იხილეთ წყარო გვერდისთვის იოჰან ვოლფგანგ ფონ გოეთე

{{ინფოდაფა მწერალი}}
'''იოჰან ვოლფგანგ გოეთე''' ({{lang-de|Johann Wolfgang von Goethe}}; დ. [[28 აგვისტო]], [[1749]], [[მაინის ფრანკფურტი]] — გ. [[22 მარტი]], [[1832]], [[ვაიმარი]]) — [[გერმანელები|გერმანელი]] მწერალი, მოაზროვნე და სახელმწიფო მოღვაწე.

== ბიოგრაფია ==
დაიბადა შეძლებული ბიურგერის ოჯახში. სწავლობდა [[ლაიფციგი]]სა და [[სტრასბურგი]]ს უნივერსიტეტებში. სტრასბურგში დაუახლოვდა „ქარიშხლისა და შეტევის“ მოძრაობას, მალე მისი აღიარებული თავკაცი გახდა. „ქარიშხლისა და შეტევის“ პერიოდის გოეთესეულ გმირებში ერთი-მეორეს ერწყმის თავისუფლების პათოსი და უკიდურესი [[ინდივიდუალიზმი]].

დრამის „[[გეც ფონ ბერლიხინგენი]]“ ([[1773]]) გმირის ტრაგედია ისაა, რომ იგი ვერც ფეოდალებს მოსწყდა და ვერც ხალხს დაუკავშირდა ჯეროვნად. რომანში „[[ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი]]“ ([[1774]]) აისახა ტრაგიკული ვითარება იმჟამინდელი გერმანიისა, სადაც „ძალა უსულო იყო, ხოლო სული უძალო“ ([[ენგელსი, ფრიდრიხ|ენგელსი]]). ვერთერის ტრაგედია ისაა, რომ ძალზე ბევრი სურს და ძალზე ცოტა შეუძლია. იგი ზედმიწევნით რბილი და „ლირიკული“ პიროვნებაა საიმისოდ, რომ ყოფიერების ტრაგიკულ ასპარეზზე ღირსეული მორკინალობა შეძლოს. „ქარიშხლისა და შეტევის“ პერიოდში გოეთე წერდა ფილოსოფიურ ჰიმნებს ([[პრომეთე (გოეთე)|„პრომეთე“]], „[[მეეტლე კრონოსი]]“, „[[განიმედი]]“ და სხვ.). მათ გასდევს გოეთესეული „ნათელი ერესის“ კადნიერი იდეა, ღმერთთან ადამიანის სწორფერობის ტენდენცია. მძაფრი პანთეისტური მსოფლგანწყობითვეა განპირობებული ამ ჰიმნთა სალექსო ფორმა: თავისუფალი, შინაგან ექსპრესიას დაქვემდებარებული, რითმის უგულებელმყოფელი რიტმიკა.

[[1775]] გოეთე ვაიმარის სასახლის მინისტრი გახდა. გოეთეს ვაიმარული ცხოვრების პერიოდი „მომთმენიანი წინააღმდეგობით“ აღიბეჭდა; იძულებით კომპრომისზე წასვლა, „რეზინიაცია“ ერთადერთი გზა აღმოჩნდა საიმისოდ, რომ გოეთეს მტრულ ცხოვრებისეულ გარემოცვაში „[[ფაუსტი|ფაუსტისა]]“ და სხვა შედევრების შექმნა დასცლოდა. [[1786]] გოეთე ფარულად [[იტალია]]ს გაემგზავრა. [[იტალია|იტალიაში]] მან შეძლო ხელოვნებისა და მეცნიერების სიღრმეთა წვდომა. „ქარიშხლისა და შეტევის“ იდეოლოგიის რკალის გარღვევა და სინამდვილისადმი რეალისტური-პოზიტიური მიმართების დამყარება. [[იტალია|იტალიაში]] მოგზაურობა საფუძვლად დაედო გოეთეს ვაიმარულ [[კლასიციზმი|კლასიციზმს]].

== შემოქმედება ==
გოეთემ ყველა სხვა კლასიცისტზე უკეთ შეძლო ანტიკური ხელოვნების სახეთა მოდერნიზაცია, მათი შევსება საკუთარი შინაარსით („[[იფიგენია ტავრიდა]]ში“, გამოქყვენდა [[1787]]; „პანდორა“, [[1808]]). იტალიაში დაწერა გოეთემ ციკლი „[[რომაული ელეგიები]]“. ამ პერიოდში შეიქმნა ნაშრომი „იტალიური მოგზაურობა“ (ტ. 1-3, გამოქყვენდა 1816-29). 1788 გოეთე იტალიიდან დაბრუნდა. მის „ვაიმარულ“ ნაწარმოებებში მკვეთრად გამოვლინდა რეზინიაციის პრობლემა, თუმცა პირველ ხანებში გოეთე სავსებით და ერთბაშად მაინც არ გასდგომია „ქარიშხლისა და შეტევის“ სულისკვეთებას (დრამები „[[ეგმონტი]]“, [[1788]]; „[[ტორკვატო ტასო]]„, გამოქყვენდა [[1790]]; რომანი „[[შერჩევითი ნათესაობა]]“, [[1809]] და სხვ.).

გოეთეს ყველაზე ტრაგიკული, თავისი ჩანაფიქრით შემზარავი პიესაა „ტორკვატო ტასო“. ხელოვანი ტასო, რომელსაც სასახლის კარზე იახლოვებენ, არ სჯერდება მასხარად ყოფნას და ჰერცოგის დასაც კი შეიყვარებს. ესაა მისი ტრაგიკული დანაშაული, რომლის არსს გამოხატავს პირფერი კარისკაცის ანტონიოს „სიბრძნე“: ყველამ თავისი ადგილი უნდა იცოდეს. დრამას ქვეტექსტად გასდევს: გოეთე მხოლოდ მწარე გამოცდილების კარნახით ეთანხმება ანტონიოს, გულით კი ტასოს თანაუგრძნობს, რომლის კადნიერ პრეტენზიას მისივე ადამიანური დიდბუნებოვნობა ასაზრდოებს. მაღალი ტრაგიკული პათოსი, რითაც გაგიჟებული ტორკვატო საკუთარ დანაშაულს ცნობს, ააშკარავებს, თუ რა მწვავედ განიცადა გოეთე-გენიოსმა ვაიმარის კარისკაცად თავისი გარდასახვის აუცილებლობა. [[1789]] [[საფრანგეთის რევოლუცია]] საკუთარ ფილოსოფიურ-მეცნიერულ ძიებასთან ერთად გოეთეს მსოფლმხედველობრივი მრწამსის წყაროდ იქცა.

გოეთემ რევოლუციურ თემას უძღვნა ნაწარმოებები: „[[მოქალაქე გენერალი]]“ ([[1793]]), „[[აჯანყებულნი]]“, „[[ვენეციური ეპიგრამები]]“ ([[1796]]), „[[ჰერმანი და დოროთეა]]“ ([[1798]]), „[[რაინიკე მელა]]“ ([[1794]]), „[[უკანონო ასული]]“ ([[1799]]-[[1803]]) და სხვ. ყოფიერების რევოლუციის რიტმის ტრაგიკული ხასიათს გამოხატავს გოეთეს „[[ფაუსტი|ფაუსტის]]“ ძირითადი კონცეფციის შემცველი ექსპოზიცია „პროლოგი ცაში“ ([[1797]]-[[1800]]). გოეთეს დამოკიდებულება რევოლუციისადმი არც აპოლოგეტურია და არც ნიჰილისტური. იგი მოვლენის ანალიტიკურ-კრიტიკულ განსჯას ემყარება და საბოლოოდ პოზიტიურია. გოეთეს რწმენით, ყოველი დიდი იდეა ტირანულად მოქმედებს თავისი დამკვიდრების პროცესში. „იაკობინურ ძალდატანებას“ იგი პრინციპულად არ უარყოფდა. გოეთე მის მიმართ კრიტიკულად განეწყო 90-იან წლებში, როცა იაკობინელთა საქმიანობა რევ. ამაღლებულ იდეათა პროფანაციად აღიქვა. [[1796]] გოეთემ [[შილერი, ფრიდრიხ|შილერთან]] ერთად გამოაქვეყნა ეპიგრამების ციკლი „[[ქსენიები]]“. ამ პერიოდში დაწერა რომანი „[[ვილჰელმ მაისტერი]]“ ორ ნაწილად: „ვილჰელმ მაისტერის განსწავლის წლების“ ([[1796]]) გმირი ინდივიდუალიზმითაა შეპყრობილი და ობიექტურ სინამდვილესთან გადაუჭრელი წინააღმდეგობის გამო სულიერი კრახის წინაშე დგება; „ვილჰელმ მაისტერის მგზავრობის წლები, ანუ ხელის ამღებნი“ ([[1829]]) გვიჩვენებს ეგოისტის გარდასახვას ჭეშმარიტ ადამიანად, კაცურ კაცად. 
[[ფაილი:Johann Wolfgang Goethe 1811.jpg|thumb|right|იოჰან ვოლფგანგ ფონ გოეთე]]
გოეთემ მუშაობა დაიწყო ავტობიოგრაფიულ წიგნზე „პოეზია და სინამდვილე“ (ნაწ., 1-4 გაბოქვეყნდა [[1811]]-[[1833]]), დაწერა დრამა „ეპიმენიდეს გამოღვიძება“ ([[1815]]), ლექსების ციკლი „დასავლურ-აღმოსავლური დივანი“ ([[1813]]-[[1819]]). „დივანს“ ბოლომდე გასდევს სამყაროს ერთიანობისა და „მშვენიერი ადამიანის“ იდეა; გოეთე არ კმაყოფილდება ბუნებასთან ღმერთის მხოლოდ პანთეისტური გაიგივებით. იგი ადამიანს აღაზევებს ბუნება-ღმერთზე და „მსოფლიო გონთან“ მორკინალ არსებად წარმოგვიდგენს. ადამიანის ეს გაღმერთება გვევლინება ხანდაზმული გოეთეს მთელი ფილოსოფიური პოეზიის, როგორც ლირიკის, ისე „ფაუსტის“, ზეიდეად.

==ფაუსტი==
გოეთეს შემოქმედების მწვერვალია „ფაუსტი“ ( I ნაწ. [[1801]], გამოქვეყნდა [[1808]], II ნაწ. [[1832]]), რომელსაც იგი თითქმის მთელი სიცოცხლე წერდა. „ფაუსტში“ გარდამავალი ეპოქის მრავალსაუკუნოვანი კულტურული მემკვიდრეობაც ჯამდება და მომავალ ისტორიულ ეტაპთა პროფილიც ისახება. მსოფლიო პოეზიის ერთ-ერთი უღრმესი რეალისტური ქმნილება სიმბოლურ-ალეგორიული სტილის ნაწარმოებია; სახეთა და ეპოზოდთა უმეტესობა სიმბოლური ხასიათისაა და ორ აზრს შეიცავს ― პირდაპირსა და გადატანითს, რომელიც ღრმა ფილოსოფიურ აზრს გამოხატავს. ჭარბად გვხვდება ალეგორიული, ქარაგმული სახეები, რომლებიც უზოგადეს იდეებსა და მოვლენებს მიანიშნებენ (მაგ., ტრაგედიის ექსპოზიცია და ფინალი, რომელთა ერთიანობა ნაწარმოების დედააზრს გამოხატავს); ფაუსტი განასახიერებს ადამიანის სულის კადნიერ ლტოლვას თავისი ემპირიული ყოფის შეზღუდულობათა დასაძლევად. მაღალი ჰუმანისტური იდეალისათვის, ახლისათვის ჭიდილი მიმდინარეობს „უკანასკნელ საზღვარზე“, „ყოფიერების კიდეზე“.

ფაუსტის ძალთახმევა მოქმედებს ყოველგვარი კომპრომისის გარეშე, მთელი სისრულით, აბსოლუტური მასშტაბებით. ფაუსტის ანტაგონისტურად გვევლინება ბოროტი სული [[მეფისტოფელი]]. მისი სამყარო [[ცინიზმი]]სა და უნაყოფო გონებამახვილობის, [[ნიჰილიზმი]]სა და უსულგულობის ნიშნითაა დადაღული. მეფისტოფელის ერთადერთი ღირებულება ისაა, რომ მისი ნეგატიურობა ფაუსტს იმპულსად ექცევა პოზიტიურისაკენ სწრაფვაში. ნაწარმოების I ნაწილში ფაუსტი ინდივიდუალისტად გვევლინება, რომელიც თვითდადგინებისაკენ სწრაფვას საკუთარი სურვილით საზღვრავს. II ნაწილში ფაუსტს ცდომილებათა დაძლევის გზაზე თანდათანობით მოთხოვნილებად ექცევა „საზოგადო თავისუფლების“ პრინციპი. მას ბუნებისა და საზოგადოების გარდაქმნის იდეა მოიცავს. ამ „დიადი საქმის“ განხორციელების ჟამს ფაუსტს აუცილებლობად ექცევა რადიკალური ზომების მიღება (ბავკიდასა და ფილემონის ეპიზოდი).

ფაუსტის „მშვენიერი წამის“ პოტენციურ არსად გვევლინება „თავისუფალ მიწაზე თავისუფალი შრომის“ დამკვიდრება. ტრაგედიის I ნაწ. ხალასი პოეზიით, ემოციურობითა და დინამიკით აღსავსე შედევრია ხელოვნებისა; II ნაწ., [[მანი, თომას|თ. მანის]] თქმით, სანახევროდ ფეერიას წარმოადგენს და სანახევროდ მსოფლიო ეპოსს, რომელშიც [[გერმანული ენა (DSH)|გერმანული ენის]] ყველა წყარო ჩქეფს. მისი ყოველი ეპიზოდი გასაოცარია და ბრწყინვალე, ღრმა აზრითა და დიდებულებით გამორჩეული. სცენა ფარსალიის ველებზე და პენეისზე, ელენეს ლეგენდის ჰუმორისტული წარმოდგენა ისეთი მხიარულებითა და სიმსუბუქით ბრწყინავს, რომ ამ ნაწარმოებთან ყოველი შეხება აღგვაფრთხოვანებს, ხელოვნების წყურვილს გვიღვიძებს.

== ფილოსოფია ==
გოეთე მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე ფილოსოფიური პოეტია. [[ბენედიქტ სპინოზა]]ს მსგავსად, იგი ღმერთთან გაიგივებულ ბუნებას მიიჩნევს causa sui-დ ანუ ყოველივეს მიზეზად. უმთავრესი, რასაც გოეთე „სპინოზიზმს“ მატებს, არის ის, რომ ბუნება-სუბსტანციას არსებითი თვისების სახით აკუთვნებს მოძრაობას. გოეთეს მოძრაობა წარმოდგენილი აქვს არა მექანიკური დინამიკის, არამედ სიმპათიური და პოეტური „მისწრაფების“, სამყაროს „სასიცოცხლო სულის“ სახით. მოძრაობის გამოსახატავად გოეთე იყენებს [[არისტოტელე]]სა და [[გოტფრიდ ლაიბნიცი]]ს ტერმინს „ენტელექიას“, ოღონდ ისე, რომ ამ იდეალისტურ ცნებას საკუთრივ შინაარსს უკარგავს. გოეთემ ბუნების დიალექტიკური კონცეფცია შეიმუშავა. მისი დიალექტიკის პრინციპია დაპირისპირება და აღმასვლა, ცენტრალური ცნებებია „მეტამორფოზა“ და „პირველფენომენი“. გოეთეს მატერიალური-დიალექტიკური სინთეზისათვის არ მიუღწევია, მაგრამ მძლედ იკაფავდა გზას მისკენ. ესთეტიკაში გოეთე იზიარებს არისტოტელესეულ „მიმეზისის“ ანუ ბუნებისადმი ხელოვნების „მიბაძვის“ კლასიკურ-რეალისტურ თეორიას.

== ბუნებისმეტყველება ==
გოეთეს ისტორიული მნიშვნელობის შრომები აქვს ბუნებისმეტყველობის დარგში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია გოეთეს მიერ ყბათაშორისო ძვლის აღმოჩენა ([[1784]]), მისი ნაშრომი მცენარეთა მეტამორფოზის შესახებ ([[1790]]); მანვე შემოიღო ტერმინი „[[მორფოლოგია (ბიოლოგია)|მორფოლოგია]]“. მცენარეთა და ცხოველთა ორგანიზმების აგებულების შესახებ გამოთქმული უმნიშვნელოვანესი დებულების გამო გოეთეს თავის დიდ წინამორბედად თვლიდა [[ჩარლზ დარვინი|ჩ. დარვინი]]. გოეთეს მეცნიერულ შესწავლას საფუძველი ჩაუყარა [[მარქსიზმი]]ს კლასიკოსებმა.

== საქართველოში ==
გოეთესადმი ინტერესი [[საქართველო|საქართველოში]] [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნეში]] გამოვლინდა და დღითი დღე იზრდება. ამას მოწმობს პოეტის ნაწარმოებთა თარგმანები, მისი ღრმად [[ჰუმანიზმი|ჰუმანისტურ]] პრობლემატიკის მრავალასპექტოვანი ძიებანი და მეცნიერული შესწავლის წარმატებითი ცდები. ჩვენში გოეთეს მემკვიდრეობის შესწავლის ცენტრის [[გოეთეს საერთაშორისო საზოგადოება|გოეთეს საერთაშორისო საზოგადოების]] ქართული განყოფილება.

==ბიბლიოგრაფია==
* ''ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი'' (1774)
* ''ვილჰელმ მაისტერის სწავლების წლები'' (1796)
* ''ფაუსტი I ნაწილი'' (1808)
* ''ფაუსტი II ნაწილი'' (1832)
 
== ლიტერატურა ==
{{ქსე|3|202-203}}
{{ქე|2|75-76|თეთრუაშვილი ლ.}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons category|Johann Wolfgang von Goethe}}
{{ვიკიციტატა}}
* {{Find a Grave|1185}}
* {{Britannica|237027}}
* {{Gutenberg author |id=Goethe,+Johann+Wolfgang+von }}
* {{Internet Archive author |search=Goethe}}
* {{Librivox author |id=63}}
* {{ChoralWiki|prep=of|comp='s texts}}
* [http://www.tavisupleba.org/content/faust/24660114.html გოეთეს „ფაუსტი“, დავით წერედიანის თარგმანი]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{რომანტიზმი}}

{{DEFAULTSORT:გოეთე, იოჰან ვოლფგანგ}}
[[კატეგორია:გერმანელი მწერლები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1749]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1832]]
[[კატეგორია:იოჰან ვოლფგანგ ფონ გოეთე|გ]]
[[კატეგორია:ილუმინატების წევრები]]
[[კატეგორია:XVIII საუკუნის გერმანელი დრამატურგები]]
[[კატეგორია:XVIII საუკუნის გერმანელი რომანისტები]]
[[კატეგორია:XVIII საუკუნის გერმანელი ფილოსოფოსები]]
[[კატეგორია:XIX საუკუნის გერმანელი დრამატურგები]]
[[კატეგორია:XIX საუკუნის გერმანელი რომანისტები]]
[[კატეგორია:XIX საუკუნის გერმანელი ფილოსოფოსები]]
[[კატეგორია:განმანათლებელი ფილოსოფოსები]]
[[კატეგორია:გერმანელი ავტობიოგრაფები]]
[[კატეგორია:გერმანულენოვანი პოეტები]]
[[კატეგორია:გერმანელი პოეტები]]
[[კატეგორია:ლაიფციგის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულები]]
[[კატეგორია:ფრანკფურტელი მწერლები]]
[[კატეგორია:რომანტიკოსი პოეტები]]
[[კატეგორია:ზალცბურგის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულები]]
[[კატეგორია:პანთეისტები]]