იხილეთ წყარო გვერდისთვის ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი

[[ფაილი:Keplers_supernova.jpg|thumb|251px|right|კეპლერის ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი, [[SN 1604]].]]
[[ფაილი:SN1987a s.jpg|thumb|250px|right|ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი [[SN 1987A|1987A]]]]
'''ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი''' ([[ინგლ.]] '''S'''uper'''N'''ova '''R'''emnant, '''SNR''') — გაზისა და მტვრის წარმონაქმნი, [[ვარსკვლავი]]ს კატასტროფული აფეთქებისა და მისი [[ზეახალი ვარსკვლავი|ზეახალ ვარსკვლავად]] გადაქცევის შედეგი. აფეთქების დროს ზეახალი ვარსკვლავის ქერქი ყველა მიმართულებით იფანტება, წარმოქმნის რა უზარმაზარი სიჩქარით მზარდ დამრტყმელ ტალღას, რაც ქმნის კიდეც "ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენს".

არსებობს ზეახალი ვარსკვლავის წარმოქმნის ორი გზა:
* მასიური ვარსკვლავი, ამოწურა რა საკუთარი საწვავი, წყვეტს [[ვარსკვლავი#თერმობირთვული სინთეზის გზები|თერმობირთვულ რეაქციებს]], რაც იწვევს ვარსკვლავის კოლაფსს საკუთარი [[გრავიტაცია|გრავიტაციის ძალის]] ზეგავლენით და მის გადაქცევას [[ნეიტრონული ვარსკვლავი|ნეიტრონულ ვარსკვლავად]] ან [[შავი ხვრელი|შავ ხვრელად]];
* [[თეთრი ჯუჯა]] თანამდევი ვარსკვლავის ნივთიერების დაგროვებით ([[აკრეციის მოვლენა]]) კრიტიკულ მასას აღწევს და თერმობირთვული აფეთქებით ზეახალ ვარსკვლავად იქცევა.

ორივე შემთხვევაში ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქება გარშემო სივრცეში გამოტყორცნის მთელ ან თითქმის მთელ ვარსკვლავური ნივთიერებას [[სინათლის სიჩქარე|სინათლის სიჩქარის]] დაახ. 10% სიჩქარით, რაც დაახლოებით 30 000 კმ/წამშია. გამოფრქვეული ნივთიერების შეხება ვარსკვლავთშორის გაზებთან წარმოქმნის დარტყმით ტალღას, რომელიც გაზს აალებულ [[პლაზმა]]დ აქცევს, ახურებს რა მას 10 მილიონ კელვინამდე.

შესაძლოა ყველაზე ლამაზი და კარგად გამოკვლეული ახალგაზრდა ნარჩენი იყო [[1987]] წელს წარმოქმნილი ზეახალი ვარსკვლავი [[SN 1987A]]-სგან [[მაგელანის დიდი ნისლეული|მაგელანის დიდ ნისლეულში]]. სხვა კარგად ცნობილი ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენები იყო [[კიბორჩხალსახის ნისლეული]], წარმოქმნილი შედარებით ბოლოდროინდელი აფეთქებით (1054 წელს); ასევე ზეახალი ვარსკვლავი ტიხოს ნარჩენი ([[SN 1572]]), სახელი [[ბრაჰე, ტიხო|ტიხო ბრაჰესგან]] დაერქვა, რომელიც აკვირდებოდა და დააფიქსირა მისი პირველდაწყებითი სიკაშკაშე აფეთქებიდან მცირე ხანში 1572 წელს; და ზეახალი კეპლერის ნარჩენი ([[SN 1604]]) - [[კეპლერი, იოჰან|იოჰან კეპლერის]] სახელზე.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ზეახალი ვარსკვლავების ნარჩენების სია]]
* [[ვარსკვლავების ევოლუცია]]
* [[ზეახალი ვარსკვლავი]]
* '''[[პლანეტური ნისლეული]]'''

== ლიტერატურა ==
* {{cite web| title=Остатки вспышек сверхновых звёзд| work= Т. А. Лозинская, Государственный астрономический институт им. Штернберга, МГУ| url=http://crydee.sai.msu.ru/Universe_and_us/4num/v4pap26.htm}}
* {{cite web| title=Остатки сверхновых (Аннотированный обзор)| work= С. Б. Попов, Отдел релятивистской астрофизики, ГАИШ, МГУ| url=http://xray.sai.msu.ru/~polar/sci_rev/snr.html}}
* {{ref-en2}} {{cite web| title=A Catalogue of Galactic Supernova Remnants| work= D. A. Green, Astrophysics Group, Cavendish Laboratory, University of Cambridge| url=http://www.mrao.cam.ac.uk/surveys/snrs/}}
* {{ref-en2}} {{cite web| title=Introduction to Supernova Remnants| work=SAO, Smithsonian Institution, Goddard Space Flight Center, NASA| url=http://agile.gsfc.nasa.gov/docs/objects/snrs/snrstext.html| accessdate=2006-08-28| archiveurl=https://web.archive.org/web/20070311020249/http://agile.gsfc.nasa.gov/docs/objects/snrs/snrstext.html| archivedate=2007-03-11}}
* {{ref-en2}} {{cite web| title=NASA’s Imagine: Supernova Remnants| work= Goddard Space Flight Center, NASA| url=http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/science/know_l2/supernova_remnants.html}}
* {{ref-en2}} {{cite web| title=Astronomy Knowledge Base: supernova remnant| work=School of Information Technology and Engineering, University of Ottawa| url=http://www.site.uottawa.ca:4321/astronomy/index.html#supernovaremnant| accessdate=2006-08-28| archiveurl=https://web.archive.org/web/20060705214728/http://www.site.uottawa.ca:4321/astronomy/index.html#supernovaremnant| archivedate=2006-07-05}}
* {{ref-en2}} {{cite web| title=Afterlife of a Supernova| work= Jeff Barbour, 08 Jun 2005, Universe Today| url=http://www.universetoday.com/am/publish/afterlife_supernova.html}}
* {{ref-en2}} {{cite web|title= 2MASS Atlas Image Gallery: Supernova Remnants|work= The Two Micron All Sky Survey at IPAC, California Institute of Technology|url=http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/images_snrs.html}}

[[კატეგორია:ვარსკვლავები]]
[[კატეგორია:ასტროფიზიკა]]

[[ja:超新星#超新星残骸]]