იხილეთ წყარო გვერდისთვის ვესპასიანე

{{მმართველი 
|ქვეყანა               = [[რომის იმპერია|რომის]]
|თანამდებობა           = [[რომის იმპერატორების სია|იმპერატორი]]
|სახელი                  = ტიტუს ფლავიუს კეისარი ვესპასიანუს ავგუსტუსი
|ორიგინალური სახელი       = Titus Flāvius Caesar Vespasiānus Augustus
|რიგი              = 
|რიგი-მეუღლეების          = 
|სურათი              = Vespasianus01 pushkin edit.png
|წარწერა              = ვესპასიანეს ბიუსტი
|მმართველობის დასაწყისი    = [[1 ივლისი]], [[69]]
|მმართველობის დასასრული = [[23 ივნისი]], [[79]]
|კორონაცია  =
|წინამორბედი       = [[ვიტელიუსი]]
|მემკვიდრე             = [[ტიტუსი]]
|სხვა წოდებები       = 
|ვიცე-პრეზიდენტი       = 
|პარტია              = 
|დაბადების თარიღი        = [[17 ნოემბერი]], [[9]]
|დაბადების ადგილი       = 
|გარდაცვალების თარიღი          = [[23 ივნისი]], [[79]] (69 წლის)
|გარდაცვალების ადგილი         = 
|ქორწინება              = დომიცილა უფროსი <small>(გარდაიცვალა 69 წლამდე)</small><br />კენისი <small>(საყვარელი და ფაქტობრივი ცოლი 65–74 წწ.)</small>
|შვილები                 = [[ტიტუსი]]<br />[[დომიციანე]]<br />დომიცილა უმცროსი
|დინასტია             = [[ფლავიუსები]]
|მამა                 = ტიტუს ფლავიუს საბინუსი
|დედა             = ვესპასია პოლა
}}
{{ფლავიუსების დინასტია}}
'''ვესპასიანე''' ({{lang-la|Titus Flāvius Caesar Vespasiānus Augustus}} ''ტიტუს ფლავიუს კეისარი ვესპასიანუს ავგუსტუსი''; დ. [[17 ნოემბერი]], [[9]] — გ. [[23 ივნისი]], [[79]]<ref>Levick, ''Vespasian'', xxi & 4</ref>) — [[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორების სია|იმპერატორი]] [[69]]–[[79]] წლებში. [[ფლავიუსები]]ს დინასტიის დამაარსებელი, რომელიც იმპერიას 27 წლის განმავლობაში მართავდა. ვესპასიანე წარმოშობით მდაბიო გვარის ოჯახიდან იყო,<ref name="ქსე">ქსე, ტ. 4. გვ. 381</ref>{{sfn-2|სანიკიძე|(1984)|გვ=67}} რომელმაც სენატორთა რანგს [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია|იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის]] იმპერატორთა დროს მიაღწია. მიუხედავად იმისა, რომ მან წარმატებას მიაღწია საჯარო სამსახურში და [[51]] წელს [[კონსული]]ც გახდა, ვესპასიანე ცნობილი მისი სამხედრო მიღწევებით გახდა: იგი იყო [[რომის II ლეგიონი]]ს ლეგატი რომაელთა ბრიტანეთში შეჭრისას<ref>Levick, ''Vespasian'', 16.</ref> და დაიმორჩილა იუდეა ებრაელთა [[66]] წლის [[იუდეველთა ომი|აჯანყებისას]].<ref>Levick, ''Vespasian'', 29–38.</ref> 

როდესაც ვესპასიანემ ებრაელთა აჯანყებისას [[იერუსალიმი|იერუსალიმს]] ალყა შემოარტყა, იმპერატორმა [[ნერონი|ნერონმა]] თავი მოიკლა და იმპერია [[ოთხი იმპერატორის წელი|ოთხი იმპერატორის წლის]] სახელით ცნობილ სამოქალაქო ომში ჩაძირა. მას შემდეგ, რაც [[გალბა]] და [[ოტონი]] მიყოლებით გარდაიცვალნენ ხანმოკლე მმართველობის შემდეგ, [[69]] წლის აპრილში [[ვიტელიუსი]] მესამე იმპერატორი გახდა, რის საპასუხოდაც, [[ეგვიპტე (რომის პროვინცია)|რომაული ეგვიპტისა]] და [[იუდეა (რომის პროვინცია)|იუდეის]] ლეგიონებმა თავიანთი მთავარსარდალი, ვესპასიანე, იმპერატორად გამოაცხადეს [[69]] წლის 1 ივლისს.<ref>Levick, ''Vespasian, '' 43.</ref> იმპერატორის ძალაუფლებისათვის ბრძოლაში ვესპასიანე შეუკავშირდა სირიის მმართველ მუციანუსსა და პანონიის სარდალ პრიმუსს, ხოლო იერუსალიმის ალყის გასაგრძელებლად თავისი ვაჟი, [[ტიტუსი]] დატოვა. პრიმუსი და მუციანუსი მეთაურობდნენ ფლავიუსების ძალებს ვიტელიუსის წინააღმდეგ, ხოლო ვესპასიანემ [[ეგვიპტე]]ზე დაამყარა კონტროლი. [[69]] წლის 20 დეკემბერს ვიტელიუსი დამარცხდა, ხოლო მომდევნო დღეს [[რომის სენატი|რომის სენატმა]] ვესპასიანე იმპერატორად გამოაცხადა. ვესპასიანეს ტრიბუნობის წლები 1 ივლისიდან იწყება, როდესაც მან თავისი ძალაუფლების ლეგალურ წყაროდ სენატისა და ხალხის ნაცვლად თავისი ლეგიონები გამოაცხადა და ისინი ამომრჩეველ კოლეგიად გარდაქმნა.<ref>ODCW, ''Vespasian'' (2007).</ref>

ვესპასიანემ ჩაატარა ახალი ცენზი და განაახლა სენატის შემადგენლობა. მან სენატში არა მხოლოდ რომაელი და იტალიელი წარჩინებულები, არამედ, მნიშვნელოვანწილად, პროვინციელებიც შეიყვანა.{{sfn-2|სანიკიძე|(1984)|გვ=68}} ვესპასიანემ დიდი სიმტკიცით, მოთმინებითა და პრინციპულობით დაიწყო სავსებით მოშლილი ფინანსური პოლიტიკის მოწესრიგება. დაცარიელებული ხაზინის შესავსებად იგი არავითარ საშუალებას არ ერიდებოდა. აღადგინა ყველა გაუქმებული გადასახადი და შემოიღო ახლები.{{sfn-2|სანიკიძე|(1984)|გვ=69}} წყაროების თანახმად, ვესპასიანეს, პრაქტიკულად, არაფერი დარჩენია დაუბეგრავი. მან გადასახადი საპირფარეშოებზეც კი დააწესა. გადმოგვცემენ, რომ, როდესაც ამასთან დაკავშირებით მას უფროსმა ვაჟმა, ტიტუსმა უსაყვედურა, ვესპასიანემ შვილს ცხვირთან მიუტანა ამ გადასახადით მიღებული ოქროს ფული და უთხრა: აბა, დაყნოსე, სუნი თუ ასდისო.{{sfn-2|სანიკიძე|(1984)|გვ=69}} ამგვარად გაჩნდა ცნობილი გამონათქვამი — ფულს სუნი არ აქვს. 

სიძუნწით განთქმული იმპერატორი მშენებლობისათვის ხარჯებს არ ერიდებოდა. სწორედ მან ააგო მრავალი ცნობილი და მნიშვნელოვანი ნაგებობა რომში. აღადგინა გადამწვარი კაპიტოლიუმი, ააშენა მშვიდობის ბრწყინვალე ტაძარი და მის გვერდით საჯარო ბიბლიოთეკა, ფორუმი. ქალაქი დაამშვენა გრანდიოზული ამფითეატრით ([[კოლოსეუმი]]), დაასრულა კლავდიუსის დროს დაწყებული კოლონადების მშენებლობა, აღადგინა და გაამშვენიერა ნერონის დროინდელი ნახანძრალი ქუჩები, მოაწესრიგა წყალსადენები, იტალიასა და პროვინციებში გაიყვანა გზები და ა. შ.{{sfn-2|სანიკიძე|(1984)|გვ=69}}<ref>ქსე, ტ. 4, გვ. 381-382</ref>

68–69 წლების მოვლენების საპასუხოდ, ვესპასიანემ გააუმჯობესა არმიის დისციპლინა, გენერალ აგრიკოლას საშუალებით კი მან ბრიტანეთში იმპერიის ექსპანსია გააძლიერა. მისი პოლიტიკის სოციალურ საყრდენს პროვინციული არისტოკრატია წარმოადგენდა, რომლებზედაც იგი რომის მოქალაქეთა უფლებებს ავრცელებდა.<ref name="ქსე" /> 

ვესპასიანეს დროს ჩაახშვეს [[ანიკეტის აჯანყება|აჯანყება]] [[პონტოს სამეფო|პონტო]]-[[კოლხეთის სამეფო|კოლხეთში]] [[ანიკეტი (მონა)|ანიკეტის]] მეთაურობით. ვესპასიანესა და მისი მემკვიდრეების დროს ურთიერთობა რომსა და [[იბერია|იბერიის]] შორის მეგობრულ-სამოკავშირეო იყო. ამაზე მეტყველებს 1867 წელს [[მცხეთა|მცხეთაში]] ნაპოვნი სამშენებლო ქვა მასზე 75 წელს ამოკვეთილი ბერძნული წარწერით: „იმპერატორმა კეისარმა ვესპასიანე ავგუსტოსმა... და იმპერატორმა ტიტე კეისარმა, ავგუსტოსის ძემ და დომიციანე კეისარმა, ავგუსტოსის ძემ იბერთა მეფეს მითრიდატეს, მეფე ფარსმანისა და იამასასპოს ძეს, კეისრის მეგობარსა და რომაელთა მოყვარულს, და ხალხს – ეს კედლები განუმტკიცეს“.

[[79]] წელს ვესპასიანე 70 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მას იუმორის გრძნობა სიკვდილის წინაც კი არ დაუკარგავს, მისი უკანასკნელი სიტყვები იყო: „ვაიმე, ცუდად შევიქენ, მგონი ღმერთად უნდა ვიქცე!“ და შემდეგ: „იმპერატორი ფეხზე მდგომარე უნდა მოკვდეს!“ ამ სიტყვებით პირზე ღიმილით, სამხედრო პოზაში გაჭიმული შეეგება სიკვდილს.{{sfn-2|სანიკიძე|(1984)|გვ=72}} 

მისი გარდაცვალების შემდეგ, იმპერატორის ტახტი მისივე ვაჟმა, [[ტიტუსი|ტიტუსმა]] დაიკავა, რითაც ვესპასიანე გახდა რომის პირველი იმპერატორი, რომელიც ტახტზე უშუალოდ მისმა ბიოლოგიურმა შვილმა ჩაანაცვლა, რაც ფლავიუსების დინასტიის დასაბამად იქცა. 

== წყაროები ==
;პირველადი წყაროები
* [https://en.wikisource.org/wiki/The_Histories_(Tacitus) ტაციტუსი „ისტორია“], ინგლისური თარგმანი
* [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vespasian*.html სვეტონიუსი, ''თორმეტი კეისრის ცხოვრება'', ვესპასიანეს ცხოვრება], ლათინური ტექსტი ინგლისური თარგმანით
* [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/64*.html კასიუს დიონ კოქცეიანუსი, ''რომის ისტორია'', წიგნები 64], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/65*.html 65] და [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66*.html 66], ლათინური ტექსტი ინგლისური თარგმანით
* [https://en.wikisource.org/wiki/The_War_of_the_Jews/Book_II იოსებ ფლავიუსი, ''ებრაელთა ომი'', წიგნი 2], [https://en.wikisource.org/wiki/The_War_of_the_Jews/Book_III 3] და [https://en.wikisource.org/wiki/The_War_of_the_Jews/Book_IV 4], ინგლისური თარგმანი

; მეორეული წყაროები
{{ქსე|4|381-382|ლ. სანიკიძე}}
* {{cite book |last=სანიკიძე|first=ლევან |year=[[1984]] |title=რომის იმპერია |publisher= თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა|location=[[თბილისი]] |isbn=|ref=CITEREFსანიკიძე(1984)}}
* Lissner, I. (1958). "Power and Folly: The Story of the Caesars". Jonathan Cape Ltd., London.
* Courtney, H. (1999). ''Vespasian'' (Roman Imperial Biographies), Routledge. ISBN 0-415-16618-7 (hbk). ISBN 0-415-33866-2 (pbk.).
* {{cite book |pages=170–173 |title=69 A. D. The Year of the Four Emperors |author=Morgan, G. | publisher=OUP |year=2006 |location=London |isbn=9780195124682}}
* {{cite book |title=Vespasian (Roman Imperial Biographies) |author=Levick, B. |year=1999 |publisher=Routledge |location=Oxford |isbn=0-415-16618-7}}
* Roberts, J. (ed.) (2007). '[http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780192801463.001.0001/acref-9780192801463-e-2307?rskey=hEJm2u&result=2307 Vespasian]' in ''Oxford Dictionary of the Classical World (e-reference edition).'' Oxford University Press.

==რესურსები ინტერნეტში==
* {{Commons category inline|Vespasianus|ვესპასიანე}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო|2}}

{{S-start}}
{{S-hou|[[ფლავიუსები|ფლავიუსების დინასტია]]|[[17 ნოემბერი]],|[[9]]|[[23 ივნისი]],|[[79]] }}
{{S-roy|rm}}
{{s-bef|წინამორბედი=[[ვიტელიუსი]]}} 
{{s-ttl|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]]|წლები=[[69]]-[[79]]}} 
{{s-aft|შემდეგი=[[ტიტუსი]]}}
{{S-off}}
{{s-bef|წინამორბედი=[[გაიუს კვინტიუს ატიკუსი]] და [[გნეუს ცეცილიუს სიმპლექსი]]}} 
{{s-ttl|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები=[[70]]-[[72]]<br />''[[ტიტუსი|ტიტუსთან]] ერთად (70)''<br />''[[ნერვა]]სთან ერთად (71)''<br />''[[ტიტუსი|ტიტუსთან]] ერთად (72)''
}} 
{{s-aft|შემდეგი=[[დომიციანე]] და [[ლუციუს ვალერიუს კატულუს მესალინუსი]]}}
{{s-bef|წინამორბედი=[[დომიციანე]] და [[ლუციუს ვალერიუს კატულუს მესალინუსი]]}} 
{{s-ttl|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები=''[[ტიტუსი|ტიტუსთან]] ერთად''<br />[[74]]-[[77]]
}} 
{{s-aft|შემდეგი=[[დეციმუს იუნიუს ნოვიუს პრისკუს რუფუსი]] და [[ლუციუს ცეიონიუს კომოდუს ვერუსი]]}}
{{s-bef|წინამორბედი=[[დეციმუს იუნიუს ნოვიუს პრისკუს რუფუსი]] და [[ლუციუს ცეიონიუს კომოდუსი (კონსული 78)|ლუციუს ცეიონიუს კომოდუსი]]}} 
{{s-ttl|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები=''[[ტიტუსი|ტიტუსთან]] ერთად''<br />[[79]]
}} 
{{s-aft|შემდეგი=[[ტიტუსი]] და [[დომიციანე]]}}
{{S-end}}

{{ფლავიუსები}}
{{რომის იმპერატორები}}

[[კატეგორია:რომის იმპერატორები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 17 ნოემბერი]]
[[კატეგორია:დაბადებული 9]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 23 ივნისი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 79]]
[[კატეგორია:ოთხი იმპერატორის წელი]]
[[კატეგორია:რომის გაღმერთებული იმპერატორები]]