local Government|url=http://www.lca.org.mt/pages/iseSinglePages.asp?m=20|website=Local Councils' Association|accessdate=12 July 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141207214517/http://www.lca.org.mt/pages/iseSinglePages.asp?m=20|archivedate=7 დეკემბერი 2014}}</ref> საბჭოს არჩევნები 1993 წლიდან ყოველ სამ წელიწადში ერთხელ ტარდება. მოქმედი საბჭო ხელისუფლებაში 2019 წლის არჩევნების შედეგადაა მოსული.  ქალაქის ამჟამინდელი მერი ალფრედ ზამიტია. ადგილობრივი საბჭოს შენობა სამხრეთის ქუჩაზე მდებარეობს. <ref>{{cite news|title=No immediate solution to finding new premises for Valletta council|url=http://www.timesofmalta.com/articles/view/20150717/local/updated-no-immediate-solution-to-finding-new-premises-for-valletta.577012|accessdate=17 July 2015|work=[[Times of Malta]]|date=17 July 2015}}</ref>

ვალეტის მერების ჩამონათვალი:
* ჰექტორ ბრუნო (1993-1999)
* პოლ ბორგ ოლივერი (1999-2008)
* ალექსეი დინგლი (2008-219)<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofmalta.com/articles/view/20190220/timestalk/watch-commercial-interests-trumping-those-of-residents-former-valletta.702457|title=Watch: 'Valletta 2018 was a missed opportunity,' says former mayor|website=Times of Malta|language=en-GB|access-date=2019-05-20}}</ref> 
* კრისტიან მიკალეფი (2019)<ref>{{Cite web|url=http://www.independent.com.mt/articles/2019-01-15/local-news/Christian-Micallef-sworn-in-as-new-Mayor-of-Valletta-6736202090|title=Christian Micallef sworn in as new Mayor of Valletta - The Malta Independent|website=www.independent.com.mt|access-date=2019-05-20}}</ref>
* ალფრედ ზამიტი (2019)<ref>{{Cite web|url=https://www.tvm.com.mt/mt/news/il-pl-jirbah-il-kunsill-lokali-tal-belt-valletta/|title=Alfred Zammit is-sindku tal-Belt Valletta - TVM|website=www.tvm.com.mt|access-date=2019-05-31}}</ref>

===ქვეყნის მთავრობა===
ვალეტა მალტის დედაქალაქია,<ref>{{cite web|title=The Maltese Islands|url=https://www.gov.mt/en/About%20Malta/Maltese%20Islands/Pages/The-Maltese-Islands.aspx|website=[[Government of Malta]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150717055049/https://gov.mt/en/About%20Malta/Maltese%20Islands/Pages/The-Maltese-Islands.aspx|archivedate=17 July 2015}}</ref>  და ქვეყნის ადმინისტრაციული და კომერციული ცენტრია.<ref>{{cite web|title=The Capital City Valletta|url=https://www.gov.mt/en/Pages/Valletta-Write-up.aspx|website=[[Government of Malta]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150627103211/https://www.gov.mt/en/Pages/Valletta-Write-up.aspx|archivedate=27 June 2015}}</ref> მალტას პარლამენტი 2015 წლიდან ქალაქის შესასვლელთან მდებარეობს, 2015 წლამდე კი პარლამენტის შენობა ქალაქის ცენტრში მდებარე გროსტმაისტერთა სასახლე იყო.<ref>{{cite book|last=Maitland|first=Robert|date=2014|title=Tourism in National Capitals and Global Change|url=https://books.google.com.mt/books?id=hQDPBAAAQBAJ&pg=PA137|publisher=Routledge|isbn=9781317850076|pages=135–142}}</ref> აღნიშნული სასახლე ამჟამად მალტას პრეზიდენტის რეზიდენციაა.<ref name="president">{{cite web|title=Il-Palazz tal-Belt|url=http://president.gov.mt/il-palazzi-tal-president/il-palazz-tal-belt/|website=Office of the President of Malta|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926164218/http://president.gov.mt/il-palazzi-tal-president/il-palazz-tal-belt/|archivedate=26 September 2015|language=mt}}</ref> ვალეტაში სასამართლოს შენობა და სხვა არაერთი სამთავრობო დეპარტამენტი მდებარეობს.<ref name="nicpmi">{{cite web|title=Auberge de Castille et Leon|url=http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/01127.pdf|website=National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands|date=28 December 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304111831/http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/01127.pdf|archivedate=4 March 2016}}</ref>

==გეოგრაფია==
[[File:GrandHarbourValletta1801.jpg|thumb|ვალეტას პორტი 1801 წელს]]
ვალეტა ხელსაყრელი მდებარეობით გამოირჩევა. ქალაქი მთიან [[ნახევარკუნძული|ნახევარკუნძულზეა]] განლაგებული, რომელსაც ორი ბუნებრივი ნავსადგური აქვს.<ref name="olivergatt">{{cite book|last=Gatt|first=Oliver|date=2008|title=Valletta City of the Knights|url=http://www.bdlbooks.com/knights/279-valletta-city-of-the-knights.html|website=Bdlbooks.com|page=1|isbn=978-99957-20-05-6|accessdate=2020-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170903134800/http://www.bdlbooks.com/knights/279-valletta-city-of-the-knights.html|archivedate=2017-09-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170903134800/http://www.bdlbooks.com/knights/279-valletta-city-of-the-knights.html |date=2017-09-03 }}</ref> მათ შორის, ''დიდი ნავსადგური'' მალტას მთავარი პორტია. ქალაქში საკრუიზო ლაინერის ტერმინალი მდებარეობს, რომელიც [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელმა]] მშენებელმა, მანუელ პინტო დე ფონცესტამ ააგო.<ref>{{cite book|last=Guillaumier|first=Alfie|date=2005|title=Bliet u Rħula Maltin|volume=2|publisher=Klabb Kotba Maltin|page=947|isbn=99932-39-41-0}}</ref>

===კლიმატი===
ვალეტაში [[ხმელთაშუა ზღვის ჰავა]]ა, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ცხელი, მშრალი,  ხანგრძლივი ზაფხული და ზომიერი, ნესტიანი ზამთარი. ზაფხულის პერიოდში [[ატმოსფერული ნალექები|ატმოსფერული ნალექის]] შესამჩნევი ნაკლებობა შეინიშნება და ეს უკანასკნელი ძირითადად ზამთრის პერიოდისთვისაა დამახასიათებელი, რომლის ზომიერებაც  ქალაქის ზღვისპირა მდებარეობითაა განპირობებული. იანვარში ტემპერატურა 10 °C-დან 16 °C-მდე, ხოლო აგვისტოში 23 °C-დან 32 °C-მდე მერყეობს.

==არქიტექტურა და ღირშესანიშნაობანი==
[[File:Grandmaster's palace, Valletta.jpg|thumb|მარცხნივ|გროსტმაისტერთა სასახლე]]
ვალეტა კუნძულის კულტურული ცენტრია. მისი ქუჩებისა და მოედნების არქიტექტურა XVI საუკუნის ბაროკოსა და მოდერნიზმის სინთეზს წარმოადგენს. ქალაქში არაერთი ღირშესანიშნავი ტაძარი, სასახლე და მუზეუმი მდებარეობს, რის გამოც ვალეტას უამრავი მნახველი სტუმრობს. 

1830 წელს დედაქალაქს [[ბენჯამინ დიზრაელი]], [[დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთის]] მომავალი პრემიერ მინისტრი ეწვია, რომელმაც ვალეტას „სასახლეების ქალაქი“ უწოდა. მან აღნიშნა, რომ „ვალეტა თავისი არქიტექტურით ევროპის არც ერთ ქალაქს არ ჩამოუვარდება“, ასევე სხვა წერილებში მან ვალეტას „ვენეციისა და კადისისთვის შედარების ღირსი ქალაქი“ უწოდა.<ref name="MaltaExpo">{{cite web|url=http://www.maltaexpo.com/page.asp?p=16005&l=1|title=Valletta – the Capital City|accessdate=30 November 2008|publisher=Maltaexpo.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090703235029/http://www.maltaexpo.com/page.asp?p=16005&l=1|archivedate=3 ივლისი 2009}}</ref><ref name="Collectables">{{cite web|url=http://collectables.maltaexpo.com/page.asp?n=product&p=209746&c=734|title=LP21 – Valletta 'Citta Umilissima' Lapel Pin|accessdate=30 November 2008|work=Collectables – Our Products|publisher=Maltaexpo.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090703235130/http://collectables.maltaexpo.com/page.asp?n=product&p=209746&c=734|archivedate=3 ივლისი 2009}}</ref>
[[File:Malte, La Valette, co-cathédrale St Jean.jpg|thumb|წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის საკათედრო ტაძარი]]
ქალაქში ისტორიული მნიშვნელობის მქონე ნაგებობაა წმინდა [[იოანე ნათლისმცემელი|იოანე ნათლისმცემლის]] სახელობის საკათედრო ტაძარი, რომელიც ადრე მალტის ჰოსპიტალიერთა ორდენის ტაძარი იყო. ტაძარში [[კარავაჯო|მიქელანჯელო მერიზი და კარავაჯოს]] უდიდესი და ხელმოწერით დამშვენებული ერთადერთი ნამუშევარი „იოანე ნათლისმცემლის თავის მოკვეთა“ ინახება.<ref name="Patrick2007">{{Cite book|last=Patrick|first=James|title=Renaissance and Reformation|url=https://books.google.com/books?id=i6ZJlLHLPY8C&pg=PA194|year=2007|publisher=Marshall Cavendish|isbn=978-0-7614-7651-1|page=194}}</ref> Auberge de Castille et Leon, რომელიც ჰოსპიტალიერთა ორდენის ოფიციალური შტაბ-ბინა იყო, ახლა მალტის პრემიერ მინისტრის ოფისია. მალტის ორდენის გროსტმაისტერთა სასახლე, რომელიც 1571-1574 წლებში აშენდა და ორდენის დიდი მაგისტრების რეზიდენცია იყო, შემდგომ კი მალტის პარლამენტის შენობის ფუნქციას ასრულებდა, დღეს ქვეყნის პრეზიდენტის რეზიდენციაა.<ref>{{cite web|title=Grandmaster Palace|url=http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/01134.pdf|website=National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands|date=28 December 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160507183023/http://www.culturalheritage.gov.mt/filebank/inventory/01134.pdf|archivedate=7 May 2016}}</ref>
[[File:Castille at night.jpg|thumb|მარცხნივ|Auberge de Castille]]
სახვითი ხელოვნების ეროვნული მუზეუმი [[როკოკო]]ს სტილის სასახლეა, რომელიც 1570-იანი წლებით თარიღდება. ნაგებობა ბრიტანელთა მმართველობის პერიოდში, 1820-იანი წლებიდან ხმელთაშუა ზღვის ფლოტის მთავარსარდლის ოფიციალური რეზიდენცია იყო. 

მანოელის თეატრი, რომელიც 1731 წელს დიდი მაგისტრის, ანტონიო მანოელ დე ვილჰენას ბრძანებით ათ თვეში აშენდა, ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი მოქმედი თეატრია. 

ხმელთაშუა ზღვის საკონფერენციო შენობა, რომელიც 1574 წელსაა აგებული, [[რენესანსი]]ს პეროდში ევროპაში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი საავადმყოფო იყო. 

ქალაქის უნიკალური არქიტექტურის ნაწილს წარმოადგენს დაახლოებით 100 მეტრის სიმაღლის პორტის საფორტიფიკაციო ნაგებობები, რომლებიც მალტის ორდენის ბრძანებით აშენდა.

==განათლება==
მალტის უნივერსიტეტის ვალეტის კამპუსი ძველი უნივერსიტეტის შენობაში მდებარეობს. უნივერსიტეტი სტუდენტებს საერთაშორისო სამაგისტრო პროგრამებს სთავაზობს.<ref>{{cite web|url=http://www.youthinfo.gov.mt/default.asp?m=cat&id=38|title=Valletta Campus – Youth Information|website=Youthinfo.gov.mt|accessdate=3 June 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180202063749/http://www.youthinfo.gov.mt/default.asp?m=cat&id=38|archivedate=2 თებერვალი 2018}}</ref>

==კულტურა==
[[File:Renzo Piano Pjazza Teatru Rjal.jpeg|thumb|სამეფო თეატრის მოედანი]]
ვალეტა 2018 წელს [[ევროპის კულტურული დედაქალაქი|ევროპის კულტურულ დედაქალაქად]] დასახელდა.<ref>{{Cite web|url=https://valletta2018.org/|title=Valletta 2018|website=Valletta 2018}}</ref> წელი საზეიმო ღონისძიებებით  გაიხსნა, რომლებიც ტრიტონის, წმინდა ჯორჯის, წმინდა ჯონის და კასტილიის მოედნებზე ჩატარდა,<ref>{{cite web|url=https://valletta2018.org/events/erba-pjazez/|title=Erba' Pjazez|website=Vallrtta2018.org|accessdate=3 June 2018}}</ref> რასაც საჯარო არტ ინსტალაცია მოჰყვა.<ref>{{cite web|url=http://www.independent.com.mt/articles/2018-02-02/local-news/A-bum-a-bird-and-a-pig-Valletta-2018-unveils-Kif-Jghid-Il-Malti-public-art-installations-6736184371|title=A bum, a bird and a pig: Valletta 2018 unveils ‘Kif Jgħid Il-Malti’ public art installations – The Malta Independent|website=Independent.com.mt|accessdate=3 June 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.timesofmalta.com/mobile/articles/view/20180202/arts-entertainment/valletta-2018-unveils-public-art-installations.669557|title=Arts & Entertainment|website=Timesofmalta.com|accessdate=3 June 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180906014021/https://www.timesofmalta.com/mobile/articles/view/20180202/arts-entertainment/valletta-2018-unveils-public-art-installations.669557|archivedate=6 სექტემბერი 2018}}</ref> 

===მუსიკა===
ვალეტის ოფიციალური ბაროკოს ფესტივალი ყოველწლიურად იანვრის თვეში ტარდება. [[ჯაზი|ჯაზური]] მუსიკა მალტაში ''Strait Street''-ზეა წარმოდგენილი. ქალაქის ცნობილი მუსიკალური ბენდებია ''„King's Own Band Club“'' და ''„La Valette National Philharmonic Society“''.

===კარნავალი===
მალტის ყოველწლიური კარნავალი ვალეტაში თებერვლის თვეში იმართება.<ref name=cassar>{{cite journal|last1=Cassar Pullicino|first1=Joseph|title=The Order of St. John in Maltese folk-memory|journal=Scientia|date=October–December 1949|volume=15|issue=4|page=167|url=http://melitensiawth.com/incoming/Index/Scientia%20(Malta)/Scientia.%2015(1949)4(Oct.-Dec.)/01.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160417173522/http://melitensiawth.com/incoming/Index/Scientia%20(Malta)/Scientia.%2015(1949)4(Oct.-Dec.)/01.pdf|archivedate=17 April 2016}}</ref> 1823 წელს კარნავალზე მომხდარი ტრაგედიის შედეგად 110-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა.<ref name="hezekiah">{{cite book|editorlink1=Hezekiah Niles|editor1-last=Niles|editor1-first=Hezekiah|title=Niles' Weekly Registrar|date=March–September 1823|publisher=William Ogden Niles|location=[[Baltimore]]|pages=189–190|url=https://books.google.com/books?id=JPQaAAAAYAAJ&pg=PA189#v=onepage&q&f=false|chapter=Melancholy Affair. Suffocation of one hundred and ten boys. Extract of a private letter from Malta, of 21 February 1823.|volume=24}}</ref>

==დაძმობილებული ქალაქები==
ვალეტა დაძმობილებულია [[იტალია|იტალიის]] ქალაქ [[პალერმო]]სთან.<ref>{{cite web |title=Palermo and Valletta together for 2018. Cultural twinning at Palazzo Asmundo|url=http://www.palermoworld.it/eng/palermo-and-valletta-together-for-2018-cultural-twinning-at-palazzo-asmundo/|website=palermoworld.it|publisher=Palermo World|accessdate=18 September 2019}}</ref>
[[File:Malta - Valletta - Vjal Nelson - City Gate Bus Station 01 ies.jpg|thumb|ავტობუსის გაჩერება ვალეტაში]]

==ტრანსპორტი==
მალტის საერთაშორისო აეროპორტი ვალეტიდან რვა კილომეტრის დაშორებით, ქალაქ ლუქაში მდებარეობს. მალტის [[საზოგადოებრივი ტრანსპორტი|საზოგადოებრივი სატრანსპორტო]] სისტემის მარშრუტები ძირითადად დედაქალაქიდან ან დედაქალაქისკენ მიემართება. მათი ცენტრალური ტერმინალები ვალეტას გარეთაა. ქალაქის ფარგლებში ტრანსპორტი შეზღუდულად მოძრაობს და ზოგიერთი გზა მთლიანად ცალმხრივია. 

ვალეტაში ელექტრო ტაქსები მოძრაობს.<ref>{{cite news|last1=Galea Debono|first1=Fiona|title=Valletta gets its own clean taxi service|url=http://www.timesofmalta.com/articles/view/20070615/local/valletta-gets-its-own-clean-taxi-service.14499|accessdate=24 June 2015|work=[[Times of Malta]]|date=15 June 2007}}</ref>

==რესურსები ინტერნეტში==
{{ბრიტანიკა|Valletta}}
* [http://www.cityofvalletta.org ვალეტას ადგილობრივი საბჭო]
* [https://www.welcome-center-malta.com/valletta-maltas-capital-city-and-unesco-world-heritage-site/ ვალეტა, მალტის დედაქალაქი და იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი]
* [https://web.archive.org/web/20110207154320/http://maltaattraction.com/ Valletta Living History]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები მალტაში}}
{{ევროკავშირის დედაქალაქები}}
{{ევროპის დედაქალაქები}}

[[კატეგორია:ევროპის დედაქალაქები]]
[[კატეგორია:მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები მალტაში]]
[[კატეგორია:მალტის ქალაქები]]