იხილეთ წყარო გვერდისთვის ლანჩხუთი

{{ინფოდაფა დასახლება
 |სტატუსი = ქალაქი
 |ქართული სახელი = ლანჩხუთი
 |მშობლიური სახელი = <nowiki></nowiki>
 |ქვეყანა = საქართველო
 |დაქვემდებარება = 
 |პანორამა = ქალაქი ლანჩხუთი.jpg
 |პანორამის სიგანე = 300
 |წარწერა = ქალაქის ხედი სოფელ შუხუთიდან
 |lat_dir = N |lat_deg = 42 |lat_min = 05 |lat_sec = 15
 |lon_dir = E |lon_deg = 42 |lon_min = 02 |lon_sec = 10
 |CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 |ქვეყნის რუკის ზომა = 295
 |რეგიონის რუკის ზომა = 295
 |რაიონის რუკის ზომა = 295
 |რეგიონის ტიპი = მხარე
 |რეგიონი = გურიის მხარე
 |რეგიონი ცხრილში = 
 |შიდა დაყოფა = 
 |რაიონის ტიპი = მუნიციპალიტეტი
 |რაიონი = ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი
 |მმართველის ტიპი = 
 |მმართველი = 
 |დაარსდა = 
 |პირველი ხსენება = XVII საუკუნე
 |წინა სახელები = 
 |სტატუსი-დან = 1961
 |ფართობი = 
 |მოსახლეობა = {{კლება}} 6395<ref name="აღწერა 2014"/>
 |აღწერის წელი = 2014
 |სიმჭიდროვე = 
 |აგლომერაცია = 
 |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 98,2 %<br />[[სომხები]] 1,0 %<br />[[რუსები]] 0,4 %
 |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლები]]
 |ეთნოქორონიმი = 
 |დროის სარტყელი = +4
 |DST = 
 |სატელეფონო კოდი = +995 494
 |საფოსტო ინდექსი = 2800
 |საავტომობილო კოდი = 
 |საიტი = lanchkhuti.gov.ge
 |კატეგორია ვიკისაწყობში = Lanchkhuti
}}
'''ლანჩხუთი''' — ქალაქი [[საქართველო]]ში, [[გურიის მხარე|გურიის მხარის]] [[ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი]]ს ადმინისტრაციული ცენტრი. ქალაქში არის სამი საჯარო და ერთი სამრევლო სკოლა, თეატრი. გამოდის ორი გაზეთი: „ლაჩხუთი+“ და „ჰო და არა“, მოქმედებს მუნიციპალური [[ბიბლიოთეკა]].

==გეოგრაფია==
მდებარეობს [[ოდიშ-გურიის დაბლობი|გურიის დაბლობზე]], [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 25 მ. ლანჩხუთში ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავაა, იცის თბილი [[ზამთარი]] და ცხელი [[ზაფხული]]. საშუალო წლიური ტემპერატურა 13,8&nbsp;°C, იანვარში 4,2&nbsp;°C, ივლისში 23&nbsp;°C, ნალექებია 1980 მმ წელიწადში.

ქალაქი დაშორებულია [[თბილისი]]დან 274 კმ-ით, [[ბათუმი]]დან 85 კმ-ით, [[ფოთი]]დან 42 კმ-ით. ლანჩხუთში არის რკინიგზის სადგური [[სამტრედია]]-[[მახინჯაური]]ს ხაზზე. გადის საერთაშორისო მნიშვნელობის გზა [[საქართველოს საავტომობილო მაგისტრალი ს12]].

===ლაშისღელე===
ლაშისღელე, იგივე ლაშე 1908 წელს ცალკე სოფლადაა აღრიცხული მოსახლეობით 618 ადამიანი. საბჭოთა პერიოდში ლანჩხუთის საქალაქო საბჭოში შედიოდა სოფელ ლაშისღელის ტერიტორია, რომელიც მდებარეობს მდინარეების — ლაშისღელესა და საჭინკლეს შორის, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 80 მ., ლანჩხუთის ცენტრიდან 1 კმ. ამჟამად ლაშისღელე ცალკე სოფლად აღარ მოიხსენიება.

== ეტიმოლოგია ==
ლეგენდის თანახმად სალაშქროდ მიმავალ [[თამარ მეფე]]ს ლანჩხუთის ტერიტორიაზე მისვლამდე ცხენებს ხუთი ლანჩის გამოცვლა დასჭირდა და ამის მიხედვით თითქოსდა ეს დასახელებაც აქედან მომდონარეობს.

ლანჩხუთის ეტიმოლოგია მკვლევართა შორის აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს. აკადემიკოს [[სიმონ ჯანაშია]]ს შეხედულებით, რომელიც შემდეგ გაიმეორა და განავრცო ზურაბ ჭუმბურიძემ, ქალაქის სახელი უკავშირდება [[მეგრული ენა|მეგრულ]]-[[ლაზური ენა|ჭანურ]] სიტყვა ჩხუ-ს (ჩხოუ-ს), რაც [[ძროხა]]ს ნიშნავს. ამრიგად, ლანჩხუთი აღნიშნავს საძროხეს.<ref>ზ. ჭუმბურიძე "რა გქვია შენ?" თბილისი, 1971 წ. გვ. 174.</ref>

სხვა მოსაზრება ეყრდნობა [[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს ციტატას ლანჩხუთის შესახებ:<ref>''ვახუშტი ბატონიშვილი'', „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“, თბილისი. 1941 წ. გვ.174</ref>

{{ციტატა|...აქ ერთვის რიონს მცირე მდინარე და ამ ფოთის აღმოსავლეთით, რიონის კიდესა ზედა არს ლანჩქუთი. ამ ლანჩქუთს სამხრით წამოვალს მთა საჯავახოს მთიდამ დასავლეთად...|ვახუშტი ბატონიშვილი}}

მისი მიხედვით ტიპონიმის თავდაპირველი ძირი იყო „ჩქუ“ და არა „ჩხუ“. „ჩქუ“ [[მეგრული ენა|მეგრულად]] სიტყვასიტყვით ნიშნავს „ჩანს“. ასე რომ, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ლანჩქუთი, იგივე ლანჩხუთი ნიშნავს „სამზერს“, „გადასახედს“. ამ მოსაზრებას ამყარებს ისიც, რომ უწინდელი სოფელი ლანჩქუთი მაღლობში, [[გურიის ქედი|გურიის ქედზე]] იყო გაშენებული და მოსახლეობამ ქვევით, დაბლობში მოგვიანებით გადაინაცვლა.<ref>ა''ღლონტი ლ.'', ტოპონომიკური ძიებანი I ტ. თბილისი, 1971 წ. გვ. 41</ref>

==ისტორია==
===XX საუკუნემდე===
წყაროებში პირველად მოხსენიებულია [[XVII საუკუნე]]ში. 1772 წელს იხსენიებს [[იოჰან გიულდენშტედტი]].<ref>{{წიგნი|სათაური=გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში|ტომი= I|გვერდები= 311-317|ადგილი= თბ.|წელი= 1962|გამომცემლობა=საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია}}</ref> 1874 წლის ოქტომბერში სოფელში საზოგადოების ხარჯით გაიხსნა ორკლასიანი სკოლა<ref>{{სტატია|სათაური=დროების კორესპონდენცია|გამოცემა=[[დროება (XIX საუკუნე)|დროება]]|ნომერი=34|წელი=21 მარტი, 1875| სახეობა=გაზეთი|გვერდები=2|ბმული=https://iverieli.nplg.gov.ge/handle/1234/157123}}</ref>1900 წელს გაიხსნა ბიბლიოთეკა.

===გურიის გლეხთა მოძრაობის დროს===
{{მთავარი|გურიის რესპუბლიკა}}
1902 წელს ლანჩხუთის სკოლის მასწავლებელი [[გრიგოლ ურატაძე]] იყო ერთ-ერთი ინიციატორი გურიის გლეხთა გამოსვლების დაწყებისა. 1903 წლის გაზაფხულზე, აქტიური ხვნა-თესვის პერიოდში გლეხებმა ბოიკოტი გამოაცხადეს მემამულეების მიწების იჯარით აღებასა და დამუშავებაზე.<ref>
{{წიგნი|ავტორი=[[თენგიზ ჟღენტი|ჟღენტი თ.]]|ბმული=https://dspace.nplg.gov.ge/simple-search?location=&query=&filtername=author&filtertype=equals&filterquery=%E1%83%9F%E1%83%A6%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%2C+%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%96&rpp=10&sort_by=score&order=desc|სათაური= 1905 წელი გურიაში|წელი= 1927|ადგილი=ტფილისი|გამომცემლობა=სახელგამი|გვ=11}}</ref> რევოლუციის პერიოდში გურიის კომიტეტმა შექმნა ლანჩხუთის რაიონი, რომლის წარმოამდგენელი იყო გრიგოლ ურატაძე. 1904 წლის 20 აპრილს პოლიციამ ჩასაფრების შედეგად მოკლა გლეხთა მოძრაობის ორი წევრი. ამას მოჰყვა ხალხმრავალი საპროტესტო მიტინგი და მიტინგის 14 მონაწილის დაპატიმრება. მოგვიანებით ქუთაისის ციხეში მოკლეს ლანჩხუთის ბოქაული მიქიაშვილი. 1905 წლის მარტში ჩატარდა გლეხთა შეხვედრა [[სულთან კრიმ-გირეი]]სთან მოლაპარაკებების მიზნით. 25 აგვისტოს ლაანჩხუთში გაიმართა შეიარაღებული დემონსტრაცია. 9 სექტემბერს ლანჩხუთში აჯანყებულები თავს დაესხნენ ჩაფრებს.<ref>{{წიგნი|ავტორი=[[გიორგი ხაჭაპურიძე|ხაჭაპურიძე გ.]]|ბმული= https://iverieli.nplg.gov.ge/handle/1234/339144 |სათაური=1905–1907 წლების რევოლუცია საქართველოში|ადგილი= თბილისი|წელი= 1955|გვ=112}}</ref> 22 ოქტომბერს აჯანყებულები შეიჭრნენ ლანჩხუთის პოლიციაში და გაიტაცეს იარაღი.<ref>{{წიგნი|ავტორი=მახარაძე ი.|სათაური=„გურიის რესპუბლიკა გურიის გლეხთა მოძრაობა 1902-1906 წლებში“ |გამომცემლობა= „აზრი"|ადგილი= თბილისი|წელი= 2016|ISBN=978-9941-9458-6-1|გვ=186}}</ref>

===1907-1917 წლებში===
1907 წლიდან ლანჩხუთის სასწავლებელი სამკლასიანი გახდა. 1912 წელს ლანჩხუთში იდგა წმინდა გიორგისა და ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესიები. ნათლისმცემლის ეკლესია ქვის იყო და ქვისავე გალავანი ჰქონდა, ხოლო წმინდა გიორგის ეკლესია კი ხით იყო ნაგები. მოქმედებდა ორკლასიანი საქალებო სკოლა. 1916 წელს ლანჩხუთში მოქმედებდა [[თეატრი]]. ამავე წლიდან ლანჩხუთის სამკლასიანი სასწავლებელი გადაკეთდა უმაღლეს პირველდაწყებით სკოლად. 

===საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ===
1922 წლის 26 მაისს სოფლის ცენტრში გაიმართა დიდი მიტინგი საქართველოს დამოუკიდებლობის დღის აღსანიშნავად. მიტინგი საბჭოთა ხელისუფლებამ დაარბია.<ref>{{წიგნი | | first= |ავტორი=[[ნიკიტა თალაკვაძე|თალაკვაძე ნ.]]| series= | სათაური=„მოქალაქე მღვდლის დღიურიდან“| გამომცემლობა=ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი |ადგილი=თბილისი |წელი=2013| origyear=| isbn=978-99940-28-77-1| edition=|გვ=256|url=}}</ref> ლანჩხუთი რაიონის ცენტრი გახდა 1930 წელს. ქალაქად გამოცხადდა 1961 წელს.

==მოსახლეობა==
{| class="wikitable" style="text-align:right"
|-
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი
|-
| 1893<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825007#?page=340 Кавказский календарь на 1894 год გვ. 340]</ref> || 3069 || ||
|-
| 1911<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003824988#?page=223 Кавказский календарь на 1912 год]</ref> || {{ზრდა}} 4382 || ||
|-
| 1922 || {{კლება}} 2500 || ||
|-
| 1939 || {{ზრდა}} 4153 || 1960 || 2193
|-
| 1959 || {{ზრდა}} 6738 || 3017 || 3721
|-
| 1970 || {{ზრდა}} 7837 || 3607 || 4230
|-
| 1979 || {{კლება}} 6506 || 2942 || 3564
|-
| 1989 || {{ზრდა}} 9021 || 4199 || 4822
|-
| 2002 || {{კლება}} 7873 || ||
|-
| 2014<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=7 ნოემბერი, 2016}}</ref> || {{კლება}} 6395 || ||
|}

==რელიგია==
ლანჩხუთში დგას ოთხი ეკლესია: ღვთისმშობლის, წმინდა ბარბარეს, იოანე ნათლისმცემლის და წმინდა პანტელეიმონის სახელობისა.

==კულტურა==
===მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი===
{{მთავარი|ლანჩხუთის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი}}
ლანჩხუთში არის [[ლანჩხუთის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი|მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი]], რომელიც დაარსდა [[1978]] წელს. დღესდღეობით მუზეუმში 7886 არქეოლოგიური, ნუმიზმატური, სახვითი ხელოვნების, ეთნოგრაფიული, ბუნების, ისტორიული ექსპონატია. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ძველი წელთაღრიცხვით IV საუკუნის ბრინჯაოს მუზარადი, ბრინჯაოს კოლხური ცულების კოლექცია, ანტიკური ხანის კერამიკა, IV საუკუნის ბრინჯაოს ჯვარი, XI საუკუნის ლაპიდარული წარწერა ქვაზე, გურული ცხენოსნების ამერიკაში მოგზაურობის ექსპონატები, [[ნოე ჟორდანია]]ს პირადი ნივთები და სხვ.

===სპორტი===
{{მთავარი|გურია ლანჩხუთი (საფეხბურთო კლუბი)}}
ქალაქ ლანჩხუთის ისტორიისა და მოსახლეობის იდენტობის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს საფეხბურთო კლუბი [[გურია ლანჩხუთი (საფეხბურთო კლუბი)|„გურია“]], რომელიც ორჯერ თამაშობდა [[საბჭოთა კავშირი]]ს უმაღლეს ლიგაში. კლუბი ჩამოყალიბდა [[1925]] წელს და ერქვა „კიმი“. სახელწოდება „გურია“ გუნდმა [[ოზურგეთი]]ს საფეხბურთო კლუბთან ორთაბრძოლაში მოიპოვა. ერთხელ მოიპოვა საქართველოს თასი, ხოლო ორჯერ დაკავა მეორე ადგილი საქართველოს ჩემპიონატში. ამჟამად კლუბი საქართველოს ჩემპიონატის უმაღლეს ლიგაში ასპარეზობს.

==ისტორიული ძეგლები==
ლანჩხუთის უბან აგარაკში შემორჩენილია ნაეკლესიარი გალავნის ფრაგმენტითა და სამრეკლოთი. ქვის ცილინდრული ფორმის, ოთხი მეტრი. სიმაღლის სამრეკლო ჩატანებულია გალავნის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხეში. ნაშენია ფლეთილი ქვით.<ref>{{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|8996||არა}}</ref>

== ცნობილი ადამიანები==
ლანჩხუთში დაიბადნენ:
* [[ნოე ჟორდანია]] - ქართველი პოლიტიკოსი, [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] მთავრობის თავმჯდომარე
* [[კონსტანტინე გვარჯალაძე]] - პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
* [[თევდორე ღლონტი]] - პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი, თსუ-ს რექტორი
* [[მელიტონ რუსია]] - პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
* [[ნოე ცინცაძე]] - პოლიტიკოსი, დამფუძნებელი კრების წევრი
* [[ფილიპე გოგიჩაიშვილი]] - ეკონომისტი
* [[მახარობელ ურუშაძე]] (1788) - სამხედრო მოღვაწე, პოლიტიკოსი
* [[აპოლონ ურუშაძე]] (1886) - სტომატოლოგი, პედაგოგი
* [[ავთანდილ ურუშაძე]] (1890) - სამხედრო მოღვაწე, პოლიტიკოსი
* [[ათინოგენ მენაღარიშვილი]] – აგროქიმიკოსი
* [[ვენერა ურუშაძე]] (1909) — მთარგმნელი
* [[ნოე ურუშაძე]] (1920) — სამხედრო პირი
* [[გიზო ჟორდანია]] (1920) — რეჟისორი 
* [[ჯონი ფირცხალაიშვილი]] (1947) - სამხედრო პირი
* [[ავთანდილ ჯორბენაძე]] (1951) - ექიმი, პოლიტიკოსი
* [[დავით კვირკველია]] - ფეხბურთელი

==დაძმობილებული ქალაქები==
*[[კუპიშკისის რაიონი]] {{დროშანიშანი|ლიეტუვა}} [[ლიეტუვა]]
*[[კოუდი (ვაიომინგი)|კოუდი]] {{დროშანიშანი|აშშ}}, [[აშშ]]

==გალერეა==
<gallery>
Lanchkhuti - Monument on main square.jpg|„აჯანყებული გურულის“ ძეგლი ლანჩხუთის ცენტრში
Center of Lanchkhuti.jpg|ქალაქის ცენტრი
Lanchkhuti Museum 2.jpg|ლანჩხუთის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი
Noe Zhordania Statue and square in Lanchkhuti.jpg|ნოე ჟორდანიას სკვერი და ბიუსტი
</gallery>

==ლიტერატურა==
{{ქსე|6|122|კვერენჩხილაძე, რ.}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.hodaara.ge/ გაზეთი "ჰო და არა"]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{გურია}}
{{ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი}}
{{საქართველოს ქალაქები}}

[[კატეგორია:ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ქალაქები]]