იხილეთ წყარო გვერდისთვის იერუსალიმის სამეფო

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|მშობლიური სახელი       = <small>{{lang-la|Regnum Hierosolimitanum}}<br />{{lang-fro|Roiaume de Jherusalem}}<br />{{lang-it|Regno di Gerusalemme}}<br />{{Lang-grc|Βασίλειον τῶν Ἱεροσολύμων}}<br />{{Lang-he|ממלכת ירושלים}}<br />{{Lang-ar|مملكة القدس}}</small>
|გრძელი სახელი          = იერუსალიმის სამეფო
|საერთო სახელი          = იერუსალიმის სამეფო
|რეგიონი                = 
|ქვეყანა                 = 
|ერა                    = [[მაღალი შუა საუკუნეები]]
|სტატუსი                = 
|სტატუსის ტექსტი        = 
|იმპერია                 = 
|მართველობა             = [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური მონარქია]]
<!-- აღზევება, დაცემა და მნიშვნელოვანი წლები -->
|შექმნა                  = [[იერუსალიმის ალყა (1099)|იერუსალიმის ალყა]]
|შექმნის თარიღი          = [[15 ივლისი]]
|შექმნის წელი            = [[1099]]
|გაუქმება                = [[აკრის ალყა (1291)|აკრის ალყა]]
|გაუქმების თარიღი        = [[18 მაისი]]
|გაუქმების წელი          = [[1291]]
|მოვლენა1               = [[იერუსალიმის ალყა (1187)|სალადინის მიერ იერუსალიმის დაპყრობა]]
|მოვლენის თარიღი1       = [[20 სექტემბერი]]–[[2 ოქტომბერი]], [[1187]]
|მოვლენა2               = [[მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა]]
|მოვლენის თარიღი2       = [[1189]]–[[1192]]
|მოვლენა3               = [[მეექვსე ჯვაროსნული ლაშქრობა]]
|მოვლენის თარიღი3       = [[1228]]–[[1229]]
|მოვლენა4               = [[ლომბარდების ომი]]
|მოვლენის თარიღი4       = [[1228]]–[[1243]]
|უპირველესი მოვლენა     = 
|უპირველესის თარიღი     = 
|უკანასკნელი მოვლენა     = 
|უკანასკნელის თარიღი     = 
<!-- წინამორბედები, მემკვიდრეები, დროშები, გერბები და სიმბოლოები -->
|p1                     = ფატიმიდები
|p2                     = სელჩუკთა სახელმწიფო
|დროშა_p1               = Rectangular green flag.svg
|დროშა_p2               =
|s1                     = აიუბიდები
|s2                     = მამლუქების სასულთნო (კაირო)
|დროშა_s1               = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
|დროშა_s2               = Mameluke Flag.svg
|დროშის სურათი          = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
|დროშის აღწერა          = 
|გერბი                  = Arms of the Kingdom of Jerusalem.svg
|გერბის ზომა            = 100პქ
|გერბის აღწერა           = 
|რუკის სურათი           = Crusader States (1135)-ka.png
|რუკის აღწერა            = იერუსალიმის სამეფო და სხვა ჯვაროსნული სახელმწიფოები ახლო აღმოსავლეთში [[1135]] წლისათვის
|რუკის სურათი2          =
|რუკის აღწერა2          = 
|დედაქალაქი             = [[იერუსალიმი]] (1099–1187)<br />[[ტვიროსი]] (1187–1191)<br />[[აკრა (ისრაელი)|აკრა]] (1191–1229)<br />[[იერუსალიმი]] (1229–1244)<br />[[აკრა (ისრაელი)|აკრა]] (1244–1291)
|ყოფილი დედაქალაქი      = 
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|დევიზი                 = 
|ჰიმნი                   = 
|ენები                   = [[ლათინური ენა|ლათინური]], [[ძველი ფრანგული ენა|ძველი ფრანგული]], [[იტალიური ენა|იტალიური]] <small>(ასევე [[არაბული ენა|არაბული]] და [[ბერძნული ენა|ბერძნული]])</small>
|რელიგია                = [[რომის კათოლიკური ეკლესია]] <small>(ოფიციალური)</small><br />ბერძნული მართლმადიდებლური ეკლესია, სირიული მართლმადიდებლური ეკლესია, [[ისლამი]], [[იუდაიზმი]]
|ვალუტა                = 
<!-- ტიტულები და მართველთა სახელები -->
|ლიდერი1               = [[გოდფრუა ბუიონელი]] (პირველი)
|ლიდერი2               = [[ანრი II იერუსალიმელი]] (ბოლო)
|ლიდერი3               = 
|ლიდერი4               = 
|ლიდერის წელი1         = [[1099]]–[[1100]]
|ლიდერის წელი2         = [[1285]]–[[1291]]
|ლიდერის წელი3         = 
|ლიდერის წელი4         = 
|ლიდერის ტიტული       = [[მეფე]]
<!-- ფართობი და მოსახლეობა -->
|სტატ. წელი1            = 
|ფართობი1               = 
|სტატ. მოსახ1            = 
|სტატ. წელი2            = 
|ფართობი2              = 
|სტატ. მოსახ2           = 
|სტატ. წელი3           = 
|ფართობი3              = 
|სტატ. მოსახ3          =  
|სტატ. წელი4           =
|ფართობი4              = 
|სტატ. მოსახ4          = 
|სტატ. წელი5          = 
|ფართობი5             = 
|სტატ. მოსახ5          =  
|სტატ. წელი6          = 
|ფართობი6             = 
|სტატ. მოსახ6         = 
|დღეს                 = {{დროშა|ეგვიპტე}}<br>{{დროშა|ისრაელი}}<br>{{დროშა|პალესტინა}}<br>{{დროშა|იორდანია}}<br>{{დროშა|ლიბანი}}
}}
'''იერუსალიმის სამეფო''' — დასავლეთევროპული ყაიდის უმსხვილესი სამხედრო-ფეოდალური სახელმწიფო, რომელიც დაარსდა [[პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა|ჯვაროსანთა პირველი ლაშქრობის]] დროს, ჯვაროსნების მიერ [[1099]] წელს [[იერუსალიმი]]ს აღების შემდეგ. იერუსალიმის სამეფოსთან ვასალურ დამოკიდებულებაში იყო 3 ფეოდალური სამთავრო: [[ანტიოქიის სამთავრო]], [[ედესის საგრაფო|ედესისა]] და [[ტრიპოლის საგრაფო|ტრიპოლის]] საგრაფოები. იერუსალიმის სამეფოს პირველი მეფე იყო [[გოდფრუა ბუიონელი]].

== ისტორია ==
=== პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა და სამეფოს ჩამოყალიბება ===
{{მთავარი|პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა}}
[[ჯვაროსნული ლაშქრობები]] გამოიწვია [[X საუკუნე|X]]–[[XI საუკუნე|XI საუკუნის]] [[დასავლეთი ევროპა|დასავლეთ ევროპაში]] შექმნილმა სოციალურ-ეკონომიკურმა ვითარებამ; [[ქალაქი|ქალაქების]] წარმოშობამ და სასაქონლო-ფულადი ურთიერთობების განვითარებამ მნიშვნელოვნად გაზარდა ფეოდალთა მატერიალური მოთხოვნები და გააუარესა გლეხთა მასების მდგომარეობა. დასავლეთ ევროპის ფეოდალებს განსაკუთრებით იზიდავდა [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთის]] ეკონომიკურად მაღალგანვითარებული ქვეყნები. ჯვაროსნული ლაშქრობების დაწყების საბაბი გახდა [[XI საუკუნე|XI საუკუნის]] მეორე ნახევარში [[თურქ-სელჩუკები|თურქ-სელჩუკების]] მიერ [[მცირე აზია]]ში [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის]] სამფლობელოებისა და [[ქრისტიანები]]ს წმინდა ქალაქის [[იერუსალიმი]]ს დაპყრობა. ბიზანტიამ დახმარებისათვის დასავლეთ ევროპის ქვეყნებსა და [[რომის პაპი|რომის პაპს]] მიმართა. ჯვაროსნული ლაშქრობების იდეური სულისჩამდგმელი და ორგანიზატორი გახდა რომის პაპი. დაპყრობით ომებს [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკურმა ეკლესიამ]] რელიგიური ხასიათი მისცა და „ქრისტეს საფლავის ურჯულოთაგან“ განთავისუფლების პროპაგანდა გააჩაღა. [[პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა|პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის]] ([[1096]]–[[1099]]) მოწყობის შესახებ [[კლერმონი|კლერმონის]] (დღ. [[საფრანგეთი]]) [[კლერმონის საეკლესიო კრება|საეკლესიო კრებაზე]] ([[1095]]) ხალხს მოწოდებით მიმართა რომის პაპმა [[ურბან II]]-მ. [[1096]] წლის გაზაფხულზე აღმოსავლეთისაკენ პირველად ღარიბი გლეხობა გაემართა. სელჩუკებმა ადვილად დაამარცხეს ცუდად შეიარაღებული ჯვაროსნები. მათი დიდი ნაწილი გაჟლიტეს, ნაწილი კი მონებად გაყიდეს. იმედგაცრუებული გლეხობა შემდგომში თანდათან ჩამოსცილდა ჯვაროსნულ ლაშქრობებს.<ref>{{ქსე|11|560|ლილუაშვილი კ.|არა}}</ref>

ამ დროს იმ აზიურ ტერიტორიებს, რომლებიც ჯვაროსნებს უნდა გაევლოთ, [[სუნიზმი|სუნიტები]] აკონტროლებდნენ. ამ ტერიტორიებზე არსებული სახელმწიფოები სელჩუკთა იმპერიის ნანგრევებზე აღმოცენდნენ, მათი შთამომავლებით სათავეში.<ref>{{harvnb|ჰოლტი|1989|გვ=11, 14–15}}.</ref> [[ეგვიპტე]] და პალესტინის უდიდესი ნაწილი [[არაბები|არაბ]] [[შიიტები|შიიტ]] [[ფატიმიდები|ფატიმიანებს]] ეპყრათ, რომლებიც სირიასაც კი აკონტროლებდნენ სელჩუკთა მოსვლამდე. ფატიმიანებსა და სელჩუკებს შორის ბრძოლები მნიშვნელოვნად აზარალებდა ადგილობრივ ქრისტიანებს და დასავლეთ ევროპელ [[პილიგრიმი|პილიგრიმებს]]. ფატიმიანებს, რომლებსაც ნომინალურად ხალიფა [[ალ-მუსტალი]], ხოლო ფაქტობრივად ვეზირი [[ალ-აფდალ შაჰანშაჰი]] მართავდა, სელჩუკებმა [[1073]] წელს იერუსალიმი წაართვეს. [[1098]] წელს, ჯვაროსნების მოსვლამდე ცოტა ხნით ადრე უკან დაიბრუნეს [[ართუქიდები|ართუქიდებისაგან]], რომლებიც ასოცირდებოდნენ სელჩუკებთან.<ref>{{harvnb|ჰოლტი|1989|გვ=11–14}}.</ref>
[[ფაილი:Siege of Jerusalem 1099 BNF.jpg|250პქ|მინი|მარცხნივ|[[იერუსალიმის ალყა (1099)|იერუსალიმის ალყა]]]]
[[ჯვაროსნები|ჯვაროსნებმა]] [[იერუსალიმი|იერუსალიმს]] [[1099]] წელს მიაღწიეს. მანამდე მათ დაიპყრეს [[ნიკეა]] (ბიზანტიამ დაისაკუთრა), [[დორილეა]], [[ანტიოქია]], [[მაარათ-ელ-ნუუმანი|მაარი]] და იერუსალიმს მიადგნენ. თავდაპირველად აიღეს მიმდებარე ქალაქები — [[რამლა]], [[ლოდი (ქალაქი)|ლიდა]], [[ბეთლემი]] და სხვ., ხოლო [[1099]] წლის [[15 ივლისი|15 ივლისს]] [[იერუსალიმის ალყა (1099)|იერუსალიმში შევიდნენ]].<ref>Thomas Asbridge, ''The First Crusade: A New History'' (Oxford: 2004); Christopher Tyerman, ''God's War: A New History of the Crusades'' (Penguin: 2006); Jonathan Riley-Smith, ''The First Crusade and the Idea of Crusading'' (Pennsylvania: 1991); and the lively but outdated Steven Runciman, ''A History of the Crusades: Volume 1, The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem'' (Cambridge: 1953).</ref> [[22 ივლისი|22 ივლისს]], [[წმინდა საფლავის ტაძარი|წმინდა საფლავის ტაძარში]] შეიკრიბა საბჭო, რათა ახლად დაარსებული იერუსალიმის სამეფოს მეფე აერჩია. [[რაიმონ IV ტულუზელი]] და [[გოდფრუა ბუიონელი]] იყვნენ იერუსალიმის ალყისა და პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის ლიდერები. ამ ორიდან რაიმონი იყო უფრო მდიდარი, მაგრამ თავდაპირველად მან უარყო შემოთავაზება მეფედ კურთხევაზე, შესაძლოა იმიტომ, რომ საკუთარი ღვთისმოსაობა ეჩვენებინა ან ფიქრობდა, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში სხვა დიდებულები მაინც მის კანდიდატურას მოითხოვდნენ.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=159–160}}</ref> მასზე მეტად პოპულარული გოდფრუა ბუიონელი არ მერყეობდა და დათანხმდა საერო ლიდერის თანამდებობას. ცნობილია, რომ მან მიიღო წმინდა საფლავის მცველის (''Advocatus Sancti Sepulchri '') ტიტული, მაგრამ იგი მხოლოდ წერილებშია სხვათა მიერ გამოყენებული და არა — გოდფრუას. [[ვილჰელმ დე ტირი]]ს ([[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] ისტორიკოსი) მიხედვით, მან არ დაიდგა ოქროს გვირგვინი იმ ქალაქში, სადაც [[იესო ქრისტე|მაცხოვარს]] [[ეკლის გვირგვინი]] ედგა თავზე.<ref>{{harvnb|ვილჰელმ დე ტირი}}.</ref> [[რობერტ რეიმსელი]] (რობერტ ბერი), რომელიც პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის თანამედროვე იყო, თავის ნაწარმოებში ([[Historia Hierosolymitana]]) იხსენიებს, რომ გოდფრუამ მეფის ტიტული მიიღო.<ref>{{cite journal |last=რაილი-სმიტი|first=ჯონათან |year=[[1979]] |title=გოდფრუა ბუიონელის ტიტული |journal= Bulletin of the Institute of Historical Research |volume=52 |pages =83–86}}</ref><ref>{{cite journal |last=მურეი |first=ალან |year=[[1990]] |title=გოდფრუა ბუიონელის, როგორც იერუსალიმის მეფის ტიტული | journal= Collegium Medievale |volume= 3 |pages= 163–178}}</ref> რაიმონი გაბრაზდა და არმიასთან ერთად ქალაქი დატოვა. იერუსალიმის სამეფოს უსაფრთხოება და გოდფრუას რეპუტაცია უზრუნველყოფილ იქნა [[ასკალონის ბრძოლა]]ში [[ფატიმიანები|ფატიმიანების]] დამარცხებით (ამავე წლის [[12 აგვისტო]]ს; მუსლიმებს მეთაურობდა [[ალ-აფდალ შაჰანშაჰი]]). მაგრამ გოდფრუასა და რაიმონს შორის დაპირისპირებამ ხელი შეუშალა ჯვაროსნებს [[ასკალონი]]ს აღებაში.<ref>{{Cite|ასბრიჯი|2004| გვ=326}}</ref>

ჯერ კიდევ გაურკვეველი იყო რა უნდა გაკეთებულიყო ახალ სამეფოსთან დაკავშირებით. [[პაპის ლეგატი]] [[დაიმბერტ პიზელი]] გოდფრუას არწმუნებდა, რომ მისთვის გადაეცა იერუსალიმი, იგი გახდებოდა [[იერუსალიმის ლათინური საპატრიარქო|ლათინი პატრიარქი]] და ეს ახალი თეოკრატიული სახელმწიფო [[რომის პაპი|რომის პაპს]] დაემორჩილებოდა. ვილჰელმ დე ტირის თანახმად, გოდფრუა შესაძლოა კიდეც დასთანხმებოდა ლეგატის შეთავაზებას, მიეცა მისთვის „ერთი ან ორი სხვა ქალაქი და ამ გზით გაეფართოებინა სამეფო“ თუ დაიმბერტი იერუსალიმის მართვის ნებას დართავდა.<ref>{{harvnb|ვილჰელმ დე ტირი|გვ=404}}.</ref> გოდფრუას მართლაც შეძლო სამეფოს საზღვრების გაზრდა. მან დაიპყრო [[იაფა]], [[ხაიფა]], [[ტიბერია]] და სხვა ქალაქები, ზოგიერთი ვასლად აქცია. მან საფუძველი ჩაუყარა [[იერუსალიმის სამეფოს ვასალები|სამეფოში ვასალურ სისტემას]], მის დროს დაარსდა [[იაფის და ასკალონის საგრაფო|იაფის საგრაფო]] და [[გალილეის სამთავრო]]. მისი მეფობა ხანმოკლე აღმოჩნდა, იგი [[1100]] წელს ავადმყოფობით გარდაიცვალა. მისმა ძმამ, [[ბალდუინ I იერუსალიმელი|ბალდუინმა]] წარმატებით დაძლია დაიმბერტის წინააღმდეგობა და თავი „იერუსალიმის ლათინთა მეფედ გამოაცხადა“. იგი იერუსალიმის მაგივრად ბეთლემში ეკურთხა, მაგრამ პაპის ლეგატის ცდა, რომ თეოკრატია ჩამოეყალიბებინა, უშედეგოდ დამთავრდა.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=201–202}}</ref> სეკულარულ ჩარჩოებში კათოლიკური ეკლესიის იერარქია შეიქმნა, დაექვემდებარა ადგილობრივი აღმოსავლეთის და სირიული მართლმადიდებლური ეკლესიები, რომლებმაც საკუთარი იერარქია შეინარჩუნეს. იერუსალიმის ლათინ პატრიარქს დაექვემდებარა ოთხი არქიეპარქია და რამდენიმე სხვა ეპარქია.<ref>{{cite|მაიერი|1988|გვ=171–176 }}</ref>

=== ექსპანსია ===
[[ბალდუინ I იერუსალიმელი|ბალდუინ I]]-ის მეფობისას იერუსალიმის სამეფო კიდევ უფრო გაფართოვდა. გაიზარდა ლათინური მოსახლეობის რიცხვი, რაზეც გავლენა [[1101 წლის ჯვაროსნული ლაშქრობა|1101 წლის ჯვაროსნულმა ლაშქრობამ]] იქონია, რამაც გააძლიერა სამეფო. ბალდუინმა იერუსალიმში [[ფრანგები]] და ადგილობრივი [[ქრისტიანები]] დაასახლა [[1115]] წლის [[ტრანსიორდანია|იორდანეს მიღმა]] განხორციელებული ექსპედიციის შემდეგ.<ref>{{harvnb|ვილჰელმ დე ტირი|გვ=507–508}}.</ref> [[იტალიური ქალაქ-სახელმწიფოები]]სა და თავგადასავლების მაძიებელთა, განსაკუთრებით [[სიგურდ I]]-ის (იხ. [[ნორვეგიული ჯვაროსნული ლაშქრობა]]) დახმარებით, ჯვაროსნებმა დაიპყრეს სანაპირო ქალაქები: [[აკო|აკრა]] ([[1104]]), [[ბეირუთი]] ([[1110]]) და [[სიდონი]] ([[1111]]). თავისი სუვერენიტეტი გაავრცელა ჩრდილოეთით მდებარე [[ჯვაროსნული სახელმწიფოები|ჯვაროსნულ სახელმწიფოებზე]] — [[ედესის საგრაფო|ედესა]] (რომელიც თავად დააარსა [[1097]] წელს, ჯვაროსნული ლაშქრობისას), [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქია]] და [[ტრიპოლის საგრაფო|ტრიპოლი]] ([[ტრიპოლის ალყა (1109)|1109 წელს ქალაქის აღებაში]] ეხმარებოდა სხვა ჯვაროსნებს). წარმატებით იცავდა თავს მუსლიმთა შეტევებისგან, [[ფატიმიანებს]] შეებრძოლა [[რამლის ბრძოლა|3-ჯერ რამლასთან]] და უზრულნელყო უსაფრთხოება სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან, ხოლო [[ალეპო]]სა და [[დამასკო]]დან მომავალი საფრთხე აიცილა [[1113]] წლის [[ალ-სანაბრის ბრძოლა|ალ-სანაბრის ბრძოლით]], მართალია იგი დამარცხდა, მაგრამ სელჩუკებმა ვერ მოახერხეს უპირატესობის შენარჩუნება.<ref>{{Cite|მედენი|2005| გვ=40–43}}</ref> [[თომას მედენი]]ს თქმით, ბალდუინი იყო „იერუსალიმის სამეფოს ნამდვილი დამაარსებელი“, რომელმაც „გარდაქმნა უმნიშვნელო წარმონაქმნი მსხვილ ფეოდალურ სახელმწიფოდ. ბრწყინვალებისა და შრომისმოყვარეობის წყალობით მან ჩამოაყალიბა ძლიერი მონარქია, დაიპყრო პალესტინის სანაპირო, შეარიგა ჯვაროსანი ბარონები და განამტკიცა საზღვრები მუსლიმ მეზობლებთან“.<ref>{{Cite|მედენი|2005| გვ=43}}</ref>
[[ფაილი:Funeral of Baldwin I.jpg|250პქ|მინი|მარჯვნივ|ბალდუინ I-ის დაკრძალვა წიგნიდან ''Les Passages d'outremer faits par les Français contre les Turcs depuis Charlemagne jusqu'en 1462.'']]
ბალდუინი დაქორწინდა სომეხი პოლიტიკური მოღვაწის და [[ედესის სამთავრო|ედესის]] ყოფილ მთავარ [[თოროს ედესელი]]ს ქალიშვილ [[არდა სომეხი|არდაზე]]. ქორწინება [[ედესა|ედესის]] სომხური მოსახლეობის მხარდასაჭერად სჭირდებოდა, ხოლო მაშინ, როცა იერუსალიმში აღარ იყო საჭირო სომეხთა მხარდაჭერა, განქორწინდა. [[1113]] წელს იგი დაქორწინდა [[ადელაიდა დელ ვასტო]]ზე, რომელიც სიცილიის მეფის — [[როჯერ II]]-ის დედა იყო. [[1117]] წელს მასთანაც განქორწინდა, რამაც როჯერის უკმაყოფილება გამოიწვია და ათწლეულების განმავლობაში სიცილიის ფლოტი არ უწევდა დახმარებას იერუსალიმს.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=71–73}}</ref>

[[1118]] წელს ბალდუინ I, ეგვიპტეში მიმდინარე კამპანიის დროს მემკვიდრის გარეშე გარდაიცვალა. მეფობა მის ძმას, [[ბულონის საგრაფო|ბულონის გრაფ]] [[ესტაშ III]]-ს შესთავაზეს, რომელიც თან ახლდა ბალდუინსა და გოდფრუას ჯვაროსნულ ლაშქრობაში. ესტაშმა ინტერესი არ გამოთქვა მეფობაზე, ამიტომ სამეფო ტახტი ბალდუინის, ესტაშისა და [[გოდფრუა ბუიონელი|გოდფრუას]] შორეულ ნათესავს (შესაძლოა მამიდაშვილის შვილს) [[ბალდუინ II იერუსალიმელი|ბალდუინ II]]-ს გადასცეს, რომელიც ამ დროს [[ედესის საგრაფო|ედესის გრაფი]] იყო. ისიც ასევე წარმატებით ებრძოდა [[სელჩუკები|სელჩუკებსა]] და [[ფატიმიანები|ფატიმიანებს]]. მიუხედავად იმისა, რომ [[სარმადის ბრძოლა]]ში დამარცხების შემდეგ [[ანტიოქიის სამთავრო]] დასუსტდა და თავად ბალდუინიც [[1122]]–[[1124]] წლებში პატიმრობაშიც კი იყო [[ალეპო|ალეპოს]] [[ამირა|ამირას]] მიერ, იგი წარმატებით გაუძღვა ჯვაროსნულ სახელმწიფოებს [[აზაზის ბრძოლა (1125)|აზაზის ბრძოლაში]] [[1125]] წელს. ბალდუინ II-ის მეფობისას ჩამოყალიბდა პირველი სამხედრო ორდენები: [[ტამპლიერები]] და [[ჰოსპიტალიერები]]. [[1120]] წელს, [[ნაბლუსის საბჭო]]ზე შეიქმნა სამეფოს უძველესი წერილობითი კანონები. [[1124]] წელს გაფორმდა პირველი კომერციული ხელშეკრულება (ე. წ. [[Pactum Warmundi]]) [[ვენეციის რესპუბლიკა]]სთან. ვენეციის სამხედრო და საზღვაო დახმარების ზრდა გამოიხატა ამავე წელს [[ტვიროსი]]ს დაპყრობაში (იხ. [[ვენეციური ჯვაროსნული ლაშქრობა]]). იერუსალიმის გავლენა ედესასა და ანტიოქიაზე ძლიერი იყო, რადგან ბალდუინი მათი მმართველების ბრძოლებში დაღუპვის შემდეგ რეგენტი ორივეს გახდა, აგრეთვე ბალდუინის ტყვეობაში ყოფნისას იერუსალიმში მოქმედებდა რეგენტული ხელისუფლება.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=72–77}}</ref> ბალდუინ II-მ იქორწინა სომეხ წარჩინებულ [[მორფია მელიტენელი|მორფია მელიტენელზე]] და მისგან ოთხი ქალიშვილი ეყოლა: [[ჰოდერნა იერუსალიმელი|ჰოდერნა]] და [[ალისა იერუსალიმელი|ალისა]] დაქორწინდნენ ტრიპოლისა და ანტიოქიის მმართველებზე, [[ივეტ ბეთანიელი|ივეტი]] გახდა გავლენიანი იღუმენია, ხოლო უფროსი [[მელისენდა იერუსალიმელი|მელისენდა]] მისი მემკვიდრე გახდა (ბალდუინი [[1131]] წელს გარდაიცვალა) ქმართან, [[ფულკ V ანჟუელი|ფულკ V ანჟუელთან]] ერთად. მათი ვაჟი, [[ბალდუინ III იერუსალიმელი|ბალდუინ III]] პაპამ თანამემკვიდრედ გამოაცდახა.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=207–208}}</ref>

=== ფულკ V ანჟუელის მმართველობა ===
ფულკ V (იერუსალიმისათვის ფულკ I) გამოცდილი [[ჯვაროსანი]] იყო, რომელმაც ჯერ კიდევ [[1120]] წელს სამხედრო დახმარება გაუწია იერუსალიმის სამეფოს პილიგრიმობის დროს. მან იერუსალიმი [[ანჟუს იმპერია|ანჟუს იმპერიის]] სფეროში მოაქცია, როგორც [[ჟოფრუა V ანჟუელი]]ს მამამ და მომავალი [[ინგლისის სამეფო|ინგლისის მეფის]], [[ჰენრი II]]-ის პაპამ. ყველა არ შეეგუა უცხოელის მმართველობას. [[1132]] წელს, [[ედესის საგრაფო|ედესამ]], [[ტრიპოლის საგრაფო|ტრიპოლმა]] და [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქიამ]] მოისურვეს სრული დამოუკიდებლობა და შეთქმულება მოაწყვეს ფულკის წინააღმდეგ, რათა მისი სუვერენიტეტიდან გასულიყვდნენ. მან ტრიპოლი ბრძოლაში დაამარცხა, ხოლო ანტიოქიაში რეგენტი დასვა. გამართა ქორწილი გარდაცვლილი მთავრის ქალიშვილის (სამთავროს მმართველის), [[კონსტანსია ანტიოქელი|კონსტანსიასა]] და თავის ახლო ნათესავ [[რაიმონ დე პუატიე]]ს შორის.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=83–85}}</ref> ამავდროულად, ადგილობრივი დიდგვაროვნები უკმაყოფილონი იყვნენ იმის გამო, რომ მეფე ანჟუელ ამალას ანიჭებდა უპირატესობას. [[1134]] წელს მის წინააღმდეგ აჯანყდა [[იაფის და ასკალონის საგრაფო|იაფის გრაფი]] [[ჰუგო II დე პიუიზე]]. მას ეხმარებოდა [[ასკალონი]]ს მუსლიმური გარნიზონიც, რის გამოც მოვალეობის ღალატში დასდეს ბრალი მოგვიანებით. ლათინი პატრიარქი ჩაერია საქმეში და მოლაპარაკებები დაიწყო, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ჰუგოს მკვლელობა სცადეს, ეს მოლაპარაკებები შეწყდა, რადგან ბრალი ფულკს დასდო. ამ არეულობამ დედოფალ მელისენდას და მის მომხრეებს საშუალება მისცა სახელმწიფოს მმართველობა ჩაეგდო ხელში, როგორც მამამისს ჰქონდა განზრახული.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=83–84}}</ref> „ფულკი ამის შემდეგ ცოლის ცოდნისა და დახმარების გარეშე არც ერთ გადაწყვეტილებას აღარ იღებდა.<ref>{{harvnb|ვილჰელმ დე ტირი|გვ=76 }}</ref>

ფულკი აღმოჩნდა ახალი ძლიერი მტრის წინაშე; [[მოსული]]ს [[ათაბაგი|ათაბაგმა]] [[იმად ალ-დინ ზანჯი]]მ [[ალეპო]]ზე დაამყარა კონტროლი და მზერა [[დამასკო]]სკენ მიმართა. ცხადია ამ სამი ძლიერი სახელმწიფოს გაერთიანება იერუსალიმის მზარდი ძალისათვის დიდი დარტყმა აღმოჩნდებოდა. [[1137]]–[[1138]] წლებში, [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერატორ]] [[იოანე II (ბიზანტია)|იოანე II კომნენოსის]] ჩარევამ, რომელმაც იმპერიის სუვერენიტეტი გაავრცელა ყველა ჯვაროსნულ სახელმწიფოზე, ვერ შეძლო ზანჯისგან მომდინარე საფრთხის შეჩერება. [[1139]] წელს ხელშეკრულება გაფორმდა იერუსალიმსა და დამასკო შორის [[ზენგიდები]]ს წინააღმდეგ, რამაც შეაჩერა ზანჯის წინსვლა. ფულკმა ეს დრო რამდენიმე ციხესიმაგრის ასაგებად გამოიყენა, მათ შორის: [[იბელინი]] და [[კერაკის ციხესიმაგრე|კერაკი]].<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=86–88}}</ref> [[1143]] წელს, ორივე, ფულკიც და იოანე II-ც ნადირობის დროს დაიღუპნენ უბედური შემთხვევების შედეგად. მათი გარდაცვალების შემდეგ, ზანჯი შეიჭრა და [[ედესის ალყა|დაიპყრო ედესა]] [[1144]] წელს. [[მელისენდა იერუსალიმელი|მელისენდამ]], როგორც უფროსი ვაჟის, ახალი მეფის, [[ბალდუინ III იერუსალიმელი|ბალდუინ III]]-ის რეგენტმა, დანიშნა ახალი [[კონსტებლი]] [[მანასე დე იერჟი]], რათა წინ გაძღომოდა არმიას, მაგრამ ჯვაროსნებმა ვერ შეძლეს ედესის დაბრუნება მას შემდეგაც კი, რაც ზანჯი მონამ მოკლა ([[1146]]).<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=92}}</ref> ედესის დაცემამ შეაძრწუნა ევროპელი მონარქები და [[1148]] წელს წამოიწყეს [[მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა]].

=== მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა ===
[[ფაილი:Siege of Damascus, second crusade.jpg|250პქ|მინი|დამასკოს ალყა, ევროპული მინიატურა]]
{{მთავარი|მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა}}
[[აკრა (ისრაელი)|აკრაში]] შეხვედრის შემდეგ, ჯვაროსანი მეფეები [[კონრად III]] ([[გერმანიის სამეფო|გერმანია]]), [[ლუი VII]] ([[საფრანგეთის სამეფო|საფრანგეთი]]), დედოფალი მელისენდა, ბალდუინ III და სამეფოს მთავარი დიდებულები შეთანხმდნენ, რომ იერიში მიეტანათ [[დამასკო]]ზე. ზანჯის სიკვდილის შემდეგ, მისი სახელმწიფო ვაჟებს შორის დანაწილდა. დამასკომ კავშირი შეკრა ზანჯის ერთ-ერთ შვილთან, [[ალეპო]]ს [[ამირა]] [[იმად ალ-დინ ზანჯი]]სთან. შესაძლოა დამასკო საუკეთესო ვარიანტი იყო ედესის დასაბრუნებლად, ვიდრე ალეპო თუ სხვა ქალაქები ჩრდილოეთით. ჯვაროსნები ათწლეულების განმავლობაში ცდილობდნენ მის აღებას და [[დამასკოს ალყა (1148)|მეორე ჯვაროსნულ ლაშქრობაში განხორციელებული ალყაც]] უშედეგო აღმოჩნდა. როდესაც ქალაქი თითქმის დაცემის პირას იყო, ჯარისკაცებმა კედლის სხვა მონაკვეთს შეუტიეს, მაგრამ ეს შეტევა მოგერიებულ იქნა. სამ დღეში ალყა მოხსნეს და უკან დაიხიეს. ადგილი ჰქონდა ღალატსა და მექრთამეობას, კონრადი კი არ ენდობოდა იერუსალიმის დიდგვაროვნებს. მარცხის შემდეგ ფრანგული და გერმანული არმიები ევროპაში დაბრუნდნენ, დამასკო კი რამდენიმე წლის შემდეგ ნურ ალ-დინის კონტროლ ქვეშ გადავიდა.<ref>{{cite book |last=ფილიპსი |first=ჯონათან |year=[[2007]] | title=მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა: ქრისტიანობის საზღვრების გაგრძელება |location= [[ნიუ-ჰეივენი (კონექტიკუტი)|ნიუ-ჰეივენი]] |publisher= Yale University Press |pages=216–227}}</ref>

=== სამოქალაქო ომი ===
მეორე ჯვარუსნული ლაშქრობის მარცხს სამეფოსათვის გრძელვადიანი შედეგები მოჰყვა. დასავლეთის ქვეყნებმა შემდგომი რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში შეწყვიტეს ჯარის გაგზავნა [[წმინდა მიწა]]ზე. მხოლოდ პატარა არმიები მიემართებოდნენ მცირე დიდებულებით სათავეში, რომლებსაც ქრისტიანობის წმინდა ადგილების მოლოცვა (პილიგრიმობა) სურდათ. სირიის სახელმწიფოები ნელ-ნელა ნურ ალ-დინ ზანჯის ხელში გაერთიანდნენ, რომელმაც [[1149]] წელს [[ინაბის ბრძოლა]]ში დაამარცხა ჯვაროსნები. [[1154]] წელს კი [[დამასკო]]ზე მოიპოვა კონტროლი. ზანჯი ღვთისმოსავი ადამიანი იყო, მისი მმართველობისას [[ჯიჰადი]]ს კონცეფცია განიხილებოდა, როგორც ანტი-ჯვაროსნული ომი იერუსალიმის სამეფოს წინააღმდეგ, რომელიც მუსლიმთა პოლიტიკური და რელიგიური ერთობის დამაბრკოლებელ პლატფორმას წარმოადგენდა.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=344–345}}</ref>

იერუსალიმში ჯვაროსნებს ყურადღება გადატანილი ჰქონდათ [[მელისენდა იერუსალიმელი|მელისენდა]]სა და [[ბალდუინ III იერუსალიმელი|ბალდუინ III]]-ს შორის კონფლიქტზე. მელისენდა სამეფოს მართვას აგრძელებდა რეგენტის სახით მაშინაც კი, როდესაც ბალდუინმა სრულწლოვნების ასაკს მიაღწია. მას მხარს უჭერდა [[კონსტებლი]] [[მანასე დე იერჟი]], [[ამალრიკ I იერუსალიმელი|ამალრიკი]] (ვაჟი, რომელსაც [[იაფის და ასკალონის საგრაფო|იაფის საგრაფო]] გადაეცა), [[ფილიპ დე მილი]] და [[იბელინები|იბელინთა ოჯახი]]. ბალდუინმა თავისი დამოუკიდებლობა დამტკიცა ანტიოქიასა და ტრიპოლს შორის კამათის მოგვარებაში და აგრეთვე მიიღო ძმები იბელინების მხარდაჭერამ, როდესაც ისინი მანასესის მზარდი ძალაუფლების წინააღმდეგ გამოვიდნენ (მანასეს ძალაუფლების გაძლიერებას ხელი შეუწყო მისმა ქორწილმა [[ბარისან დე იბელინი]]ს ქვრივზე, [[ელვის რამლელი|ელვის რამლელზე]]. [[1153]] წელს ბალდუინი წავიდა კომპრომისზე და თავი ერთპიროვნულ მმართველად გამოაცხადა, სამეფო ორად გაიყო: [[აკრა (ისრაელი)|აკრა]], [[ტვიროსი]] და ჩრდილოეთი მხარე მას დაექვემდებარა, ხოლო [[იერუსალიმი|იერუსალიმსა]] და სამხრეთის ქალაქებში მელისენდას ძალაუფლება დარჩა. მეფემ ისიც მოახერხა, რომ მანასე თავისი მხარდამჭერით, [[ონფრუა II ტორონელი]]თ ჩაანაცვლა.
[[ფაილი:Tower of david jerusalem.jpg|250პქ|მინი|მარჯვნივ|[[დავითის კოშკი]], [[იერუსალიმი]]]]
ბალდუინმა და მელისენდამ იცოდნენ, რომ ეს მდგომარეობა სამეფოსათვის დამანგრეველი იყო. ამიტომ, მალევე ბალდუინი შეიჭრა დედამისის ტერიტორიაზე, დაამარცხა მანასე. დედამისმა [[დავითის კოშკი|დავითის კოშკში]] შეაფარა თავი, მაგრამ საბოლოოდ დანებდა. იგი [[ნაბლუსი|ნაბლუსში]] გადაიყვანეს, შეუნარჩუნდა რეგენტის თანამდებობა, აგრეთვე მთავარი მრჩეველიც გახდა, რამაც შეუნარჩუნა მას გავლენა, განსაკუთრებით საეკლესიო თანამდებობის პირების დანიშვნაში.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=108–111}}</ref> [[1153]] წელს, ბალდუინმა შეტევა დაიწყო [[ასკალონი]]ს მიმართულებით. ეს ციხესიმაგრე მყარ საყრდენს წარმოადგენდა [[ფატიმიდები]]სათვის, საიდანაც ისინი ყოველწლიურად აწყობდნენ მარბიელ ლაშქრობებს სამეფოს დაარსებიდან. [[ასკალონის ალყა|დაპყრობის]] შემდეგ ასკალონი იაფის საგრაფოს შეუერთდა (ეწოდა [[იაფის და ასკალონის საგრაფო]]), რომელსაც ჯერ კიდევ მეფის ძმა, მომავალი მეფე [[ამალრიკი (იერუსალიმი)|ამალრიკი]] მართავდა.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=112}}</ref>

=== ალიანსი ბიზანტიასთან და ეგვიპტეში ლაშქრობები ===
{{მთავარი|ჯვაროსანთა ლაშქრობები ეგვიპტეში}}
ასკალონის დაპყრობის შემდეგ, იერუსალიმის სამეფოს სამხრეთ-აღმოსავლეთი საზღვარი უსაფრთხო გახდა. უწინ ძლევამოსილი ეგვიპტე, ახლა რამდენიმე არასრულწლოვანი ხალიფის მმართველობისას დასუსტდა და იერუსალიმის მოხარკე სახელმწიფოდ გადაიქცა. [[ნურ ალ-დინ ზანჯი]] ისევ რჩებოდა საფრთხედ აღმოსავლეთიდან. ახლა უკვე ბიზანტიასთანაც მეტოქეობის გაწევა იყო საჭირო, რადგან იმპერატორმა [[მანუელ I კომნენოსი|მანუელ I]]-მა [[1137]] წელს გაილაშქრა [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქიაზე]] და იგი დროებით ბიზანტიის ვასალი გახდა.<ref>{{ქსე|1|491||არა}}</ref> მუსლიმთა მზარდი ძალების წინააღმდეგ თავდაცვისათვის ბალდუინ III-მ პირველი პირდაპირი სამხედრო ალიანსი დაამყარა ბიზანტიასთან: მან მანუელ I-ის ძმისშვილზე, [[თეოდორა კომნენე (იერუსალიმის დედოფალი)|თეოდორა კომნენეზე]] იქორწინა, ხოლო თავად მანუელმა ცოლად შეირთო [[მარია ანტიოქელი]], ბალდუინის დეიდაშვილის შვილი.<ref>{{Cite|მედენი|2005| გვ=64–65}}</ref> [[ვილჰელმ ტვიროსელი]]ს თქმით იმედოვნებდნენ, რომ მანუელი „შეძლებდა თავისი სიმდიდრით შეემსუბუქებინა ის უბედურება, რომელსაც ეს მიწა უძლებდა და მათ სიღარიბეს შეცვლიდა ზესიუხვით.“<ref>{{cite|ვილჰელმ დე ტირი|გვ=265 }}</ref>
[[ფაილი:Français 2628, fol. 192, Mort de Baudouin III.jpeg|250პქ|მარცხნივ|მინი|ბალდუინ III-ის გარდაცვალება და ამალრიკის მეფედ კურთხევა, XIII საუკუნის მინიატიური]]
ბალდუინი [[1162]] ან [[1163]] წელს გარდაიცვალა, ცოტა ხნის შემდეგ რაც დედამისი მელისენდა. ახალი მეფე მისი ძმა, [[ამალრიკ I იერუსალიმელი|ამალრიკ I]] გახდა, რომელმაც ზემოთხსენებული ალიანსი განაახლა. [[1163]] წელს ეგვიპტეში ქაოსური სიტუაციის დროს, იერუსალიმს ხარკის მიცემა შეუწყვიტეს და დახმარებისათვის [[ნურ ალ-დინ ზანჯი]] მოიხმეს; საპასუხოდ ამალრიკი (ან ამორი) [[ჯვაროსანთა ლაშქრობები ეგვიპტეში|ეგვიპტეში შეიჭრა]], მაგრამ მას შემდეგ, რაც [[ნილოსი|ნილოსმა]] [[ბილბეისი]]ს მიმდებარე ტერიტორიები დატბორა, უკან დაბრუნება მოუწია. ეგვიპტის ვეზირმა [[შავარი|შავარმა]] კვლავ მოუწოდა ნურ ალ-დინს დახმარებისკენ, რომელმაც თავისი ერთ-ერთი სარდალი, [[შირკუჰი]] ეგვიპტის მმართველად გამოაცხადა და გაგზავნა, მაგრამ შავარი მალევე შებრუნდა მის წინააღმდეგ და ამალრიკს მოუხმო დასახმარებლად. [[1164]] წელს ამალრიკმა და შავარმა ალყაში მოაქციეს შირკუჰი ბილბეისთან, მაგრამ ორივეს (ამალრიკსა და შირკუჰს) უკან მოუწიათ გაბრუნება, რადგან ზანჯიმ ამასობაში დაამარცხა [[ტრიპოლის საგრაფო|ტრიპოლი]] და [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქია]] [[ჰარიმის ბრძოლა]]ში. ანტიოქიის დაცემა მოსალოდნელი იყო, მაგრამ ზანჯიმ უკან დაიხია, როდესაც იმპერატორმა მანუელმა საკმაოდ დიდი არმია გაგზავნა. [[1166]] წელს შირკუჰი ისევ შეიჭრა ეგვიპტეში, შავარმა ამჯერადაც ამალრიკს სთხოვა დახმარება. [[ალ-ბაბეინის ბრძოლა]]ში ტაქტიკური ფრის (მაგრამ უფრო ჯვაროსანთა დამარცხების) შემდეგ, ორივე მხარემ დაიხია. შავარმა შეინარჩუნა ეგვიპტე. კაიროში ჯვაროსანთა გარნიზონი ჩადგა.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=347–348}}</ref><ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=118–119}}</ref> ბიზანტიასთან ალიანსი განამტკიცა მანუელის ძმის შვილიშვილზე, [[მარია კომნენე (იერუსალიმის დედოფალი)|მარია კომნენეზე]] ქორწინებით [[1167]] წელს. ამავდროულად [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლში]] გაიგზავნა ელჩობა [[ვილჰელმ ტვიროსელი]]ს მეთაურობით. [[1168]] წელს ამალრიკი ეგვიპტეში შეიჭრა და გაძარცვა ბილბეისი ისე, რომ არ დაელოდა მანუელის შეპირებული ფლოტის დახმარებას. მან ვერაფერს მიაღწია, მაგრამ მისმა ქმედებებმა აიძულა შავარი, რომ მის წინააღმდეგ წასულიყო და დახმარება ისევ შირკუჰისთვის ეთხოვა. შავარი მალევე მოკლეს, შირკუჰი [[1169]] წელს გარდაიცვალა და იგი ჩაანაცვლა [[სალადინი|სალადინმა]]. იმავე წელს მანუელმა 300 გემისაგან შემდგარი ბიზანტიური ფლოტი გააგზავნა ამალრიკის დასახმარებლად. მათ [[დამიეტა]] მოაქციეს ალყაში. ეს ფლოტისამი თვის განმავლობაში მიცურავდა მხოლოდ სამი თვის საკმარი საკვებით. ამ დროისათვის ჯვაროსანთა მარაგებიც ამოიწურა და ფლოტიც უკან გაბრუნდა. თითოეულმა მხარემ გამოიწვია მეორის მარცხი. ისინი ხვდებიდნენ, რომ ეგვიპტეს ერთმანეთის დახმარების გარეშე ვერ დაიპყრობდნენ, ამიტომაც შენარჩუნდა ალიანსი და მომდევნო ლაშქრობებიც დაიგეგმა, რომლებიც საბოლოოდ არ განხორციელდა.<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=119–120}}</ref>

საბოლოო ჯამში ნურ-ალ-დინ ზანჯი გამარჯვებული გამოვიდა ომიდან, ხოლო სალადინმა თავი ეგვიპტის სულთნად გამოაცხადა. ამ დროიდან მან დაიწყო მოქმედებები ზანჯისგან დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად. ასეთი მომენტი აღმოჩნდა [[1174]] წელი, როდესაც ორივე, ამალრიკი და ზანჯი გარდაიცვალა. სალადინმა მიზნად დაისახა ზანჯის სირიულ ტერიტორიებზე კონტროლის მოპოვება.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=350}}</ref> პრო-დასავლურ იმპერატორ [[მანუელ I კომნენოსი|მანუელ I]]-ის სიკვდილის შემდეგ ([[1180]]), იერუსალიმის სამეფომ დაკარგა ყველაზე ძლიერი მოკავშირე.

=== ბალდუინ IV-ის მეფობა ===
სამეფოს შემდეგი მოვლენები უფრო ხშირად ცნობილია, როგორც ბრძოლა ორ დაპირისპირებულ მხარეს შორის. ესენი იყო: „სამეფო კარის პარტია“, რომელშიც შედიოდნენ [[ბალდუინ IV იერუსალიმელი|ბალდუინის]] დედა, ამალრიკის პირველი ცოლი [[აგნეს დე კურტენე]], მისი უშუალო ოჯახი და [[ევროპა|ევროპიდან]] ახალჩამოსული პირები, რომლებიც გამოუცდელნი იყვნენ იერუსალიმის სამეფოს საქმეებში და სალადინთან ომს ემხრობოდნენ და „კეთილშობილთა პარტია“, რომელსაც [[რაიმონ III ტრიპოლელი]] მეთაურობდა. ამ პარტიაში შედიოდნენ სამეფოს მცირე [[კეთილშობილი|კეთილშობილები]]. ისინი მუსლიმებთან მშვიდობას და თანაარსებობას უჭერდნენ მხარს. ამგვარ ინტერპრეტაციას გვაწვდის [[ვილჰელმ ტვიროსელი]], რომელიც მყარად იდგა კეთილშობილთა მხარეზე. მის ხედვას განიხილავდნენ და მხარს უჭერდნენ შემდეგი ისტორიკოსები: [[მარშალ უ. ბალდუინი]],<ref>{{cite book |last=ბალდუინი|first=მარშალ უ. |year=[[1969]] |title= ჯვაროსნული ლაშქრობების ისტორია |series= იერუსალიმის დაკნინება და დაცემა, 1174–1189 | volume= ტ. 1: პირველი ასწლეული |publisher=University of Wisconsin Press |pages=592}}</ref> [[სტივენ რანსიმენი]]<ref>{{Cite|რანსიმენი|1952| გვ=404}}</ref> და [[ჰანს ელიზაბეთ მაიერი]].<ref>{{Cite|მაიერი|1988| გვ=127–128}}</ref> [[პიტერ უ. ედბარი]] ამბობს, რომ ვილჰელმ ტვიროსელისა და მეცამეტე საუკუნის იმ ავტორების ნაშრომები, რომლებმაც მისი ქრონიკა ფრანგულ ენაზე გააგრძელეს, არ შეიძლება ჩაითვალოს მიუკერძოვებლად, რადგან ისინი რაიმონ ტრიპოლელის მომხრეების მხარდამჭერები იყვნენ.<ref>{{Cite|ედბარი|1993| გვ=174}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ეს მოქმედებები ნათლად იყო დინასტიური ბრძოლა, „გაყოფა ორ ჯგუფად არ ყოფილა ადგილობრივ ბარონებსა და ახალჩამოსულებს შორის, არამედ მეფის დედისა და მამის საგვარეულოებს შორის“.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=158}}</ref>

ბალდუინ IV-ის მცირეწლოვანების დროს, სამეფოს [[იერუსალიმის სამეფოს უმაღლესი თანამდებობის პირები#ბეილიფი|ბეილიფი]] და [[რეგენტი]] [[მილ დე პლანსი]] იყო. [[1174]] წლის [[ოქტომბერი|ოქტომბერში]] მილი მოკლეს. რაიმონ III, ამალრიკის ბებიის დისშვილი გახდა ახალი რეგენტი. ძლიერ სავარაუდოა, რომ მკვლელობა რაიმონისა და მისი მომხრეების დაკვეთით მოხდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=93}}</ref> ბალდუინმა სრულწლოვანებას [[1176]] წელს მიაღწია და მიუხედავად მისი ავადმყოფობისა, მას არ ჰქონდა სამართლებრივი ვალდებულება, რომ რეგენტი ჰყოლოდა. რაიმონი იყო ბალდუინის უახლოესი მამაკაცი ნათესავი მამის ხაზით და გააჩნდა უფლებები ტახტზე, ამიტომაც დიდი შეშფოთება არსებობდა მისი ამბიციების გამო, რადგან ბალდუინს პირდაპირი მემკვიდრე არ ჰყავდა. ბალანსისათვის, მეფე დროდადრო ცვლიდა მას საკუთარი ბიძით, [[ჟოსლენ III]]-ით, რომელიც [[1176]] წელს [[იერუსალიმის სამეფოს უმაღლესი თანამდებობის პირები#სენეშალი|სენეშალი]] გახდა; ჟოსლენი მეფის უფრო ახლო ნათესავი იყო, ვიდრე რაიმონი, მაგრამ მას ტახტზე უფლებები არ გააჩნდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=105–106}}</ref>

როგორც კეთროვანს, ბალდუინ IV-ს არ შეეძლო ჰყოლოდა შვილები და მისი ხანგრძლივი მეფობაც გამორიცხული იყო. ამიტომ მემკვიდრეობის ფოკუსი გაკეთდა მის და [[სიბილა იერუსალიმელი|სიბილასა]] და უმცროს ნახევარდა [[იზაბელა იერუსალიმელი|იზაბელაზე]]. ბალდუინმა და მისმა მრჩევლებმა გადაწყვიტეს, რომ სიბილა აუცილებლად უნდა დაქორწინებულიყო დასავლეთევროპელ დიდებულზე, რათა სამხედრო კრიზისში დახმარება ჰქონოდათ. ჯერ კიდევ რაიმონ ტრიპოლის სიცოცხლეში, ქორწილი მოხდა სიბილასა და [[გულიელმო მონფერატელი (იაფის და ასკალონის გრაფი)|გულიელმო მონფერატელზე]], რომელიც [[საფრანგეთის სამეფო|საფრანგეთის მეფე]] [[ლუი VII]]-ისა და [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერატორ]] [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა|ფრიდრიხ I ბარბაროსას]] ნათესავი იყო. იმედოვნებდნენ, რომ იმპერატორი მათ დასახმარებლად წამოვიდოდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=101}}</ref> იერუსალიმი დახმარებას კვლავ ბიზანტიისაგან მოითხოვდა, იმპერატორი მანუელი კი გზას ეძებდა, რათა აღედგინა იმპერიის პრესტიჟი [[1176]] წელს [[მირიოკეფალონის ბრძოლა]]ში დამარცხების გამო; ეს მისია წამოიწყო [[რენო დე შატიიონი|რენო დე შატიიონმა]].<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=115}}</ref> [[1176]] წელს გულიელმო წმინდა მიწაზეჩავიდა, მაგრამ ავად გახდა და [[1177]] წელს გარდაიცვალა ისე, რომ მისი ქვრივი სიბილა ორსულად იყო მომავალ [[ბალდუინ V იერუსალიმელი|ბალდუინ V]]-ზე. რენო რეგენტად დაინიშნა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=118}}</ref>

მალევე, [[ფილიპ I ფლანდრიელი]] ჩავიდა იერუსალიმში მოსალოცად. იგი მეფის მამიდაშვილი იყო. მეფემ მას რეგენტობა და არმიის სარდლობა შესთავაზა, მაგრამ ფილიპმა უარი განაცხადა. თუმცა იგი რენოს რეგენტობის წინააღმდეგი იყო. მან სცადა სიბილას მეორე ქორწინების მოლაპარაკებებში ჩარევა და კანდიდატურად შესთავაზა ერთ-ერთი პირი თავისი ამალიდან, მაგრამ ადგილობრივმა ბარონებმა უარყვეს მისი შეთავაზება. გარდა ამისა, ფილიპი თითქოს ფიქრობდა ეგვიპტეში საკუთარი ტერიტორიების მოპოვებაზე, მაგრამ უარი განაცხადა ბიზანტია-იერუსალიმის ექვედიცის მოწყობის დაგეგმაში მონაწილეობაზე. ექსპედიცია გადაიდო და საბოლოოდ გაუქმდა. ფილიპმა თავისი ჯარი ჩრდილოეთით წაიყვანა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=122–130}}</ref>

იერუსალიმის არმიის დიდი ნაწილი ფილიპთან, [[რაიმონ III ტრიპოლელი|რაიმონ III]]-სთან და [[ბოემონდ III]]-სთან ერთად გაემართა ჩრილოეთით, რათა [[ჰამა]]სათვის შეეტიათ. [[სალადინი|სალადინს]] სამეფოს დაპყრობის საშუალება მიეცა. ბალდუინმა დაამტკიცა, რომ შეეძლო ყოფილიყო ეფექტური და ენერგიული მეფე, ასევე კარგი სტრატეგი: [[1177]] წელს [[მონჟისარის ბრძოლა]]ში დაამარცხა რიცხვობრივად დიდი მუსულმანთა არმია. მეფის ავადმყოფობის მიუხედავად, მისი მონაწილეობა ბრძოლაში შთამაგონებელი იყო არმიისათვის, პირდაპირი სამხედრო გადაწყვეტილებები რენომ მიიღო.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=132–136}}</ref>

[[ჰუგო III ბურგუნდიელი]] მოელოდა, რომ იერუსალიმში გაემგზავრებოდა და სიბილაზე დაქორწინება, მაგრამ მან ვერ შეძლო საფრანგეთის დატოვება პოლიტიკური არეულობის გამო [[1179]]–[[1180]] წლებში [[ლუი VII]]-ის გარდაცვალების შემდეგ. ამავდროულად, [[ბალდუინ IV იერუსალიმელი|ბალდუინ IV]]-ისა და [[სიბილა იერუსალიმელი|სიბილას]] დედინაცვალი, [[იზაბელა იერუსალიმელი|იზაბელას]] დედა — [[მარია კომნენე (იერუსალიმის დედოფალი)|მარია კომნენე]] [[ბალიან დე იბელინი|ბალიან დე იბელინზე]] დაქორწინდა. [[1180]] წლის [[აღდგომა]]ზე, რაიმონმა და ბოემონდმა სცადეს სიბილას ქორწინება ბალიანის ძმაზე, [[ბალდუინ დე იბელინი|ბალდუინ დე იბელინზე]]. რაიმონი და ბოემონდი მეფის უახლოესი ნათესავები იყვნენ მამის ხაზით და მათ ჰქონდათ შანსი ტახტის ხელში ჩაგდებისა, თუ მეფეს მემკვიდრე ან შესაფერისი ჩამნაცვლებელი არ ეყოლებოდა. სანამ ისინი ჩავიდოდნენ, [[აგნეს დე კურტენე|აგნესმა]] და ბალდუინმა გადაწყვიტეს სიბილას დაქორწინება [[პუატუ|პუატუელ]] ახალჩამოსულ [[გი დე ლუზინიანი|გი დე ლუზინიანზე]], რომლის უფროსი ძმა, [[ამორი II იერუსალიმელი|ამორი დე ლუზინიანი]] იკვე სამეფო კარზე იმყოფებოდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=150–158}}</ref> საერთოდ, [[ლუზინიანები]] [[ინგლისის მეფე|ინგლისის მეფის]], ბალდუინისა და სიბილას ბიძაშვილის (მამის ძმისშვილის), [[ჰენრი II]]-ის ვასალები იყვნენ. მეფე თავისი რვა წლის და, იზაბელა დანიშნა [[ონფრუა IV ტორონელი|ონფრუა IV ტორონელზე]], ძლევამოსილ რენო დე შატიიონის გერზე. ამით იზაბელა [[იბელინები|იბელინთა]] ოჯახისა და დედამისის გავლენიდან გამოვიდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=161}}</ref>

ორ ფრაქციას („პარტიას“) შორის დაპირისპირებამ გავლენა მოახდინა [[1180]] წელს ახალი პატრიარქის არჩევის პროცესზე. როდესაც [[1180]] წლის [[6 ოქტომბერი|6 ოქტომბერს]] პატრიარქი [[ამორი დე ნელი|ამორი]] გარდაიცვალა, მის შემცვლელად ორი აშკარა პრეტენდენტი დასახელდა: [[ვილჰელმ ტვიროსელი]] და [[ჰერაკლე დე ოვერნი]]. ისინი მონაცემებითა და განათლებით ერთსა და იმავე მდგომარეობაში იყვნენ, მაგრამ პოლიტიკურად სხვადასხვა მხარეზე აღმოჩნდნენ: ჰერაკლე აგნეს დე კურტენეს უჭერდა მხარს. [[წმინდა საფლავი]]ს წარმომადგენლებმა მეფეს კითხეს რჩევა. საბოლოოდ ჰერაკლე იქნა არჩეული პატრიარქად აგნესის გავლენით. არსებობდა ჭორები აგნესისა და ჰერაკლეს სასიყვარულო ურთიერთობის შესახებ, მაგრამ ისინი ვილჰელმ ტვიროსელის ისტორიის გამგრძელებელთა მოგონილი იყო. ამის დამამტკიცებებლი არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=162–163}}</ref><ref>{{cite book |last=ედბარი და როუი |origyear=[[1978]] |year=[[1999]] |title= ჯვაროსანთა სახელმწიფოები: იერუსალიმიდან კვიპროსამდე |series= ვილჰელმ ტვიროსელი და 1180 წლის პატრიარქის არჩევნები |publisher=Ashgate |location=ოლდერშოტი |pages=23–25 }}</ref>

[[1181]] წლის ბოლოს, რენო დე შატიიონი შეიჭრა სამხრეთით, არაბეთში და [[მედინა|მედინისაკენ]] გაემართა, მაგრამ შორს აღარ წავიდა. სავარაუდოა, რომ სწორედ ამ დროს შეუტია მან მუსლიმთა ქარავანს. იერუსალიმის სამეფოს სალადინთან ზავი ჰქონდა დადებული და რენოს ეს მოქმედება ძარცვის დამოუკიდებელ ფაქტად შეფასდა. შესაძლოა ეს მიზნად ისახავდა სალადინის ჩრდილოეთისაკენ სვლის შეჩერებას, რომელსაც [[ალოპე]]ზე კონტროლის მოპოვება სურდა, რაც საბოლოოდ მის პოზიციებს გააძლიერებდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=170–171}}</ref> საპასუხოდ სალადინი [[1182]] წელს იერუსალიმს თავს დაესხა, მაგრამ [[ბელვუარის ციხესიმაგრე]]სთან [[ბელვუარის ციხესიმაგრის ბრძოლა|გამართულ ბრძოლაში]] დამარცხდა. ავადმყოფობის მიუხედავად მეფე ბალდუინმა მაინც შეძლო და არმიას პირადად გაუძღვა. სალადინმა სცადა [[ბეირუთი]]ს ალყაში მოქცევა ხმელეთიდან და ზღვიდან, ხოლო ბალდუინი თავს დაესხა [[დამასკო]]ელთა ტერიტორიებს. ორივე მხარემ რაიმე მნიშვნელოვანი ზიანი ერთმანეთ ვერ მიაყენეს. [[1182]] წლის [[დეკემბერი|დეკემბერში]], რენომ წამოიწყო [[ჯვაროსანთა ლაშქრობები წითელ ზღვაზე|საზღვაო ექსპედიცია]] და უკიდურეს სამხრეთით მიაღწია [[რაბიღი|რაბიღს]]. ექსპედიცია დამარცხდა, რენოს ორი ჯარისკაცი მექაში გადაიყვანეს სახალხოდ სიკვდილით დასასჯელად. ადრინდელი ექსპედიციების მსგავსად, ეს ექსპედიციაც პირადი გადაწყვეტილებით განხორციელდა, რაც საბოლოოდ იერუსალიმისათვის ფატალური აღმოჩნდა, თუმცა [[ბერნარდ ჰამილტონი]]ს აზრით ეს გამჭრიახი სტრატეგია მიზნად ისახავდა სალადინის პრესტიჟისა და რეპუტაციის შელახვას.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=174–183}}</ref>

[[1183]] წელს საყოველთაო გადასახადი დაწესდა სამეფოს მთელ ტერიტორიაზე, რომელიც უპრეცედენტო იყო იერუსალიმში და თითქმის მთელ [[შუა საუკუნეები]]ს [[ევროპა]]ში. გადასახადი საჭირო იყო უფრო დიდი არმიის შესანახად მომდევნო რამდენიმე წლის მანძილზე. მეტი არმიის საჭიროება გამოიწვია სალადინის მიერ ალეპოზე კონტროლის მოპოვებამ და მის ჩრდილოეთ ტერიტორიებთან ზავის დადებამ, რამაც იერუსალიმზე ფოკუსირების საშუალება მისცა. მეფე ბალდუინი იმდენად უნარწართმეული იყო დაავადებით, რომ საჭირო გახდა რეგენტის დანიშვნა. ამ კანდიდატურაზე აირჩიეს მისი სამართლებრივი მემკვიდრე, [[გი დე ლუზინიანი]]. მეფის სიცოცხლე დიდხანს აღარ იყო მოსალოდნელი. გამოუცდელი გი მეთაურობდა ლაშქარს სამეფოში შეჭრილი სალადინი არმიის წინააღმდეგ, მაგრამ ვერცერთმა მხარემ ვერ მიაღწია წარმატებას. ლუზინიანი გაკრიტიკებული იქნა ოპონენტების მხრიდან იმიტომ, რომ არ დაარტყა მუსლიმთა ძალებს მაშინ, როცა ამის შანსი ჰქონდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=186–192}}</ref>

[[1183]] წლის [[ოქტომბერი|ოქტომბერში]], [[კერაკის ციხესიმაგრე]]ში [[იზაბელა იერუსალიმელი]] დაქორწინდა [[ონფრუა IV ტორონელი|ონფრუა IV ტორონელზე]] მაშინ, როდესაც ციხეს [[კერაკის ალყა|ალყა ჰქონდა შემორტყმული]] სალადინის მიერ. სალადინი იმედოვნებდა, რომ ხელში ჩაიგდებდა ძვირფას ტყვეებს. მეფე ბალდუინმა, მიუხედავად სიბრმავისა და დასახიჩრებულობისა, იმდენად გამოჯანმრთელდა, რომ შეძლო მეფობის დამოუკიდებლად გაგრძელება და არმიის სარდლობა. [[ნოემბერი|ნოემბერში]] რეგენტობიდან გი დე ლუზინიანი გადააყენა და თანამეფედ გამოაცხადა დისშვილი, სეხნია [[ბალდუინ V იერუსალიმელი|ბალდუინი]]. არმიას პირადად მეფე გაუძღვა, იგი საკაცით მიჰყავდათ დედამისის თანდასწრებით. ბალდუინი შეურიგდა რაიმონ III-ს და იგი სამხედრო მეთაურად დანიშნა. [[დეკემბერი|დეკემბერში]] სალადინმა ალყა მოხსნა და [[დამასკო]]საკენ დაიხია.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=192–196}}</ref> [[1184]] წელს ხელმეორედ შემოარტყა ალყა, მაგრამ ბალდუინმა ისევ შეძლო მოგერიება. სახლისაკენ მიმავალმა სალადინმა დაარბია [[ნაბლუსი]] და სხვა ქალაქები.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=202–203}}</ref>

[[1184]] წლის ოქტომბერში, გი დე ლუზინიანი [[ასკალონი]]დან თავს დაესხა ბედუინ მომთაბარეებს. რენოს თავდასხმებისაგან განსხვავებით, რომლებიც სამხედრო მიზნით ხორციელდებოდა, გი თავს დაესხა იმ დაჯგუფებას, რომელიც იერუსალიმის ერთგული იყო და სალადინის გადაადგილების შესახებ აწვდიდა ინფორმაციას სამეფოს. ამავდროულად, ბალდუინი უკიდურესად ებრძოდა ავადმყოფობას. რაიმონი რეგენტად დაინიშნა. მეფის დისშვილი საჯაროდ ჩაატარეს და აკურთხეს მეფედ. ბალდუინ IV [[1185]] წლის [[მაისი|მაისში]] დაიღუპა [[კეთრი]]თ.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=204–210}}</ref>

=== ბალდუინ V და მემკვიდროების კრიზისი ===
ამავდროულად, მემკვიდრეობის კრიზისი ევროპიდან დახმარების აუცილებლობას კარნახობდა სამეფოს წარმომადგენლებს. ამ მიზნით, [[1184]] წელს პატრიარქმა [[ჰერაკლე დე ოვერნი|ჰერაკლემ]] იმოგზაურა სხვადასხვა სამეფო კარზე, მაგრამ მათგან დახმარებას ადგილი არ ჰქონია. მან [[საფრანგეთის სამეფო|საფრანგეთის მეფე]] [[ფილიპ II ოგიუსტი|ფილიპ II]]-სა და [[ინგლისის სამეფო|ინგლისის მეფე]] [[ჰენრი II]]-ს შესთავაზა „წმინდა საფლავის გასაღები დავითის კოშკისა და იერუსალიმის სამეფოს დროშისა“, მაგრამ არა სამეფო გვირგვინი. ჰენრი [[ფულკი (იერუსალიმი)|ფულკის]] შვილიშვილი და იურესალიმის სამეფო ოჯახის პირველი ბიძაშვილი იყო. იგი დაპირებული იყო [[თომას ბეკეტი]]ს მოკვლის შემდეგ ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მონაწილეობაზე, მაგრამ ორივე მონარქმა არჩია სამშობლოში დარჩენა და საკუთარი ტერიტორიების დაცვა, ვიდრე იერუსალიმში მცირეწლოვანი მეფის რეგენტად ყოფნა. ევროპელი რაინდები ვეღარ ხედავდნენ ბრძოლის საშიშროებას მას შემდეგ, რაც სალადინთან ზავი ხელახლა გაფორმდა. [[ვილჰელმ V მოხუცი (მონფერატის მარკიზი)|გულიელმო V მონფერატელი]] (მეფის პაპა) იყო ერთ-ერთი იმ რამოდენიმეთაგან, რომლებიც იერუსალიმის დასახმარებლად წავიდნენ.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=212–216}}</ref>

[[ბალდუინ V იერუსალიმელი|ბალდუინ V]]-ის მმართველობა, რომლის რეგენტი [[რაიმონ III ტრიპოლელი|რაიმონ III]], ხოლო მეურვე ბებიის ძმა, [[ჟოსლენ III]] იყო, მოკლე აღმოჩნდა. იგი ავადმყოფი ბავშვი იყო და [[1186]] წლის [[ზაფხული|ზაფხულში]] გარდაიცვალა. რაიმონი და მისი მომხრეები ნაბლუსისაკენ გაემართნენ, რათა სავარაუდოდ აეცილებინათ [[სიბილა იერუსალიმელი|სიბილას]] ტახტზე ასვლა, მაგრამ იგი ჩავიდა იერუსალიმში, სადაც გადაწყდა, რომ სამეფო მის ხელში უნდა გადასულიყო იმ პირობით, თუ მას და გი დე ლუზინიანს შორის ქორწინება გაუქმდებოდა. სიბილა ამას დათანხმდა თუ მომავალ ქმარს თვითონ აირჩევდა და მას შემდეგ, რაც კორონაცია განხორციელდა, გის საკუთარი ხელებით დაადგა გვირგვინი. რაიმონმა ცერემონიის დასწრებაზე უარი განაცხადა და ნაბლუსში შესთავაზა ონფრუა IV-სა და იზაბელას, რომ ტახტზე ასულიყვნენ, მაგრამ მათ ეს წინადადება ურყვეს, რამეთუ იგი სამექალაქო ომის დაწყებას გამოიწვევდა. ონფრუამ და რაიმონის ბევრმა მომხრემ იერუსალიმში სიბილასა და გის ერთგულება შეჰფიცეს. რაიმონმა ამის გაკეთება უარყო და [[ტრიპოლის საგრაფო|ტრიპოლში]] დაბრუნდა; [[ბალდუინ დე იბელინი|ბალდუინ დე იბელინმა]] უარი თქვა თავის მამულებზე და [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქიაში]] წავიდა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=216–223}}</ref>

=== იერუსალიმის დაცემა და მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა ===
{{მთავარი|იერუსალიმის ალყა (1187)|მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა}}
[[ფაილი:Jan Lievens- King Guy of Lusignan and King Saladin.tif|250პქ|მინი|მარჯვნივ|[[გი დე ლუზინიანი]] (მარჯვნივ) და [[სალადინი]] (მარცხნივ), XVII საუკუნის ნახატი]]
რაიმონ ტრიპოლელი მოელაპარაკა სალადინს და მის გარნიზონს უფლება მისცა დაეკავებინა [[ტიბერია]]. სავარაუდოდ იგი იმედოვნებდა, რომ სულთანი გი დე ლუზინიანის დამხობაში დაეხმარებოდა. ამავდროულად, სალადინმა მშვიდობა დაამყარა თავის [[მესოპოტამია|მესოპოტამიურ]] ტერიტორიებზე და ახლა უკვე მზად იყო ჯვაროსანთა სამეფოზე შეტევისათვის; მას აღარ ჰქონდა განზრახული ზავის განახლება [[1187]] წელს, როდესაც ძველი ამოიწურა. ზავის ამოწურვამდე, [[რენო დე შატიიონი]], [[ტრანსიორდანია|ტრანსიორდანიის]] სენიორი და გის ერთ-ერთი მხარდამჭერი აცხადებდა, რომ სალადინი ჯარებს აგროვებდა შეტევისათვის და მუსლიმთა ქარავნებზე თავდასხმა ამას ხელს შეუშლიდა. გი დე ლუზინიანი რაიმონთან ომის ზღვარზე იყო, მაგრამ გააცნობიერა, რომ სალადინისაგან მომდინარე საფრთხის გასამკლავებლად ერთიანობა იყო საჭირო. [[ბალიან დე იბელინი]]ს შუამავლობით მათ შორის შერიგება [[1187]] წლის [[აღდგომა]]ს განხორციელდა. [[აპრილი|აპრილში]] მუსლიმები [[კერაკის ციხესიმაგრე|კერაკს]] დაესხნენ თავს. [[მაისი|მაისში]] მუსლიმთა ლაშქარმა გაანადგურა რაიმონთან მოსალაპარაკებლად მიმავალი ელჩობა [[კრესონის ბრძოლა]]ში, [[ნაზარეთი]]ს სიახლოვეს. რაიმონი და გი შეთანხმდნენ, რომ სალადინისათვის [[ტიბერია]]ში შეეტიათ, მაგრამ საბრძოლო გეგმაზე შეთანხმება ვერ მოხერხდა; რაიმონის აზრით ბრძოლის თავიდან აცილება შეიძლებოდა, გი კი იხსენებდა [[1183]] წელს აცილებული ბრძოლის კრიტიკას და ახლავე ითხოვდა შეტევაზე გადასვლას. [[1187]] წლის [[4 ივლისი|4 ივლისს]], იერუსალიმის სამეფოს არმია მთლიანად განადგურდა [[ჰატინის ბრძოლა]]ში. რაიმონმა, ბალიანმა და [[რენო დე გრენიე|რენო სიდონელმა]] გაქცევა შეძლეს. რენო დე შატიიონი სიკვდილით დასაჯა სალადინმა, ხოლო გი დე ლუზინიანი [[დამასკო]]ს საპყრობილეში გადაიყვანა.<ref>{{Cite|ჰამილტონი|2000| გვ=223–231}}</ref>

მომდევნო რამდენიმე თვის განმავლობაში სალადინმა თითქმის მთლიანი სამეფო ადვილად დაიკავა. მხოლოდ პორტი [[ტვიროსი]] დარჩა ფრანგების ხელში, რომელსაც [[კონრად I იერუსალიმელი|კონრად მონფერატელი]] [[ტვიროსის ალყა (1187)|იცავდა ალყის დროს]]. იგი შემთხვევით დაბრუნდა ამ დროს [[კონსტანტინოპოლი]]დან. [[იერუსალიმის ალყა (1187)|იერუსალიმის დაცემამ]] არსებითად დაასრულა იერუსალიმის პირველი სამეფოს ისტორია. სალადინის მიერ მიმდებარე ტერიტორიების დაპყრობამ გამოიწვია მოსახლეობის ლტოლვილებად გადაქცევა. ისინი გარბოდნენ ტვიროსისკენ, [[ტრიპოლი (ლიბანი)|ტრიპოლისკენ]] და ეგვიპტეში (საიდანაც ევროპაში დაბრუნდნენ); ვინც თავისუფლების სანაცვლოდ გადასახადი არ გადაიხადა, მონებად აქციეს, ხოლო ვინც გადაიხადა — უკან დაბრუნებისას ქრისტიანებმა და მუსლიმებმა გაძარცვეს. წმინდა ქალაქის დაპყრობამ გამოიწვია [[მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა|მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობის]] დაწყება. მას მეთაურობდნენ [[რიჩარდ I|რიჩარდ I ლომგული]], [[ფილიპ II ოგიუსტი]] და [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა]]. ეს უკანასკნელი გზაში დაიხრჩო.<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=4–5}}</ref>
[[ფაილი:Map Crusader states 1190-ka.png|250პქ|მინი|მარცხნივ|ახლო აღმოსავლეთი 1190 წელს]]
[[1189]] წელს, საპყრობილიდან გათავისუფლებულმა გი დე ლუზინიანმა [[აკრა (ისრაელი)|აკრას]] [[აკრის ალყა (1189-1191)|შემოარტყა ალყა]] მას შემდეგ, რაც [[კონრად I იერუსალიმელი|კონრადმა]] უარი უთხრა ტვიროსში შეშვებაზე. გრძელვადიანი ალყის დროს, რომელიც [[1191]] წლამდე გაგრძელდა, ავადმყოფობით გარდაიცვალა [[ჰერაკლე დე ოვერნი|პატრიარქი ჰერაკლე]], დედოფალი [[სიბილა იერუსალიმელი|სიბილა]] და მისი ქალიშვილები და სხვ. სიბილას ([[1190]]) გარდაცვალების გამო გი დე ლუზინიანმა დაკარგა უფლებები ტახტზე და ისინი [[ამალრიკ I იერუსალიმელი|ამალრიკის]] კიდევ ერთ ქალიშვილს, [[იზაბელა იერუსალიმელი|იზაბელას]] გადაეცა. იზაბელას დედამ, [[მარია კომნენე (იერუსალიმის დედოფალი)|მარიამ]] და [[იბელინები|იბელინებმა]] (რომლებიც ამ დროს კონრადთან დაახლოებული პირები იყვნენ) ეჭვქვეშ დააყენეს იზაბელას და ონფრუა IV-ის ქორწილის ჭეშმარიტება, რადგან ის ამ მომენტში არასრულწლოვანი იყო. ამავდროულად არსებობდა [[1186]] წელს ონფრუას ღალატის ფაქტი. ქორწინება გაუქმდა გარკვეული დაპირისპირების ფონზე. კონრადმა, რომელიც ბალდუინ V-ის უახლოესი ნათესავე იყო მამის ხაზით და რომელმაც დაიმკვიდრა ძლიერი სამხედრო მეთაურის სახელი, იქორწინა იზაბელაზე. გიმ უარი განაცხადა მისთვის გვირგვინის გადაცემაზე.<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=25–26}}</ref>

[[1191]] წელს რიჩარდ ლომგული [[წმინდა მიწა]]ზე ჩავიდა. გაჩნდა დაპირისპირება ტახტის მემკვიდრეობის შესახებ. რიჩარდი მეფედ გის მოიაზრებდა, რომელიც მისი ვასალი იყო პუატიედან, ხოლო ფილიპი — კონრადს, მამამისის ახლო ნათესავს. აკრის დაცემიდან მალევე ფილიპი ჯანმრთელობის პრობლემების გამო სახლში დაბრუნდა. რიჩარდმა სალადინი დაამარცხა ჯერ [[არსუფის ბრძოლა|არსუფის]] ([[1191]]), ხოლო შემდეგ [[იაფის ბრძოლა|იაფის ბრძოლაში]] ([[1192]]). დაიბრუნა სანაპირო ქალაქები, მაგრამ იერუსალიმისა და შიდა ქალაქების აღება ვერ შეძლო. ეს შესაძლოა რიჩარდის სტრატეგიული გადაწყვეტილებად ჩაითვალოს, რადგან რიჩარდი აცნობიერებდა, რომ იერუსალიმი იყო სტრატეგიულად განსაკუთრებული მანამ, სანამ ჯვაროსნები დავალდებულებულები იყვნენ დაეცვათ იგი, მაგრამ ეს ტერიტორია იზოლირებული იყო იმ ზღვისპირა ქალაქებისაგან, სადაც ევროპელები შესაძლოა ჩასულიყვნენ. [[1192]] წლის აპრილში კონრადი ერთხმად აირჩიეს მეფედ, მაგრამ რამდენიმე დღეში [[ასასინები|ასასინებმა]] მოკლეს. რვა დღის შემდეგ, ორსული იზაბელა ცოლად გაჰყვა [[ანრი II შამპანელი|ანრი II შამპანელს]], რომელიც რიჩარდის და ფილიპის ნათესავი იყო, მაგრამ პოლიტიკურად რიჩარდს უჭერდა მხარს. კომპენსაციის სახით, რიჩარდ ლომგულმა აკრის გზაზე დაპყრობილი [[კვიპროსი (კუნძული)|კვიპროსი]] გი დე ლუზინიანს მიჰყიდა. გი [[1194]] წლამდე, თავის სიკვდილამდე ცდილობდა იერუსალიმის ტახტის ხელში ჩაგდებას.<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=26–29}}</ref>

მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა დასრულდა [[რამლის ზავი|რამლის ზავით]] ([[1192]]), რომლის თანახმადაც პილიგრიმებს თავისუფალი მიმოსვლის უფლება მიეცათ, ხოლო ჯარისკაცებს — თავისი ფიცის შესრულების, რის შემდეგაც ინგლისში დაბრუნდნენ. ადგილობრივმა დიდებულებმა აკრასა და სხვა მიმდებარე სანაპირო ქალაქებში გადაინაცვლეს.

=== აკრის სამეფო ===
[[ფაილი:Map Crusader states 1197-ka.png|მინი|250პქ|მარჯვნივ|ახლო აღმოსავლეთი 1197 წელს.]]
მომავალი ასი წლის განმავლობაში იერუსალიმის სამეფომ არსებობა განაგრძო, როგორც მცირე ზომის სამეფომ სირიის სანაპიროს გასწვრივ. მისი დედაქალაქი [[აკრა (ისრაელი)|აკრაში]] გადავიდა. მოიცავდა დღევანდელი ისრაელის თითქმის მთლიან და სამხრეთ და ცენტრალური ლიბანის სანაპირო ზოლს, მათ შორის ისეთ ქალაქებსა და ციხესიმაგრეებს, როგორიცაა [[იაფა]], [[არსუფი]], [[კესარია]], [[ტვიროსი]], [[სიდონი]], [[ბეირუთი]]. საუკეთესო შემთხვევაში იგი მოიცავდა რამდენიმე მნიშვნელოვან ქალაქს (მაგ. [[ასკალონი]]) და შიდა ციხესემაგრეებს, აგრეთვე გავლენას ავრცელებდა [[ტრიპოლის საგრაფო|ტრიპოლსა]] და [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქიაზე]]. ახალი მეფე, [[ანრი II შამპანელი|ანრი შამპანელი]] [[1197]] წელს უბედური შემთხვევის შედეგად (სასახლის ფანჯრიდან გადავარდა) გარდაიცვალა. იზაბელამ იქორწინა [[ამორი II იერუსალიმელი|ამორი დე ლუზინიანზე]], გის ძმაზე. მას ამ დროს კვიპროსი მემკვიდრეობით ჰქონდა მიღებული. მეფედ აკურთხა [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა|ფრიდრიხ ბარბაროსას]] ვაჟმა, [[ჰაინრიხ IV (სრი)|ჰაინრიხ IV]]-მ. იგი [[1197 წლის ჯვაროსნული ლაშქრობა|ჯვაროსნულ ლაშქრობას]] ხელმძღვანელობდა, მაგრამ გზაში დაიღუპა. ამის მიუხედავად, მისმა ჯარისკაცებმა შეძლეს ბეირუთისა და სიდონის დაბრუნება მანამ, სანამ სახლში დაბრუნდებოდნენ [[1198]] წელს.<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=31–33}}</ref><ref>{{Cite|რაილი-სმიტი|2005| გვ=146–147}}</ref> ამავე წელსვე სირიაში, აიუბიდებთან დაიდო ხუთწლიანი ზავი.<ref>{{Cite|რაილი-სმიტი|2005| გვ=150}}</ref>

[[სალადინი]]ს გარდაცვალების შემდეგ ([[1193]]), აიუბიდების იმპერია სამოქალაქო ომში გაეხვია: მისი ვაჟები ერთმანეთს ძალაუფლებისათვის ებრძოდნენ. [[აზ-ზაჰირ ღაზი|აზ-ზაჰირმა]] ხელში ჩაიგდო [[ალეპო]], [[ალ-აზიზ უსმანი|ალ-აზიზ უსმანმა]] — [[კაირო]], ხოლო [[ალ-აფდალ იბნ სალაჰ ად-დინი|ალ-აფდალმა]] — [[დამასკო]]. სალადინის ძმა, [[ალ-ადილ I]] (ჯვაროსნებისთვის — საფადინი) დაეუფლა [[ჯეზირე|ჯეზირეს]], მისი ვაჟი, [[ალ-მუ’აზამ ისა]] კი — [[ალ-კარაკი|კერაკს]] და [[ტრანსიორდანია]]ს. [[1196]] წელს ალ-აფდალი უსანმა გააძევა დამასკოდან. მან უკან დაბრუნება მხოლოდ უსმანის გარდაცვალების შემდეგ შეძლო, მაგრამ დაპირისპირება მოუხდა ალ-ადილთან, რომელმაც დამასკოს ციტადელი დაიპყრო. ალ-ადილმა [[1200]] წელს კაირო დაიკავა და [[1201]] წელს ალ-აფდალი გააძევა დამასკოდან. ამის შემდეგ თავი ეგვიპტისა და სირიის სულთნად გამოაცხადა, დამასკო ალ-მუ’აზამს გადასცა, ჯეზირე კი — მეორე ვაჟ [[ალ-კამილი|ალ-კამილს]].<ref>{{cite book |last=რიშარი|first=ჟან |year=[[1999]] |title=ჯვაროსნული ლაშქრობები, დაახლ. 1071–დაახლ. 1291 |publisher=Cambridge University Press |pages=240–241 }}</ref>

ამავდროულად, მზადდებოდა იერუსალიმის დაბრუნების გეგმა ეგვიპტის მეშვეობით. [[მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა]] მესამეში ნაწილობრივი მარცხის შემდეგ დაიგეგმა, მაგრამ მისი შედეგი გამოიხატა [[კონსტანტინოპოლის ალყა (1204)|კონსტანტინოპოლის დაცემაში]] ([[1204]]). ლაშქრობაში მონაწილე ჯვაროსნების უმეტესობა იერუსალიმის სამეფოში არასდროს ჩასულა. [[ამორი II იერუსალიმელი|ამორი]], რომელმაც არ იცოდა ლაშქრობის კონსტანტინოპოლისაკენ შებრუნების შესახებ, შეიჭრა ეგვიპტეში მოსალოდნელი არმიის მოლოდინში.<ref>{{Cite|რაილი-სმიტი|2005| გვ=153–160}}</ref> [[1205]] წელს, ორივე, იზაბელა და ამორი გარდაიცვალნენ. ტახტზე იზაბელას და კონრადის არასრულწლოვანი ქალიშვილი, [[მარია იერუსალიმელი|მარია]] ავიდა. იზაბელას ნახევარძმა, [[ბეირუთის სენიორია|ბეირუთის სენიორი]], [[ჟან I დე იბელინი (ბეირუთი)|ჟან დე იბელინი]] მართავდა ქვეყანას რეგენტის სახით [[1210]] წლამდე, სანამ დედოფალი [[ჟან დე ბრიენი|ჟან დე ბრიენზე]] იქორწინებდა.<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=40–41}}</ref> მარია [[1212]] წელს მშობიარობას გადაჰყვა, ჟანმა კი ახალდაბადებული ქალიშვილის, [[იზაბელა II იერუსალიმელი|იზაბელას]] რეგენტად განაგრძო მმართველობა.<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=48}}</ref>

=== მეხუთე ჯვაროსნული ლაშქრობა და ფრიდრიხ II შტაუფენი ===
{{მთავარი|მეხუთე ჯვაროსნული ლაშქრობა}}
[[ფაილი:Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|150პქ|მინი|მარჯვნივ|[[ფრიდრიხ II შტაუფენი]] (მარცხნივ) და [[ალ-კამილი]] (მარჯვნივ)]]
[[1215]] წელს, [[ლატერანის მეოთხე საეკლესიო კრება]]მ გადაწყვიტა ახალი, კარგად ორგანიზებული ჯვაროსნული ლაშქრობის მოწყობა ეგვიპტის წინააღმდეგ. [[1217]] წლის ბოლოს, [[უნგრეთის სამეფო|უნგრეთის მეფე]] [[ანდრაშ II]] და [[ავსტრიის საჰერცოგო|ავსტრიის ჰერცოგი]] [[ლეოპოლდ VI]] ჩავიდნენ [[აკრა (ისრაელი)|აკრაში]] და ჟან დე ბრიენთან ერთად შეიჭრნენ შორს, შიდა მიწებზე, როგორიცაა [[თაბორის მთა|თაბორის მთის]] მიმდებარე ტერიტორიები, მაგრამ რაიმე წარმატებას ვერ მიაღწიეს.<ref>{{Cite|პოუელი|1986| გვ=128–135}}</ref> უნგრების წასვლის შემდეგ, დარჩენილმა ჯვაროსნებმა გადაწყვიტეს [[კესარია|კესარიისა]] და [[ტამპლიერები|ტამპლიერთა]] ციხესიმაგრის, [[შატო პელერენი]]ს რეფორტიფიკაცია [[1217]] წლის [[ზამთარი|ზამთრის]] და [[1218]] წლის [[გაზაფხული]]ს განმავლობაში.<ref>{{cite book |last= კლივი |first=თომას კერტის ვან |year=[[1969]] | title=ჯვაროსნული ლაშქრობების ისტორია |others="მეხუთე ჯვაროსნული ლაშქრობა" |volume= ტ. 2: გვიანდელი ჯვაროსნული ლაშქრობები, 1189–1311 |publisher= University of Wisconsin Press |pages= 394–395}}
</ref>

[[1218]] წლის გაზაფზულზე, აკრაში გერმანელ ჯვაროსანთა ფლოტი ჩავიდა და ამით [[მეხუთე ჯვაროსნული ლაშქრობა]] დაიწყო. მეფე ჟანთან ერთად, ეს ფლოტი ეგვიპტისაკენ გაემართა და [[მაისი|მაისში]] [[დამიეტა]]ს შემოარტყა ალყა, რომელიც [[ნილოსი]]ს შესართავთან მდებარეობდა. ალყა გაიწელა, [[აგვისტო]]ში სულთანი [[ალ-ადილ I]] გარდაიცვალა, სავარაუდოდ შოკისგან, რომელიც მან ჯვაროსანთა მიერ ერთ-ერთი კოშკის დაპყრობის შემდეგ მიიღო. იგი ვაჟმა, [[ალ-კამილი|ალ-კამილმა]] ჩაანაცვლა. [[შემოდგომა]]ზე ევროპიდან დამხმარე ძალები ჩამოვიდნენ, მათ შორის [[პაპის ლეგატი]] [[პაიუ გალვანი]]. ზამთარში ჯვაროსნები დაზარალდნენ წყალდიდობებითა და დაავადებებით. ალყა [[1219]] წლამდე გაგრძელდა. ამ დროს [[ფრანცისკე ასიზელი]] ჩავიდა ეგვიპტეში და სცადა სამშვიდობო მოლაპარაკებების წარმოება დროებითი ზავის დასადებად. არც ერთი მხარე არ დაეთანხმა ერთმანეთის პირობებს მიუხედავად იმისა, რომ აიუბიდებმა ოცდაათწლიანი ზავი, სამეფოს აღდგენა და ბევრი საყრდენი პუნქტის დაბრუნება შესთავაზეს. ჯვაროსნებმა საბოლოოდ შეძლეს შიმშილი გამოეწვიათ ქალაქში და [[ნოემბერი|ნოემბერში]] აიღეს იგი. ალ-კამილმა ახლომდებარე ციხესიმაგრისაკენ, [[ელ-მანსურა|ელ-მანსურისკენ]] დაიხია. ქრისტიანები დამიეტაში [[1219]]–[[1220]] წლების განმავლობაში დარჩნენ. ისინი [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერატორ]] [[ფრიდრიხ II შტაუფენი|ფრიდრიხ II შტაუფენის]] ჩასვლას ელოდნენ. ამასობაში ჟანი აკრაში დაბრუნდა, რათა იგი [[ალ-მუ’აზამ ისა|ალ-მუ’აზამისაგან]] დაეცვა, რომელიც სამეფოს [[დამასკო]]დან დაესხა თავს ჟანის არყოფნისას. ჯერ კიდევ იმპერატორის მომლოდინე ჯვაროსნები, [[1221]] წლის [[ივლისი|ივლისში]] კაიროსკენ გაემართნენ, მაგრამ ადიდებულმა ნილოსმა ისინი შეაჩერა. მდინარის ადიდება ალ-კამილის ბრძანებით ჯებირების მოშლამ გამოიწვია. სულთანმა შეტყუებული ჯვაროსნები ადვილად დაამარცხა და დამიეტაც დაიბრუნა. იმპერატორ ფრიდრიხს, ამ დროს, ფაქტობრივად არ დაუტოვებია ევროპა.<ref>{{Cite|პოუელი|1986| გვ=137–195}}</ref>

ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მარცხის შემდეგ, ჟანმა ევროპაში იმოგზაურა დახმარების თხოვნით. დაპირება მხოლოდ ფრიდრიხ II-ისაგან მიიღო, რომელმაც [[1225]] წელს იქორწინა ჟანისა და მარიას ქალიშვილზე, მომავალ იზაბელა II-ზე. შეეძინათ ვაჟი. ფრიდრიხმა უარი განაცხადა მეხუთე ჯვაროსნულ ლაშქრობაში დანაპირები დახმარების განხორციელებაზე. ამავდროულად დაიწყო იერუსალიმის სამეფოს ხელში ჩაგდებისათვის მზადება თავისი ვაჟის (სამეფოს მემკვიდრის) მეშვეობით. აწყობდა გეგმებს, რათა ალ-კამილთან ერთად გაელაშქრა ალ-მუ’აზამის წინააღმდეგ. ეგვიპტის ელჩობა იტალიაშიც კი ჩავიდა. წმინდა მიწაზე გამგზავრების შენელების გამო (ამ დროს მის ფლოტში დაავადებაც გავრცელდა), [[რომის პაპი|პაპმა]] [[გრიგოლ IX]]-მ ფრიდრიხი ეკლესიიდან განკვეთა [[1227]] წელს. იმპერატორმა გადაწყვიტა წასულიყო ჯვაროსნულ ლაშქრობაში. [[1227]] წლის ბოლოს, არა მისი, არამედ [[რიკარდო ფილანჯერი]]ს, [[ჰაინრიხ IV (ლიმბურგი)|ჰაინრიხ IV, ლიმბურგის ჰერცოგის]] და [[ჰერმან ფონ ზალცა]]ს, [[ტევტონთა ორდენი]]ს დიდი მაგისტრის ხელმძღვანელობით. მათ იმპერატორის მოლოდინში, მათ რეფორტიფიკაცია ჩაუტარეს [[სიდონი|სიდონს]], სადაც [[სიდონის ციხესიმაგრე|ზღვისპირა ციხესიმაგრე]] აშენდა და [[მონფორის ციხესიმაგრე|მონფორს]], რომელიც ტევტონთა მთავარი შტაბი გახდა. დამასკოს აიუბიდებმა ვერ გაბედეს შეტევა, ალბათ ალ-მუ’აზამის არც ისე დიდი ხნის წინ გარდაცვალების გამო. [[1228]] წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]] ფრიდრიხი ჩავიდა წმინდა მიწაზე და უკვე გარდაცვლილი მეუღლის შემდეგ ტახტზე ასული თოთო ვაჟის მაგივრად შეუდგა მმართველობას. დაიწყო [[მეექვსე ჯვაროსნული ლაშქრობა]].<ref>{{Cite|ედბარი|1991| გვ=55–56}}</ref>

ფრიდრიხი ადგილობრივ დიდებულებთან მაშინვე შევიდა კონფლიქტში. ისინი ეწინააღმდეგებოდნენ იმპერიული ძალაუფლების გავრცელებას კვიპროსსა და იერუსალიმზე. კვიპროსელ დიდებულებშიც ჰქონდა ადგილი დაპირისპირებას ახალგაზრდა [[ანრი I (კვიპროსი)|ანრი I]]-ის რეგენტობისათვის. რეგენტად [[ჟან I დე იბელინი (ბეირუთი)|ჟან დე იბელინი]] აარჩიეს, მაგრამ მეფის დედას, [[ალისა შამპანელი|ალისა შამპანელს]] ამ თანამდებობაზე საკუთარი მხარდამჭერის დანიშვნა სურდა. ის და მისი მომხრეები ფრიდრიხ II-ის მხარეზე გადავიდნენ (სწორედ ფრიდრიხის მამამ დაამტკიცა თავის დროზე მეფედ ამორი I [[1197]] წელს). [[ლიმასოლი|ლიმასოლში]] მყოფი ფრიდრიხის ბრძანებით, ჟანს უნდა ჩამორთმეოდა არა მარტო რეგენტობა, არამედ [[ბეირუთის სენიორია]]ც, რაზეც მან უარი განაცხადა იმიტომ, რომ თვლიდა, რომ იმპერატორს ტიტულების ჩამორთმევის უფლება არ ჰქონდა. მაშინ ფრიდრიხმა დაატყვევა ჟანის ვაჟები, რათა ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მისგან დახმარების გარანტია ჰქონოდა.<ref name="ედბარი">{{Cite|ედბარი|1991| გვ=57–64}}</ref>

ჟანმა გადაწყვიტა მისი თანხლება კონტინენტზე ლაშქროაში, მაგრამ აქ მას ცუდად შეხვდნენ. ფრიდრიხის მცირეოდენ მხარდამჭერთა შორის იყო [[ბალიან დე გრენიე]], [[სიდონის სენიორია|სიდონის სენიორი]]. იგი კეთილგანწყობით შეხვდა ჯვაროსნებს და აიუბიდებთან მოლაპარაკებებში ელჩადაც დაინიშნა. ალ-მუ’აზამის სიკვდილმა დაშალა ალიანსი ალ-კამილთან, რომელმაც ძმასთან, [[ალ-აშრაფ მუსა]]სთან ერთად დამასკოსა და იერუსალიმზე დაამყარა კონტროლი (ისინი ძმისშვილს, [[ან-ნასირ დაუდი|ან-ნასირ დაუდს]] წაართვა). ალ-კამილმა სავარაუდოდ არ იცოდა ფრიდრიხის არმიის სიმცირის და მისი განკვეთის გამომწვევი განხეთქილების შესახებ და არ ისურვა კიდევ ერთი ჯვაროსნული ლაშქრობისაგან დაეცვა საკუთარი მიწები. ფრიდრიხის იქ ყოფნა საკმარისი იყო [[იერუსალიმი]]ს, [[ბეთლემი]]ს, [[ნაზარეთი]]სა და მიმდებარე ციხესიმაგრეების დაბრუსებისათვის ბრძოლის გარეშე. [[1229]] წლის [[თებერვალი|თებერვალში]] დაიდო ათწლიანი ზავი, ეს მიწები იერუსალიმს დაუბრუნდა, ქალაქის მუსლიმ მოსახლეობას თავისუფალი ღვთისმსახურების უფლება მიეცა. ხელშეკრულების პირობები მიუღებელი აღმოჩნდა პატრიარქ [[ჟერალდ ლოზანელი]]სათვის, რომელმაც ქალაქი აკრძალულად გამოაცხადა. [[მარტი|მარტში]] ფრიდრიხი [[წმინდა საფლავის ეკლესია]]ში ეკურთხა, მაგრამ მისი განკვეთისა და ქალაქის აკრძალვის გამო იერუსალიმი სრულფასოვნად ვერ გაერთიანდა სამეფოში. მმართველობა ისევ აკრაში გაგრძელდა.<ref>{{cite|რაილი-სმიტი|2005|გვ=180–182}}</ref>

ამავდროულად, პაპმა იმპერატორის განკვეთა [[საღვთო რომის იმპერია]]ში შესული იტალიური ტერიტორიების დაპყრობის საბაბად გამოიყენა. პაპის არმიას მეთაურობდა [[ჟან დე ბრიენი]], ფრიდრიხის ყოფილი სიმამრი. იმპერატორს [[1229]] წელს უკან მოუხდა დაბრუნება. მან წმინდა მიწა დატოვა „არა ტრიუმფით, არამედ ლეშის სროლით“ აკრის მოსახლეობის მიერ.<ref>{{cite|რაილი-სმიტი|2005|გვ=182}}</ref>

=== დინასტიური დაპირისპირებები იერუსალიმის გვირგვინისათვის ===
ჯერ კიდევ [[1228]] წელს, [[ფრიდრიხ II შტაუფენი]]ს მეუღლე, იერუსალიმის კანონიერი დედოფალი [[იზაბელა II იერუსალიმელი|იზაბელა II]] ისე გარდაიცვალა, რომ გვარის გამგრძელებელი არ ჰყოლია. სამეფო გვირგვინი მის ახალშობილ ვაჟს, [[კონრად IV|კონრად II]]-ს გადაეცა (რომელიც მოგვიანებით [[გერმანიის სამეფო|გერმანიის მეფეც]] იყო კონრად IV-ის სახელით). სამეფო ტახტზე პრეტენზიები წარადგინა დედოფალ [[იზაბელა I იერუსალიმელი|იზაბელა I]]-ისა და მისი მესამე ქმარის, [[ანრი II შამპანელი|ანრი II]]-ის უფროსმა ქალიშვილმა — [[კვიპროსის სამეფო|კვიპროსის]] ქვრივმა დედოფალმა [[ალისა შამპანელი|ალისა შამპანელმა]]. [[1230]] წელს სამეფოს ბარონებმა დაამტკიცეს, რომ მხოლოდ კონრადს შეეძლო ყოფილიყო მეფე.<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=284}}</ref> მცირეწლოვანი ვაჟის მაგივრად სამეფოს მართვას ფრიდრიხ II შეუდგა.<ref name="რიშარიპირველი">{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=298–301}}</ref>

==== ლომბარდების ომი ====
{{მთავარი|ლომბარდების ომი}}
[[1231]] წელს ფრიდრიხ II-მ იმპერიული არმია გაგზავნა [[რიკარდო ფილანჯერი]]ს მეთაურობით. მან დაიკავა [[ბეირუთი]] და [[ტვიროსი]], მაგრამ [[აკრა (ისრაელი)|აკრის]] აღება ვერ შეძლო. [[1232]] წელს ჟან დე იბელინის მეთაურობით ჩამოყალიბდა [[აკრის კომუნა]] და მისი მერიც გახდა. [[გენუის რესპუბლიკა|გენუელი]] ვაჭრების დახმარებით [[კომუნალური მოძრაობა|კომუნამ]] შეძლო ბეირუთის დაბრუნება. ჟანმა ტვიროსსაც შეუტია, მაგრამ [[1232]] წლის [[მაისი|მაისში]] [[კაზალ-ემბერი|კაზალ-ემბერთან]] [[კაზალ-ემბერის ბრძოლა|გამართულ ბრძოლაში]] დამარცხდა რიკარდოს მიერ.<ref name="ედბარი" />

[[1232]] წელს, კვიპროსის მეფე ანრი I 15 წლის გახდა და ჟან დე იბელინის რეგენტობა აუცილებელი აღარ იყო. თავისი უფლებამოსილებების განსამტკიცებლად, ჟანი და რიკარდო კვიპროსზე გაემგზავრნენ, სადაც იმპერიულმა ჯარებმა (მეთაურებს შორის რიკარდოც იყო) [[15 ივნისი|15 ივნისს]] [[არგიდის ბრძოლა]]ში დაამარცხეს იბელინი. ანრი უკამათოდ გამოცხადდა მეფედ, მაგრამ მან გააგრძელა იბელინების მხარდაჭერა. კონტინენტზე ფილანჯერის დამხმარეები იყვნენ: [[ბოემონდ IV]], [[ტევტონები]], [[ჰოსპიტალიერები]] და [[პიზის რესპუბლიკა|პიზელი]] ვაჭრები. ჟან დე იბელინის მხარეს იბრძოდნენ ქალაქები: ბეირუთი, [[კესარია]], [[არსუფი]], აგრეთვე [[ტამპლიერები]] და [[გენუა|გენუელები]]. ვერცერთმა მხარემ რაიმე წარმატებას ვერ მიაღწია. [[1234]] წელს ჟანი და მისი მომხრეები [[გრიგოლ IX]]-მ ეკლესიისგან განკვეთა. [[1135]] წელს ეს ნაწილობრივ გაუქმდა, მაგრამ მშვიდობა მაინც ვერ დამყარდა. [[1236]] წელს ჟანი გარდაიცვალა. ომს სათავეში მისი ვაჟი, [[ბალიან დე იბელინი (ბეირუთი)|ბალიანი]] და დისშვილი, [[ფილიპ დე მონფორი]] ჩაუდგნენ.<ref name="ტიერმანი">{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=725–726}}</ref>

[[1239]] წელს ამოიწურა აიუბიდებთან დადებული ზავი. ახალი ჯვაროსნული ლაშქრობა ფრიდრიხით სათავეში არ განხორციელდა. ამიტომ გრიგოლ IX-მ ისევ განკვეთა იგი ეკლესიისაგან ამავე წელს. თუმცა, სხვა ევროპელმა ბარონებმა მოიწონეს ეს იდეა, მათ შორის იყვნენ [[ტიბო IV შამპანელი]], [[პიერ I ბრეტანელი]] და [[ამორი VI დე მონფორი]]. ისინი [[1239]] წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]] ჩავიდნენ აკრაში. აქ გაიმართა საბჭო, რომელსაც ესწრებოდა სამეფოს მნიშვნელოვანი დიდებულები, როგორიცაა [[გოტიე IV დე ბრიენი]], [[ჟან I დ’იბელინი (არსუფი)|ჟან არსუფელი]] და [[ბალიან დე გრენიე]]. [[ბარონების ჯვაროსნული ლაშქრობა|ჯვაროსნული ლაშქრობის]] მეთაურად ტიბო IV აირჩიეს. ჯვაროსანთა ჩამოსვლამ მცირე შესვენება გამოიწვია ლომბარდების ომში; ფილანჯერი ტვიროსში დარჩა და სამხედრო მოქმედებებში არ ჩაერთო. საბჭომ გადაწყვიტა, რომ გაემაგრებინათ ასკალონი და შემდეგ დამასკოსათვის შეეტიათ.

შესაძლოა ჯვაროსნები გაცნობიერებულები იყვნენ აიუბიდების ახალ დანაწილებაში; [[1238]] წელს ალ-კამილმა დამასკო დაიპყრო, მაგრამ მალევე გარდაიცვალა და მისი ტერიტორიები ოჯახს შიგნით გადანაწილდა. მის ვაჟებს, [[ალ-ადილ II|ალ-ადილ აბუ ბაქრს]] და [[ას-სალიჰ აიუბი|ას-სალიჰ აიუბს]] ეგვიპტე და დამასკო შეხვდათ. აიუბი [[კაირო]]საკენ გაემართა, რათა დაემხო აბუ ბაქრი, მაგრამ მის არყოფნაში [[ას-სალიჰ ისმაილი (დამასკო)|ას-სალიჰ ისმაილმა]] დამასკო აიღო, ხოლო თვითონ აიუბი [[ან-ნასირ დაუდი|ან-ნასირ დაუდმა]] ტყვედ ჩაიგდო. ამასობაში ჯვაროსნები ასკალონისკენ გაემართნენ. გზაზე ჯვაროსნებმა ხელში ჩაიგდეს ბევრი პირუტყვი საკვების მომარაგებისათვის. ისინი ფიქრობდნენ, რომ აიუბიდებმა შეიტყეს მათი განზრახვის შესახებ. [[1239]] წლის [[ნოემბერი|ნოემბერში]], [[ღაზა]]სთან გამართულ ბრძოლაში ეგვიპტის არმიამ დაამარცხა ჯვაროსნები. [[ანრი II (ბარის გრაფი)|ანრი II]], ბარის გრაფი შეტაკებისას დაიღუპა, ხოლო ამორი დე მონფორი დაატყვევეს. გადარჩენილები აკრაში დაბრუნდნენ. ეს გამარჯვება დაუდმა გამოიყენა და [[დეკემბერი|დეკემბერში]] [[იერუსალიმი]] დაიპყრო.

მიუხედავად იმისა, რომ დაუდს ას-სალიჰ აიუბი ტყვედ ჰყავდა, მაინც მოხერხდა მათ შორის შეთანხმების დადება და მათ ყურადღება ეგვიპტისაკენ მიმართეს, რომელსაც ალ-ადილ II მართავდა. [[1240]] წელს იგი შეიპყრეს. ას-სალიჰ ისმაილმა, რომელიც ამ დროს დამასკოს მართავდა, დიდი საფრთხე დაინახა თავისი პოზიციებისათვის ამ შეთანხმებაში და დასახმარებლად ჯვაროსნებს მიმართა. ტიბომ ხელშეკრულება გააფორმა ისმაილთან, რომელმაც იერუსალიმი ქრისტიანთა კონტროლს დაუქვემდებარა, ასევე დათმო ბევრი პუნქტი, რომლებიც ადრე შედიოდნენ იერუსალიმის სამეფოში. ამ ხელშეკრულებამ უფრო დიდი ტერიტორიული შენაძენი მოუტანა სამეფოს, ვიდრე ფრიდრიხ II-მ [[1229]] წელს. ლომბარდების ომით იმედგაცრუებული ტიბო [[1240]] წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]] ევროპაში დაბრუნდა. ამ ფაქტიდან მალევე წმინდა მიწაზე [[რიჩარდ კორნუოლელი]] ჩავიდა. მან დაასრულა ასკალონის აღდგენა და ეგვიპტის ფატიმიანებთან მშვიდობაც დაამყარა. ას-სალიჰ აიუბმა დაადასტურა ისმაილის დათმობები ქრისტიანებისადმი [[1241]] წელს და ღაზასთან ტყვეები გაცვალეს. რიჩარდი [[1241]] წელს დაბრუნდა სახლში.<ref>{{cite book |last=ლოუერი |first=მაიკლ |year=[[2005]] | title=ბარონების ჯვაროსნული ლაშქრობა: სალაშქროდ მოწოდება და მისი შედეგები |publisher= University of Pennsylvania Press |pages=159–177}}</ref>

სამეფოს ძირითადად აღდგენის მიუხედავად, მაინც გაგრძელდა ლომბაარდების ომი, რაშიც ჩართული აღმოჩნდნენ დიდებულები. [[ტამპლიერები]] და [[ჰოსპიტალიერები]] სხვადასხვა მხარეს აღმოჩნდნენ და დაიწყეს ერთმანეთში ბრძოლა. [[1241]] წელს ნაბლუსზე შეტევით, ტამპლიერებმა აიუბიდებთან ზავი დაარღვიეს. [[1242]] წელს კონრადმა, რომელიც ამ დროს ჯერ კიდევ არ იყო 15 წლისა, თავი სრულწლოვნად გამოაცხადა და მოითხოვა ფრიდრიხის რეგენტობისა და მის სასახლეში გერმანული დაცვის არააუცილებლობა. ფრიდრიხმა სცადა გერმანელი რეგენტის დანიშვნა, მაგრამ ანტი-იმპერიალისტურმა მოძრაობამ აკრაში გადაწყვიტა, რომ რეგენტს ადგილობრივები დანიშნავდნენ. [[ივნისი|ივნისში]], სამეფო კარმა (''Haute Cour'') რეგენტად [[ალისა შამპანელი]] დანიშნა, რომელიც კონრადის ბებიის და, იზაბელა I-ის ქალიშვილი და სამეფოში მცხოვრები უახლოესი ნათესავი იყო. ალისამ უბრძანა ფილანჯერის დაპატიმრება, რის შემდეგაც იბელინებისა და ვენეციელების დახმარებით ალყა შემოარტყა ტვიროსს და [[1243]] წლის [[ივლისი|ივლისში]] დაიპყრო იგი. ლომბარდების ომი დასრულდა, მაგრამ მეფე კონრადი არ დასწრებია ამ მოვლენებს, საერთოდ იგი აღმოსავლეთში არც კი ყოფილა. თუმცა, ალისა აცილებული იქნა რაიმე ნამდვილი ძალაუფლების მოპოვებისაგან ფილიპ დე მონფორის (რომელმაც ტვიროსზე დაამყარა კონტროლი) და [[ბალიან დე იბელინი (ბეირუთი)|ბალიან დე იბელინის]] (იგი აკრას აკონტროლებდა) მიერ.<ref name="ტიერმანი" />

==== ანტიიმპერიული შეთქმულება და არასტაბილურობა სამეფო ტახტზე ====
როდესაც [[1242]] (ან [[1243]]) წელს შეთქმულება მოეწყო იერუსალიმის სამეფოში იმპერატორის ხელისუფლების წინააღმდეგ, კონრადი, რომელიც [[1243]] წელს 15 წლისა გახდა, სრულწლოვნად გამოაცხადეს, მისი უფლებები რამდენიმე ბარონმა აღიარა და მოისურვეს სამეფო, მეფის სახელით მართულიყო. ამავდროულად, ალისა შამპანელმა ხელახლა წამოაყენა პრეტენზიები სამეფოზე და ამჯერად მას მხარი დაუჭირეს ძლიერი [[გველფები და გიბელინები|გიბელინების]] მოძრაობის წარმომადგენლებმა. შედეგად, ორ დაპირისპირებულ მხარეს შორის მიღწეულ იქნა შემდეგი კომპრომისი: მეფედ კონრადი იქნა აღიარებული, თუმცა მეფის სახელით ალისა შამპანელი და მისი მესამე ქმარი — [[რაულ დე კევრი]] რეგენტების სახით მართავდნენ სამეფოს. ამიტომ ალისამ პირობა დადო, რომ კონრადს გადასცემდა სამეფოს მართვა-გამგეობას პირველი მოთხოვნისთანავე. ამავდროულად იერუსალიმის რამდენიმე მხარემ, როგორებიცაა [[ანტიოქია]], [[ტრიპოლი (ლიბანი)|ტრიპოლი]] და [[იაფა]], ფრიდრიხ II-ის ძალაუფლება სცნეს. ალისა [[1246]] წელს გარდაიცვალა.<ref name="რიშარიპირველი" />

[[1247]] წელს [[რომის პაპი|რომის პაპმა]] [[ინოკენტი IV]]-მ გამოაცხადა ფრიდრიხ II-ისადმი იერუსალიმის სამეფოს ჩამორთმევის შესახებ. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] მან რეგენტად ალისა შამპანელის ვაჟი (პირველი ქორწინებიდან), [[კვიპროსის სამეფო|კვიპროსის მეფე]] — [[ანრი I (კვიპროსი)|ანრი I]] სცნო და დააკანონა [[1243]] წლის გადატრიალება.<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=305}}</ref> რეგენტები ატარებდნენ „კვიპროსის მემკვიდრის და იერუსალიმის სამეფოს ბალის“ ტიტულს. იმის გამო, რომ ყველა რეგენტი იმავდროულად კვიპროსის მეფეც იყო, მათ მოვალეობას იერუსალიმში ასრულებდნენ [[იბელინები|იბელინების]] საგვარეულოს წარმომადგენლები. ძლიერი ცენტრალური ხელისუფლების არარსებობის გამო, სამეფოში ხშირი იყო შიდა არეულობები.<ref name="რიშარიმეორე">{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=366}}</ref>

ანრიმ ბალის ტიტული [[ჟან I დ’იბელინი (იაფა)|ჟან იაფელს]] მიანიჭა აკრაში. მან სამშვიდობო ხელშეკრულება გააფორმა დამასკოსთან და ასკალონის დაბრუნება სცადა. მოგვიანებით, [[1256]] წელს მამლუქებმა ალყა შემოარტყეს იაფას, მაგრამ ჟანმა ისინი დაამარცხა და შემდეგ თავისი თანამდებობა [[ჟან I დ’იბელინი (არსუფი|ჟან არსუფელს]] გადასცა.<ref>{{Cite|ედბარი|1993| გვ=81–85}}</ref>

იმპერატორი [[ფრიდრიხ II]] გარდაიცვალა [[1250]] წელს, ხოლო მისი ვაჟი კონრად II — [[1254]] წელს. ამის შემდეგ [[1254]] წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]], პაპმა კონრადის მემკვიდრედ, მისი მცირეწლოვანი ვაჟი — [[კონრადინი]] გამოაცხადა (კონრად III-ის სახელით).<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=315}}</ref> მაგრამ, ფაქტობრივი ძალაუფლება კვიპროსის მეფეებს გააჩნდათ. ანრი I-ის გარდაცვალების შემდეგ ([[1253]]), რეგენტად აღიარეს მისი მცირეწლოვანი ვაჟი [[ჰუგო II (კვიპროსი)|ჰუგო II]] (გ. [[1267]]), რომლის სახელით სამეფოს დედამისი — [[პლაზენცია ანტიოქელი]] განაგებდა (თავიდან მეორე ქმართან, [[ბალიან I დე იბელინი (არსუფი)|ბალიან დე იბელინთან]] ერთად, ხოლო მასთან განქორწინების შემდეგ ([[1258]]), ძმასთან, [[ანტიოქიის სამთავრო|ანტიოქიის მთავარ]] [[ბოემონდ VI]]-სთან ერთად). პლაზენცია [[1261]] წელს გარდაიცვალა და ახალი რეგენტი ანრი I-ის და — [[იზაბელა დე ლუზინიანი]] გახდა. იგი ქმართან — [[ანრი ანტიოქელი|ანრი ანტიოქელთან]] ერთად მართავდა ქვეყანას.<ref name="რიშარიმეორე" />

[[1263]] წელს იზაბელა საკუთარმა ვაჟმა, [[ჰუგო III (კვიპროსი)|ჰუგომ]] ჩაანაცვლა, რომელიც ჰუგო II-ის გარდაცვალების შემდეგ (მას არ დაუტოვებია შთამომავლობა) კვიპროსის მეფე გახდა ჰუგო III-ის სახელით.<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=369–370}}</ref>

მას შემდეგ, რაც კონრადინმა საკუთარი უფლებები წარადგინა [[სიცილიის სამეფო|სიცილიის სამეფოზე]], პაპმა [[კლემენტ VI]]-მ [[1268]] წლის [[5 აპრილი|5 აპრილს]] გამოაცხადა იერუსალიმის გვირგვინის ჩამორთმევის შესახებ.<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=327}}</ref> [[1268]] წლის [[29 ოქტომბერი|29 ოქტომბერს]] კონრადინი [[ნეაპოლი|ნეაპოლში]] სიკვდილით დასაჯეს. ამ მოვლენიდან 25 წლის მანძილზე ფორმალურად აღიარებდნენ სუვერენს, მაგრამ პრაქტიკულად ჩამორთმეული იყო მეფის ძალაუფლება.<ref name="რიშარიმეორე"/>

იერუსალიმის სამეფო ტახტზე ახლა უკვე კვიპროსის მეფე — [[ჰუგო III (კვიპროსი)|ჰუგო III]] ავიდა (ჰუგო I-ის სახელით), მაგრამ მას მეტოქე გამოუჩნდა. გვირგვინზე პრეტენზიები [[მარია ანტიოქელი (იერუსალიმის ტახტის პრეტენდენტი)|მარია ანტიოქელმა]] წარადგინა, რომელიც ჰუგოს მამიდა იყო. იგი თავის კანონიერებას იმით ხსნიდა, რომ იყო [[მელისენდა დე ლუზინიანი]]ს ქალიშვილი, რომელიც თავის მხრივ [[იზაბელა I იერუსალიმელი|იზაბელა I]]-ისა და მისი მეოთხე ქმრის, [[ამორი II იერუსალიმელი]]ს შვილი იყო.<ref name="რიშარიმესამე">{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=371–372}}</ref>

კონრად II-ისა და კონრად III-ის (კონრადინის) უფლებები ტახტზე, ეფუძვნებოდა იმ ფაქტს, რომ კონრად II-ის დედა, იზაბელა II [[მარია იერუსალიმელი]]ს ქალიშვილი იყო, რომელიც თავის მხრივ — იზაბელა I-ის და მისი მეორე ქმრის [[კონრად I იერუსალიმელი|კონრად I]]-ის შვილი. კონრადინის გარდაცვალების შემდეგ ეს მემკვიდრეობის ხაზი შეწყდა. ჰუგო III-ის ტახტზე ასვლა განაპირობა მისმა ნათესაობამ ალისა შამპანელთან (დედის ხაზით ბებია იყო), რომელიც იზაბელა I-ის და მისი მესამე ქმრის [[ანრი II შამპანელი]]-ის ქალიშვილი გახლდათ. მაგრამ [[ჰოენშტაუფენები]]სა და ჰუგო III-ის დინასტიური უფლებები არ იყო უდავო. იზაბელა I-მა თავისი მეორე ([[1192]]) და მესამე ([[1193]]) ქორწინებებე მაშინ გამართა, როდესაც პირველი ქმარი — [[ონფრუა IV ტორონელი]] ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო. განქორწინების ფორმალურ მიზეზად გამოცხადდა მეუღლეთა ახალგაზრდობა დაქორწინების მომენტში და აღიარეს, რომ ქორწინება არ იყო შეგნებული და ნებაყოფლობითი. მაგრამ რეალური მიზეზი გახდა [[მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა|მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობისა]] და ადგილობრივი ფეოდალების გადაწყვეტილება, მათთვის იზაბელა სასურველი საცოლე იყო.<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=185–186}}</ref> მარია ანტიოქელის დედის, მელისენდას დაბადების მომენტში, იზაბელას I ქმარი უკვე გარდაცვლილი იყო და ამდენად, იგი კანონიერ ქალიშვილად გამოცხადდა. ამრიგად, 70 წლის წინანდელმა განქორწინებამ გამოიწვია ჰუგო III-ის უფლებების ეჭვქვეშ დაყენება.<ref name="რიშარიმესამე" />

[[1269]] წელს, იერუსალიმის სამეფოს მაღალმა კურიამ უარი განაცხადა მარია ანტიოქელის მოთხოვნაზე. იმავე წლის [[24 სექტემბერი|24 სექტემბერს]], ქალაქ [[ტვიროსი|ტვიროსში]] გაიმართა ჰუგო I-ის (კვიპროსში ჰუგო III) კორონაცია. იგი იერუსალიმის მეფედ აკურთხეს. კორონაციის დროს, პროტესტის ნიშნად, მარიამ ატეხა ყვირილი, რის გამოც შემდეგში გაქცევა მოუწია. მიუხედავად ამისა, კონონით მან მაინც შეინარჩუნა უფლებები ტახტზე.<ref name="რიშარიმესამე" />

ძლიერი სამეფო ხელისუფლების აღდგენის დროს, ჰუგოს კონფლიქტები მოუვიდა არამორჩილ ფეოდალებთან, [[ტამპლიერები|ტამპლიერთა ორდენთან]] და ადგილობრივ ქალაქის კომუნებთან. შედეგად, [[1276]] წელს, ჰუგომ არეულობის გამო დატოვა [[წმინდა მიწა]] და [[კვიპროსის სამეფო|კვიპროსში]] გაემგზავრა.<ref>{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=377}}</ref>

=== ლუი IX-ის ჯვაროსნული ლაშქრობა ===
აიუბიდები ჯერ კიდევ დაშლილები იყვნენ. [[ას-სალიჰ ისმაილი (დამასკო)|ისმა'ილმა]] (დამასკოს მმართველი), [[ან-ნასირ დაუდი|დაუდმა]] (კერაკის მმართველი) და [[ალ-მანსურ იბრაჰიმი|ალ-მანსურ იბრაჰიმმა]] (ჰომსის მმართველი) კავშირი შექმნეს [[ას-სალიჰ აიუბი|ას-სალიჰ აიუბის]] (ეგვიპტის მმართველი) წინააღმდეგ, ხოლო აიუბმა [[ხვარაზმელები]] დაიქირავა მათთან საბრძოლველად. ხვარაზმელები მომთაბარე ტომები იყვნენ [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიიდან]]. ისინი [[მონღოლთა იმპერია|მონღოლთა]] შემოსევების გამო დასავლეთით. გადასახლდნენ და [[მესოპოტამია|მესოპოტამიაში]] დამკვიდრდნენ. ზემოთხსენებული ანტიიმპერიული შეთქმულებიდან მალევე, [[1244]] წლის [[15 ივლისი|15 ივლისს]] აიუბის დახმარებით მათ [[იერუსალიმის ალყა (1244)|იერუსალიმი აიღეს]] და დაანგრიეს. ქალაქი ორივე მხარისთვის, ქრისტიანებისთვისაც და მუსლიმებისთვისაც გამოუსადეგარი გახდა. [[ოქტომბერი|ოქტომბერში]], ხვარაზმელები ეგვიპტელებთან ერთად [[ბეიბერს I]]-ის მეთაურობით ბრძოლის ველზე შეხვდნენ ფრანგო-სირიულ კოალიციას. მეორე მხარეს მეთაურობდა [[ფილიპ დე მონფორი]], აგრეთვე [[გოტიე IV დე ბრიენი]], [[ტამპლიერები|ტამპლიერთა]], [[ჰოსპიტალიერები|ჰოსპიტალიერთა]] და [[ტევტონები|ტევტონთა]] დიდი მაგისტრები, ისევე როგორც ალ-მანსური და დაუდი. [[17 ოქტომბერი|17 ოქტომბერს]] [[ფორბიის ბრძოლა|ბრძოლაში]] ფრანგები დამარცხდნენ. გოტიე დე ბრიენი დაატყვევეს და მოგვიანებით სიკვდილით დასაჯეს. [[1247]] წელს აიუბმა დიდი ტერიტორიები მოიპოვა და დამასკოზეც კი დაამყარა კონტროლი.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=770–771}}</ref>

[[მეშვიდე ჯვაროსნული ლაშქრობა|ახალი ჯვაროსნული ლაშქრობის]] იდეა განიხილეს [[ლიონის პირველი კრება|ლიონის კრებაზე]], [[1245]] წელს, [[ინოკენტი IV]]-ის თაოსნობით. კრებამ გადააყენა ფრიდრიხ II, რადგან იმპერიისგან არანაირნი დახმარების იმედი არ ჰქონდათ, მაგრამ საფრანგეთის მეფემ, [[ლუი IX]]-მ დაიფიცა, რომ ჯვაროსნულ ლაშქრობაში წავიდოდა. [[1248]] წელს ლუი კვიპროსში ჩავიდა. აქ შეიკრიბა ლუის პირადი არმია, რომელთა შორის იყო [[რობერ I არტუელი|რობერ არტუელი]], [[შარლ I ანჟუელი|შარლ ანჟუელი]] და [[ალფონს პუატიელი]], და იერუსალიმისა და კვიპროსის არმიები იბელინთა საგვარეულოს მეთაურობით: [[ჟან I დ’იბელინი (იაფა)|ჟან I დ’იბელინი]], [[გი დ’იბელინი (კვიპროსის კონეტაბლი)|გი დ’იბელინი]] და [[ბალიან დ’იბელინი (ბეირუთი)|ბალიან დ’იბელინი]]. ამჯერად ლაშქრობის სამიზნე კიდევ ერთხელ ეგვიპტე გახდა. [[1249]] წლის ივნისში ჯვაროსნები ეგვიპტეში ჩავიდნენ გემებით და დამიეტა წინააღმდეგობის გაწევის გარეშე დაიპყრეს. ისინი აქ ნოემბრამდე შეჩერდნენ. ამ დროს სულთანი აიუბი გარდაიცვალა და ახალი სულთანი მისი ვაჟი, [[ალ მუაზამ თურანშაჰი|თურანშაჰი]]. თებერვალში ჯვაროსნები [[ელ-მანსურის ბრძოლა|ელ-მანსურის ბრძოლაში]] დამარცხდნენ. რობერ I ბრძოლის დროს დაიღუპა. ჯვაროსნებმა ვერ შეძლეს მდინარის გადალახვა. საკვების ნაკლებობისა და დაავადებების გამო, აპრილში დამიეტისაკენ დაიხიეს. გზაში ისინი [[ფარისკურის ბრძოლა|ფარისკურის ბრძოლაში]] დამარცხდნენ, რომლის დროსაც ლუი IX ტყვედ ჩავარდა. ტყვეობის დროს [[მამლუქები|მამლუქებმა]] [[აიბექი|აიბექის]] მეთაურობით დაამხეს თურანშაჰის მმართველობა. მათ ლუი გაათავისუფლეს დამიეტის და დიდი გამოსასყიდის სანაცვლოდ. შემდეგი ოთხი წელი მან აკრაში გაატარა, რათა გაემაგრებინა ის და სხვა ქალაქები, როგორიცაა კესარია, იაფა და სიდონი. აგრეთვე გააფორმა სამშვიდობო ხელშეკრულება სირიის აიუბიდებთან და ელჩობა გაგზავნა [[მონღოლთა იმპერია|მონღოლებთან]] მოსალაპარაკებლად, რომლებიც ამ დროს მუსლიმურ სამყაროს ემუქრებოდნენ. მანამდე, [[1254]] წელს სახლში დაბრუნდა. აკრაში დატოვა დიდი გარნიზონი [[ჟოფრუა დე სერჟინი|ჟოფრუა დე სერჟინის]] მეთაურობით.<ref>{{Cite|ტიერმანი|2006| გვ=784–803}}</ref>

=== წმინდა საბას ომი ===
{{მთავარი|წმინდა საბას ომი}}
[[1256]] წელს, კომერციული დაპირისპირება [[ვენეციის რესპუბლიკა|ვენეციელ]] და [[გენუის რესპუბლიკა|გენუელ]] ვაჭართა კოლონიებს შორის, საბოლოოდ ღია სახის სამხედრო დაპირისპირებაში გადაიზარდა. ამ დაპირისპირების მიზეზი გახდა [[საბაწმიდის ლავრა]], რომელზეც ორივე მხარე აცხადებდა პრეტენზიას. გენუელები, რომელთაც დახმარებას [[პიზის რესპუბლიკა|პიზელი]] ვაჭრებიც უწევდნენ, შეიჭრნენ ვენეციურ კვარტალში და მათი გემები დაწვეს, მაგრამ საბოლოოდ ვენეციელებმა ისინი გამოდევნეს აქედან. მაშინ, გენუელების მოკავშირე ფილიპ დე მონფორმა ტვიროსიდან გაყარა ვენეციელები. ამ უკანასკნელთ მხარი დაუჭირა ჟან იაფელმა, ჟან არსუფელმა და [[ჟან II (ბეირუთი)|ჟან II ბეირუთელმა]], აგრეთვე [[ტამპლიერები|ტამპლიერთა]] და [[ტევტონები|ტევტონთა]] ორდენებმა და გადაბირებულმა პიზელებმა. [[ჰოსპიტალიერები]] გენუელებს მიემხრნენ. [[1257]] წელს ვენეციელებმა დაიკავეს საბაწმიდის ლავრა და მისი საფორტიფიკაციო ნაგებობები გაანადგურეს, მაგრამ გენუელთა მთლიანად განდევნა ვერ შეძლეს. გენუის კვარტალი ბლოკადაში მოაქციეს, თუმცა ჰოსპიტალიერთა კომლექსი ახლოს იყო და დახმარებას ისინი უწევდნენ, ხოლო ფილიპ დე მონფორმა ტვიროსიდან გააგზავნა საკვები გემებით. [[1257]] წლის [[აგვისტო|აგვისტოში]] ჟან არსუფელმა გენუის მოკავშირე [[ანკონის რესპუბლიკა|ანკონასთვის]] აკრაში კომერციული უფლებების მინიჭებით სცადა ომის დამთავრება (ანუ გენუელებს მიემხრო), მაგრამ სხვა დიდებულები ისევ ვენეციის მხარეზე დარჩნენ. [[1258]] წლის ივნისში ფილიპი და ჰოსპიტალიერები აკრისკენ დაიძრნენ, გენუელები კი ფლოტით დაესხნენ თავს ქალაქს. საზღვაო ბრძოლაში ვენეციელებმა გაიმარჯვეს და აიძულეს გენუელებს, რომ დაეცალათ თავისი კვარტალი და ფილიპთან ერთად ტვიროსში გაქცეულიყვნენ. ომი მიმდინარეობდა ტრიპოლსა და ანტიოქიაშიც. [[ემბრიაკოს საგვარეულო]], რომელიც გენუელი ჯვაროსნებისაგან წარმოიშვა, ებრძოდა ვენეციელთა მოკავშირე მთავარს, [[ბოემონდ VI]]-ს. [[1261]] წელს პატრიარქმა [[ურბან IV|ჟაკ პანტელეონმა]] მოიწვია კრება, რათა სამეფოში წესრიგი აღედგინა, თუმცა გენუელები აკრაში აღარ დაბრუნებულან.<ref>{{Cite|რანსიმენი|1952| გვ=568–570}}</ref>

=== შარლ ანჟუელის მეფობა ===
[[1272]] წელს, მარია ანტიოელმა საკუთარი საქმე [[რომის კურია|რომის პაპის კურიაში]] წარადგინა, ჰუგოს ფაქტობრივმა ტახტიდან გადადგომამ ხელი შეუწყო მის პრეტენზიებს. პაპის კურიაში პროცესი გადაიდო, მარიამ კი მხარი [[შარლ I ანჟუელი|შარლ I ანჟუელს]] დაუჭირა. [[1277]] წლის [[15 იანვარი|15 იანვარს]], კარდინალების თანდასწრებით, მარია ანტიოქელმა საკუთარი უფლებები იერუსალიმის სამეფოზე შარლ ანჟუელს გადასცა, სიცოცხლის ბოლომდე [[ფეოდალური რენტა|რენტის]] სანაცვლოდ. იმავე წლის [[გაზაფხული|გაზაფხულზე]] შარლის ნაცვალი, [[როჟე დე სან სევერინო]] ჩავიდა დედაქალაქ [[აკრა|აკრაში]], სადაც მხარი დაუჭირეს [[ტამპლიერები|ტამპლიერებმა]]. ჰუგო I-ის (კვიპროსზე ჰუგო III) მიერ აკრაში დანიშნული ნაცვალი იძულებული გახდა გაქცეულიყო, ხოლო სამეფოს ვასლებმა განდევნის შიშით მორჩილება აღუთქვეს შარლს და [[ომაჟი]] ჩაატარეს.<ref name="რიშარიმეოთხე">{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=378–380}}</ref>

შარლისა და მისი ნაცვალის ხელისუფლებას წინააღმდეგობა არ შეხვედრია, მაგრამ მიღებული იქნა ენთუზიაზმის გარეშე. ტამპლიერებმა მხარი დაუჭირეს, სხვა ორდენებმა უბრალოდ აღიარეს, იტალიური კომუნები, რომლებიც თითქმის თავისუფალი მმართველობით სარგებლობდნენ, კეთილგანწყობით შეხვდნენ ახალ რეჟიმს. ჰუგო III-ის [[1278]]–[[1279]] წლების ცდა, დაებრუნებინა ძალაუფლება, უშედეგო აღმოჩნდა. [[ტვიროსი|ტვიროსში]] ჩასულ კვიპროსის მეფეს არავინ დაუჭირა მხარი, ხოლო მისმა საკუთარმა არმიამ უარი განაცხადა ებრძოლათ [[კვიპროსი (კუნძული)|კვიპროსის]] გარეთ.<ref name="რიშარიმეოთხე" />

[[სიცილიის მწუხრი|სიცილიის მწუხრის]] გამო შარლი ვერ ახერხებდა სამეფოს ეფექტურ მართვას. [[სიცილიის სამეფო|სიცილიის სამეფოს]] შენარჩუნებისთვის ბრძოლების გადატანა დასჭირდა და ამიტომ აკრიდან გამოიხმა თავისი ნაცვალი, როჟე დე სან სევერინო. ახალი ნაცვალი, [[ედ დე პუალეშენი]] ([[მარტინ IV]]-ის დისშვილი/ძმისშვილი) იძულებული გახდა ებრძოლა თავისი მეფის უფლებებისათვის ყოველგვარი დახმარების გარეშე. [[1283]] წლის [[1 აგვისტო|1 აგვისტოს]] ჰუგო [[ბეირუთი|ბეირუთში]] ჩავიდა, ხოლო იქიდან [[7 აგვისტო|7 აგვისტოს]] — [[ტვიროსი|ტვიროსში]]. შემდგომ წინსვლას ხელი შეუშალეს [[ტამპლიერები|ტამპლიერებმა]], რომლებიც ჯერ კიდევ შარლს უჭერდნენ მხარს. [[1284]] წლის [[29 მარტი|29 მარტს]] ჰუგო III გარდაიცვალა, [[1285]] წლის [[20 მაისი|20 მაისს]] კი — მისი ახალგაზრდა ვაჟი [[ჟან I (კვიპროსი)|ჟან I]], რამაც შარლის ნაცვალს შესაძლებლობა მისცა შეენარჩუნებინა აკრაზე კონტროლი მომდევნო ორი წლის განმავლობაში.<ref name="რიშარიმეხუთე">{{Cite|რიშარი, ჟან|2002| გვ=381–383}}</ref>

შარლის მეფობასთან ერთად, [[ანჟუს დინასტია|ანჟუს დინასტიის]] იერუსალიმის შტოს მმართველობაც შეწყდა. [[კვიპროსის სამეფო|კვიპროსის]] ახალი მეფე გახდა [[ანრი II (კვიპროსი)|ანრი II]], [[ჰუგო III (კვიპროსი)|ჰუგო III]]-ის ვაჟი. მან მოახერხა ტამპლიერებთან მოლაპარაკება, რითაც ნაცვალ ედ დე პუალეშენს მოკავშირეები აღარ დარჩა. [[1286]] წლის [[24 ივნისი|24 ივნისს]] ანრი II-ის ფლოტი [[აკო|აკრაში]] შევიდა. თავიდან ედ დე პუალეშენმა თავის ფრანგო-სიცილიურ რაზმთან ერთად თავი ქალაქის ციტადელს შეაფარა, მაგრამ საკვების ამოწურვის შემდეგ ანრის დანებდა ([[1286]] წლის [[29 ივნისი]]).<ref name="რიშარიმეხუთე" />

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|5|87|ჟორდანია გ.}}
* {{cite book |last=რიშარი |first=ჟან |year=[[2002]] |title=ლათინო-იერუსალიმის სამეფო |publisher=ევრაზიის გამომცემელთა ჯგუფი |url=http://www.biblio.nhat-nam.ru/Latino-Ierusalimskoe_korolevstvo.djvu |location=[[სანქტ-პეტერბურგი]] |isbn=5-8071-0057-3 |ref=CITEREFრიშარი, ჟან2002 |accessdate=2018-05-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130525220150/http://www.biblio.nhat-nam.ru/Latino-Ierusalimskoe_korolevstvo.djvu |archivedate=2013-05-25 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130525220150/http://www.biblio.nhat-nam.ru/Latino-Ierusalimskoe_korolevstvo.djvu |date=2013-05-25 }}
* {{cite book |last=ჰოლტი|first=პიტერ მალკოლმ |year=[[1989]] |title=ჯვაროსნული ლაშქრობები: ახლო აღმოსავლეთი მეთერთმეტე საუკუნიდან 1517 წლამდე |publisher=Longman |location= |isbn=|ref=CITEREFჰოლტი1989}}
* {{cite book |last=ტიერმანი|first=ქრისტოფერ |year=[[2006]] |title=ღმერთის ომი: ჯვაროსნული ლაშქრობების ახალი ისტორია |publisher=Penguin/Allen Lane and Harvard University Press |location= |isbn=|ref=CITEREFტიერმანი2006}}
* {{cite book |last=ასბრიჯი |first=თომას |year=[[2004]] | title=პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა: ახალი ისტორია |location=[[ოქსფორდი]] |ref=CITEREFასბრიჯი2004}}
* {{cite book |last=რაილი-სმიტი |first=ჯონათან |year=[[1991]] | title=პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა და ჯვაროსნობის იდეა |location= [[პენსილვანია]] |ref=CITEREFრაილი-სმიტი1991}}
* {{cite book |last=რანსიმენი |first=სტივენ |year=[[1950]] | title=ჯვაროსნული ლაშქრობების ისტორია |volume=ტ. I: პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა და იერუსალიმის სამეფოს ჩამოყალიბება |location=[[კემბრიჯი]] |ref=CITEREFრანსიმენი1950}}
* {{cite book |last=რანსიმენი |first=სტივენ |year=[[1952]] | title=ჯვაროსნული ლაშქრობების ისტორია |volume=ტ. II: იერუსალიმის სამეფო და ფრანგული აღმოსავლეთი |location=[[კემბრიჯი]] |publisher= Cambridge University Press |ref=CITEREFრანსიმენი1952}}
* {{cite book |last=ტირი|first=ვილჰელმ დე |authorlink=ვილჰელმ დე ტირი |year=[[1943]] |title=ზღვის მიღმა ჩადენილი საქმეების ისტორია |publisher=Columbia University Press |location= |isbn=|ref=CITEREFვილჰელმ დე ტირი}}
* {{cite book |last=მედენი |first=თომას |year=[[2005]] | title=ჯვაროსნული ლაშქრობების ახალი კონტექსტის ისტორია |publisher= Rowman and Littlefield |ref=CITEREFმედენი2005}}
* {{cite book |last=მაიერი |first= ჰანს ელიზაბეთ |year=[[1988]] |title=ჯვაროსნული ლაშქრობები |edition=II გამოცემა |location=[[ოქსფორდი]] | publisher=Oxford University Press |ref=CITEREFმაიერი1988}}
* {{cite book |last=ედბარი|first=პიტერ უ. |year=[[1993]] |title= ჯვაროსნები და მუსლიმები მეცამეტე საუკუნის სირიაში |series= პროპაგანდა და განხეთქილება იერუსალიმის სამეფოში: ჰატინის წინაპირობები | volume= ტ. 1: პირველი ასწლეული |location=[[ლეიდენი]] |publisher= Brill |ref=CITEREFედბარი1993}}
* {{cite book |last=ჰამილტონი |first=ბერნარდ |year=[[2000]] | title=კეთროვანი მეფე და მისი მემკვიდრეები |location= [[კემბრიჯი]] |ref=CITEREFჰამილტონი2000}}
* {{cite book |last=ედბარი|first=პიტერ უ. |year=[[1991]] |title= კვიპროსის სამეფო და ჯვაროსნული ლაშქრობები, 1191–1374 |location=[[კემბრიჯი]] |publisher= Cambridge University Press |ref=CITEREFედბარი1991}}
* {{cite book |last=რაილი-სმიტი |first=ჯონათან |year=[[2005]] |edition= მეორე გამოცემა | title=ჯვაროსნული ლაშქრობები: ისტორია |publisher= Yale University Press |ref=CITEREFრაილი-სმიტი2005}}
* {{cite book |last=პოუელი |first=ჯეიმზ მ. |year=[[1986]] | title=ჯვაროსნული ლაშქრობის ანატომია: 1213–1221 |publisher= University of Pennsylvania Press |ref=CITEREFპოუელი1986}}
* {{cite book |last=რანსიმენი |first=სტივენ |year=[[1952]] | title=ჯვაროსნული ლაშქრობების ისტორია |volume=ტ. II: იერუსალიმის სამეფო და ფრანგული აღმოსავლეთი |location=[[კემბრიჯი]] |publisher= Cambridge University Press |ref=CITEREFრანსიმენი1952}}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{ჯვაროსნული სახელმწიფოები}}
{{ავტორიტეტული წყაროები}}

[[კატეგორია:ისტორიული სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:იერუსალიმის სამეფო|*]]
[[კატეგორია:ჯვაროსნული სახელმწიფოები]]