იხილეთ წყარო გვერდისთვის იტალიური ომები

{{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი
|კონფლიქტი=იტალიური ომები
|ნაწილი=
|სურათი=[[ფაილი:Battle of Pavia, oil on panel.jpg|300px]]
|სათაური=''[[პავიას ბრძოლა]]'', ცნობილი ფრანგი მხატვრის ნამუშევარი (XVI საუკუნე)
|თარიღი=1494–1559
|მდებარეობა=[[სამხრეთ ევროპა|სამხრეთ]] და [[დასავლეთ ევროპა]]
|ტერიტორია=
|შედეგი=[[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგთა]] გამარჯვება, ესპანეთი მნიშვნელოვან ძალად გადაიქცა
|მხარე1=[[ადრეული თანამედროვე საფრანგეთი|საფრანგეთი]],<br /> [[ვენეციის რესპუბლიკა]],<br /> [[შოტლანდიის სამეფო|შოტლანდია]],<br /> [[ესპანეთი]],<br /> [[ოსმალეთის იმპერია]]
|მხარე2=[[საღვთო რომის იმპერია]],<br /> [[ნეაპოლიტანიის სამეფო]],<br /> [[მილანის საჰერცოგო]],<br /> [[პაპის ოლქი]],<br /> [[ფლორენცია]],<br /> [[ინგლისის სამეფო|ინგლისი]]
}}
{{იტალიური ომები}}
{{იტალიის ისტორია}}

[[ფაილი:Northern Italy in 1494.png|300px|thumb|ჩრდილოეთი იტალია 1494 წ.]]
'''იტალიური ომები 1494-1559''' — სამხედრო ლაშქრობები და ომები უმთავრესად [[იტალია|იტალიის]] მიწა-წყალზე. მიმდინარეობდა რამდენიმე ეტაპად. მთავარი მონაწილენი იყვნენ [[საფრანგეთი]], [[ესპანეთი]] და „[[საღვთო რომის იმპერია]]“ (აგრეთვე დროდადრო ინგლისი, პაპი და იტალიის სახელმწიფოები), წარმოებდა იტალიაზე ბატონობისა და ევროპაში ჰეგემონობისათვის. 

== პირველი იტალიური ომი ==
იტალიური ომები წამოიწყო [[შარლ VIII (საფრანგეთი)|შარლ VIII]]-მ, რომელმაც როგორც ანჟუელთა მემკვიდრემ, პრეტენზია გამოაცხადა [[ნეაპოლის სამეფო]]ზე. [[1495]] წელს შარლ VIII დაეუფლა ნეაპოლს. საფრანგეთის გაძლიერებამ შეაშფოთა, როგორც იტალია, ისე სხვა ევროპული სახელმწიფოები. ფრანგების გასაძევებლად 1495 წლის მარტში შეიქმნა ე.წ. „[[წმინდა ლიგა]]“ ანუ „ვენეციის ლიგა“, [[ვენეცია|ვენეციის]], [[მილანი]]ს, [[რომის პაპი]]ს, იმპერატორ [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]-ისა და [[ფერდინანდ II (არაგონი)|ფერდინანდ II არაგონელის]] მონაწილეობით. [[1496]] წლის დეკემბერში საფრანგეთი იძულებული იყო გაეყვანა გარნიზონთა ნარჩენები ნეაპოლის სამეფოდან. 

== მეორე იტალიური ომი ==
იტალიური ომები განაახლა [[ლუი XII (საფრანგეთი)|ლუი XII]]-მ, რამდენიმე გამარჯვების შემდეგ [[1499]]-[[1500]] წწ. იგი დაეუფლა [[მილანის საჰერცოგო]]სა და მთელ [[ლომბარდია]]ს. [[1501]]-[[1502]] წწ. საფრანგეთისა და ესპანეთის ჯარებმა დაიპყრეს ნეაპოლის სამეფო, მაგრამ მალე მათ შორის თანხმობა დაირღვა და მდინარე გარილიანოსთან ბრძოლაში ([[1503]] წლის [[29 დეკემბერი]]) დამარცხების შემდეგ საფრანგეთი იძულებული გახდა დაეტოვებინა ნეაპოლის სამეფო, რომელსაც ესპანეთი დაეუფლა [[ბლუის ხელშეკრულება|ბლუის ხელშეკრულების]] საფუძველზე.

== კამბრეს ლიგის ომი ==
[[ფაილი:Pope_Julius_II.jpg|200px|მინი|მარცხნივ|პაპი [[იულიუს II]], [[რაფაელი]]ს ნახატი]]
იტალიური ომების შედეგად [[ვენეციის რესპუბლიკა]] გაძლიერდა. ამან ვენეციის წინააღმდეგ აამხედრა არა მარტო საფრანგეთი და ესპანეთი, არამედ იტალიური სახელმწიფოებიც. [[1508]] წლის დეკემბერში პაპ [[იულიუს II]]-ის ინიციატივით შედგა ანტივენეციური, ე.წ. [[კამბრეს ლიგა]], რომელშიც შევიდნენ პაპი, საფრანგეთი, ესპანეთი, „საღვთო რომის იმპერია“, [[ფლორენცია]], [[ფერარა]], [[მანტუა]] და იტალიის ზოგიერთი სხვა სახელმწიფო. [[1509]] წლის 14 მაისს საფრანგეთმა ანიადელოსთან დიდი გამარჯვება მოიპოვა ვენეციაზე, ხოლო ივნისში იმპერატორმა დაიპყრო ქალაქები [[ვერონა]] და [[ვინჩენცა]]. მაგრამ ვენეცია შეუთანხმდა ესპანეთსა და პაპს და მიაღწია კამბრეს ლიგის დაშლას. ამავე დროს საფრანგეთის გაძლიერებამ ჩრდილოეთ-დასავლეთ იტალიაში გამოიწვია ძალთა გადაჯგუფება: პაპ იულიუს II-ის ხელმძღვანელობით საფრანგეთის წინააღმდეგ შეიქმნა ე.წ. „[[წმინდა ლიგა]]“ ([[1511]] წ. [[ოქტომბერი]]), რომელშიც შევიდნენ პაპი, [[ვენეცია]], ესპანეთი, [[ინგლისი]], და შვეიცარიის კანტონები; საფრანგეთს მიემხრნენ მოდენა და ფერარა, [[ფლორენცია]]მ ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. მიუხედავად იმისა, რომ ფრანგებმა უკან დაახევინეს შვეიცარიელებს და [[1512]] წლის თებერვალში აიღეს [[ბოლონია]], ხოლო [[რავენა]]სთან ამავე წლის 11 აპრილს დაამარცხეს ესპანელები, საფრანგეთი იძულებული გახდა 1512 წლის განმავლობაში დაეტოვებინა ლომბარდია. [[1513]] წლის დამლევს საფრანგეთი დაუზავდა ესპანეთს, ხოლო [[1514]] წლის აგვისტოში - ინგლისს.

[[საფრანგეთი]]ს მეფე [[ფრანსუა I (საფრანგეთი)|ფრანსუა I]]-მა ტახტზე ასვლისთანავე განაახლა იტალიური ომები. ფრანგებმა ვენეციელების დახმარებით [[1515]] წლის 13-14 სექტემბერს, [[მარინიანოს ბრძოლა]]ში სასტიკად დაამარცხეს მილანის ჰერცოგის მიერ დაქირავებული შვეიცარიელები. საფრანგეთი დაეუფლა მილანსა და [[პავია]]ს, ხოლო ვენეცია - ბერგამოსა და [[ბრეშა]]ს. ფრანსუა I დაუზავდა პაპს და [[1516]] წლის ნოემბერში დადო ე.წ. „[[მუდმივი ზავი]]“ შვეიცარიის კანტონებთან. საფრანგეთ ესპანეთს შორის დადებულმა1516 წლის [[ნუაიონის ზავი|ნუაიონის ზავმა]] დაამტკიცა საფრანგეთის უფლებები მილანზე, ხოლო ესპანეთისა - ნეაპოლზე.

== ფრანსუა I-ისა და კარლ V-ის პირველი ბრძოლა ==
[[ფაილი:Emperor charles v.png|200px|thumb|[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]], ესპანეთის მეფე]]
ესპანეთის მეფის [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლოს I]]-ის არჩევას „[[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]]“ იმპერატორად (კარლ V-ის სახელწოდებით) მოჰყვა იტალიური ომების ახალი ეტაპი. კარლ V-მ თავისი ვეებერთელა ტერიტორიებით შემორკალა მთელი საფრანგეთი და დაემუქრა მის ტერიტორიულ მთლიანობას. [[1521]] წელს განახლდა იტალიური ომები. 1521 წელს ბიკოკთან ფრანგების არმია, რომელშიც დაქირავებული [[შვეიცარიელები]]ც შედიოდნენ, დამარცხდა. ფრანგები დამარცხდნენ [[პავიის ბრძოლა]]შიც [[1525]] წლის 24 თებერვალს. ფრანსუა I ესპანელებს ტყვედ ჩაუვარდათ. [[1526]] წლის 14 იანვრის [[მადრიდის ზავი]]თ იგი იძულებული გახდა დაეთმო [[ესპანეთი]]სთვის მილანის საჰერცოგო და ფრანგული სამფლობელო - ბურგონის (ბურგუნდიის) საჰერცოგო, რომელზედაც პრეტენზიას აცხადებდა კარლ V.

== კონიაკის ლიგის ომი ==
მას შემდეგ რაც საფრანგეთის მეფე ფრანსუა I გათავისუფლდა ესპანელთა ტყვეობიდან და დაბრუნდა საფრანგეთში გადათქვა თავისი პირობა და ომი განახლდა. საფრანგეთმა [[1526]] წლის მაისში შეადგინა [[კონიაკის ლიგა]], რომელშიც შევიდნენ: საფრანგეთი, პაპი [[კლემენტ VII]], [[ვენეცია]], [[ფლორენცია]] და მილანის ჰერცოგი. 1526 წელს საფრანგეთმა იმპერიის წინააღმდეგ კავშირი შეკრა [[სულეიმან I|სულეიმან I კანუნთან]]. იმპერატორის დაქირავებულმა არმიამ [[1527]] წლის მაისში აიღო და ააოხრა [[ქალაქი]] [[რომი]], პაპი ტყვედ ჩავარდა და იძულებული გახდა იმპერატორთან სეპარატული ზავი დაედო. იტალიის მოკავშირეებს ჩამოშორებულმა საფრანგეთმაც [[1529]] წელს [[კამბრეს ზავი]] დადო იმპერატორთან, რომლის მიხედვითაც ნეაპოლის სამეფო გამოცხადდა ესპანეთის სამფლობელოდ.

== ფრანსუა I-ისა და კარლ V-ის მესამე ბრძოლა ==
[[1527]] წელს რომის დაცემამ, რეფორმაციის წარმატებამ [[გერმანია]]ში და [[ინგლისი]]ს მეფე [[ჰენრი VIII (ინგლისი)|ჰენრი VIII]]-სა და კათოლიკურ ეკლესიას შორის განხეთქილებამ შეასუსტა [[რომის პაპი]]ს პოზიციები, ამის გამო იგი აქტიურად აღარ ერეოდა იტალიურ ომებში. [[1530]]-იანი წლების დასაწყისში იტალიურმა ომებმა მიიღეს ესპანელ [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგებსა]] და ფრანგ [[ვალუა (დინასტია)|ვალუას დინასტიას]] შორის [[ევროპა]]ში ჰეგემონიისათვის ბრძოლის ხასიათი. იტალიური ომების განახლება მოჰყვა მილანის ჰერცოგის ფრანჩესკო II სფორცას გარდაცვალებას [[1535]] წელს. კარლ V-მ ლომბარდია სასწრაფოდ გამოაცხადა ესპანეთის საკუთრებად. ამის საწინააღმდეგოდ ფრანსუა I-მა პრეტენზიები გამოთქვა მილანზე და სავოიაზე. [[1536]] წელს საფრანგეთის ჯარებმა აიღეს [[ტურინი]] და დაიპყრეს მთელი [[სავოიის საჰერცოგო]], მაგრამ მილანამდე ვერ მივიდა. საპასუხოდ კარლ V შეტევაზე გადავიდა [[პროვანსი|პროვანსში]] და დაიკავა [[მარსელი]]. იტალიური ომების აღნიშნული ეტაპი დამთავრდა [[1538]] წელს [[ნიცის ზავი]]თ, რომელმაც შეინარჩუნა ესპანეთის ჰეგემონია [[იტალია]]ში.

== ფრანსუა I-ისა და კარლ V-ის მეოთხე ბრძოლა ==
ნიცის ათწლიანი ზავი დაირღვა [[1542]] წელს. [[1541]] წელს ესპანელმა ჯარისკაცებმა მოკლეს 2 ფრანგი ჯარისკაცი [[პავია]]ში.ამის საპასუხოდ საფრანგეთის მეფე ფრანსუა I-მა განაახლა ომი, დაიპყრო ესპანეთის მეფის სამფლობელები [[ლუქსემბურგი]] და [[რუსილიონი]], ამასთანავე მეფემ განაახლა კავშირი [[ოსმალეთი]]ს სულთან სულეიმან II-სთან. [[1543]] წელს საფრანგეთ-ოსმალეთის გაერთიანებულმა ესკადრამ აიღო [[ქალაქი]] [[ნიცა]], [[1544]] წლის 14 აპრილს საფრანგეთის სახმელეთო არმიამ დიდი გამარჯვება მოიპოვა [[ჩერეზოლეს ომი|ჩერეზოლესთან ომში]]. ამავდროულად იმპერატორისა და ინგლისის მეფის ჰენრი VIII-ის ჯარები შეიჭრნენ საფრანგეთის მიწა-წყალზე. ინგლისის ჯარმა დაიკავა [[ბულონი]], ხოლო ესპანეთის ჯარებმა [[სუასონი]]. [[გენუა]]ში და [[სიენა]]ში ანტიესპანუურმა აჯანყებებმა და ოსმალების ფლოტის გამუდმებულმა შეტევებმა კარლ V მოლაპარაკების მაგიდასთან მიიყვანა. [[1546]] წლის [[კრესის ზავი]]თ იტალიაში [[სტატუს ქვო]] შენარჩუნდა.

== უკანასკნელი იტალიური ომი ==
[[1551]] წელს ომი კვლავ განახლდა მოხუც კარლ V-სა და [[ანრი II (საფრანგეთი)|ანრი II]]-ს შორის. ფრანგებმა პიემონტში [[1555]] წელს დაიპყრეს კასალე, კარლ V-ის გადადგომის შემდეგ ([[1556]] წ.) ანრი II განაგრძობდა ბრძოლას [[ფილიპე II (ესპანეთი)|ფილიპე II]]-ის წინააღმდეგ. [[1557]] წელს [[საფრანგეთი]]ს არმიამ [[ფრანსუა გიზი]]ს სარდლობით გაილაშქრა ნეაპოლზე, სამაგიეროდ [[ესპანეთი]]ს არმია ნიდერლანდიდან შეიჭრა ჩრდილოეთ საფრანგეთში. 1557 წლის 10 აგვისტოს სენ-კანტენთან საფრანგეთის მძიმე დამარცხებითა და [[პარიზი]]სათვის შექმნილი მუქარით ესპანეთმა აიძულა ფრანგები შეეწყვიტათ ნეაპოლზე ლაშქრობა. ხანგრძლივმა ომმა ფინანსურად გამოფიტა მებრძოლი მხარეები და აიძულა დაედოთ [[კატო-კამბრეზის ზავი]] ([[1559]] წლის აპრილი).

== შედეგები ==
ხანგრძლივი იტალიური ომების შედეგად საფრანგეთი გაძევებულ იქნა იტალიიდან, რომლის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილში დიდი ხნით გაბატონდა ესპანეთი. [[იტალია]] პოლიტიკურად დაქუცმაცებული დარჩა. 

== ლიტერატურა ==
* История Италии в 3-х тт. М., 1973
* Guicciardini, F. The History of Italy. Princeton, 1984

[[კატეგორია:საფრანგეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:ესპანეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:იტალიის ისტორია]]
[[კატეგორია:იტალიური ომები|*]]
[[კატეგორია:XV საუკუნის ომები]]
[[კატეგორია:XVI საუკუნის ომები]]