იხილეთ წყარო გვერდისთვის ვოლფრამი

{{ინფოდაფა ვოლფრამი}}
'''ვოლფრამი'''<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/419930 დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 43]</ref><ref>{{ქსე|4|452-453||არა}}</ref> ({{lang-la|Wolframium}}; ქიმიური სიმბოლო — <chem>W</chem>) — [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ელემენტთა პერიოდული სისტემის]] [[ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდი|მეექვსე პერიოდის]], მეექვსე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეექვსე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, VIბ) [[ქიმიური ელემენტი]]. მისი [[ატომური ნომერი]]ა 74, [[ატომური მასა]] — 183.84, [[დნობის ტემპერატურა|t<sub>დნ</sub>]] — 3422 °C, [[დუღილის ტემპერატურა|t<sub>დუღ</sub>]] — 5930 °C, [[სიმკვრივე]] — 19.25 გ/სმ<sup>3</sup>. ღია ნაცრისფერი ძნელდნობადი მძიმე ლითონი. ბუნებრივი ვოლფრამი შედგება ხუთი (<chem>^{180}W</chem>, <chem>^{182}W</chem>, <chem>^{183}W</chem>, <chem>^{184}W</chem> და <chem>^{186}W</chem>) სტაბილური იზოტოპის ნარევისაგან. 1781 წელს შვედმა ქიმიკოსმა კ. შეელემ მინერალ ტუნგსტენიდან, რომელსაც მოგვიანებით შეელიტი უწოდეს, გამოყო ვოლფრამი <chem>WO3</chem> სახით. 1783 წელს ესპანელმა ქიმიკოსებმა — ძმებმა დ'ელიუარებმა მინერალ ვოლფრამიტიდან გამოყვეს <chem>WO3</chem>, ამ უკანასკნელის ნახშირით აღდგენისას მიიღეს ლითონი, რომელსაც ვოლფრამი უწოდეს. მიეკუთვნება [[გარდამავალი ლითონები|გარდამავალ ლითონებს]]. ის ძირითდად გამოიყენება მეტალურგიაში როგორც ძნელადდნობადი მასალების საფუძველი. ის ყველაზე ძნელადლღვობადია, სტანდარტულ პირობებში და ქიმიურად მდგრადია.

== ისტორია და სახელწოდების წარმომავლობა ==
სახელწოდება Wolframium ელემენტზე გადავიდა მინერალ [[ვოლფრამიტი]]დან, რომელიც ცნობილი იყო ჯერ კიდევ [[XVI საუკუნე]]ში, სახელწოდებით «მგლის ქაფი» — «Spuma lupi» ლათინურად, ან «Wolf Rahm» გერმანულად. სახელწოდება დაკავშირებული იმასთან, რომ ვოლფრამი, რომელიც თან ახლდა [[კალა|კალის]] მადნებს და ხელს უშლიდა კალის გამოდნობას, ის გადაჰყავდა წიდების ქაფში («ჭამდა კალას ისე როგორც მგელი ცხვარს»).

ახლა [[აშშ]]-ში, [[დიდი ბრიტანეთი|დიდ ბრიტანეთში]] და [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] ვოლფრამისათვის გამოიყენებენ სახელწოდებას «tungsten» ({{lang-sv|tung sten}} — «მძიმე ქვა»).

[[1781]] წელს ცნობილმა [[შვედები|შვედმა]] ქიმიკოსმა [[კარლ ვილჰელმ შეელე]]მ მინერალ [[შეელიტი]]ს აზოტმჟავით დამუშავებისას, მიიღო ყვითელი «მძიმე ქვა». [[1783]] წ. [[ესპანელები|ესპანელმა]] ქიმიკოსებმა ძმებმა ელუარებმა განაცხადეს საქსონური მინერალ ვოლფრამიტიდან ახალი ლითონის ყვითელი ოქსიდის მიღების შესახებ, რომელიც ამიაკში იხსნებოდა. ამასთან ერთ-ერთმა ძმამ, ფაუსტო, იყო შვედეთში და [[1781]] წელს ესაუბრა შეელეს. შეელე არ გამოთქვამდა პრეტენზიას ვოლფრამის აღმოჩენაზე, ხოლო ძმები ელუარები დაჟინებით მოითხოვდნენ თავისი აღმოჩენის პრიორიტეტზე.

== ბუნებაში ==
ვოლფრამის [[კლარკის რიცხვი|კლარკი]] დედამიწის ქერქში შეადგენს (ვინოგრადოვის მიხედვით) 1,3 გრ/ტ (0.0013 % დედამიწის ქერქში შემცველიბით). მისი საშუალო შემცველობა მთის ქანებში არის, გრ/ტ: ულტრაფუძეებში — 0,1, ფუძეებში — 0,7, საშუალოში — 1,2, მჟავა ქანებში — 1,9. ვოლფრამის მადნების მსოფლიო მარაგი ფასდება 2,9 მლნ. ტონას ლითონზე გადათვლით.

ვოლფრამის საერთო მსოფლიო მარაგი (რუსეთის გარეშე) შეადგენს მიახლოებით 7,5 მლნ. ტ, დამტკიცებული მარაგი შეადგენს მიახლოებით 4 მლნ. ტ.

ვოლფრამი ბუნებაში გვხვდება უმთავრესად დაჟანგული რთული ნაერთების სახით, რომლებიც წარმოიქმნებიან ვოლფრამის ჟანგის WO<sub>3</sub> რკინის მანგანუმის ან კალციუმის ზოგჯერ კი ტყვიის, სპილენძის, თორიუმის და იშვიათმიწა ელემენტების ოქსიდებთან ერთად. სამრეწველო მნიშვნელობა აქვს [[ვოლფრამიტი|ვოლფრამიტს]] (რკინისა და მანგანუმის ვოლფრამატი nFeWO<sub>4</sub> * mMnWO<sub>4</sub> — შესაბამისად, ფერბერიტი და გუბნერიტი) და [[შეელიტი]] (კალციუმის ვოლფრამატი CaWO<sub>4</sub>). ვოლფრამის მინერალებით ჩვეულებრივ დაწინწკლულია [[გრანიტი]]ს ქანები, ასე რომ ვოლფრამის საშუალო კონცენტრაცია შეადგენს 1-2 %.

=== საბადოები ===
ყველაზე დიდ მარაგს ფლობს [[ყაზახეთი]], [[ჩინეთი]], [[კანადა]] და [[აშშ]]; ცნობილია ასევე საბადოები [[ბოლივია]]ში, [[პორტუგალია]]ში, [[რუსეთი|რუსეთში]] და [[სამხრეთ კორეა]]ში. ვოლფრამის მსოფლიო წარმოება შეადგენს 18-20 ათ. ტონას წელიწადში, მათ შორის ჩინეთში 10, რუსეთში 3,5; ყაზახეთში 0,7, ავსტრიაში 0,5. ვოლფრამის ძირითადი ექსპორტიორები არიან: ჩინეთი, სამხრეთ კორეა, [[ავსტრია]]. მთავარი იმპორტიორები არიან: აშშ, [[იაპონია]], [[გერმანია]], [[დიდი ბრიტანეთი]].

== მიღება ==
[[ფაილი:TungstenMetalUSGOV.jpg|thumb|left|ვოლფრამის ფხვნილი]]
ვოლფრამის მიღების პროცესი მიდის ოქსიდის WO<sub>3</sub> გამოყოფის ქვესტადიით მადნების კონცენტრატებიდან და შემდგომი [[აღდგენა (ქიმია)|აღდგენით]] წყალბადით ლითონის ფხვნილამდე მიახლოებით 700&nbsp;°C ტემპერატურაზე. დნობის მაღალი ტემპერატურის გამო კომპაქტური ფორმის მისაღებად გამოიყენება [[ფხვნილის მეტალურგია|ფხვნილის მეტალურგიის]] მეთოდები: მიღებულ ფხვნილს წნეხენ, შეადუღებენ წყალბადის ატმოსფეროში 1200—1300&nbsp;°C ტემპერატურაზე, შემდგომ მასში უშვებენ [[ელექტრო დენი|ელექტრო დენს]]. ლითონი ხურდება 3000&nbsp;°C-მდე, ამ დროს ხდება შელღვობა მონოლიტურ მასალად. შემდგომი გასუფთავებისათვის და მონოკრისტალური ფორმის მისაღებად გამოიყენება [[ზონური დნობა]].

== ფიზიკური თვისებები ==
ვოლფრამი — ღია-რუხი ფერის [[ლითონი]]ა, რომელსაც აქვს ყველაზე მაღალი დამტკიცებული დნობისა და დუღილის ტემპერატურა (ითვლება რომ [[სიბორგიუმი]] კიდევ უფრო ძნელად დნობადია, მაგრამ ამის მტკიცება ჯერ არ შეიძლება — სიბორგიუმის არსებობის დრო ძალიან მცირეა).

ზოგიერთი მისი ფიზიკური თვისებები მოყვანილია ცხრილში (იხ. ზევით). ვოლფრამის სხვა ფიზიკური თვისებები:

* [[სიმაგრე ბრინელის მიხედვით]] 488 კგ/მმ².
* [[ელექტრო კუთრი წინაღობა]] 20&nbsp;°C-ზე 55{{e|−9}} ომი·მ, 2700&nbsp;°C-ზე — 904{{e|−9}} ომი·მ.
* ვოლფრამში არეკლილი [[ბგერის სიჩქარე]] 4290 მ/წმ.

ვოლფრამი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე მძიმე, მაგარ და ყველაზე ძნელად დნობად ლითონს. სუფთა სახით წარმოადგენს მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის ლითონს, რომელიც [[პლატინა]]ს ჩამოგავს, მიახლოებით 1600&nbsp;°C ტემპერატურისას ადვილად ჭედადი ხდება და შეიძლება მწვრილ ძაფად გაიჭიმოს.

== ქიმიური თვისებები ==
[[ვალენტობა]] აქვს 2-დან 6-მდე. ყველაზე მდგრადია 6-ვალენტიანი ვოლფრამი. 3- და 2-ვალენტიანი ვოლფრამის ნაერთები არამდგრადებია და პრაქტიკული მნიშვნელობა არ აქვს.

ვოლფრამს აქვს მაღალი კოროზიული მედეგობა: ოთახის ტემპერატურაზე ჰაერზე არ იცვლება; წითლად გავარვარების ტემპერატურაზე ნელა იჟანგება ვოლფრამის VI ოქსიდად; მარილმჟავაში, გოგირდმჟავაში და ფტორყალბადმჟავაში თითქმის არ იხსნება. აზოტმჟავაში და [[სამეფო წყალი|სამეფო წყალში]] იჟანგება ზედაპირიდან. აზოტმჟავისა და ფტორწყალბადმჟავის ნაზავში იხსნება, [[ვოლფრამმჟავა|ვოლფრამმჟავის]] წარმოქმნით. ვოლფრამის ნაერთებიდან ყველაზე დიდი მნიშვნელობა აქვს: [[ვოლფრამის ტრიოქსიდი|ვოლფრამის ტრიოქსიდს]] ან ვოლფრამის ანჰიდრიდს, ვოლფრამატებს, ზეჟანგების ნაერთებს საერთო ფორმულით Me<sub>2</sub>WO<sub>X</sub>, ასევე ნაერთებს ჰალოგენებთან, გოგირდთან და ნახშირბადთან. ვოლფრამატები მიდრეკილნი არიან პოლიმერული ანიონების წარმოქმნისაკენ, მათ შორის ჰეტეროპოლინაერთებისაც სხვა გარდამავალი ლითონების ჩართვით.

მშრალი ჰაერის ატმოსფეროში ვოლფრამი მდგრადია 400&nbsp;°C-მდე, ხოლო შემდგომი გაცხელებით წარმოიქმნება [[ვოლფრამის ტრიოქსიდი]] WO<sub>2</sub>.

ოთახის ტემპერატურაზე ურთიერთქმედებს, მხოლოდ [[ფთორი|ფთორთან]]. 300-400&nbsp;°C-ზე ფტორთან ურთიერთქმედებისას ვოლფრამი წარმოაქმნის WF<sub>6</sub>.

არსებობენ აგრეთვე გაცხელებისას წარმოქმნილი ვოლფრამის უმაღლესი [[ქლორი]]დი (WCl<sub>6</sub>) და (WBr<sub>6</sub>) ბრომიდი.

მიღებულია მდგრადი ჰალოგენიდები WHal<sub>5</sub>. მდგრადი იოდიდები ჟანგვის ხარისხით +5 და +6 მიღებული არ არის.

ოქსიჰალოგენიდებს WOHal<sub>4</sub> (Hal = F, Cl, Br) იღებენ ვოლფრამის ურთიერთქმედებით ჰალოგენებთან, გაცხელების პირობებში წყლის ორთქლის თანაობისას.

W + H<sub>2</sub>O + 3Cl<sub>2</sub> → WOCl<sub>4</sub> + 2HCl.

ვოლფრამის ურთიერთქმედებით გოგირდის ორთქლთან ან გოგირდწყალბადთან H<sub>2</sub>S 400&nbsp;°C ტემპერატურაზე წარმოიქმნება დისულფიდი WS<sub>2</sub>. ვოლფრამის გაცხელებით 1400-1500&nbsp;°C-ზე აზოტის თანაობისას იღებენ ვოლფრამის ნიტრიდს WN<sub>2</sub>. სინთეზირებულია ვოლფრამის კარბიდი WC და მხოლოდ მაღალ ტემპერატურაზე არსებული კარბიდი W<sub>2</sub>C, დისილიციდი WSi2 და ვოლფრამის პენტაბორიდი W<sub>2</sub>B<sub>5</sub>.

ვოლფრამი არ ურთიერთქმედებს მინერალურ მჟავებთან. ხსნარში მის გადასაყვანად იყენებენ აზოტმჯავისა და ფთორწყალბადმაჟავის ნარევს ან ელექტროქიმიურ პროცესებს.

ვოლფრამის ოქსიდისათვის WO2 დამახასიათებელია მჟავური თვისებები. მას შეესაბამება სუსტი ვოლფრამმჟავა WO<sub>2</sub>•H<sub>2</sub>O (H<sub>2</sub>WO<sub>4</sub>). მისი მარილები - ვოლფრამატები (Na<sub>2</sub>WO<sub>4</sub>, CaWO<sub>4</sub>, CdWO<sub>4</sub>). ცნობილია მარალმოლეკულური პოლივოლფრამატები (იზოპოლივოლფრამატები, ჰეტეროპოლივოლფრამატები), რომელთა ანიონები შეიცავენ ერთმანეთთან დაკავშირებულ დაჯგუფებებს WO<sub>2</sub>.

== გამოყენება ==

=== ლითონური ვოლფრამი ===
[[ფაილი:Electric bulb filament.jpg|thumb|გავარვარების ძაფი]]
* ვოლფრამის ძნელად დნობადობა და პლასტიკურობა მას ხდის შეუცვლელ გავარვარების ძაფის მასალად [[გავარვარების ნათურები|გავარვარების ნათურებში]], ასევე [[კინესკოპი|კინესკოპებში]] და სხვა ვაკუუმის მილაკებში.
* ვოლფრამის მაღალი სიმკვრივის გამო გამოიყენება საპირწონედ, საარტილერიო ჭურვებში, ჯავშან საწინააღმდეგო ტყვიების გულსართად და ჰიროსკოპის ზეჩქარ როტორებში [[ბალისთიკური რაკეტა|ბალისტიკური რაკეტების]] ფრენის სტაბილიზაციისათვის (180 ათ. ბრუნი/წთ).
* ვოლფრამი გამოიყენება [[არგონ-ჭავლური შედუღება|არგონ-ჭავლური შედუღებისას]] როგორც [[ვოლფრამის ელექტროდი|ელექტროდი]].
* ვოლფრამის შენადნობებს, მისი დნობის მაღალი ტემპერატურის გამო, მიიღებენ ფხვნილური მეტალურგიის მეთოდებით. ვლფრამ შემცველი შენადნობები, გამოირჩევიან ცეცხლმედეგობით, მდგრადობით მჟავეების მიმართ, სიმაგრით და ცვეთის მიმართ მედეგობით. მისგან ამზადებენ ქირურგიულ ინსტრუმენტებს (შენადნობი «[[ამალოი]]»), [[ტანკი]]ს ჯავშანს, წყალქვეშა ნაღმების, ყუმბარების და ჭურვების გარსებს, თვითმფრინავების და ძრავების ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწილებს, რადიოაქტიური ნივთიერებების შესანახ კონტეინერებს. ვოლფრამი - არის საუკეთესო მარკის ინსტრუმენტალური ფოლადების მნიშვნელოვანი კომპონენტი.
* ვოლფრამის კარბიდი (უფრო ხშირად ან ტიტანის კარბიდთან ერთად ან მის ნაცვლად) გამოიყენებენ როგორც შემავსებელს [[მაგარი შენადნობები|მაგარ შენადნობებში]] — [[კერმეტი|ლერმეტებში]] ([[პობედიტი]]), სადაც მატრიცად არის [[კობალტი]] (5-16 %).
* ვოლფრამი გამოიყენება მაღალტემპერატურულ ვაკუუმის [[წინაღობის ელექტრო ღუმელი|წინაღობის ღუმელებში]] როგორც გამახურებელი ელემენტი. ვოლფრამისა და [[რენიუმი]]ს შენადნობი გამოიყენება ასეთივე ღუმელებში როგორც [[თერმო წყვილი]].

=== ვოლფრამის ნაერთები ===
* ლითონების და არალითონური კონსტრუქციული მასალების მექანიკური დამუშავებისათვის მანქანათმშენებლობაში ([[ლესვა]], [[ღარვა]], [[რანდვა]]), ჭაბურღილების [[ბურღვა]], სამთო წარმოებაში ფართოდ გამოიყენება [[ვოლფრამის კარბიდი]]ს საფუძველის [[მაგარი შენადნობები]] და [[კომპოზიტური მასალები]] (მაგალითად, [[პობედიტი (შენადნობი)|პობედიტი]], რომელიც შედგება კობალტის მატრიცაში არსებული WC-ის კრისტალებისაგან; რუსეთში ფართოდ გამოიყენება შენადნობები რომლების მარკებია — ВК2, ВК4, ВК6, ВК8, ВК15, ВК25, Т5К10, Т15К6, Т30К4), ასევე ვოლფრამის კარბიდისა, ტიტანის კარბიდის და ტანტალის კარბიდის ნარევები (მარკა ТТ დამუშავების განსაკუთრებულად მძიმე პირობებისთვის, მაგალითად, ცეცხლმედეგი ფოლადების რანდვა და и მაგარი მასალის დარტყმით-მობრუნებითი პერფორატორული ბურღვა). ფართოდ გამოიყენება რკინის საფუძველზე არსებული ფოლადებში და შენადნობებში როგორც მალეგირებელი ელემენტი (ხშირად მოლიბდენთან ერთად). მაღალლეგირებული ფოლადები რომლებიც მიეკუთვნებიან "სწრაფმჭრელ" კლასს და შენადნობები რომელთა მარკირება იწყება ასოთი R პრაქტიკულად ყოველთვის შეიცავს ვოლფრამს.
* [[ვოლფრამის სულფიდი]] WS<sub>2</sub> გამოიყენება როგორც მაღალტემპერატურული (500&nbsp;°C-მდე) [[საპოხი]] საშუალება.
* [[ვოლფრამის ტრიოქსიდი]] პოულობს გამოყენებას მაღალტემპერატურული [[საწვავი ელემენტები]]ს მყარი [[ელექტროლიტი]]ს წარმოებაში.
* ვოლფრამის ზოგი ნაერთი გამოიყენება როგორც [[კატალიზატორი]] და [[ბუნებრივი მინერალური პიგმენტები|პიგმენტები]].
* ვოლფრამათების მონოკრისტალები ([[ტყვიის ვოლფრამატი]], [[კადმიუმის ვოლფრამატი]], [[კალციუმის ვოლფრამატი]]) გამოიყენებიან როგორც [[სცინტილატორი|სცინტილაციური დეტექტორები]] რენტგენურ და სხვა სახის იონიზირებადი გამოსხივებისას [[ბირთვული ფიზიკა|ბირთვულ ფიზიკაში]] და [[ბირთვული მედიცინა|ბირთვულ მედიცინაში]].
* [[ვოლფრამის დიტელურიდი]] WTe<sub>2</sub> გამოიყენება სითბური ენერგიის გადასაყვანად ელექტრო ენერგიაზე ([[თერმო-ე.მ.ძ.]] მიახლოებით 57 მკვ/К).

=== გამოყენების სხვა სფეროები ===
ხელოვნური [[რადიონუკლიდი]] <sup>185</sup>W გამოიყენებიან როგორც რადიოაქტიური ნიშნული ნივთიერებების კვლევებისას. სტაბილური <sup>184</sup>W გამოიყენება როგორც [[ურან-235]]-ის შენადნობების კომპონენტი, რომლებიც გამოიყენებიან მყარფაზიან [[სარაკეტო ძრავა#ბირთვული სარაკეტო ძრავები|ბირთვულ სარაკეტო ძრავებში]], რადგანაც ეს არის ერთადერთი გავრცელებული ვოლფრამის [[იზოტოპი]], რომელსაც აქვს სითბური ნეიტრონების მიტაცების მცირე განიკვეთი (მიახლოებით 2 [[ბარნი]]).

=== ვოლფრამის ბაზარი ===
99 %-იანი სიწმინდის ლითონური ვოლფრამის ფასი 2010 წლის ბოლოსთვის მიახლოებით იყო 40-42 [[დოლარი]] ერთ კილოგრამზე, 2011 წლის მაისში ფასმა შეადგინა მიახლოებით 53-55 დოლაში კილოგრამზე. ნახევარფაბრიკატები 58 USD-დან (წნული) 168-მდე (თხელი ზოლი).<ref>{{Cite web |url=http://www.infogeo.ru/metalls/ |title=ფასები ვოლფრამზე |accessdate=2012-03-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120329021950/http://www.infogeo.ru/metalls/ |archivedate=2012-03-29 }}</ref>

== ბიოლოგიური როლი ==
ვოლფრამი არ თამაშობს მნიშვნელოვან ბიოლოგიურ როლს. ზოგიერთ არქებაქტერიებს და ბაქტერიებს აქვთ [[ფერმენტი|ფერმენტები]], რომლებიც შეიცავენ ვოლფრამს აქტიურ ცენტრში. არსებობენ ვოლფრამზე დამოკიდებული არქიბაქტერიები-ჰიპერთერმოფილების ფორმები, რომლებიც არსებობენ სიღრმულ ჰიდროთერმულ წყაროებში. ვოლფრამის არსებობა ფერმენტების შემადგენლობაში შეიძლება განხილულ იქნას როგორც ადრეული [[არქეი]]ს ფიზიოლოგიური რელიქტი - არსებობს მოსაზრება რომ ვოლფრამი თამაშობდა მნიშვნელოვან როლს სიცოცხლის გაჩენის განვითარების ადრეულ ეტაპებზე<ref>''Федонкин М.А.'' Сужение геохимического базиса жизни и эвкариотизация биосферы: причинная связь — Палеонтологический журнал — 2003 — № 6 — с. 33-40</ref>.

ვოლფრამის [[მტვერი]], როგორც უმეტესი სხვა ლითონების მტვერი, აღიზიანებენ სუნთქვის ორგანოებს.

== იზოტოპები ==
ბუნებრივი ვოლფრამი შედგება ხუთი იზოტოპისაგან (<sup>180</sup>W, <sup>182</sup>W, <sup>183</sup>W, <sup>184</sup>W და <sup>186</sup>W). ხლოვნურად შექმნილია და იდენტიფიცირებულია კიდევ 30 [[რადიონუკლიდი]]. [[2003]] წ. აღმოჩენიალია<ref>{{cite journal| author = F. A. Danevich ''et al.''| title = α activity of natural tungsten isotopes| journal = Phys. Rev. C|volume = 67|page = 014310|year = 2003| url = http://arxiv.org/abs/nucl-ex/0211013|doi = 10.1103/PhysRevC.67.014310}}</ref> ბუნებრივი ვოლფრამის ძალიან სუსტი [[რადიოაქტიურობა]] (მიახლოებით ორი დაშლა ერთ გრამ ელემენტზე წელიწადში), რომელიც განპირობებულია [[ალფა-დაშლა|α-აქტიურობით]] <sup>180</sup>W, [[ნახევარდაშლის პერიოდი]] 1,8{{e|18}} лет <ref>{{cite journal| author = C. Cozzini ''et al.''| title = Detection of the natural α decay of tungsten| journal = Phys. Rev. C|volume = 70|page = 064606|year = 2004| url = http://arxiv.org/abs/nucl-ex/0408006|doi = 10.1103/PhysRevC.70.064606}}</ref>.

== საინტერესო ფაქტები ==
ვოლფრამი — ყველაზე ძნელად დნობადი ლითონია. დნობის ტემპერატურაა 3380&nbsp;°C, დუღილის ტემპ. 5900&nbsp;°C<ref>[http://www.planeta.co.ua/other/refractory_metal.php რომელი ლითონია ყველაზე ძნელად დნობადი? - MY PLANET]</ref>.

ვოლფრამის სიმკვრივე თითქმის უტოლდება ოქროს სიმკვრივეს: 19,30 გრ/სმ³ - 19,32 გრ/სმ³ შესაბამისად.

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/W/key.html ვოლფრამი Webelements-ზე]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb074.htm ვოლფრამი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190201130356/http://n-t.ru/ri/ps/pb074.htm |date=2019-02-01 }}
* [http://www.metalprices.com/FreeSite/metals/w/w.asp მსოფლიო ფასები ვოლფრამზე] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130523181633/http://www.metalprices.com/FreeSite/metals/w/w.asp |date=2013-05-23 }}
* [http://chemistry.ge/periodic_table/view.php?numb=74 ვოლფრამი chemistry.ge-ზე]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{პორტალი|ქიმია|Papapishu-Lab-icon-6.svg}}
{{პერიოდული ცხრილი}}
{{ლითონთა აქტივობის მწკრივი}}
{{ავტორიტეტული წყაროები}}

[[კატეგორია:ვოლფრამი| ]]