იხილეთ წყარო გვერდისთვის ვენის ალყა (1683)

{{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი
|კონფლიქტი= ვენის ალყა
|ნაწილი= [[დიდი თურქული ომი]]ს
|სურათი= [[File:Battle_of_Vienna_1683_11.PNG|300პქ]]
|სათაური= ვენის ბრძოლა
|თარიღი= [[14 ივლისი]] — [[12 სექტემბერი]], [[1683]]
|მდებარეობა= [[ვენა]], [[საღვთო რომის იმპერია]] (თანამედროვე [[ავსტრია]])
|შედეგი= გაერთიანებული ქრისტიანული ძალების გამარჯვება
|ტერიტორია=
|მხარე1=[[File:Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg|22px]] [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა]]<br />{{დროშა|საღვთო რომის იმპერია}}
* [[File:Flag of the Electorate of Bavaria.svg|22px|border]] [[ბავარიის ელექტორატი|ბავარია]]
* [[File:Flagge franken.svg|22px|border]] [[ფრანკონია]]
* [[File:Flag_of_Electoral_Saxony.svg|22px|border]] [[საქსონიის საკურფიურსტო]]
* [[File:Flagge Schwaben Bayern.svg|22px|border]] [[შვაბია]]
* [[File:Flag of the Duchy of Mantua (1575–1707).svg|22px|border]] [[მანტუის საჰერცოგო|მანტუა]]
* [[File:Bandiera del granducato di Toscana (1562-1737 ).png|22px|border]] [[დიდი ტუსკანის საჰერცოგო|ტუსკანი]]
[[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22px|border]] [[უნგრეთის სამეფო|ჰაბსბურგების უნგრეთი]]<br />
[[File:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|22px|border]] [[ვენეციის რესპუბლიკა]]
|მხარე2={{დროშა|ოსმალეთის იმპერია}}<br />ვასალი ქვეყნები:
* [[File:Gerae-tamga.svg|20px]] [[ყირიმის სახანო]]
* [[File:Flag_of_Moldavia.svg|20პქ]] [[მოლდოვის სამთავრო]]
* [[File:Coa Hungary Country History (19th Century).svg|14px]] [[ოსმალეთის უნგრეთი]]
|მეთაური1=[[File:Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg|22px]] [[იან III სობესკი]]
[[File:Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg|22px]] [[სტანისლავ იაბლონოვსკი]]<br />
{{flagicon|Holy Roman Empire}} [[ერნსტ რიუდიგერ ფონ შტარნჰემბერგი]]
<br />{{flagicon|Holy Roman Empire}} [[კარლ ლოთარანგიელი]]
<br />{{flagicon|Holy Roman Empire}} [[იოჰან გეორგ III]]
<br />{{flagicon|Holy Roman Empire}} [[მაქსიმილიან II ბავარიელი]]
<br />{{flagicon|Holy Roman Empire}} [[ევგენი სავოიელი]]
|მეთაური2={{flagicon|Ottoman Empire}} [[ქარა მუსტაფა-ფაშა]]<br />{{flagicon|Ottoman Empire}} ქარა მეჰმედ-ფაშა<br />{{flagicon|Ottoman Empire}}აბაზა სარი ჰუსეინი<br />[[File:Gerae-tamga.svg|20px]] [[მურად გირეი]]
|ძალა1= 90 000 ჯარისკაცი, 312 ზარბაზანი 
|ძალა2=140 000 ჯარისკაცი, 150 ზარბაზანი (1683 წლის 10 სექტემბრის მონაცემები)
|დანაკარგები1= 12 500 მოკლული
|დანაკარგები2= 8 000-15 000 მოკლული, 5 000 ტყვედ ჩავარდნილი
|შენიშვნა=
}}
'''ვენის მეორე ალყა''' — დაპირისპირება [[ოსმალეთის იმპერია]]სა და [[საღვთო რომის იმპერია]]ს შორის, რომელიც შემდგომში ოსმალეთის სრულიად ქრისტიანულ სამყაროსთან დაპირისპირებაში გადაიზარდა. მიმდინარეობდა [[1683]] წლის ივლისიდან სექტემბრამდე. ვენის ალყა იქცა [[დიდი თურქული ომი]]ს დასაწყისად.

== წინარეისტორია ==
[[ოსმალეთის იმპერია]]ს [[ვენა|ვენის]] აღების მცდელობა [[1683]] წლამდე ბევრად ადრე, [[1529]] წელსაც ჰქონდა. იმ პერიოდში, ოსმალეთი თავისი განვითარების ზენიტში იყო. [[1521]] წელს [[ბელგრადი]]ს, ხოლო [[1526]] წელს [[უნგრეთი]]ს დიდი ნაწილის დაპყრობამ [[სულთანი|სულთან]] [[სულეიმან I]]-ს ვენის დაპყრობისკენ გაუხსნა გზა, თუმცა იმ შემთხვევაში ოსმალები ზამთრის მოახლოების გამო, 20 დღიანი უშედეგო ალყის შემდეგ, იძულებულნი გახდნენ უკან დაეხიათ. ეს კი ქრისტიანული სამყაროსთვის მნიშვნელოვანი გამარჯვება იყო.

[[სულეიმან I]]-ის გარდაცვალების შემდგომ, ოსმალეთის იმპერიის გაძლიერება მნიშვნელოვნად შეფერხდა. [[1606]] წელს დადებული [[ჟიტვატოროკის ზავი]]ს შედეგად კი, [[საღვთო რომის იმპერია]]მ საბოლოოდ დააღწია თავი ყოველწლიური ხარკის გადახდას. მიუხედავად ამისა, ოსმალებმა მაინც შეძლეს მოძლიერება. [[1656]] წელს დიდი ვეზირი გახდა [[ქოფრიულიუ მეჰმედ-ფაშა]], რითაც ბოლო მოეღო [[ქალთა სულთანატი|ქალთა სულთანატს]], რაც იმპერიაში თითქმის ყველა არეულობის მთავარი მიზეზი იყო. [[1669]] წელს ოსმალებმა გამარჯვებით დაასრულეს [[კრეტის ომი]] და კუნძული დაიპყრეს. [[1672]]-[[1676]] წლებში მიმდინარე ომში, რომელსაც სულთანი [[მეჰმედ IV]] მეთაურობდა, დაამარცხეს [[პოლონეთი]] და უკრაინის ნაწილს და პოდოლიას დაეუფლნენ.

[[1676]] წლის [[3 ნოემბერი|3 ნოემბერს]] იმპერიის დიდი ვეზირის პოსტს იკავებს [[ქარა მუსტაფა-ფაშა]], რომელიც ჭკვიანი, თუმცა ზედმეტად ამბიციური პოლიტიკოსი იყო. [[ვენა|ვენის]] დაპყრობაც სწორედ მისი ოცნება იყო. [[1683]] წელს ფაშა ვენის დასაპყრობად გაემართა. იმ პერიოდში, ოსმალეთის იმპერია საკუთარი არსებობის ისტორიაში ყველაზე დიდ ფართობზე იყო გადაჭიმული. ავსტრიელთა საბედნიეროდ, მათ ალყამდე ცოტა ხნით ადრე პოლონეთთან გააფორმეს ალიანსი, რამაც საბოლოოდ, [[ვენა]] გადაარჩინა.

== ალყა ==
[[1683]] წლის [[14 ივლისი|14 ივლისს]] ოსმალეთის არმიამ, რომელიც 100 000-ზე მეტი ჯარისკაცისგან შედგებოდა, ვენას მიაღწია. იმავე დღეს, ქარა მუსტაფამ ქალაქის უბრძოლველად ჩაბარება მოითხოვა. [[ერნსტ რიუდიგერ ფონ შტარნჰემბერგი|ერნსტ რიუდიგერ ფონ შტარნჰემბერგმა]], რომელიც მეთაურობდა ქალაქის დამცველთა 22 500-იან არმიას (აქედან 7 500-ს მოხალისეები შეადგენდნენ) კაპიტულაციაზე მტკიცე უარი განაცხადა. [[17 ივლისი|17 ივლისს]] ოსმალეთის არმიამ ალყა დაიწყო.

[[File:Walka_o_sztandar_turecki.jpg|მინი|მარცხნივ|210პქ|ოსმალი ჯარისკაცები ვენაში]]
გამომდინარე იქიდან, რომ [[ვენა]] იმ დროისთვის მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე დაცული ქალაქი იყო, ოსმალებს მისი იერიშით აღება არ უცდიათ. ოსმალები ქალაქის შიდა კედლებში გვირაბების გაკეთების შედეგად ცდილობდნენ ვენაში შეღწევას. ქარა მუსტაფა თავის ჯარისკაცებს ძარცვის უფლებას არ აძლევდა, რადგან მას სურდა, რომ ქალაქი მთელი თავისი სიმდიდრით დაეპყრო. ოსმალებმა გადაკეტეს ქალაქისკენ მიმავალი ყველა გზა, რათა ვენაში სურსათის შეტანა შეუძლებელი გამხდარიყო.

რომის პაპის, [[ინოკენტი XI]]-ის მცდელობა, რომ ვენის დასახმარებლად დაეთანხმებინა [[საფრანგეთი]]ს მეფე [[ლუი XIV]], უშედეგო აღმოჩნდა. ამასობაში, ორთვიანმა ალყამ თავისი შედეგი გამოიღო — ვენას ყველა რესურსი ამოეწურა და ქალაქი მასობრივ შიმშილობაზე გადავიდა. ყველაფერი იქითკენ მიდიოდა, რომ ქალაქი უნდა დანებებულიყო. სექტემბრის დასაწყისისთვის ოსმალებს უკვე დანგრეული ჰქონდათ ვენის ციხესიმაგრის კედლების უმეტესობა, მაგრამ [[ვენა]]ს მხსნელად მოევლინა [[იან III სობესკი]]ს არმია. [[6 სექტემბერი|6 სექტემბერს]] სობესკიმ გადაკვეთა მდინარე [[დუნაი]], [[დუნაის ტულნი|ტულნთან]], ვენისგან 30 კმ-ის დაშორებით. მისი არმიის შემადგენლობაში, პოლონელი ჯარისკაცების გარდა, შედიოდნენ გერმანული სამთავროების — ბავარიის, ფრანკონიის, საქსონიის, შვაბიის, მანტუის და ტუსკანის ჯარისკაცებიც. მთელი არმია 70 000-80 000 ჯარისკაცისგან შედგებოდა, ხოლო [[ქარა მუსტაფა-ფაშა]]ს დაახლოებით, 150 000 მეომარი ჰყავდა.

ოსმალი ჯარისკაცებისთვის, რომლებიც ახლოს იყვნენ ქალაქის აღებასთან, ეს სერიოზული დარტყმა აღმოჩნდა. ქარა მუსტაფამ ვერ მოახერხა დემორალიზებულ არმიაში წესრიგის აღდგენა, განსხვავებით მისი მოწინააღმდეგისგან. მიუხედავად იმისა, რომ მოკავშირეთა არმია მრავალენოვანი იყო, სობესკიმ და სხვა ლიდერებმა ეფექტიანი ხელმძღვანელობის შედეგად მოახერხეს და 6 დღეში სრულიად მოამზადეს არმია გადამწყვეტი ბრძოლისთვის. გამოიყენეს ყველა მატერიალური რესურსი, იმპერიის მთელი ხაზინა, ისესხეს ფული მდიდარი ბანკირებისგან და პაპისგანაც მიიღეს დახმარება. მიუხედავად ამისა, იანმა მაინც მისცა თავის ჯარისკაცებს უფლება გამარჯვების შემთხვევაში გაეძარცვათ მოწინააღმდეგის ბანაკი.

== 12 სექტემბერი, ვენის ბრძოლა ==
[[File:Juliusz_Kossak_Sobieski_pod_Wiedniem.jpeg|მინი|მარცხნივ|იან III სობესკი ვენაში, იულიუშ კოსაკის ნახატი]]
გადამწყვეტი ბრძოლა [[ოსმალეთის იმპერია]]სა და გაერთიანებულ ქრისტიანულ ძალებს შორის გაიმართა [[12 სექტემბერი|12 სექტემბერს]]. პირველი შეტევა ოსმალებმა განახორციელეს დილის 4 საათზე, სანამ არმიები ბოლომდე მზად იქნებოდნენ საბრძოლველად. პირველი საპასუხი შეტევა გერმანელებმა განახორციელეს. კარლ ლოთარანგიელმა, იმპერიის არმიით მარცხენა ფრთაზე გადაინაცვლა, ხოლო სხვა საღვთო რომის იმპერიის არმიამ ცენტრში შემოიწია. მძიმე ბრძოლებისა და ოსმალების მძლავრი კონტრშეტევების მიუხედავად, შუადღისთვის გაერთიანებულმა ძალებმა მნიშვნელოვანი ტერიტორიები დაიკავეს, განსაკუთრებით გამაგრდნენ სოფელ ნუსდორფში და ჰელიგენშტადში.

დღის მეორე ნახევარში ბრძოლა ველის მეორე მხარეს გაჩაღდა, რადგან პოლონეთის არმიამ შეტევა ოსმალეთის ჯარის მარჯვენა ფლანგზე განახორციელა. მიუხედავად მოწინააღმდეგის უპირატესობისა, ოსმალები მაინც თავდაუზოგავად ცდილობდნენ ქალაქში შესაღწევად გზის გაკაფვას, ეს კი უპირატესობას ისევდაისევ სობესკის და კარლ ლოთარანგიელს აძლევდა. მალევე, გაერთიანებულმა ძალებმა დაიკავეს სოფელი გერშტოფი, რომელიც მათი შეიარაღების ბაზად გამოიყენეს. ოსმალები უკვე უიმედო მდგომარეობაში იყვნენ, ამიტომ იანმა და კარლმა ერთხმად გადაწყვიტეს, რომ განეხორციელებინათ საბოლოო შეტევა და გაენადგურებინათ მოწინააღმდეგის არმია.

[[File:1684_Entsatz_von_Wien_anagoria.JPG|მინი|მარჯვნივ|200პქ|ვენა 12 სექტემბერს]]
გაერთიანებულმა ქრისტიანულმა არმიამ ოსმალთა მარცხენა ფლანგზე შეტევა 4-ის ნახევრისთვის განაახლა. თავდაპირველად, ოსმალებმა მათ სასტიკი წინააღმდეგობა გაუწიეს და აიძულეს, შეჩერებულიყვნენ. მაგრამ ეს წინააღმდეგობა დიდხანს არ გაგრძელებულა და შედეგად, 5 საათისთვის ოსმალებმა დაკარგეს სოფლები უნთერდობლინგი და ობერდობლინგი. ახლა, გაერთიანებული ძალები უკვე ძალიან ახლოს იყვნენ ოსმალთა არმიის ცენტრში შეჭრასთან. ისინი მზად იყვნენ უკანასკნელი შეტევისთვის. დაახლოებით 6 საათზე იან სობესკიმ ჯარის ოთხ რაზმს უბრძანა შეტევაზე გადასვლა, საიდანაც 3 პოლონელი, ხოლო ერთი საღვთო რომის იმპერიელი ჯარისკაცებით იყო დაკომპლექტებული. ოსმალები მოწინააღმდეგეს ფაქტობრივად, ვერანაირ წინააღმდეგობას ვერ უწევდნენ. ჯარისკაცები დემორალიზებული და დაღლილები იყვნენ, ამიტომაც მალევე დაიწყეს ბრძოლის ველიდან გაქცევა. სობესკიმ ჯარისკაცებს უბრძანა, რომ დადევნებოდნენ მათ. ოსმალებმა უკან დახევის დროს კიდევ 10 000 მეომარი დაკარგეს.

ბოლო შეტევის დაწყებიდან დაახლოებით ერთი საათის შემდეგ, ქრისტიანულ ძალებს უკვე მოგებული ჰქონდათ ბრძოლა. მათ მოახერხეს და გადაარჩინეს [[ვენა]]. ცნობილია, რომ იან სობესკიმ გამარჯვების შემდეგ [[იულიუს კეისარი]]ს ცნობილი სიტყვების ოდნავ შეცვლილი ვარიანტი წარმოთქვა:''"Veni, vidi, Deus vicit''" („მიველ, ვნახე, ღმერთმა გაიმარჯვა“).

== შედეგები ==
ვენის ალყის უშედეგოდ დასრულების შემდეგ, განრისხებულმა [[მეჰმედ IV]]-მ [[ქარა მუსტაფა-ფაშა]] [[ბელგრადი|ბელგრადში]] სიკვდილით დასაჯა. საბოლოოდ, ვენის უშედეგო ალყა ოსმალეთის ცენტრალური ევროპიდან განდევნის პროცესის დასაწყისი აღმოჩნდა. ამ მოვლენით დაიწყო [[დიდი თურქული ომი]]. ერთი წლის შემდეგ, რომის პაპის ინიციატივით შეიქმნა „საღვთო ლიგა“, ანტიოსმალური კოალიცია. მასში [[ვენეციის რესპუბლიკა|ვენეცია]], [[საღვთო რომის იმპერია]] და [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა|პოლონეთი]] გაერთიანდნენ. [[1686]] წელს მათ [[რუსეთის სამეფო]]ც შეუერთდა.

ოსმალეთის იმპერია „საღვთო ლიგის“ წინააღმდეგ ბრძოლაში უძლური აღმოჩნდა. გაერთიანებულმა ქრისტიანულმა ძალებმა მოახერხეს და ოსმალთაგან გაათავისუფლეს უმნიშვნელოვანესი ქალაქები — [[1686]] წელს [[ბუდა (ბუდაპეშტი)|ბუდა]], [[1688]] წელს [[ბელგრადი]]. [[მოჰაჩის ბრძოლა (1687)|მოჰაჩის ბრძოლის]] შედეგად გაათავისუფლეს [[უნგრეთი]]. დიდ თურქულ ომში ოსმალეთის იმპერიამ სულ რამდენიმე უმნიშნვნელო გამარჯვება მოიპოვა. [[1697]] წელს გამართულ [[ზენტის ბრძოლა]]ში „საღვთო ლიგის“ წევრებმა აბსოლუტური გამარჯვება მოიპოვეს. ამ ბრძოლაში მარცხმა საბოლოოდ აიძულა ოსმალები დათმობაზე წასულიყვნენ. [[1699]] წელს კარლოვიცის კონგრესზე დაიდო [[კარლოვიცის ზავი|ზავი]], რომლითაც ოსმალეთმა [[ავსტრია]]ს უნგრეთი, პოლონეთს პოდოლია და უკრაინის ნაწილი, ხოლო რუსეთს აზოვი დაუთმო. სწორედ ამ ზავით დაიწყო ოსმალეთის იმპერიის დაქვეითება.

== ლიტერატურა ==
* Stéphane Gaber, ''Et Charles V arrêta la marche des Turcs'', Presses universitaires de Nancy, 1986, ISBN 2-86480-227-9.
* {{Cite book | author=Bruce, George | title=Harbottle's Dictionary of Battles | url=https://archive.org/details/harbottlesdictio00harb | publisher=Van Nostrand Reinhold | year=1981 | editor= | id=}}
* Cezary Harasimowicz ''Victoria'' Warsaw 2007, novel ISBN 978-83-925589-0-3
* James Michener ''Poland'', A Novel, see Chapter V ''From the South''
* Alan Palmer, ''The Decline and Fall of the Ottoman Empire'', Published by Barnes & Noble Publishing, 1992. ISBN 1-56619-847-X.
* Miltiades Varvounis, ''Jan Sobieski. The King Who Saved Europe'', Xlibris, 2012, ISBN 978-1-4628-8081-2

[[კატეგორია:1683]]
[[კატეგორია:XVII საუკუნის ბრძოლები]]
[[კატეგორია:ოსმალეთის იმპერიის ისტორია]]
[[კატეგორია:ავსტრიის ისტორია]]
[[კატეგორია:დიდი თურქული ომის ბრძოლები]]
[[კატეგორია:ოსმალეთის ბრძოლები]]
[[კატეგორია:ავსტრიის ბრძოლები]]
[[კატეგორია:საღვთო რომის იმპერიის ბრძოლები]]