იხილეთ წყარო გვერდისთვის მანჭკვალას მატყუარა

{{ტაქსოდაფა
| სახელი =მანჭკვალას მატყუარა
| სურათის ფაილი =Hypholoma fasciculare LC0091.jpg
| სურათის წარწერა =
| სურათის აღწერა =
| სამეფო = სოკოები
| განყოფილება = ბაზიდიუმიანი სოკოები
| კლასი = [[აგარიკომიცეტები]]
| რიგი = [[ფირფიტოვანნი]]
| ოჯახი = [[სტროფარიასებრნი]]
| გვარი = [[ჰიფოლომა]]
| სახეობა = '''მანჭკვალას მატყუარა'''
| ლათ = ''Hypholoma fasciculare'' ([[Huds.]]:[[Fr.]])<br>[[P.Kumm.]] (1871)
| commons =
| itis =
| ncbi =
}}
'''მანჭკვალას მატყუარა''' ({{lang-la|''Hypholoma fasciculare''}}) — სოკოს სახეობა [[ჰიფოლომა]]ს გვარისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს მსოფლიოს ყველა კონტინენტს გარდა [[ანტარქტიდა|ანტარქტიდისა]].

შხამიანი სოკოა. მოწამვლის სიმპტომები მოიცავს დიარეას, ღებინებას, მხედველობის დარღვევასა და გონების დაკარგვას. იზრდება დამპალ და გამხმარ წიწვოვან და ფოთლოვან ხეებზე დიდ ჯგუფებად ზაფხულიდან შემოდგომამდე. გამოუცდელ მესოკოვეს იგი შეიძლება ადვილად აერიოს საჭმელად ვარგის სახეობებში როგორებიცაა: [[მანჭკვალა]], [[ზაფხულის მანჭკვალა]], [[ტყუბლა-სოკო]] და სხვა.

სოკო პირველად აღწერა ბრიტანელმა მიკოლოგმა [[უილიამ ჰადსონი|უილიამ ჰადსონმა]] 1778 წელს როგორც ''Agaricus fasccularis''.<ref name="William Hudson"/> მიმდინარე [[ბინომიალური ნომენკლატურა|ბინომიალური]] სახელწოდება მიანიჭა გერმანელმა მიკოლოგმა [[პაულ კუმერი|პაულ კუმერმა]] 1871 წელს<ref name="Paul Kummer"/>

'''სამეცნიერო სინონიმები''':
* {{btname|Naematoloma fasciculare|([[Huds.]]) [[P. Karst.]], 1880}}
* {{btname|Agaricus fascicularis|Huds., 1778}}{{basionym}}
* {{btname|Pratella fascicularis|(Huds.) [[Gray]], 1821}}
* {{btname|Geophila fascicularis|(Huds.) [[Quél.]], 1886}}
* {{btname|Dryophila fascicularis|(Huds.) Quél., 1888}}
* {{btname|Psilocybe fascicularis|(Huds.) [[Noordel.]], 1980}}

==აღწერა==
[[სოკოს ქუდი|ქუდის]] დიამეტრი — 2—7 სმ, თხელხორცოვანი, ზედაპირი მშრალი და გლუვია, ზოგჯერ დამსკდარია, თავიდან ამობურცულ-ზარისებრია, შემდეგ ამობურცულ-გაშლილი, მოყვითალო, მურა-მოყვითალო, ნაცრისფერ-ყვითელი, კიდეები ბოჭკოვან-ქერცლოვანი და უფრო ღია ფერის, ცენტრში უფრო მუქი ან მოწითალო-მურაა და ახასიათებს დაბალი, განიერი ბორცვაკი.

[[სოკოს რბილობი|რბილობი]] — ღია ყვითელი ან მოთეთრო, მკვრივი, სქელი, გაჭრისას ფერს არ იცვლის, ახასიათებს არასასიამოვნო სუნი და მეტად მწარე გემო,<ref name=":1"/> რომელიც მოხარშვის შემდეგ ქვრება, თუმცა შხამს არ კარგავს.

[[სოკოს ფეხი|ფეხის]] სიგრძე — 3-10 სმ-მდე, სისქე — 0,3—1 სმ, ცილინდრული, ძირისკენ შევიწროებული, ზოგჯერ მოგრეხილია, ფუყე, ბოჭკოვანი, ყვითელ-მომწვანო, ძირისკენ მურა ელფერით, ღია ყვითელი აბდლაბუდისებრი საყელოს ნარჩენებით, ვოლვის გარეშე.

[[ჰიმენოფორი]] — ფირფიტებიანი, ხშირი და თხელი, ფეხთან შეზრდილი, თავიდან ნაცრისფერ-ყვითელი, შემდეგ, მომწვანო, შავ-ზეთისხილისფერი, ზოგჯერ იისფერი ელფერით.

[[სპორების მტვერი]] — მეწამულ-ყავისფერი. [[სპორა|სპორები]] — ელიფსისებრი, გლუვი 6-7x3-4 [[მკმ]].<ref name ="Olerper77"/>

<gallery mode="packed" heights="90">
ფაილი:Hypholoma fasciculare 01.jpg
ფაილი:Hypholoma fasciculare IMG 1053.JPG
ფაილი:Mushroom family.JPG
ფაილი:Hypholoma fasciculare.jpg
ფაილი:Hypholoma fasciculare 59823.jpg
</gallery>

== გავრცელება და ეკოლოგია==
ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სოკოა მსოფლიოში, რომელიც ანტარქტიდის გარდა გვხვდება მსოფლიოს ყველა [[კონტინენტი|კონტინენტზე]], მათ შორის ბევრ კუნძულზე. ფართოდაა გავრცელებული [[ევროპა]]ში. [[საქართველო]]ში მანჭკვალას მატყუარა გავრცელებულია ყველა რეგიონში.<ref name="ნახუცრიშვილი"/>

საპროტროფია. იზრდება დამპალ და გამხმარ წიწვოვან და ფოთლოვან ხეებზე და მათ ფესვებზე, დიდ ჯგუფებად.<ref>{{საქართველოს სოკოები|172}}</ref>

'''სეზონი'''— ზაფხულიდან შემოდგომამდე, ზოგჯერ თბილი ზამთრის პერიოდშიც.<ref name="Hans E. Laux"/><ref name="Bruno Ceto/>

==ტოქსიკურობა==
შხამიანი სოკოა. იგი შეიცავს ტოქსიკურ სტეროიდებს ფასციკულოლ E და F.<ref name="Suzuki"/> მოწამვლის სიმპტომები ვლინდება მოხმარებიდან 5-10 საათში, რასაც თან ახლავს დიარეა, პირღებინება, მუცლის ტკივილი, მხედველობის დარღვევა, ჭარბი ოფლიანობა, გონების დაკარგვა<ref>Афанасьев И. М. Грибы. — М., 2014. — С. 84. — 264 с. — ISBN 5-86444-080-9.</ref> და დროებითი დამბლა. როგორც წესი, სიმპტომები სრულად ქრება 2-3 დღის შემდეგ.

დღემდე ამ სოკოთი გარდაცვალების არცერთი შემთხვევა  არ არის დადასტურებული. გამოუცდელ მესოკოვეს შესაძლოა ადვილად აერიოს რამდენიმე საჭმელად ვარგის სახეობაში, მაგალითად, როგორებიცაა [[მანჭკვალა]], [[ზაფხულის მანჭკვალა]], [[ტყუბლა-სოკო]] და სხვა. მათგან განსხვავებით მანჭკვალას მატყუარას აქვს მომწვანო-მოყვითალო ფირფიტები და უსიამოვნო სუნი.<ref>{{საქართველოს სოკოები|ჯორჯაძე|286}}</ref>

==მსგავსი სახეობები==
<gallery mode="packed" heights="90">
ფაილი:Armillaria mellea, Honey Fungus, UK 1.jpg|''[[Armillaria mellea]]''
ფაილი:Pholiota alnicola 679126.jpg|''[[Pholiota alnicola]]''
ფაილი::Flammulina velutipes 02.jpg|''[[Flammulina velutipes]]''
ფაილი:Galerina marginata 051106Cmed.jpg|''[[Galerina marginata]]''
ფაილი:2008-12-08 Hypholoma capnoides (Fr.) P. Kumm 31447 crop.jpg|''[[Hypholoma capnoides]]'' 
ფაილი:Hypholoma spec. - Lindsey 3b.jpg|''[[Hypholoma ericaeoides]]''
ფაილი:Hypholoma lateritium G3.jpg|''[[Hypholoma lateritium]]''
ფაილი:2011-12-24 Hypholoma marginatum (Pers.) J. Schröt 191080.jpg|''[[Hypholoma marginatum]]''
Hypholoma a1.JPG|''[[Hypholoma radicosum]]''
ფაილი:Kuehneromyces mutabilis.jpg|''[[Kuehneromyces mutabilis]]''
ფაილი::Leratiomyces ceres (2004).jpg|''[[Stropharia aurantiaca]]''
ფაილი:Psathyrella piluliformis.-.lindsey.jpg|''[[Psathyrella piluliformis]]''
</gallery>

==ლიტერატურა==
*{{საქართველოს სოკოები|ჯორჯაძე|286}}

==რესურსები ინტერნეტში==
*{{commonscat-inline|Hypholoma fasciculare}}
*{{Mycobank|152334}}
*{{IndexFungorum|152334}}
*[https://fungi.biodiversity-georgia.iliauni.edu.ge/hypholoma-fasciculare-huds-p-kumm/ მანჭკვალას მატყუარა] — საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია

==სქოლიო==
{{reflist|30em|refs=

<ref name="William Hudson">William Hudson: „Flora anglica“, vol. 2, Editura J. Nourse, Londra 1778, p. 615</ref>

<ref name="Paul Kummer">[[პაულ კუმერი|Paul Kummer]]: „Der Führer in die Pilzkunde: Anleitung zum methodischen, leichten und sicheren Bestimmen der in Deutschland vorkommenden Pilze mit Ausnahme der Schimmel- und allzu winzigen Schleim- und Kern-Pilzchen” (Ghid pentru știința micologiei, fără ciupercuțe de mucegai și prea mici mucoase și nucleici), cu 80 de ilustrații litografice, Editura E. Luppe, Zerbst 1871, p. 21, 71</ref>

<ref name=":1">{{cite book|last1=Trudell|first1=Steve|url=https://books.google.com/books?id=WevHvt6Tr8kC|title=Mushrooms of the Pacific Northwest|last2=Ammirati|first2=Joe|publisher=Timber Press|year=2009|isbn=978-0-88192-935-5|series=Timber Press Field Guides|location=Portland, OR|pages=206–207}}</ref>

<ref name ="Olerper77">{{cite book |author1=Nilsson, Sven  |author2=Persson, Olle | year = 1977 | title = Fungi of Northern Europe 2: Gill-Fungi | publisher = Penguin, New York | isbn = 0-14-063006-6}}</ref>

<ref name="Suzuki">{{cite journal |last1=Suzuki |first1=Kumiko |last2=Fujimoto |first2=Haruhiro |last3=Yamazaki |first3=Mikio |title=The toxic principles of ''Naematoloma fasciculare'' |journal=Chemical and Pharmaceutical Bulletin |volume=31 |issue=6 |year=1983 |pages=2176–8 |doi=10.1248/cpb.31.2176 |pmid=6685576 }}</ref>

<ref name="ნახუცრიშვილი">ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (რუს.). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინსტიტუტი. – თბილისი: „მეცნიერება“</ref>

<ref name="Bruno Ceto>Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 1, ed. a 5-a, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1979, p. 186-187, ISBN 3-405-12116-7</ref>

<ref name="Hans E. Laux">Hans E. Laux: „Der große Pilzführer, Editura Kosmos, Halberstadt 2001, p. 318-319, ISBN 978-3-440-14530-2</ref>

<ref name ="Olerper77">{{cite book |author1=Nilsson, Sven  |author2=Persson, Olle | year = 1977 | title = Fungi of Northern Europe 2: Gill-Fungi | publisher = Penguin, New York | isbn = 0-14-063006-6}}</ref>

<ref name="Suzuki">{{cite journal |last1=Suzuki |first1=Kumiko |last2=Fujimoto |first2=Haruhiro |last3=Yamazaki |first3=Mikio |title=The toxic principles of ''Naematoloma fasciculare'' |journal=Chemical and Pharmaceutical Bulletin |volume=31 |issue=6 |year=1983 |pages=2176–8 |doi=10.1248/cpb.31.2176 |pmid=6685576 }}</ref>

<ref name="ნახუცრიშვილი">ნახუცრიშვილი, ი., ყანჩაველი, ქ. და სხვ. (1986) საქართველოს სპოროვან მცენარეთა ფლორა (რუს.). საქ. სსრ მეცნ. აკად., ნ. კეცხოველის სახ. ბოტანიკის ინსტიტუტი. – თბილისი: „მეცნიერება“</ref>

<ref name="Bruno Ceto>Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 1, ed. a 5-a, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1979, p. 186-187, ISBN 3-405-12116-7</ref>

<ref name="Hans E. Laux">Hans E. Laux: „Der große Pilzführer, Editura Kosmos, Halberstadt 2001, p. 318-319, ISBN 978-3-440-14530-2</ref>

}}

[[კატეგორია:ჰიფოლომა]]
[[კატეგორია:შხამიანი სოკოები]]