იხილეთ წყარო გვერდისთვის ზეახალი ვარსკვლავი

{{გადასაწერი}}
[[ფაილი:Keplers supernova.jpg|მინიატიურა|250პქ|[[კეპლერის ზეახალი]]ს ნარჩენი]]

'''ზეახალი ვარსკვლავი''' (ლათ. supernova [ˌsuːpərnoʊvə] (მხ. რ.), supernovae [ˌsuːpərnoʊviː] (მრ. რ.), ტერმინი გამოიგონეს ასტრონომებმა — ვალტერ ბაადემ და ფრიც ზვიკიმ 1931 წელს) — [[ვარსკვლავი]], რომლის ბრწყინვალება რამდენიმე წამში იზრდება, დაახლოებით, 20 [[ვარსკვლავიერი სიდიდე|ვარსკვლავიერი სიდიდით]], შემდეგ კი შედარებით ნელა მცირდება და პირვანდელ ნათებასთან საერთო აღარაფერი აქვს. ზეახალი ვარსკვლავის ანთება ბევრად დიდი მასშტაბის მოვლენაა, ვიდრე [[ახალი ვარსკვლავი|ახალი ვარსკვლავისა]]. ანთების მაქსიმუმის დროს ზეახალი ვარსკვლავის ბრწყინვალება, თითქმის, უტოლდება იმ გალაქტიკის ბრწყინვალებას, რომელსაც ეკუთვნის. ამ დროს სპექტრში ჩანს ძალიან განიერი ხაზები. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ვარსკვლავიდან ნივთიერება გამოიტყორცნება 20000 კმ/წმ-მდე სიჩქარით. ზეახალი ვარსკვლავის ანთება იშვიათი მოვლენაა; ცალკეულ გალაქტიკაში, საშუალოდ, საუკუნეში ერთხელ ხდება. მას მერე, რაც XVII საუკუნის დასაწყისი [[ტელესკოპი]] გამოიგონეს, ჩვენს [[გალაქტიკა]]ში ზეახალი ვარსკვლავის ანთება არ შეუნიშნავთ. იმ ადგილებში, სადაც, მატიანეების მიხედვით, ზეახალი ვარსკვლავი აინთო, ამჟამად შეიმჩნევა თავისებური მნათი ნისლეულები, რომლებიც ზეახალი ვარსკვლავის ანთების შედეგადაა წარმოქმნილი. მათგან ყველაზე კარგად შესწავლილია [[კიბორჩხალისებრი ნისლეული]], რომელიც [[1054]] წელს ანთებული ზეახალი ვარსკვლავის ადგილზე მოჩანს. ამ ზეახალი ვარსკვლავის ნაშთია გამოკვეთილი [[პულსარი]] [[კიბორჩხალისებრი ნისლეული|კიბორჩხალისებრ ნისლეულში]]. ნისლეულის ცენტრალური ნაწილი და [[პულსარი]] [[სპექტრი]]ს ვრცელ დიაპაზონში (რადიოდიაპაზონი, რენტგენული დიაპაზონი და სხვა) ასხივებენ. გაფართოების სიჩქარე ამჟამად, დაახლოებით, 1500 კმ/წმ-ია.

== აღწერა ==

როგორც ცნობილია, ვარსკვლავში თერმო ბირთვული რეაქცია მიმდინარეობს. რეაქციის მიმდინარეობასთან ერთად, მასში მონაწილე ნივთიერების რაოდენობა იკლებს და წამოიქმნება [[წითელი გიგანტი]]. ამ დროს რეაქციის შედეგად წარმოქმნილი [[წნევა]] მცირდება და დგება მომენტი, როცა წითელი გიგანტის შიგნით არსებულ წნევას მისივე მიზიდულობის ძალა გადააჭარბებს ანუ არსებული წონასწორობა ირღვევა. ზედა ფენებში არსებული მატერია „ჩაიქცევა“ და დიდი აჩქარებით დაეცემა ცენტრში არსებულ მატერიას. ხდება [[აფეთქება]], რის შედეგადაც ვარსკვლავის [[მატერია]] დიდი სიჩქარით გაიტყორცნება [[სივრცე]]ში. ამ მომენტს ზეახალი ვარსკვლავის ანთება (აფეთქება) ჰქვია. დაკვირვებად [[სამყარო]]ში ეს ერთ-ერთი ყველაზე გრანდიოზული მოვლენაა. აფეთქების [[ენერგია]] გამოსხივდება ყველა დიაპაზონში და მთლიანად პროცესი უაღესად მასშტაბურია. გამოსხივების სიმძალვრე ზოგჯერ მთელი [[გალაქტიკა|გალაქტიკის]] გამოსხივებასაც კი აღემატება. აფეთქების შედეგად ვარსკვლავს ჩამოსცილდება ზედა ფენები, რჩება მხოლოდ [[ბირთვი]], კომპაქტური ობიექტი, რომლის თვისებებს მხოლოდ მისი მასა და, შესაბამისად, [[გრავიტაცია|გრავიტაციული]] ველის ძალა განსაზღვრავს. მასში არსებული მატერია თავისივე გრავიტაციის გამო იკუმშება და მისი სიმკვრივე წარმოუდგენელ სიდიდეს აღწევს.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ახლისმსგავსი ვარსკვლავი]]

== ლიტერატურა ==
* {{Cite journal
 | last=ბეტე| first=ჰანს
 | authorlink=ჰანს ბეტე
 |date= September, 1990
 | title=SUPERNOVAE. By what mechanism do massive stars explode?
 | url=http://web.archive.org/web/20110611231333/http://www.physicstoday.org/vol-43/iss-9/vol43no9p24_27.pdf
 | journal=Physics Today
 | volume=43 | issue=9 | pages=24–27
 | doi=10.1063/1.881256
|bibcode = 1990PhT....43i..24B  |issn=0031-9228 }}
* {{Cite book
 | last=კროსველი| first=კენ
 | authorlink=კენ კროსველი
 | year=1996
 | title=The Alchemy of the Heavens: Searching for Meaning in the Milky Way
 | publisher=Anchor Books
 | isbn=0385472145
}} A popular-science account.
* {{Cite journal
 | last=Filippenko | first=A. V.
 | year=1997
 | title=Optical Spectra of Supernovae
 | journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics
 | volume=35 | issue=1 | pages=309–355
 | doi=10.1146/annurev.astro.35.1.309
| bibcode=1997ARA&A..35..309F
}} An article describing spectral classes of supernovae.
* {{Cite journal
 | last=Takahashi |first=K.
 | last2=Sato |first2=K.
 | last3=Burrows |first3=A.
 | last4=Thompson |first4=T. A.
 | year=2003
 | title=Supernova Neutrinos, Neutrino Oscillations, and the Mass of the Progenitor Star
 | journal=Physical Review D
 | volume=68 | issue=11 | pages=77–81
 | arxiv=hep-ph/0306056
 | doi=10.1103/PhysRevD.68.113009
|bibcode = 2003PhRvD..68k3009T }} A good review of supernova events.

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons category|Supernovae}}
* [http://www.supernovae.net/snimages/snlinks.html List of Supernovae-related Web pages] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071012224636/http://www.supernovae.net/snimages/snlinks.html |date=2007-10-12 }}.
* {{Cite web
 | title=RSS news feed
 | url=http://www.astronomerstelegram.org/?rss+supernova
 | publisher=The Astronomer's Telegram
 | format=RSS
 | accessdate=2006-11-28
}}
* {{Cite web
 | last=Tsvetkov |first=D. Yu.
 | last2=Pavlyuk |first2=N. N.
 | last3=Bartunov |first3=O. S.
 | last4=Pskovskii |first4=Yu. P.
 | title=Sternberg Astronomical Institute Supernova Catalogue
 | url=http://www.sai.msu.su/sn/sncat/
 | publisher=Sternberg Astronomical Institute, Moscow University
 | accessdate=2006-11-28
 }} A searchable catalog.*{{Cite web
 | last=Tsvetkov |first=D. Yu.
 | last2=Pavlyuk |first2=N. N.
 | last3=Bartunov |first3=O. S.
 | last4=Pskovskii |first4=Yu. P.
 | title=Sternberg Astronomical Institute Supernova Catalogue
 | url=http://www.sai.msu.su/sn/sncat/
 | publisher=Sternberg Astronomical Institute, Moscow University
 | accessdate=2006-11-28
 }} A searchable catalog.
* {{Cite web
 | author=Anonymous
 | date=2011-09-04
 | url=http://kabummer.com/2011/09/the-great-boom-next-door/
 | title=The Boom Next Door
 | publisher=Kabummer.com
 | accessdate=2011-09-04
 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20111028191613/http://kabummer.com/2011/09/the-great-boom-next-door/
 | archivedate=2011-10-28
 }} A short note on SN 2011fe Supernova, the closest supernova after 30 years.
* {{Cite web
 | author=Anonymous
 | date=2007-01-18
 | url=http://en.wikiversity.org/wiki/BoomCode
 | title=BoomCode
 | publisher=WikiUniversity
 | accessdate=2007-03-17
 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20070308111937/http://en.wikiversity.org/wiki/BoomCode
 | archivedate=2007-03-08
 }} Professional-grade type&nbsp;II supernova simulator on Wikiversity.
* {{Cite web
 | title=List of Supernovae with IAU Designations
 | url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/lists/RecentSupernovae.html
 | publisher=International Astronomical Union|IAU: Central Bureau for Astronomical Telegrams
 | accessdate=2010-10-25
 }}
* {{Cite news
 | last=Overbye | first=D.
 | date=2008-05-21
 | title=Scientists See Supernova in Action
 | url=http://www.nytimes.com/2008/05/22/science/22nova.html
 | work=The New York Times
 | accessdate=2008-05-21
}}

{{ვარსკვლავი}}

[[კატეგორია:ასტროფიზიკა]]
[[კატეგორია:ვარსკვლავები]]