იხილეთ წყარო გვერდისთვის ზბიგნევი

{{ინფოდაფა მმართველი 
|ქვეყანა               = პოლონეთი
|თანამდებობა           = [[პოლონეთის მმართველები|პოლონეთის მთავარი]]
|სახელი                  = ზბიგნევი
|ორიგინალური სახელი       = Zbigniew
|რიგი              = 
|რიგი-მეუღლეების          =
|სურათი = Zbigniew.JPG 
|ხელმოწერა              =POL Przemysł II 1295 COA.svg
|მმართველობის დასაწყისი    = [[1102]]
|მმართველობის დასასრული = [[1106]]
|კორონაცია  =  
|წინამორბედი       = [[ვლადისლავ I ჰერმანი]]
|მემკვიდრე             = [[ბოლესლავ III]]
|სხვა წოდებები       =
|ვიცე-პრეზიდენტი       = 
|პარტია              = 
|დაბადების თარიღი        = 1070
|დაბადების ადგილი       = 
|გარდაცვალების თარიღი          =1112
|გარდაცვალების ადგილი         = 
|ქორწინება              =  
|შვილები                 = იხილეთ ქვევით
|დინასტია             = [[პიასტების დინასტია|პიასტი]]
|მამა                 = [[ვლადისლავ I ჰერმანი]]
|დედა             = ქრისტინა პრავძივეცკი
}}

'''ზბიგნევი''' ({{lang-pl|Zbigniew}}; [[1070]]—[[1112]]) — [[პოლონეთი]]ს მთავრის [[ვლადისლავ I ჰემანი]]ს ვაჟი.

[[1095]] წ. ზბიგნევი ჯართან ერთად გამოჩნდა [[ვროცლავი|ვროცლავთან]] და აიძულა მამამისი დაენიშნა ის [[სილეზია|სილეზიის]] მმართველად. ვოევოდ სეცეხთან წარმოქმნილ მტრობის შედეგად მან დაკარგა მემკვიდრეობა და მამის თანხმობით ჩასვეს ციხეში. ეპისკოპოსების და ზოგი არისტოკრატის შუამდგომლობით განთავისეფლებულ იქნა ციხიდან, ზბიგნევი თავის ძმასთან [[ბოლესლავ III]]-სთან შეიკრა;
ორივემ ალყაში მოაქციეს მამა [[პლოცკი|პლოცკში]], აიძულეს გაეძევებინა სეცეხი, და მეფეს დაუტოვეს [[მაზოვია]], ხოლო დანარჩენი ქვეყანა გაიყვეს ერთმანეთში. ვლადისლავის სიკვდილის შემდეგ ([[1102]]) ზბიგნევი, ბოლესლავის პოპულარობის და უპირატესობის შურით ყოველთვის ცდილობდა, მის წინააღმდეგ აემხედრებინა გარე ძალები — გერმანიის იმპერატორი [[ჰაინრიხ V (სრი)|ჰაინრიხ V]]  და ჩეხები — და ხშირად მათთან ერთად თავს ესხმოდა ქვეყანას. ასე გრძელდებოდა [[1111]] წლამდე, როდესაც ბოლესლავმა გასცა ბრძანება, დაეპატიმრებინათ ზბიგნევი და იქ დაებრმავებინათ. ამ დროიდან ზბიგნევი ისტორიულ წყაროებში არ მოიხსენიება.

==ბავშვობა==
ვლადისლავ I ჰერმანი 1070 წელს ძველი წარმართული სლავური წესებით დაქორწინდა პოლონელ ქალზე, ყოველგვარი რელიგიური ცერემონიების გარეშე<ref>მ. სადავოა, პ. ვერჟბიცკი: პოლონეთის ტახტის მფლობელების და პრეტენდენტების ლექსიკონი. ფ. 499</ref><ref>ო. ბალცერი: პიასტების გენეალოგია. ფ 107.  კ. იასინსკი: პირველი პიასტების წარმომავლობა. ფ. 164</ref>. ზოგი მედიავისტი ამტკიცებს რომ მიუხედავად იმისა რომ ქორწინება ძველი წესებით მოხდა ის მაინც კანონიურია და აქვს იურიდიული ძალა. მეთორმეტე საუკუნის ბოლოსათვის პაპის ლეგატმა პეტრე კაპუამ, რომელიც პოლონეთის სამთავროში ცხოვრობდა (1197), ბრძანა მოეყვანათ ყველა ქორწინება საეკლესიო კანონების - (ლათ.) matrimonium in facie ecclesie contrahere შესაბამისად<ref>ჯ. ზელინსკა: პიასტები და მათი ცოლები. ნიუ-იორკი: 1975, ფ. 91</ref><ref>კ. იასინსკი: პირველი პიასტების წარმომავლობა. ფ. 164</ref>.
ზბიგნევს საკმაოფ აწუხებდა თავისი მდგომარეობა, რადგან ზოგი მას მიიჩნევდა ჰერმანის უკანონო შვილად, რომელსაც არ შეეძლო მემკვიდრეობაზე ფიქრიც კი.
ზბიგნევის დაბადების თარიღი ზუსტად არაა ცნობილი და სპეციალისტები 1070-1073-ს ასახელებენ.
ბოლესლავის დაბადების შემდეგ [[1086]], ზბიგნევისათვის სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა.
ზბიგნევი მისცეს სასწავლებლად კრაკოვის საკათედრო ტაძართან არსებულ სკოლაში 1086<ref>პ. ვერჟბიცკი: პოლონეთის ტახტის მფლობელებისა და პრეტენდენტების ლექსიკონი. ფ. 499</ref>, სადაც ის სწავლობდა ქვრივ მთავრის ქალის დობრონეგას მეურვეობის ქვეშ<ref>K. Maleczyński: Bolesław III Krzywousty . Ss. 22-23.</ref>.

[[1087]] წელს ზბიგნევის მამა მეუღლის იუდიტ ჩეხის გარდაცვალების შემდეგ, დაქორწინდა იუდით მარიაზე<ref>პ. ვერჟბიცკი: პოლონეთის ტახტის მფლობელებისა და პრეტენდენტების ლექსიკონი. ფ. 229</ref><ref>ო. ბალცერი: პიასტების გენეალოგია. ფ. 115</ref>. იუდიტ მარიას ურთიერთობა ზბიგნევთან ძალიან ცივი იყო.

==სეცეხის უზურპაცია==
ზბიგნევის კვედლინბურგის მონასტერში ყოფნის დროს მამამისი ჰერმანი მოექცა ვოევოდ სეცეხის გავლენის ქვეშ. 
ის ალბათ მის მოვალედ თვლიდა თავს ტახტზე ასვლის გამო. სეცეხი იყო პატარა ბოლესლავის პირველი მეურვე.
სეცეხის ქმედებებზე დიდი გავლენა მოახდინა მისმა: ამბიციამ, ძალაუფლების სიყვარულმა, გამდიდრების სურვილმა. თავისი მიზნების მისაღწევად ის მზად იყო ძალაც გამოეყენებინა. 
[[1090]] სეცეხმა, პოლონელი რაინდების გამოყენებით, მზად იყო შემოერთებია პომერანია. იმ დროს პოლონეთის სამთავროს პოლიტიკა კონცენტრირებული იყო რუსეთის საქმეებზე. როშჩისლავოვიჩები არ აღიარებდნენ პოლონეთის სუვერენიტეტს, აწარმოებდნენ მტრულ პოლიტიკას (განსაკუთრებით ვასილკო პოლოვცებთან კავშირში) - ისინი  შემოიჭრნენ ჰერმანის სახელმწიფოში<ref>კ. მალეჟინსკი (Maleczyński): ბოლესლავ III (Bolesław III Krzywousty). ფ. 26</ref>. რამაც მეტად გაართულა სიტუაცია პოლონეთში. სეცეხის რეპრესიების შემდეგ (მონობაში გაყიდვა, თანამდებობიდან გადაყენება, სასამართლოები, გაძევება ), იყო მასიური პოლიტიკური ემიგრაცია პოლონეთიდან ჩეხეთში.

==ლეგიტიმიზაციის აქტი==
სეცეხის ქმედებების გამო, ორგანიზებულ იქნა ოპოზიციონერთა ბანაკი მის წინააღმდეგ. ოპოზიციამ (სილეზიის თავად-აზნაურობა) 1093 წელს დააბრუნა ზბიგნევი სამშობლოში<ref>მ. კ. ბარანსკი: პიასტების დინასტია პოლონეთში. ფ. 182-183.</ref>. ვლადისლავმა ეს მიიღო როგორც აჯანყება. რაინდები რომლებიც ზბიგნევის მხარეს იყვნენ გამოიწვია მოლაპარაკებების შეწყვეტა ჰერმანთან და სეცეხთან. უნგრელი წარჩინებულების არალოიალურმა მოქმედებამ, პალატინისა და მთავარ ვლადისლავის ვაჟის - ბოლესლავის მძევლად აყვანამ, პოლონეთის მთავარი იძულებული შეიქმნა ეცნო, ზბიგნევის კანონიერი მემკვიდრეობა<ref>R. Grodecki, Zachorowski., ჯ. დაბროვსკი: პოლონეთის შუასაუკუნეების ისტორია. ფ. 129</ref>.

1093 წელს გამოცემული ლეგიტიმაციის აქტი აღიარებდა უფროსი ვაჟის წარმომავლობით უფლებებს ტახტზე. სეცეხისა და ბოლესლავის გამოქცევის შემდეგ მძევლობიდან, რომელიც სილეზიელებისა და კუიავიელების მიერ ორგანიზებული, მოითხოვეს ლეგიტიმიზაციის აქტის გაუქმება. 1096 წ. გოპლემთან ბრძოლაში პომორიელების დახმარებით მთავარმა გაიმარჯვა და დაატყვევეს ზბიგნევი. ეპისკოპოსების შუამდგომლობით 1097 ან 1099 წელს გამოუშვეს ციხიდან. მან ასევე აღიდგინა უფლებები.

==მმართველობა==
[[სურათი:Mapa podziału Księstwa Polskiego w 1102.jpg|thumb|250px|left|1102 წლის პოლონეთის სამთავროს გაყოფის რუკა:მწვანე - ზბიგნევის მიწები, წითელი - ბოლესლავ III მიწები]] 
თავის ძმასთან ბოლისლავთან ერთად მთავრისგან მოითხოვეს სამთავროების გაყოფა რაზეც ვლადისლავი იძულებული იყო დათანხმებულიყო. ზბიგნევმა მიიღო დიდი პოლონეთი (ველიკოპოლსკი, გნეზნოს ჩათვლით), კუიავია, ლეჩიცკის და სერაძის  მიწები, მოზავია (პლოცკი).  ბოლესლავმა მიიღი მცირე პოლონეთი (მალოპოლსკი), სილიზია, ლუბუშის რეგიონი, დასავლეთ პომერანია, სანდომირი და ლუბლინი (მიახლოებით ბრესტამდე ბუგზე). ჰერმანს დარჩა მაზოვია ცენტრით პლოცკში. საბოლოოდ სეცეხი გაძევებული იქნა პოლონეთიდან. ჰერმანის სიკვდილის შემდეგ პოლონეთის დაყოფამ შექმნა კონფლიქტების წინაპირობები. იყო ორი დამოუკიდებელი სამთავრო რომლების სათავეში იყვნენ მთავრები ზბიგნევი და ბოლესლავი რომლებიც აწარმოებდნენ თვითმმართველობას<ref>კ. მალეჟინსკი: ბოლესლავ III. ფ. 1953-1956.</ref>. ისინი ატარებდნენ ორ ცალკე საშინაო და საგარეო პოლიტიკას. ძმების ირგვლივ ოკრიბებიან ადგილობრივი წარჩინებულები. წარჩინებულნი მთავრების ირგვლივ იკრიბებოდნენ იმ იმედით რომ, მომავალში დაიკავებდნენ დომინირებულ მდგომარეობას სამთავროში. საგარეო პოლიტიკის საკითხებში ორივენი ცალ-ცალკე ეძებდნენ მოკავშირეებს. სადავო გახდა პომერანიის საკითხი. ზბიგნევი იყო სასტიკად წინააღმდეგი ბოლესლავის კონცეფციის წინააღმდეგ, რითაც სურდა შეენარჩუნებინა ჩრდილოეთის მეზობელთან კარგი ეკონომიკური და პოლიტიკური ურთირთობა. ზბიგნევი მეტად მტკივნეულად განიცდიდა მისი უმცროსი ძმის პოპულარობას და წარმატებებს შურით უყურებდა.

[[1107]] წელს ზბიგნევმა ორგანიზება გაუკეთა თავისი უმცროსი ძმის წინააღმდეგ აჯანყებას. 
1107/1108 წ. ზამთარში რუსინულ-უნგრულ ჯართან ერთად ბოლესლავმა საბოლოოდ გადაწყვიტა მისი უფროსი ძმის განადგურება. მაზოვიაზე თავდასხმისას ზბიგნევი იძულებული იქნა დანებებულიყო, რამაც გამოიწვია მისი ქვეყნიდან გაძევება. ამის შემდეგ ბოლესლავი გახდა ერთპიროვნული მმართველი პოლონეთის ტერიტორიებზე<ref>ჯ. დაბროვსკი: პოლონეთის შუასაუკუნეების ისტორია. ფ 137</ref>. ფაქტობრივად ძალაუფლების გადაცემა მოხდა ერთი წლით ადრე (1107), როდესაც ზბიგნევი ჯერ კიდევ მაზოვიაში ფეოდალურ მამულში იყო სადაც უმცროსს დაუთმო ხელისუფლება. ზბიგნევი თავის მომხრეებთან ერთად გაიქცა პრაღაში. მან მხარდაჭერა ჰპოვა ჩეხეთის მთავარ სვიატოპოლკთან. ზბიგნევი თავიდანვე ცდილობდა ბოლესლავის წინააღმდეგ განეწყო გერმანია და ჩეხეთი. 1110 წელს ბოლისლავმა წარუმატებელი შეტაკება ჰქონდა ჩეხებთან რის შემდეგ დაზავდნენ და ზბიგნევი დაბრუნდა პოლონეთში ხოლო სობიესლავი ჩეხეთში. ზბიგნევი დაბრუნდა მოსამსახურეებთან ერთად, მანამ სანამ მასზე ხმალი არ აღმართეს, დააპატიმრეს და შემდეგ დააბრმავეს. რის გამოც ბოლესლავმა ეკლესიისაგან შეჩვენება მიიღო არქიეპისკოპოს მარტინის სახით. ბოლესლავმა ამ მოქმედებისათვის საზოგადოებისაგანაც უკმაყოფილება და პიასტების მმართველობის კრიზისი გამოიწვია. ისტორიოგრაფიაში ზუსტად არაა მონაცემები იმის შესახებ, ბოლესლავი მთლიანად იყო თუ არა მოწყვეტილი ეკლესიას. ბოლესლავმა მიიღო გადაწყვეტილება საჯაროდ მოენანიებინა თავისი ქმედება ზბიგნევის დაბრმავების გამო რაც საზოგადოებაში დიდ უკმაყოფილებას იწვევდა. ამ ქმედებით მას სურდა განემტკიცებინა თავისი ავტორიტეტი და სურდა ზბიგნევის მომხრეთა გულის მოლბობას<ref>ზ. დალევსკი: რიტიალები და პოლიტიკა. გალ ანონიმი: ზბიგნევისა და ბოლესლავის კონფლიკტის შესახებ. ფ. 145, კ. მალეჟინსკი: ბოლესლავ III. ფ. 1976-1977.</ref>. გალ ანონიმის მიხედვით კი ბოლესლავმა თითქოს ზბიგნევისაგან მიიღო პატიება<ref>გალ ანონიმი: პოლონეთის ქრონიკა. ფ. 159</ref>. მიდის დავა მისი სიკვდილის თარიღის გამო. თუმცა ტინეცის მონასტრის ნეკროლოგში ნახსენებია 1113 წლის 8 ივლისი.

==შენიშვნები==
<references />
   
== ლიტერატურა ==
* ტუმინსკი (Tymiński), «მთავარ ზბიგნევის ცხოვრება» («Źycie księcia Zbigniewa») ([[1830]]).

{{პოლონეთი}}

[[კატეგორია:პიასტები]]
[[კატეგორია:პოლონეთის მეფეები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1070]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1112]]