იხილეთ წყარო გვერდისთვის მეორე მსოფლიო ომი

{{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი
|კონფლიქტი=მეორე მსოფლიო ომი
|ნაწილი=
|სურათი=[[ფაილი:Infobox collage for WWII.PNG|270px]]
|სათაური=
|თარიღი=1 სექტემბერი, 1939 – 2 სექტემბერი, 1945
|მდებარეობა=[[ევროპა]], [[წყნარი ოკეანე]], [[ატლანტის ოკეანე]], [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია]], [[ჩინეთი]], [[ახლო აღმოსავლეთი]], [[ხმელთაშუა ზღვა]] და [[აფრიკა]]
|casus=
|შედეგი=[[მოკავშირეები|მოკავშირეეების]] გამარჯვება, [[გაერო]]ს შექმნა, [[აშშ]]-სა და [[სსრკ|საბჭოთა კავშირის]] ზესახელმწიფოებად ქცევა, [[NATO]]-სა და [[ვარშავის პაქტი]]ს შექმნა, [[ცივი ომი]]ს დაწყება. [[#მეორე მსოფლიო ომის შედეგები|მეტი...]]
|ტერიტორია=
|მხარე1='''[[მოკავშირეები]]'''
|მხარე2='''[[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო]]'''
|მეთაური1={{plainlist|
* {{დროშანიშანი|სსრკ}} '''[[იოსებ სტალინი]]'''
* {{დროშანიშანი|აშშ}} '''[[ფრანკლინ რუზველტი|ფრანკილინ რუზველტი]]''' (1941—1945)
* {{დროშანიშანი|აშშ}} [[ჰარი ტრუმანი]] (1945)
* {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} '''[[ნევილ ჩემბერლენი]]''' (1939—1940)
* {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} [[უინსტონ ჩერჩილი]] (1940—1945)
* {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} [[კლემენტ ეტლი]] (1945)
* {{დროშანიშანი|ჩინეთის რესპუბლიკა}} [[ჩან კაიში]]
}}
|მეთაური2={{plainlist|
* {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} '''[[ადოლფ ჰიტლერი]]''' (1939—1945)
* {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[იოზეფ გებელსი]] (1945)
* {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[კარლ დენიცი]] (1945)
* {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[იოჰან ლუდვიგ შვერინ ფონ კროზიგკი]] (1945)
* {{დროშანიშანი|იაპონიის იმპერია}} '''[[ჰიროჰიტო]]'''
* [[File:Flag of Italy (1861-1946).svg|border|20px]] '''[[ბენიტო მუსოლინი]]'''
}}
|ძალა1=
|ძალა2=
|დანაკარგები1='''სამხედრო:'''<br />16 000 000-ზე მეტი<br />'''სამოქალაქო:'''<br />45 000 000-ზე მეტი<br />'''სულ:'''<br />61 000 000-ზე მეტი
|დანაკარგები2='''სამხედრო:'''<br />8 000 000-ზე მეტი<br />'''სამოქალაქო:'''4 000 000-ზე მეტი<br />'''სულ:'''<br />12 000 000-ზე მეტი
|შენიშვნა=
}}
{{მეორე მსოფლიო ომის კამპანიები}}
[[ფაილი:Second world war europe animation small.gif|thumb|250px|ომის მსვლელობა ევროპაში (ანიმაცია)]]
'''მეორე მსოფლიო ომი''' — ყველაზე მასშტაბური და სისხლისმღვრელი კონფლიქტი კაცობრიობის ისტორიაში.

[[აზია]]ში ის დაიწყო [[მეორე იაპონია-ჩინეთის ომი]]თ [[1937]] წლის [[7 ივლისი|7 ივლისს]] და [[ევროპა]]ში [[მესამე რაიხი|ნაცისტური გერმანიის]] თავდასხმით [[პოლონეთი|პოლონეთზე]] [[1939]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]]. საომარი მდგომარეობა ევროპაში დასრულდა [[1945]] წლის [[8 მაისი]]ს [[ვერმახტი]]ს კაპიტულაციით, ხოლო აზიაში — [[1945]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] [[იაპონია|იაპონიის]] კაპიტულაციით.

მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში გერმანია, [[იტალია]] და იაპონია აწარმოებდნენ დამპყრობლურ ომებს მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის წინააღმდეგ. მათი მთავარი მოწინააღმდეგეები იყვნენ: [[საფრანგეთი]], [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[ჩინეთის რესპუბლიკა]], [[რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი]]ს დარღვევის შემდეგ [[სსრკ|საბჭოთა კავშირი]] და იაპონიის [[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ — [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატები]].

მეორე მსოფლიო ომის ძირითადი ბრძოლის ადგილი იყო: აზია, [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის აუზი]], ევროპა და [[აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკა]]. საომარი შეტაკებები მიმდინარეობდა აგრეთვე [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკაში]] ([[არქტიკა]]) [[ალასკა]]სა და [[გრენლანდია]]ზე, ახლო აღმოსავლეთში — [[ერაყი|ერაყსა]] და [[ირანი|ირანში]], აღმოსავლეთ აფრიკაში — [[ეთიოპია]]სა და [[სომალი]]ში, აგრეთვე [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] ([[სურინამი]]ს დაპყრობა), [[ტიბეტი|ტიბეტში]] (ტოლსტოი-დოლანის მისია) და [[ანტარქტიდა]]ზეც კი (ოპერაცია „ტაბარინი“).

მეორე მსოფლიო ომმა იმსხვერპლა [[მეორე მსოფლიო ომში დაღუპულები|60 მილიონამდე]] ადამიანის სიცოცხლე, მათ შორის 20 მილიონამდე მშვიდობიანი მოქალაქის. ომის სულისკვეთება გაჟღენთილი იყო მძლავრი იდეოლოგიზმით, რამაც ურიცხვი [[სამხედრო დანაშაული]] და მშვიდობიან მოსახლეობაზე სისტემატიური ძალადობა გამოიწვია, რომელიც [[გენოციდი|გენოციდშიც]] კი გადაიზარდა.
==მონაწილეები==
[[File:Map of participants in World War II.png|centre|thumb|700px|{{plainlist | style = padding-left: 0.6em; text-align: left; |
{{legend|#63B74E|[[მოკავშირეები მეორე მსოფლიო ომში|მოკავშირეები]] და მათი კოლონიები}}
{{nowrap|{{legend|#66FF00|მოკავშირეები, რომლებიც ომს შეუერთდნენ [[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ}}}}
{{legend|#2AACF6|[[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო|ღერძის]] სახელმწიფოები, მათი თანამებრძოლები და კოლონიები}}
{{legend|#C6BDC7|[[ნეიტრალიტეტი|ნეიტრალური]] ქვეყნები და მათი კოლონიები}}]]

===მოკავშირეები===
====დიდი სამეული====

*{{დროშა|გაერთიანებული სამეფო}}
*{{დროშა|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}} ([[ოპერაცია ბარბაროსა|1941 წლის 22 ივნისიდან]])
*{{დროშა|ამერიკის შეერთებული შტატები|1912}} ([[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|1941 წლის 7 დეკემბრიდან]])

====მოკავშირეები გადასახლებული მთავრობებით====
*{{დროშა|პოლონეთი}}
*{{დროშა|ჩეხოსლოვაკია}}
*{{დროშა|საფრანგეთის მესამე რესპუბლიკა}}
**{{დროშა|თავისუფალი საფრანგეთი}}
*{{დროშა|ბელგია}}
*{{დროშა|ნიდერლანდები}}
*{{დროშა|ლუქსემბურგი}}
*{{დროშა|დანია}}
*{{დროშა|ნორვეგია}}
*{{დროშა|იუგოსლავია}}
*{{დროშა|საბერძნეთი|royal}}
*{{დროშა|ფილიპინები}} (1941 წლის 7 დეკემბერის შემდეგ)
*{{დროშა|ეთიოპიის იმპერია}}

====სხვა მოკავშირეები====
*{{დროშა|ჩინეთი|1928}}
*{{დროშა|ინდოეთი|British}}
*{{დროშა|კანადა|1921}}
*{{დროშა|ავსტრალია}}
*{{დროშა|ახალი ზელანდია}}
*{{დროშა|სამხრეთი აფრიკა|1928}}
*{{დროშა|მიანმარი|1937}}
*{{დროშა|მალაიზია|1895}}
*{{დროშა|ალბანეთი}}
*{{დროშა|ფილიპინები}} (1941 წლის 7 დეკემბერის შემდეგ)
*{{დროშა|ბრაზილია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|მექსიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|მონღოლეთი|1940}} (1941 წლის 22 ივნისის შემდეგ)
*{{დროშა|კუბა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|კოლუმბია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ნიკარაგუა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ჩილე}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ვენესუელა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|არგენტინა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|კოსტა-რიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ურუგვაი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|პარაგვაი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ბოლივია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|პერუ}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ეკვადორი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ჰაიტი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|სალვადორი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ჰონდურასი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|გვატემალა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|პანამა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|ლიბერია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ)
*{{დროშა|თურქეთი}} (1945 წლის თებერვლიდან)
*{{დროშა|საუდის არაბეთი}} (1945 წლის თებერვლიდან)

====ღერძის ყოფილი ქვეყნები====
*{{დროშა|იტალია|1861-state}} ([[იტალიის სამოქალაქო ომი|1943 წლის 8 სექტემბრიდან]])
*{{დროშა|რუმინეთი}} ([[რუმინეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1944)|1944 წლის 23 აგვისტოდან]])
*{{დროშა|ბულგარეთი}} ([[ბულგარეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1944)|1944 წლის 9 სექტემბრიდან]])
*{{დროშა|ფინეთი}} ([[ლაპლანდიის ომი|1944 წლის 19 სექტემბრიდან]])

===ღერძის ქვეყნები===
*{{დროშა|ნაცისტური გერმანია}}
*{{დროშა|იაპონიის იმპერია}}
*{{დროშა|იტალია|1861-state}} (1943 წლის 8 სექტემბრამდე)
*{{დროშა|რუმინეთი}} (1944 წლის 23 სექტემბრამდე)
*{{დროშა|ბულგარეთი}} (1944 წლის 9 სექტემბრამდე)
*{{დროშა|ფინეთი}} (1944 წლის 19 სექტემბრამდე)
*{{დროშა|სლოვაკეთი|1938}}
*{{დროშა|უნგრეთი|1940}}
*{{დროშა|ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო}}
*{{დროშა|ერაყი|1924}}
*{{დროშა|ტაილანდი|1916}}
*{{დროშა|ვიშის რეჟიმი}}
*[[ღერძის ძალებთან კოლაბორაცია|კოლაბორაციონისტები]]

== დაწყებისა და დასრულების თარიღები ==
ზოგადად, ითვლება, რომ [[ევროპა|ევროპაში]] მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო 1939 წლის 1 სექტემბერს,{{sfn|Weinberg|2005|p=6}}<ref>Wells, Anne Sharp (2014) ''Historical Dictionary of World War II: The War against Germany and Italy''. Rowman & Littlefield Publishing. p. 7.</ref> [[გერმანიის შეჭრა პოლონეთში|პოლონეთში გერმანიის შეჭრით]]. აღმოსავლეთში ომის დაწყების თარიღებად შეიძლება ჩაითვალოს [[იაპონია-ჩინეთის მეორე ომი|ჩინეთ-იაპონიის მეორე ომის]] დაწყება 1937 წლის 7 ივლისს<ref>{{Cite book|first1=John|last1=Ferris|first2=Evan|last2=Mawdsley|title=The Cambridge History of the Second World War, Volume I: Fighting the War|location=[[Cambridge]]|language=en|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2015}}</ref>{{sfn|Förster|Gessler|2005|p=64}} ან [[იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში]], 1931 წლის 19 სექტემბერს.<ref>Ghuhl, Wernar (2007) ''Imperial Japan's World War Two'' Transaction Publishers pp. 7, 30</ref><ref>Polmar, Norman; Thomas B. Allen (1991) World War II: America at war, 1941–1945 {{ISBN|978-0-394-58530-7}}</ref> ზოგი ემხრობა ბრიტანელი ისტორიკოს [[ა. ჯ. პ. ტაეილორი|ა. ჯ. პ. ტაეილორს,]] რომელიც თვლის, რომ მეორე მსოფლიო ომად ევროპისა და აზიის კონფლიქტები [[1941]] წელს გადაიქცა, ომში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-სა და [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]]-ს ჩართვის შემდეგ. ომის დაწყების სხვა თარიღად შეიძლება ჩაითვალოს [[იტალიის შეჭრა აბისინია|იტალიის შეჭრა აბისინიაში]] 1935 წლის 3 ოქტომბერს.<ref>{{Harvnb|Ben-Horin|1943|p=169}}; {{Harvnb|Taylor|1979|p=124}}; Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). ''Asian and African Studies'', p. 191.<br />For 1941 see {{Harvnb|Taylor|1961|p=vii}}; Kellogg, William O (2003). ''American History the Easy Way''. Barron's Educational Series. p. 236 {{ISBN|0-7641-1973-7}}.<br />There is also the viewpoint that both World War&nbsp;I and World War&nbsp;II are part of the same "[[European Civil War]]" or "[[Second Thirty Years War]]": {{Harvnb|Canfora|2006|p=155}}; {{Harvnb|Prins|2002|p=11}}.</ref> ბრიტანელი ისტორიკოსი [[ენტონი ბივორი]] თვლის, რომ მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო [[ხალხინის გოლის ბრძოლა|ხალხინის გოლის ბრძოლით]] 1939 წლის მაისიდან სექტემბრამდე.{{sfn|Beevor|2012|p=10}} სხვები [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი|ესპანეთის სამოქალაქო ომს]] მიიჩნევენ მეორე მსოფლიო ომის საწყისად ან პრელუდიად.<ref>{{Cite news|url=https://www.npr.org/2017/03/10/519462137/in-many-ways-author-says-spanish-civil-war-was-the-first-battle-of-wwii|title=In Many Ways, Author Says, Spanish Civil War Was 'The First Battle Of WWII'|website=NPR.org|access-date=16 April 2021|archive-date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416013707/https://www.npr.org/2017/03/10/519462137/in-many-ways-author-says-spanish-civil-war-was-the-first-battle-of-wwii|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://www.jstor.org/stable/40105814|title=The Spanish Civil War and the Coming of the Second World War|author=Frank, Willard C.|year=1987|journal=The International History Review|volume=9|issue=3|pages=368–409|doi=10.1080/07075332.1987.9640449|jstor=40105814|via=JSTOR|access-date=17 February 2022|archive-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220201143429/https://www.jstor.org/stable/40105814|url-status=live| issn=0707-5332 }}</ref>

ომის დაწყების თარიღის მსგავსად არ არის საერთოდ შეთანხმებული და ფართოდ აღიარებული ომის დასრულების თარიღიც, რომლადაც ითვლება ან 1945 წლის 14 აგვისტოს ცეცხლის შეწყვეტა ([[იაპონიაში გამარჯვების დღე]]), ან 1945 წლის 2 სექტემბერს [[იაპონიის კაპიტულაცია]], რომელმაც დაასრულა [[წყნარი ოკეანისა და აზიის თეატრი|ომი აზიაში]]. მოკავშირეებსა და იაპონიას შორის ზავი 1951 წელს დაიდო.{{sfn|Masaya|1990|p=4}} 1990 წელს [[გერმანიის გაერთიანება (1990)|გერმანიის გაერთიანებამ]] დაასრულა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ წარმოქმნილი უდიდესი პრობლემა.<ref>{{cite web|title=History of German-American Relations » 1989–1994 – Reunification » "Two-plus-Four-Treaty": Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany, September 12, 1990|url=https://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|publisher=usa.usembassy.de|access-date=6 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120507180629/https://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|archive-date=7 May 2012|url-status=live}}</ref> იაპონიასა და სსრკ-ს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულება არასდროს დადებულა,<ref>[https://asiatimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/ Why Japan and Russia never signed a WWII peace treaty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180604072306/https://www.atimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/ |date=4 June 2018 }}. ''Asia Times''.</ref> თუმცა ქვეყნებს შორის ომი ოფიციალურად დასრულდა 1956 წლის დეკლარაციით, რომლითაც აღდგა ქვეყნებს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები.<ref name=nyt>[https://www.nytimes.com/1956/10/20/archives/texts-of-sovietjapanese-statements-peace-declaration-trade-protocol.html?sq=Soviet-Japanese+Joint+Declaration&scp=1&st=p ''Texts of Soviet–Japanese Statements; Peace Declaration Trade Protocol.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211209133402/https://www.nytimes.com/1956/10/20/archives/texts-of-sovietjapanese-statements-peace-declaration-trade-protocol.html?sq=Soviet-Japanese+Joint+Declaration&scp=1&st=p |date=9 December 2021 }} [[New York Times]], page 2, 20 October 1956.<br />Subtitle: "Moscow, October 19. (UP) – Following are the texts of a Soviet–Japanese peace declaration and of a trade protocol between the two countries, signed here today, in unofficial translation from the Russian". Quote: "The state of war between the U.S.S.R. and Japan ends on the day the present declaration enters into force [...]"</ref>

==პრელუდია==
===ევროპა===
[[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] შემდეგ ევროპის პოლიტიკური რუკა რადიკალურად შეიცვალა, დამარცხებული [[ცენტრალური ძალები|ცენტრალური ძალების]] ნანგრევებზე წარმოიქმნა ახალი სახელმწიფოები, როგორებიცაა [[იუგოსლავია]], [[პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა|პოლონეთის მეორე რეჩპოსპოლიტა]], [[ჩეხოსლოვაკია]] და სხვები, დაიშალა ევროპის ოთხი კონტინენტური იმპერია ([[გერმანიის იმპერია]], [[ოსმალეთის იმპერია]], [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]] და [[რუსეთის იმპერია]]), რუსეთში ძალაუფლება ხელში ჩაიგდეს [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკებმა]] [[ვლადიმერ ლენინი]]ს, [[ლევ ტროცკი]]სა და [[იოსებ სტალინი]]ს მეთაურობით, რომლებმაც 1922 წელს [[სსრკ]] შექმნეს. გამარჯვებულმა [[ანტანტა|ანტანტის]] ქვეყნებმა მიიღეს ახალი ტერიტორიები.

[[File:Bundesarchiv Bild 102-09042, Genf, Völkerbund, Sitzungssaal.jpg|thumb|left|[[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] ასამბლეა [[ჟენევა|ჟენევაში]], [[შვეიცარია|შვეიცარიაში]] 1930 წელს]]

მომავალში მსოფლიო ომის თავიდან ასარიდებლად 1919 წლის [[პარიზის სამშვიდობო კონფერენცია|პარიზის სამშვიდობო კონფერენციაზე]] შექმნეს [[ერთა ლიგა]]. ორგანიზაციის უმთავრესი მიზნები იყო შეიარაღებული კონფლიქტის თავიდან არიდება კოლექტიური უსაფრთხოების მეშვეობის, სამხედრო და საზღვაო განიარაღებისა და საერთაშორისო უთანხმოებების მშვიდობიანი მოლაპარაკებებისა და არბიტრაჟის მეშვეობით მოგვარება.<ref>{{cite web |last1=Gerwarth |first1=Robert |title=Paris Peace Treaties failed to create a secure, peaceful and lasting world order |url=https://www.irishtimes.com/culture/heritage/paris-peace-treaties-failed-to-create-a-secure-peaceful-and-lasting-world-order-1.3745849 |website=The Irish Times |access-date=29 October 2021 |language=en |archive-date=14 August 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210814213229/https://www.irishtimes.com/culture/heritage/paris-peace-treaties-failed-to-create-a-secure-peaceful-and-lasting-world-order-1.3745849 |url-status=live }}</ref> 1922 წლის თებერვალში ხელი მოეწერა [[ვაშინგტონის საზღვაო ხელშეკრულება|ხუთი ძალის ხელშეკრულებას]] ვაშინგტონის საზღვაო კონფერენციაზე, ხელშეკრულებამ ქვეყნების მიხედვით შეზღუდა საბრძოლო ხომალდების დაშვებული ზომა. 1930 წელს დაიდო [[ლონდონის საზღვაო ხელშეკრულება]], რომელმაც შეზღუდა საზღვაო შეიარაღების წარმოება. ორივე ხელშეკრულება დაირღვა მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე.

ძლიერი [[პაციფიზმი|პაციფისტური]] სენტიმენტის მიუხედავად,{{sfn|Ingram|2006|pp=[https://books.google.com/books?id=bREQibN9i-sC&pg=PA76 76–78]}} [[ირედენტიზმი|ირიდენტული]] და [[რევანშიზმი|რევანშისტული]] [[ნაციონალიზმი]] აღზევდა ევროპულ სახელმწიფოებში. ეს შეხედულებები გერმანიაში განსაკუთრებით გამყარდა გერმანიის მკაცრად დასჯის გამო [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის ხელშეკრულებაში]]. ხელშეკრულებით გერმანიამ დაკარგა კონტინენტური ტერიტორიების 13% და ყველა ტერიტორია ზღვის გადაღმა, გერმანიას მიეცა რეპარაციების გადახდის ვალდებულება, გაუქმდა გერმანული სამხედრო-საჰაერო ძალები და მნიშვნელოვნად შეიზღუდა სახმელეთო ჯარები.{{sfn|Kantowicz|1999|p=149}}

[[გერმანიის იმპერია]] დაიშალა [[გერმანიის რევოლუცია (1918–1919)|1918–1919 წლების გერმანიის რევოლუციით]] და ჩანაცვლდა დემოკრატიული მთვარობით, შემდეგ ცნობილი, როგორც [[ვაიმარის რესპუბლიკა]]. [[ომთაშუა პერიოდი|ომთაშუა პერიოდში]] დიდი დაპირისპირება იყო რესპუბლიკის მომხრეებს, [[მემარცხენეობა|მემარცხენეებსა]] და [[მემარჯვენეობა|მემარჯვენეებს]] შორის. [[იტალია|იტალიამ]], როგორც [[ანტანტა|ანტანტის]] წევრმა, მიიღო ახალი ტერიტორიები, თუმცა იტალიელი ნაციონალისტები განრისხდნენ, რადგან მათ [[საფრანგეთი]] და [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]] გაცილებით მეტს დაჰპირდნენ ომში ჩართვის სანაცვლოდ და ეს დაპირებები არ შეასრულეს ომის დასრულების შემდეგ. 1922 წლიდან 1925 წლამდე [[ფაშიზმი|ფაშისტური]] მოძრაობა [[ბენიტო მუსოლინი]]ს ხელმძღვანელობით იკრებდა ძალაუფლებას ნაციონალისტური, [[ტოტალიტარიზმი|ტოტალიტარული]] და კლასების კოლაბორაციული იდეებით, რომელმაც ჩაანაცვლა წარმომადგენლობითი დემოკრატია და დაიწყო აგრესიული [[ექსპანსიონიზმი|ექსპანსიური]] საგარეო პოლიტიკა. მუსოლინი იტალიის ახალ მსოფლიო ძალად ქცევას აპირებდა და ხალხს „[[ახალი რომის იმპერია|ახალი რომის იმპერიის]]“ შექმნას დაჰპირდა.{{sfn|Shaw|2000|p=35}}

[[File:Nürnberg Reichsparteitag Hitler retouched.jpg|thumb|upright|right|[[ადოლფ ჰიტლერი]] გერმანელი [[ნაციონალ-სოციალიზმი|ნაცისტების]] პოლიტიკურ ყრილობაზე 1933 წლის აგვისტოში [[ნიურნბერგი|ნიურნბერგში]]]]

[[ადოლფ ჰიტლერი]], 1923 წელს [[ლუდის პუტჩი|გადატრიალებისა და მთავრობის დამხობის წარუმატებელი მცდელობის]] შემდეგ, გახდა [[გერმანიის ფედერალური კანცლერი|გერმანიის კანცლერი]] 1933 წელს, როდესაც [[გერმანიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[პაულ ფონ ჰინდენბურგი|პაულ ფონ ჰინდენბურგმა]] და [[რაიხსტაგი (ვაიმარის რესპუბლიკა)|რაიხსტაგმა]] დანიშნეს ის. მან საკუთარი რადიკალური, რასობრივად მოტივირებული რევიზიონიზმის იდეისა და ახალი მსოფლიო წესრიგის დამყარების მიზნით გააუქმა რესპუბლიკისა და დემოკრატიის ინსტიტუტები და დაიწყო ქვეყნის რემილიტარიზაციის კამპანია.{{sfn|Brody|1999|p=4}} ამ დროს [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]], მოკავშირის შესანარჩუნებლად, იტალიას გზა უხსნა [[აბისინია|აბისინიის]] დასაპყრობად, რომლის დამორჩილებაც იტალიას დიდი ხანი სურდა. სიტუაცია გამწვავდა 1935 წლის დასაწყისში როდესაც საარის ერთა ლიგის ტერიტორია დაუბუნდა გერმანიას სამართლებრივად და ჰიტლერმა დაარღვია ვერსალის ხელშეკრულება შეიარაღების პროგრამის დაჩქარებით, შემოიღო ჯარში გაწვევები.{{sfn|Zalampas|1989|p=62}}

[[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულმა სამეფომ]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[იტალია|იტალიამ]] შექმნეს [[სტრესას ფრონტი]] 1935 წლის აპრილში გერმანიის შესაკავებლად, რაც აუცილებელი იყო [[სამხედრო გლობალიზაცია|სამხედრო გლობალიზაციისთვის]], თუმცა იმავე ივნისს გაერთიანებულმა სამეფომ გერმანიასთან დამოუკიდებლად დადო [[ანგლო-გერმანული საზღვაო შეთანხმება]], რამაც შეამსუბუქა არსებული შეზღუდვები გერმანიის [[კრიგსმარინე|კრიგსმარინეზე]]. სსრკ-მ, გერმანიის გეგმების საპასუხოდ აღმოსავლეთ ევროპაში, ურთიერთმხარდაჭერის ხელშეკრულება გაამზადა საფრანგეთთან, თუმცა [[ფრანკო-საბჭოთა პაქტი|ფრანკო-საბჭოთა პაქტს]] [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] ბიუროკრატია უნდა გევლო, რამაც გამოუსადეგარი გახადა ის.<ref>{{Harvnb|Mandelbaum|1988|p=96}}; {{Harvnb|Record|2005|p=50}}.</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ [[აშშ-ის კონგრესი|კონგრესში]] [[ნეიტრალიტეტის აქტი (აშშ)|ნეიტრალიტეტის აქტი]] გაატარა იმავე წლის აგვისტოში.{{sfn|Schmitz|2000|p=124}}

[[მესამე რაიხი|ნაცისტურმა გერმანიამ]] დაარღვია [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალისა]] და [[ლოკარნოს ხელშეკრულება|ლოკარნოს ხელშეკრულებები]] [[რაინლანდი|რაინლანდის]] რემილიტარიზაციით 1936 წლის მარტში, მას მცირე წინააღმდეგობა შეხვდა [[დაშოშმინების პოლიტიკა|დაშოშმინების პოლიტიკის]] დამსახურებით.{{sfn|Adamthwaite|1992|p=52}} 1936 წლის ოქტომბერში გერმანიამ და იტალიამ ჩამოაყალიბეს [[რომი-ბერლინის ღერძი]].  ერთი თვის შემდეგ გერმანიამ და [[იაპონიის იმპერია|იაპონიამ]] ხელი მოაწერეს [[კომინტერნის საწინააღმდეგო პაქტი|კომინტერნის საწინააღმდეგო პაქტს]], იტალია პაქტს შეუერთდა მომავალ წელს.{{sfn|Shirer|1990|pp=298–99}}

===აზია===
[[კუომინტანგი|კუომინტანგის]] (KMT) პარტიამ ჩინეთში წამოიწყო ქვეყნის [[ჩინეთის გაერთიანების კამპანია|გაერთიანების კამპანია]] [[ჩრდილოეთის ექსპედიცია|ჩრდილოეთში ექსპედიციით]] ადგილობრივი მთავარსარდლების წინააღმდეგ და ნაწილობრივ გააერთიანა ჩინეთი 1920-იან წლებში, თუმცა მალევე დაიწყო [[ჩინეთის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომი]] [[ჩინეთის კომუნისტური პარტია|ჩინეთის კომუნისტური პარტიისა]] (CCP), რომელთანაც მანამდე თანამშრომლობდნენ,{{sfn|Preston|1998|p=104}} და ახალი [[ჩინეთის ცენტრალური ვაკეების ომი|ადგილობრივი მთავარსარდლების წინააღმდეგ]]. 1931 წელს მზარდად [[მილიტარიზმი|მილიტარისტულმა]] [[იაპონიის იმპერია|იაპონიის იმპერიამ]], რომელსაც დიდი ხანი სურდა ჩინეთში გავლენის გაძლიერება,{{sfn|Myers|Peattie|1987|p=458}} მოაწყო [[მუკდენის ინციდენტი]] და გამოიყენა ის, როგორც საბაბი [[იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში|მანჯურიაში შეჭრისა]] და [[მანჯუკო|მანჯუკოს]] მარიონეტი სახელმწიფოს დაარსებისათვის.{{sfn|Smith|Steadman|2004|p=28}}

ჩინეთმა მიმართა [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგას]] იაპონიის შეჭრის შესაჩერებლად. იაპონიამ ერთა ლიგა დატოვა საერთაშორისო დაგმობის შემდეგ. ბრძოლები გაიმართა [[შანგჰაის ბრძოლა |შანგჰაიში]], [[რეჰას ბრძოლა|რეჰესა]] და [[ჰებეის დაცვა|ჰებეიში]]. [[ტანგუს ზავი]] დაიდო 1933 წელს. ჩინელმა პარტიზანებმა და მოხალისეებმა გააგრძელეს ბრძოლა იაპონური აგრესიის წინააღმდეგ [[მანჯურია|მანჯურიასა]] და [[შიდა მონღოლეთი|შიდა მონღოლეთში]].<ref>{{Harvnb|Coogan|1993}}: "Although some Chinese troops in the Northeast managed to retreat south, others were trapped by the advancing Japanese Army and were faced with the choice of resistance in defiance of orders, or surrender. A few commanders submitted, receiving high office in the puppet government, but others took up arms against the invader. The forces they commanded were the first of the volunteer armies."</ref> 1936 წლის [[ქსი'ანის ინციდენტი|ქსი'ანის ინციდენტის]] შემდეგ კოუმინტანგისა და კომუნისტური ძალები დაზავდნენ, გაერთიანდნენ და შექმნეს [[ჩინეთის გაერთიანებული ფრონტი|გაერთიანებული ფრონტი]] იაპონიის წინააღმდეგ. 1937 წელს, [[მარკო პოლოს ხიდის ინციდენტი|მარკო პოლოს ხიდის ინციდენტის]] შემდეგ დაიწყო [[იაპონია-ჩინეთის მეორე ომი|ჩინეთ-იაპონიის მეორე ომი]].{{sfn|Busky|2002|p=10}}

== ომისწინა მოვლენები ==
===იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში===
[[file:Japanese troops entering Tsitsihar.jpg|thumb|იაპონელი სამხედროები [[მუკდენი|მუკდენში]]]]

[[იაპონიის იმპერია|იაპონიის იმპერიის]] [[კვანტუნის არმია|კვანტუნის არმიამ]] [[მანჯურია|მანჯურიაში]] შეჭრა დაიწყო 1931 წლის 18 სექტემბერს, მუკდენის ინციდნეტის შემდეგ. ომი დასრულდა 1932 წლის თებერვალში და იაპონიამ შექმნა მანჯუკოს მარიონეტული სახელმწიფო. იაპონიის მიერ მანჯურიის ოკუპაცია მეორე მსოფლიო ომის ბოლომდე, 1945 წლის აგვისტოს შუა რიცხვებამდე, გაგრძელდა.

სამხრეთ მანკურიის სარკინიგზო ზონა და [[კორეის ნახევარკუნძული]] იაპონიის იმპერიის კონტროლის ქვეშ იყო [[რუსეთ-იაპონიის ომი]]<nowiki/>ს შემდეგ. იაპონიის მზარდმა [[ინდუსტრიალიზაცია|ინდუსტრიალიზაციამ]] და [[მილიტარიზმი|მილიტარიზაციამ]] სახელმწიფო [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-ის ექსპორტზე დამოკიდებული გახადა ნავთობისა და მეტალებისთვის.<ref>{{cite book |last1=Walker |first1=Michael |title=The 1929 Sino-Soviet War: The War Nobody Knew |series=Modern War Studies |year=2017 |isbn=978-0700623754}}</ref> აშშ-ის სანქციებმა, რომლებმაც შეაფერხეს იაპონიის აშშ-სთან ვაჭრობა, რომელსაც უკვე ოკუპირებული ჰქონდა [[ფილიპინები]], გამოიწვია იაპონიის ექსპანსია [[ჩინეთის რესპუბლიკა (1912–1949)|ჩინეთსა]] და [[ინდოჩინეთი|ინდოჩინეთში]].<ref>{{cite book |last1=Meyer |first1=Michael |title=In Manchuria: A Village Called Wasteland and the Transformation of Rural China |date=9 February 2016 |isbn=978-1620402887}}</ref>

შეჭრამ დიდი ყურადღება მიიპყრო საერთაშორისო დონეზე, [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგამ]] შექმნა ლიტონის კომისია სიტუაციის განსასჯელად. კომისიამ დაადგინა, რომ [[მანჯუკო]] იაპონიის იმპერიის მარიონეტი იყო, ის არ უნდა აღიარებულიყო, როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფო და მანჯურია უნდა დაჰბრუნებოდა სუვერენულ ჩინეთს. კომისიის დასკვნების შედეგად იაპონიამ ერთა ლიგა დატოვა.

=== იტალიის შეჭრა ეთიოპიაში (1935) ===
{{Main|იტალია-ეთიოპიის მეორე ომი}}

[[File:Mussolini truppe Etiopia.jpg|thumb|[[ბენიტო მუსოლინი]] ამოწმებს სამხედროებს იტალია-ეთიოპიის მეორე ომის დროს, 1935 წელი]]

[[იტალია-ეთიოპიის მეორე ომი]] იყო კოლონიური ომი, რომელიც გაგრძელდა 1935 წლის ოქტომბრიდან 1936 წლის მაისამდე. ომი დაიწყო [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფოს]] შეიარაღებული ძალების [[ეთიოპიის იმპერია|ეთიოპიის იმპერიაში]] შეჭრით, რომელიც დაიწყო [[იტალიური სომალილენდი|იტალიური სომალილენდისა]] და [[ერიტრეა|ერიტრეიდან]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=GtCL2OYsH6wC |title=Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia |author1=Andrea L. Stanton |author2=Edward Ramsamy |author3=Peter J. Seybolt |page=308 |access-date=6 April 2014 |isbn=978-1-4129-8176-7 |year=2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180818210900/https://books.google.com/books?id=GtCL2OYsH6wC |archive-date=18 August 2018 |url-status=live}}</ref> ომის დასრულდა ეთიოპიის სამხედრო ოკუპაციით და მისი [[იტალიის აღმოსავლეთ აფრიკა|იტალიის აღმოსავლეთ აფრიკაში]] ანექსიით. ამ კონფლიქტში [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგამ]] გამოავლინა სისუსტე და ვერ შეინარჩუნა მშვიდობა. ორივე, იტალია და ეთიოპია, იყო ერთა ლიგის წევრი, თუმცა ლიგამ ცოტა გააკეთა, როდესაც იტალიამ აშკარად დაარღვია ერთა ლიგის წესდების X მუხლი.{{sfn|Barker|1971|pp=131–32}} [[გაერთიანებული სამეფო]] და [[საფრანგეთი]] ემხრობოდნენ იტალიაზე სანქციების დაწესებას, თუმცა სანქციები სრულად არ აღსრულდა და იტალია არ შეჩერდა.{{sfn|Shirer|1990|p=289}} შემდგომში იტალია დათანხმდა [[მესამე რაიხი|გერმანიის]] მიერ [[ავსტრიის პირველი რესპუბლიკა|ავსტრიის]] [[ანშლუსი|ანშლუსს]].{{sfn|Kitson|2001|p=231}}

== ომის მიმდინარეობა ==

=== გერმანიის თავდასხმა პოლონეთზე (1939) ===
[[ფაილი:polonetzetavdasxma.png|thumb|250px|პოლონეთის კამპანია]]
მეორე მსოფლიო ომი ევროპაში გერმანიამ დაიწყო [[1939]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]] 4 საათსა და 45 წუთზე [[ვერმახტი]]ს [[პოლონეთი|პოლონეთზე]] თავდასხმით. თავდასხმის გამართლების მიზნით გერმანულმა მხარემ მოაწყო რამდენიმე ინციდენტი. ყველაზე ცნობილი მათ შორის იყო პოლონურ სამხედრო ფორმებში გამოწყობილი [[შუცშტაფელი|„სს-ის“]] წევრების თავდასხმა [[31 აგვისტო]]ს რადიოსადგურ [[გლაივიცი|გლაივიცზე]], რომლის დროსაც მათ პოლონურ ენაზე ეთერში გადასცეს პოლონეთის მიერ გერმანიისადმი ომის გამოცხადების ცნობა.

ომის პირველი გასროლა მოახდინა გერმანულმა სასწავლო გემმა „[[შლეზვიგ-ჰოლშტაინი (გემი)|შლეზვიგ-ჰოლშტაინმა“]]. პოლონური არმია რიცხობრივად თანაბარი იყო ვერმახტის, თუმცა ტექნიკური და საბრძოლო ტაქტიკის მხრივ დიდად ჩამორჩებოდა თავდამსხმელებს. პოლონეთის მთავრობა დიდ იმედებს ამყარებდა [[საფრანგეთი]]ს და [[დიდი ბრიტანეთი]]ს სამხედრო დახმარებაზე, რომელებთანაც მას ე.წ. „გარანტიის პაქტი“ ჰქონდა დადებული [[1939]] წლის [[30 მარტი|30 მარტს]]. ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა [[3 სექტემბერი|3 სექტემბერს]] ულტიმატუმი წაუყენეს გერმანიას და მოსთხოვეს ჯარების დაუყოვნებლივი გამოყვანა პოლონეთის ტერიტორიიდან. „გარანტიის პაქტის“ მიხედვით ინგლის-საფრანგეთს ულტიმატუმის შეუსრულებლობის პირობებში სამხედრო მოქმედებები უნდა დაეწყოთ არაუგვიანეს 15 დღისა. [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერი]] იმედოვნებდა, რომ დასავლეთის სახელმწიფოები ისეთივე ნეიტრალურ პოზიციას დაიკავებდნენ პოლონეთის მიმართ, როგორიც ეკავათ გერმანიის მიერ [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიის]] დაპყრობის და [[ავსტრიის ანშლუსი]]ს დროს. გერმანიას თავს არავინ დასხმია, მიუხედავად იმისა რომ პოლონეთის ორივე მოკავშირემ - ინგლისმა და საფრანგეთმა გერმანიას ომი გამოუცხადა.

[[17 სექტემბერი|17 სექტემბერს]] პოლონეთის იმედებს წერტილი დაესვა. [[რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი]]ს საიდუმლო დამატებითი პროტოკოლის შესაბამისად [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] მოახდინა პოლონეთის აღმოსავლეთი ნაწილის ოკუპაცია. მიუხედავად ამ ძალადობრივი ფაქტისა ამჯერად ინგლისს და საფრანგეთს [[სსრკ|საბჭოთა კავშირისათვის]] ომი არ გამოუცხადებიათ. იმავე დღეს პოლონეთის მთავრობამ დატოვა ქვეყანა და [[რუმინეთი|რუმინეთს]] შეაფარა თავი. პოლონეთის სამხედრო მარცხი გარდაუვალი იყო.

[[28 სექტემბერი|28 სექტემბერს]] დაეცა პოლონეთის დედაქალაქი [[ვარშავა]], რომელიც [[18 სექტემბერი|18 სექტემბრის]] შემდეგ ვერმახტის ალყაში იყო და განუწყვეტლივ იბომბებოდა. [[29 სექტემბერი|29 სექტემბერს]] გერმანელებმა აიღეს [[მოდინის ციხესიმაგრე]]ც.

[[8 ოქომბერი|8 ოქტომბერს]] [[ბრესტ-ლიტოვსკი]]ს შეთანხმების თანახმად პოლონეთი სადემარკაციო ხაზის საშუალებით გაიყვეს გერმანიამ და სსრკ-მა. გერმანიამ არა მარტო [[ვერსალის ზავი|ვერსალის ზავით]] დაკარგული ტერიტორიები დაიბრუნა, არამედ [[მესამე რაიხი]]ს შემადგენლობაში შევიდა თითქმის მთელი ცენტრალური პოლონეთი ქ. [[ლოძი|ლოძთან]] ერთად. პოლონეთის დანარჩენ ტერიტორიაზე დაარსებულ იქნა [[გენერალ-გუბერნია]].

პოლონეთის დაპყრობას საშინელი შედეგი მოჰყვა მშვიდობიანი მოსახლეობისათვის. უფასო მუშახელის იძულებით სამუშაობზე დეპორტირება ყოველდღიურ მოვლენად იქცა. განსაკუთრებით დაზარალდა პოლონეთის ებრაული მოსახლეობა, რომელთა განადგურებაც გერმანული რასიზმის უმაღლეს მიზანს წარმოადგენდა. იდენტურ „გენოციდს“ „კლასობრივი მტრების“ წინააღმდეგ აღმოსავლეთ პოლონეთში აწარმოებდა სსრკ-ც.

პოლონეთზე სწრაფი სამხედრო გამარჯვების შემდეგ დამკვიდრდა ტერმინი „ელვისებური ომი“ — იგივე „[[ბლიცკრიგი]]“ ''([[გერმ.]] Blitzkrieg)'' და იგი გერმანიის სამხედრო ტაკქტიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა [[1941]] წლის მიწურულამდე.

=== პოზიციური ომი დასავლეთ ფრონტზე (1939) ===
[[1939]] წლის [[3 სექტემბერი|3 სექტემბერს]] [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]] ომი გამოუცხადეს [[გერმანია]]ს. ამ მიზეზით საფრანგეთმა [[5 სექტემბერი|5 სექტემბერს]] დაიწყო შეზღუდული, უფრო სწორად სიმბოლური შეტევა [[ზაარლანდი|ზაარის მხარეზე]]. გერმანელბმა ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დაიხიეს უკან, გამაგრებული „დასავლეთის კედლის“ ''(სამხედრო სიმაგრათა ხაზი)'' უკან. ამის შემდეგ, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ცალკეულ საარტილერიო გასროლებს, საომარი მოქმედებები დასავლეთის ფრონტზე არ ყოფილა. ომის ეს ფაზა ცნობილია „მჯდომარე ომის“ სახელით. გერმანიის მხრიდან ადგილი ჰქონდა პროპაგანდისტულ „თავდასხმებს“ საფრანგეთის არმიაზე. პლაკატებითა და მეგაფონებით „შეიარაღებული“ ვერმახტის კარისკაცები მიმართავდნენ ფრანგებს: „რატომ იბრძვით?“ ან „ჩვენ პირველები არ გავისვრით“ და ა.შ.

[[27 სექტემბერი|27 სექტემბერს]] [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერმა]] უბრძანა [[სახმელეთო ჯარების უმაღლესი მთავარსარდლობა]]ს ("OKH") შეემუშავებინათ თავდასხმითი გეგმა, ე.წ. „ყვითელი შემთხვევა“ ''([[გერმ.]] „Fall Gelb“)''. [[29 ოქტომბერი|29 ოქტომბერს]] გეგმა უკვე მზად იყო. იგი მიზნად ისახავდა 2 არმიით [[ბელგია|ბელგიისა]] და [[ნიდერლანდები]]ს გავლით [[მოკავშირეები|მოკავშირეთა]] ჯარებზე თავდასხმას და მათ განადგურებას მდ. [[სომი(მდინარე)|სომის]] ჩრდილოეთით.

საბოლოო ჯამში თავდასხმას ადგილი [[1939]] წელს არ ჰქონია. ცუდი ზამთრის პირობებისა და [[პოლონეთი|პოლონეთში]] მოსალოდნელზე მეტი დანაკარგების გამო ჰიტლერმა თავდასხმა ერთიანობაში 29-ჯერ გადადო.

=== ფინეთ-საბჭოთა კავშირის ზამთრის ომი (1939-1940) ===
[[1939]] წლის [[30 ნოემბერი|30 ნოემბერს]] [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] [[მარშალი|მარშალ]] [[მერეცკოვი, კირილ|კირილ მერეცკოვის]] მეთაურობით გადალახა [[ფინეთი]]ს საზღვარი 950 კმ-ის სიგანეზე. 1500 [[ტანკი]]თა და 3000 [[თვითმფრინავი]]თ შეარაღებული წითელი არმია სწრაფ გამარჯვებას ელოდა, მაგრამ ფინელებმა შეუპოვარი წინააღმდეგობა გაუწიეს თავდამსხმელებს და დიდი ზიანი მიაყენეს. წითელმა არმიამ 200 000-მდე ჯარისკაცი დაკარგა, მაშინ როცა ფინეთის დანაკარგი 25 000-ს არ აღემატებოდა.

ამ ომში ფინეთს ფარულად სამხედრო დახმარებას უწევდა [[შვედეთი]], ისე რომ მის მიერვე გამოცხადებული საერთაშორისო ნეიტრალიტეტი არ დაერღვია. ფინეთს საომარ მხარდაჭერას ჰპირდებოდნენ [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[საფრანგეთი]], მაგრამ საქმე აქამდე არ მისულა. [[1940]] წლის [[12 მარტი|12 მარტს]] ფინეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის ხელი მოეწერა საზავო ხელშეკრულებას, რომლის ძალითაც [[კარელია|კარელიის]] ნაწილი და ნახევარკუნძული [[პეჩენგა|კალასტაიანსაარენტო]] ''(დღ. პეჩენგა)'' [[სსრკ]]-ს გადაეცა. დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნების მიზნით ფინეთმა [[1941]] წელს, საბჭოთა კავშირზე [[გერმანია|გერმანიის]] თავდასხმის შემდეგ, [[სსრკ]]-თან საომარი მოქმედებები განაახლა.

=== დანიისა და ნორვეგიის დაპყრობა (1940) ===
[[ფაილი:Norway-Westront-1940.jpg|thumb|250px|ნორვეგია და დანია(1940)]]
[[1939]] წლის მიწურულში [[გერმანია|გერმანიის]] ეკონომიკამ დიდი ზარალი განიცადა [[საფრანგეთი|ფრანგული]] რკინის მადნის მიწოდების შეწყვეტით. ნეიტრალური [[შვეცია|შვედეთის]] მიერ გერმანიის რკინის მადნით უზრუნველყოფა საკმარისი არ იყო, იგი ქვეყნის ეკონომიკის მოთხოვნის მხოლოდ 40% აკმაყოფილებდა. ასევე დიდ როლს გერმანიის ეკონომიკისთვის თამაშობდა [[ფინეთი|ფინური]] ნიკელი, რომელიც შვედეთის გავლით [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] ქალაქ [[ნარვიკი]]დან მიეწოდებოდა გერმანიას. აქედან გამომდინარე ნორვეგიას დიდი ეკონომიკური და სამხედრო მნიშვნელობა ჰქონდა [[მესამე რაიხი]]სთვის.

[[დიდი ბრიტანეთი]] ცდილობდა ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანლი ეკონომიკური ძარღვი გადაეკეტა გერმანიისათვის. [[1940]] წლის [[5 თებერვალი|5 თებერვალს]] ფრანკო-ბრიტანულმა სამხედრო საბჭომ გადაწყვიტა 4 [[დივიზია|დივიზიის]] ნარვიკში გადასხმა. ბრიტების მიერ განზრახულმა თავდასხმამ ნორვეგიულ პორტზე აიძულა [[ვერმახტის უმაღლესი მთავარსარდლობა]] ცალკე შტაბი შეექმნა ნორვეგიისათვის. [[1 მარტი|1 მარტს]] ჰიტლერმა საბოლოოდ დაამტკიცა ოპერაცია '''„[[ვეზერიუბუნგი]]“''' (''ქართ. „წვრთნა ვეზერზე“, გერმ. "Weserübung"''), რომელიც მიზნად ისახავდა [[დანია|დანიის]] დაპყრობას და მისი, როგორც სასტარტო პლაცდარმის გამოყენებას ნორვეგიის დასაპყრობად. მარტში უკვე ადგილი ჰქონდა ცალკეულ შეტაკებებს ბრიტანულ საზღვაო ძალებთან.

[[5 აპრილი|5 აპრილს]] მოკავშირეებმა დაიწყეს ნორვეგიის სანაპირო წყლების დანაღმვა (''ოპერაცია „ვილფრიდი“'') და გეგმავდნენ დამატებით ჯარების ნორვეგიის ტერიტორიაზე გადასხმას. მეორე დღეს, [[6 აპრილი|6 აპრილს]] გერმანულმა მხარემ დაიწყო ოპერაცია [[ნორვეგიის ოპერაცია|ვეზერიუბუნგის]] განხორციელება, რომლის დროსაც მობილიზირებულ იქნა თითქმის მთელი გერმანული ფლოტი და გაგზავნილ იქნა ნარვიკის მიმართულებით.
[[ფაილი:QuislingOslo1942.jpg|thumb|180px|left|ვიდკუნ კვისლინგი]]
[[9 აპრილი|9 აპრილს]] ნარვიკში გადასხდა ვერმახტის სამთო [[ეგერი|ეგერთა]] დივიზია. ბრიტანელები გერმანული დესანტის ნორვეგიაში გადასხმას შეუძლებლად თვლიდნენ და იქ მხოლოდ არმიის პატარა კონტინგენტი ჰყავდათ. ამ გარემოებამ ხელი შეუწყო "ვერმახტს" დანიის უბრძოლველად დაპყრობის შემდგომ, უკვე [[10 აპრილი]]სათვის თითქმის წინააღმდეგობის გაუწევლად აეღო ქალაქები [[სტავანგერი]], [[ტრონდჰაიმი]] და ნარვიკი. [[12 აპრილი|12 აპრილს]] ბრიტანეთმა სტრატეგიული მოსაზრებებით დაიკავა დანიური [[ფარერის კუნძულები]].

[[13 აპრილი|13 აპრილს]] ოფოტ-ფიორდში ადგილი ჰქონდა მძიმე საზღვაო ბრძოლებს, რომლებშიც ინგლისურმა საზღვაო გამანადგურებლებმა და საბრძოლო გემმა „ვორსპაიტმა“ (''[[ინგლისური ენა|ინგ.]] "HMS Warspite"'') შეძლეს ჩაეძირათ ყველა გერმანული საზღვაო გამანადგურებლები, ხოლო უკან დახეული მსუბუქი [[კრეისერი|კრეისერები]] და სატვირთო გემები მოკავშირეთა [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვეშა ნავების]] და „სამეფო საჰაერო ძალების“ ''(ინგ. Royal Air Force — "RAF")'' მიერ იქნენ განადგურებულნი. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] „[[სამეფო ფლოტი|სამეფო ფლოტმა“]] მძლავრი ცეცხლი გაუხსნა „ვერმახტის“ პოზიციებს და დაიწყო ჯარების გადასხმა ნორვეგიაში. [[19 აპრილი]]სთვის დასრულებულ იქნა ბრიტანელი ჯარისკაცების, [[პოლონეთი|პოლონური]] და [[უცხოთა ლეგიონი]]ს შენაერთების გადასხმა.

ამასობაში ხელსაყრელი ამინდის გამო ვერმახტმა შეძლო გაემაგრებინა თავისი პოზიციები ფრონტზე. [[2 მაისი|2 მაისს]] ლუფტვაფეს პილოტებმა საპორტო ქალაქ [[ნამსოსი|ნამსოსთან]] ჩაძირეს ბრიტანული და ფრანგული საიერიშო ხომალდები. იმავე თვეში [[ჩერჩილი, უინსტონ|ჩერჩილმა]] მიიღო გადაწყვეტილება მოკავშირეთა ჯარების ევაკუაციისა ნორვეგიიდან. რისი მიზეზიც გერმანიის სამხედრო წარმატებები იყო საფრანგეთში. სანამ მოკავშირეთა 24.500 კაციანი არმია ნორვეგიას დატოვებდა, მათ შეძლეს დროებით აეღოთ ნარვიკი და მისი პორტი გაანადგურეს. [[10 მაისი|10 მაისს]] ნორვეგიის არმიამ იარაღი დაყარა და ამით დასრულდა ოპერაცია „ვეზერიუბუნგი“.

ნორვეგია [[რაიხსკომისარიატი|რაიხსკომისარიატად]] გადაკეთდა, თუმცა ჰიტლერის ნებით შეინარჩუნა დამოუკიდებელი ქვეყნის სტატუსი და გერმანიის გავლენის სფეროდ გამოცხადდა. მომდევნო წლებში ნორვეგია ვერმახტის მიერ ძლიერ იქნა გამაგრებული, ელოდა რა ჰიტლერი მოკავშირეთა სავარაუდო დესანტს. [[1942]] წლის თებერვალში გერმანიამ ნორვეგიის სათავეში [[ვიდკუნ კვისლინგი]]ს მარიონეტული მთავრობა დასვა.

=== დასავლეთ ფრონტი (1940) ===
[[ფაილი:Norway-Westront-1940.jpg|thumb|250px|დასავლეთ ფრონტი (1940)]]
დასავლეთ ფრონტი გერმანიის მხრიდან გამაგრებული იყო „ზიგფრიდის“ ''([[გერმანული ენა|გერმ.]] "Siegfried")'', ხოლო საფრანგეთის მხრიდან "მაჟინოს" ''([[ფრანგული ენა|ფრანგ.]] "Maginot")'' თავდაცვითი ხაზით. მაჟინოს 130 კმ-იანი თავდაცვითი ხაზის ბუნებრივ გაგრძელებას არდენები წარმოადგენდა და რაკი ის სატანკო შენაერთებისთვის ძნელად გადასალახავ ბუნებრივ ბარიერს წარმოადგენდა, ამიტომ საფრანგეთის გენერალიტეტი ამ მხრიდან გერმანიის თავდასხმას არ ელოდა.

დასავლეთის ფრონტის საბრძოლო გეგმა ვერმახტში [[გენერალ-ლეიტენანტი|გენერალ-ლეიტანანტ]] [[მანშტაინი, ერიხ ფონ|ერიხ ფონ მანშტაინის]] და მისი ხელქვეითების, [[პოლკოვნიკი|პოლკოვნიკ]] [[ბლუმენტრიტი, გიუნთერ|გიუნთერ ბლუმენტრიტის]] და იმჟამინდელი [[მაიორი]]ს [[ტრესკო, ჰენინგ ფონ|ჰენინგ ფონ ტრესკოს]] მიერ იქნა შემუშავებული. გეგმა მიზნად ისახავდა არდენების გავლით სწრაფ გარღვევას და ჩრდილოეთით მოტოვებული მოკავშირეთა ძალებისათვის ზურგიდან დარტყმას. სატანკო და მოტორიზირებული დივიზიების დიდი კონცენტრაციით უნდა გაჭრილიყო „ხვრელი არდენებში“ და როგორც შემდგომში ჩერჩილმა თქვა „ნამგალისებური ჩაჭრით“ მოკავშირეთა არმიები ლა მანშამდე ალყაში უნდა მოექციათ.

[[1940]] წლის [[10 მაისი|10 მაისს]] გერმანიის სამხედრო შენაერთებმა (სულ 7 არმია) დაიწყეს შეტევები ნეიტრალურ ქვეყნებზე: [[ბელგია]]ზე, [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებზე]] და [[ლუქსემბურგი|ლუქსემბურგზე]]. 136 ვერმახტის [[დივიზია|დივიზიის]] წინააღმდეგ იდგა მოკავშირეთა 137 დივიზია. თავდასხმის პირველსავე დღეს ვერმახტის სადესანტო-პარაშუტისტთა ნაწილებმა აიღეს მანამდე აუღებლად მიჩნეული ბელგიური პორტი [[ებენ-ემელი]] ''([[ფრანგული ენა|ფრან.]] Eben-Emael)''. [[14 მაისი|14 მაისს]] [[გენერალი|გენერალ]] [[გუდერიანი, ჰაინც|გუდერიანის]] [[ტანკი|ტანკებმა]] გადალახეს მდ. [[მაასი]]. ინგლისის „[[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები]]“ ''([[ინგლისური ენა|ინგლ.]] Royal Air Force)'' ყოველნაირად ცდილობდა დაენგრია [[პონტონი|პონტონები]] მდინარეზე და ხელი შეეშალა ჯარების მაასის გადალახვისთვის, მაგრამ ეს თავდასხმები წარუმატებელი გამოდგა და ბრიტანელებმა თავიანთი თვითმფრინავების დიდი ნაწილი დაკარგეს. [[17 მაისი|17 მაისს]] ფრანგებმა როგორც იქნა დაიწყეს შეტევა. [[დე გოლი, შარლ|შარლ დე გოლის]] მე-4 სატანკო დივიზიამ შეტევა დაიწყო [[მონკორნე]]ს მიმართულებით. მიუხედავად თავდაპირველი წარმატებებისა შეტევა შეწყვეტილ იქნა [[ლუფტვაფე]]ს „[[შტუკა|შტუკების“]] ძლიერი თავდასხმების გამო. იმავე დღეს, [[17 მაისი|17 მაისს]] [[ბრიუსელი]] უბრძოლველად დანებდა ვერმახტს.

ნიდერლანდელები, რომლებიც [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომშიც]] ნეიტრალურები იყვნენ, უფრო სუსტად იყვნენ საბრძოლველად მომზადებული, ვიდრე [[ბელგიელები]]. უნდა ითქვას რომ ვერმახტმა თითქმის უბრძოლველად დაიპყრო ქვეყანა. [[14 მაისი|14 მაისს]] [[როტერდამი]]ს დაბომბვის შემდეგ ნიდერლანდებმა კაპუტულაცია გამოაცხადა. მომდევნო დღეს მთავრობა და დედოფალი [[ვილჰელმინა (ნიდერლანდები)|ვილჰელმინა]] [[ლონდონი|ლონდონში]] წავიდნენ ემიგრაციაში. [[ზაის-ინკვარტი, არტურ|არტურ ზაის-ინკვარტი]] დაინიშნა ნიდერლანდების [[რაიხსკომისარი|რაიხსკომისარად]].

[[19 მაისი|19 მაისს]] გერმანიის მე-6 არმიამ მიაღწია მდ. [[შელდე (მდინარე)|შელდეს]] და [[აბევილი|აბევილამდე]] წაიწია წინ. ეს შეტევა იმდენად წრაფად იქნა განხორციელებული, რომ ფრანგული და ბრიტანული სამხედრო ნაწილები [[დიუნკერკი|დიუნკერკთან]] ალყაში მოქცეულები აღმოჩნდნენ. [[27 მაისი|27 მაისს]] მოკავშირეებმა დაიწყეს ალყაში მოქცეული 7500 ჯარისკაცის ევაკუაცია („[[ოპერაცია დინამო]]“). სახმელეთო ჯარების დაჯგუფება "A"-ს სატანკო დივიზიებმა შეტევა ჩვეულებრივ გააგრძელეს, სანამ [[გენერალ-პოლკოვნიკი|გენერალ-პოლკოვნიკმა]] [[რუნდშტეტი, გერდ ფონ|გერდ ფონ რუნდშტეტმა]] შეჩერების ბრძანება არ გასცა. ჰიტლერის [[24 მაისი]]ს ბრძანება შეტევის შეჩერების თაობაზე ისტორიული კვლევის დღემდე სადავო საკითხია, ბრძანების გაცემის მიზეზებზე ერთიანი აზრი არ არსებობს.

[[4 ივნისი|4 ივნისს]] ევაკუაცია, რომლეშიც მონაწილეობა 900-მდე სატრანსპორტო გემმა მიიღო მონაწილეობა, დასრულებულ იქნა. მიუხედავად [[ლუფტვაფე]]ს შეუწყვეტელი ბომბარდირებისა, ევაკუირებულ იქნა დაახ. 337 000 ჯარისკაცი, აქედან 110 000 საფრანგეთის არმიის. დღევანდელი გადასახედიდან ჰიტლერის ბრძანება შეტევის შეჩერების შესახებ მძიმე ტაქტიკური შეცდომა იყო, რადგან ინგლისის არმიამ ბრძოლისუნარიანობა შეინარჩუნა და შემდგომში ვერმახტის ექსპანსიას ბრიტანეთში წინ გადაეღობა.

[[ფაილი:Nazi-parading-in-elysian-fields-paris-desert-1940.png|thumb|250px|ვერმახტი პარიზში]]
ბრიტანული არმიის ევაკუაციის შემდეგ, საფრანგეთი თავდაცვისთვის ემზადებობდა. [[ბენელუქსი]]ს დაპყრობით ვერმახტმა დაასრულა ოპერაცია „[[ფალ გელბი]]“ ''([[ქართული ენა|ქართ.]] „ყვითელი შემთხვევა“, [[გერმანული ენა|გერმ.]] Fall Gelb)'' და დაიწყო ოპერაცია „[[ფალ როტი]]“ ''([[ქართული ენა|ქართ.]] „წითელი შემთხვევა“, [[გერმანული ენა|გერმ.]] Fall Rot)''. [[5 ივნისი|5 ივნისს]] გერმანელებმა შეტევა დაიწყეს მდინარეების [[ესნი (მდინარე)|ესნისა]] და [[სომი (მდინარე)|სომის]] რეგიონში. [[9 ივნისი|9 ივნისს]] მე-6 ინფანტერიის დივიზიამ გადალახა მდ. [[სენა (მდინარე)|სენა]]. [[11 ივნისი|11 ივნისს]] [[მუსოლინი, ბენიტო|მუსოლინიმ]] ომი გამოუცხადა მოკავშირეთა ქვეყნებს.

[[14 ივნისი|14 ივნისს]] ვერმახტის მე-18 არმიამ უბრძოლველად აიღო [[პარიზი]]. იმავდროულად სახმელეთო არმიათა დაჯგუფება "C"-მ გაარღვია მაჟინოს ხაზი და აიღო ციხესიმაგრე [[ვერდენი]]. [[17 ივნისი|17 ივნისს]] ახლადჩამოყალიბებული მთავრობის მეთაურმა, პრემიერ-მინისტრმა [[პეტენი, ანრი ფილიპ|ანრი ფილიპ პეტენმა]] საფრანგეთის კაპიტულაცია გამოაცხადა, რომელიც ოფიციალურად გაფორმდა [[1940]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]] [[კომპიენი]]ს ტყეში, ზუსტად იმ ადგილზე, სადაც [[1918]] წლის [[11 ნოემბერი|11 ნოემბერს]] გერმანიამ ხელი მოაწერა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] დამარცხების დოკუმენტს. ჰიტლერმა საამისაოდ [[მარშალი|მარშალ]] [[ფოში, ფერდინან|ფერდინან ფოშის]] ვაგონიც კი წამოაღებინა პარიზიდან. საომარი ცეცხლის შეწყვეტა ძალაში შევიდა [[25 ივნისი]]ს 01:35 საათზე. იმისათვის რომ საფრანგეთის ფლოტი გერმანელებს არ ჩავარდნოდათ ხელში, ბრიტანელებმა [[3 ივლისი|3 ივლისს]] დაბომბეს [[მერს-ელ-ქებირი]]ს პორტი, სადაც ფრანგული გემების ნაწილი იყო სტაციონირებული.

[[ბლიცკრიგი]] დასავლეთ ფრონტზე 6 კვირა და 3 დღე გაგრძელდა, რომელმაც 135 000 მოკავშირეთა და 46 000 ვერმახტის ჯარისკაცის სიცოცხლე იმსხვერპლა. საფრანგეთი ორ ნაწილად იქნა გაყოფილი. ჩრდილოეთში (გერმანიის სფერო) სტაციონირებულ იქნენ ვერმახტის და ლუფტვაფეს ძალები ბრიტანეთზე ინვაზიის დასაწყებად. ატლანტის ოკეანის პორტებში და განსაკუთრებით [[ბრესტი (საფრანგეთი)|ბრესტში]] შეიქმნა [[კრიგსმარინე|კრიეგსმარინეს]] [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვესა ნავების]] ბაზები. სამხრეთი და აღმოსავლეთი ნაწილი ფრანგული კონტროლის ქვეშ დარჩა, რომელსაც [[პეტენი, ანრი ფილიპ|პეტენის]] მარიონეტული მთავრობა განაგებდა ქალაქ [[ვიში]]დან.

=== საჰაერო ომი ინგლისისათვის (1940/41) ===
ინგლისისათვის საჰაერო ომის მიზანი ბრიტანეთში შეჭრისთვის ('''[[ოპერაცია „ზეელიოვე“]]''') მზადება იყო, რისთვისაც უპირველეს ყოვლისა [[ლუფტვაფე]]ს არაბრძოლისუნარიანი უნდა გაეხადა „[[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები]]“ ("RAF"). მიუხედავად ამისა ჰიტლერი იმედოვნებდა, რომ ინგლისი გერმანიის ასეთი აშკარა მუქარის გამო შეწყვეტდა ბრძოლას და ზავს ითხოვდა და შეჭრა საჭირო აღარ იქნებოდა. 
[[ფაილი:Winston Churchill at Coventry Cathedral cph.3a18421.jpg|thumb|left|180px|ჩერჩილი დანგრეულ ქოვენთრიში]]
ბოლო 2 წლის განმავლობაში ბრიტანეთი მთელი ძალებით ემზადებოდა საჰაერო ბრძოლისათვის. მარტო ბრძოლის დაწყებიდან პირველ სამ თვეში ინგლისელებმა 1.400 საბრძოლო თვითმფრინავი დაამზადეს. „რაფ-ი“ პილოტების ნაკლებობას განიცდიდა, რაც შევსებულ იქნა [[ბრიტანეთის თანამეგობრობა|ბრიტანეთის თანამეგობრობის]], ფრანგი, ამერიკელი, პოლონელი და ჩეხი მოხალისე მფრინავებით.

ბრიტანელი მფრინავების თავგანწირულმა ბრძოლამ და დიდმა მატერიალურმა და ცოცხალმა დანაკარგებმა ორივე მხრიდან აიძულა ლუფტვაფე [[1940]] წლის ოქტომბრიდან შეემცირებინა ფართომასშტაბიანი ბომბარდირების აქციები და მთავარი აქცენტი ღამეულ თავდასხმებზე გადაეტანა. ლუფტვაფეს ხელმძღვანელობის და განსაკუთრებით [[ჰერმან გერინგი]]ს ფატალური შეცდომა იყო ინგლისელთა რადარების უგულველყოფა და ქალაქების და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბომბვა. მიუხედავად დიდი მსხვერპლისა „რაფ-ი“ ამ თავდასხმებს არ დაუსუსტებია, ხოლო რადარის ტექნოლოგიის მიზანმიმართული გამოყენებით ინგლისელები ეფექტურად ანადგურებდნენ ლეფტვაფეს თვითმფრინავებს.

გიორინგი საჰაერო ომში დამარცხებას პილოტთა სიმხდალეს აბრალებდა, რას სიმართლეს არანაირად არ შეესაბამებოდა და უფრო ის მიზანი ჰქონდა რომ ყურადრება მისი პერსონიდან და საკუთარი შეცდომებიდან სხვა საგანზე გადაეტანა. [[ლონდონი]]სა და ინგლისის სხვა ქალაქების ბომბარდირებას 32.000 მშვიდობიანი მოსახლე შეეწირა. ქალაქი [[ქოვენთრი]] თითქმის მთლიანად მიწასთან იქნა გასწორებული.

=== ბალკანეთი (1940/41) ===
[[მუსოლინი, ბენიტო|ბენიტო მუსოლინის]] აგრესიული საგარეო პოლიტიკა მიმართული იყო ბალკანეთის წინააღმდეგ. [[1940]] წლის [[28 ოქტომბერი|28 ოქტომბერს]] [[იტალია]] თავისი კოლონიის, [[ალბანეთი]]ს ტერიტორიიდან თავს დაესხა [[საბერძნეთი|საბერძნეთს]]. მუსოლინიმ კავშირის დამყარება სცადა [[ბულგარეთი|ბულგარეთთან]], თუმცა ეს წინადადება უარყოფილ იქნა მეფე [[ბორის III (ბულგარეთი)|ბორის III]]-ის მიერ. საბერძნეთზე თავდასხმის გეგმას არ იცნობდა ჰიტლერიც, რომელიც ამ დროისათვის ბალკანეთზე ოპერაციის მომხრე არ იყო და ცდილობდა იტალიასთან ერთად ინგლისის ინვაზიის გეგმა განეხორციელებინა.

[[დუჩე]]ს მიზანი იყო საბერძნეთი ბლიცკრიგით დაეპყრო, თუმცა ეს გეგმა არ შედგა. უკვე [[3 ნოემბერი|3 ნოემბერს]] ბერძნებმა დაიწყეს კონტრშეტევა მთელ ფრონტზე და აიძულეს იტალიელები თავდაცვით პოზიციაზე გადასულიყვნენ, [[14 ნოემბერი|14 ნოემბრისთვის]] კი უკვე თითქმის ალბანეთის საზღვრებამდე უკან დაახევინეს. მოკავშირის გარდაუვალი მარცხი რომ აეცილებინა, ჰიტლერმა ბრძანება გასცა ბალკანეთზე შეტევის — დაიწყო '''[[მარიტა (ოპერაცია)|ოპერაცია „მარიტა“]]'''.

[[1941]] წლის დასაწყისში გერმანიამ სცადა მოლაპარაკების გზით გადაეჭრა კონფლიქტი. ჰიტლერმა [[იუგოსლავია]]ს შეთავაზა შეერთებოდა [[ბერლინი-რომი-ტოკიოს პაქტი|ბერლინი-რომი-ტოკიოს პაქტს]], თუმცა იგი ამ ეტაპზე უარყოფილ იქნა. გერმანიის მოკავშირეობაზე უარი განაცხადა საბერძნეთმაც, რომელიც წარმატებას წარმატებაზე აღწევდა იტალიის წინააღმდეგ ომში. [[9 მარტი]]ს იტალიური არმიის შეტევა ბერძენთა პოზიციებზე ტოტალური კრახით დასრულდა. [[27 მარტი|27 მარტს]] იუგოსლავია დათანხმდა გერმანიის წინადადებას და მისი მოკავშირე გახდა, თუმცა ამას შედეგად მოყვა მოსახლეობის მასობრივი უკმაყოფილება, საპროტესტო დემონსტრაციები და პუტჩი პრინც-რეგენტ პაველის მთავრობის წინააღმდეგ. მოკავშირეობის ხელშეკრულება გაუქმებულ იქნა.

ყოველივე ამის შემდეგ გერმანიას მხოლოდ სამხედრო ინტერვენციის გზა დარჩა.[[6 აპრილი|6 აპრილს]] ვერმახტმა გადალახა იუგოსლავიის საზღვრები. პარალელურად [[ლუფტვაფე]]-მ დაიწყო [[ბელგრადი]]ს ფართომასშტაბიანი დაბომბვა. დანარჩენი უკვე დროის საკითხი იყო. [[10 აპრილი|10 აპრილს]] გერმანელებმა აიღეს [[ხორვატია|ხორვატიის]] დედაქალაქი [[ზაგრები]], 2 დღის შემდეგ [[12 აპრილი|12 აპრილს]] ბელგრადმა იარაღი დაყარა ვერმახტის სატანკო არმიების წინაშე. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] ხელი მოეწერა იუგოსლავიის უსიტყვო კაპიტულაციას.

[[6 აპრილი|6 აპრილსვე]] დაიწყო ვერმახტის შეტევა საბერძნეთზე, სადაც წინააღმდეგობა გაცილებით დიდი იყო ვიდრე იუგოსლავიაში. განსაკეთრებით დიდი დანაკარგები ვერმახტმა ნახა [[მეტაქსას ხაზი|მეტაქსას ხაზთან]], როდესაც მთიან რეგიონში ისინი ნელ-ნელა მიიწევდნენ წინ. [[9 აპრილი|9 აპრილს]] გერმანელებმა აიღეს [[სალონიკი]], რამაც აღმოსავლეთ მაკედონიაში სტაციონირებულ ბერძნულ სამხედრო შენაერთებს გზა მოუჭრა და მეტაქსას ხაზს გარღვევის საფრთხე დაემუქრა. ალბანეთის ფრონტიდან გადმოსროლილი ბერძნული ჯარები გერმანულ და იტალიურ ტანკებს და საჰაერო დაბომბვებს შეეწირნენ. [[21 აპრილი|21 აპრილს]] 223 000 ბერძენმა ჯარისკაცმა იარაღი დაყარა.

საბერძნეთში სტაციონირებულმა ბრიტანულმა ჯარებმა თავდაცვითი ხაზი ააგეს [[თერმოპილე]]სთან, რომელიც [[24 აპრილი|24 აპრილს]] გადათელილ იქნა ვერმახტის მიერ. კატასტროფის თავიდან ასაცილებლად ბრიტანეთის მხედართმთავრობამ სასწრაფომ ევაკუაციის ოპერაცია დაიწყო და 50 000 ბრიტანელი მებრძოლი [[ეგვიპტე]]ში იქნა გადაყვანილი. [[27 აპრილი|27 აპრილს]] ვერმახტის ჯარები შევიდნენ [[ათენი|ათენში]].

[[25 აპრილი|25 აპრილს]] გერმანიისა და მის მოკავშირეთა 593 სატრანსპორტო თვითმფრინავმა საჰაერო დესანტი გადასხა [[კრეტა]]ზე ([[მერკური (ოპერაცია)|ოპერაცია „მერკური“]]). პარაშუტისტები მოწინააღმდეგისთვის ადვილ სამიზნეს წარმოადგენდნენ და დესანტმა დიდი დანაკლისი განიცადა. ასევე უშედეგოდ დასრულდა მათი ცდა აეღოთ რომელიმე ახლომდებარე აეროდრომი, რომლითაც დამხმარე ძალები შეძლებდნენ კუნძულზე გადმოსვლას, განსაკუთრებით კი არტილერია და ტანკები. მხოლოდ მას შემდეგ რაც ლუფტვაფემ საჰაერო ჰეგემონია მოიპოვა კრეტაზე და გაძლიერებული საზღვაო დესანტი გადმოსხდა კუნძულზე, შესაძლებელი იქნა აეროდრომების აღება. მოკავშირეთა ჯარები (მათ შორის [[ავსტრალია|ავსტრალიელები]] და [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიელები]]) ერთი კვირის განმავლობაში იცავდნენ კრეტას, თუმც საბოლოოდ იძულებულნი გახდნენ 17.000 კაციანი კორპუსის ევაკუაცია მოეხდინათ.

პირადი შემადგენლობის დიდი დანაკარგის გამო ჰიტლერმა შემდგომში ყოველთვის უარი განაცხადა შესაბამისი სახის საჰაერო სადესანტო ოპერაციებზე.

=== რუსეთის კამპანია (1941-1945) ===
==== თავდასხმის სამხედრო გეგმა ====
[[ფაილი:RusFeldz41-42.jpg|thumb|right|250px|აღმოსავლეთ ფრონტი 1941-1942 წ.წ.]]
ბალკანეთის ომმა [[სსრკ|საბჭოთა კავშირზე]] თავდასხმის თარიღი 4 კვირით გადაწია. მას ადგილი ჰქონდა [[1941]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]]. ამ დაგვიანებამ და უჩვეულოდ ადრე დამდგარმა ზამთარმა ხელი შეუშალა გერმანელთა გეგმის ოპერატიულ განვითარებას, რომელიც მიზნად ისახავდა ზამთრის დადგომამდე „არხანგელსკ-ასტრახანის ხაზის“ მიღწევას. [[ვერმახტი]]ს მთავარსარდლობის გამოთვლების თანახმად გეგმის ოპტიმალურად შესრულება შეიძლებოდა, თუკი ჯარების ზურგიდან მომარაგება [[ფსკოვი|ფსკოვ]]-[[კიევი|კიევ]]-[[ყირიმი]]ს გავლით შეუფერხებლად იწარმოებოდა. მიუხედავად ამისა, [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერი]] მოითხოვდა [[მოსკოვი]]ს აღებას და ამით გეგმის ოპტიმალური ვარიანტიდან გადახვევას.

სსრკ-ზე თავდასასხმელად ვერმახტს მზად ჰყავდა 3 არმიათა დაჯგუფება. არმიათა ჯგუფ „ჩრდილოეთს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Nord), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ ლეები, უნდა აეღო [[ბალტიის ქვეყნები]] და შეტევა გაეგრძელებინა [[ლენინგრადი]]ს მიმართულებით. არმიათა ჯგუფ „ცენტრს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Mitte), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ ბოკი, უნდა შეეტია დედაქალაქ მოსკოვისათვის და შესაბამისად ყველაზე ძლიერად იყო აღჭურვილი. არმიათა ჯგუფ „სამხრეთს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Süd), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ რუნდშტეტი, უნდა დაეპყრო [[უკრაინა]].

საბჭოთა კავშირზე თავდასასხმელად მობილიზირებულ იქნენ გერმანიის სატელიტი ქვეყნების სამხედრო შენაერთებიც. დაგეგმილი იყო შეტევის განხორციელება დაპყრობილი [[ნორვეგია|ნორვეგიიდანაც]], რომელიც მიზნად ისახავდა [[მურმანსკი]]ს აღებას და იქ მდებარე რკინიგზის ხაზის და პორტის ხელში ჩაგდებას.

==== თავდასხმა ====
[[ფაილი:europe 1943-1945 map.png|thumb|250px|ევროპა 1943-1945 წ.წ.]]
[[1941]] წლის [[22 ივნისი]]ს დილას ვერმახტის 149 დივიზიამ (მათ შორის ყველა გერმანული სატანკო და მოტორიზებული ძალები) გადალახა [[სსრკ|სსრკ-ის]] საზღვრები. 2 დივიზია შეტევას აწარმოებდა [[ფინეთი]]დან, 8 სტაციონირებული იყო [[ნორვეგია]]ში, 1 – [[დანია]]ში, 38 დივიზია დასავლეთ ფრონტზე მოქმედებდა, 2 იბრძოდა ჩრდილოეთ აფრიკაში და 7 — ბალკანეთზე.

მიუხედავად ოპერატიული ინფორმაციისა, [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] საშუალო და დაბალი რანგის სარდლობა გერმანელთა თავდასხმას მოუმზადებელი შეხვდა. უამრავი საბჭოთა მებრძოლი სსრკ-ის საზღვრის გასწვრივ რაიმე სერიოზული წინააღმდეგობის გაწევის გარეშე დანებდა მარშით მიმავალ ვერმახტის ჯარებს. ამის ერთადერთი ახსნა „[[პრევენციული დარტყმის თეზა|პრევენციული დარტყმის თეზით“]] თუ შეიძლება, რომელიც უკანასკნელ პერიოდში ისტორიკოსთა გარკვეული წრის მიერ გაზიარებული იქნა და რომელიც ჯერ კიდევ [[მესამე რაიხი]]ს იდეოლოგების მიერ გავრცელებულ ინფორმაცია ეყრდნობა. ამ ინფორმაციის მიხედვით საბჭოთა კავშირი თვითონ ემზადებოდა გერმანიაზე თავდასახმელად.

ის ფაქტი, მართლა აპირებდა თუ არა სსრკ გერმანიაზე თავდასხმას და მართლა იყო თუ არა წითელი არმია მზად ასეთი ომისათვის, არ ამსუბუქებს ნაცისტური გერმანიის დანაშაულს ამ თავდასხმაში. სსრკ - ს წინააღმდეგ დაწყებული დაპყრობითი და გამანადგურებელი ხასიათის ომი იყო ჯერ კიდევ წლების წინ ჰიტლერის მიერ ფორმულირებული „აღმოსავლეთში საარსებო სფეროს“ მოპოვების გეგმის დამასრულებელი ეტაპი.

=== აშშ-ის ჩაბმა ომში (1941) ===
[[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატები]] თავიდან ფორმალურ ნეიტრალიტეტს იცავდა მიმდინარე კონფლიქტში. მოსახლეობის უმრავლესობის ანტისაომარი განწყობა ხელს უშლიდა პრეზიდენტ [[რუზველტი, ფრანკლინ დელანო|რუზველტს]] პირდაპირ მიეღო მონაწილეობა ომში [[დიდი ბრიტანეთი]]სა და [[სსრკ]]-ს მხარეზე. თუმცა ფარულად ამერიკა ყოველგვარ შესაძლებელ დახმარებას უწევდა ბრიტანეთს. [[1941]] წლის [[11 მარტი]]ს [[ლენდ-ლიზი|ლენდ-ლიზის]] კანონით ამერიკის [[კონგრესი (აშშ)|კონგრესმა]] ეს დახმარება კანონიერი გახადა. ამის შემდეგ [[აშშ]] დიდი რაოდენობით საბრძოლო და სამეურნეო იარაღს აწვდიდა როგორც ბრიტანეთს, ისე საბჭოთა კავშირს, რამაც გადამწყვეტი როლი ითამაშა გერმანიის და მისი მოკავშირეების დამარცხებაში.
[[ფაილი:Franklin Roosevelt signing declaration of war against Japan.jpg|thumb|left|180px|რუზველტი ომს უცხადებს იაპონიას]]
[[იაპონია|იაპონიის]] თავდასხმის შემდეგ აშშ-ს წყნარი ოკეანის ფლოტზე [[პერლ-ჰარბორზე თავდასხმა|პერლ-ჰარბორში]] [[1941]] წლის [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]], ამერიკა იძულებული გახდა მეორე დღეს, [[8 დეკემბერი|8 დეკემბერს]], ომი გამოეცხადებინა [[გერმანია|გერმანიისა]] და იაპონიისათვის. აშშ-ს და დიდი ბრიტანეთის მთავრობათა მეთაურები შეთანხმდნენ პრიორიტეტი ევროპაზე გადაეტანათ და უპირველეს ყოვლისა დაემარცხებინათ გერმანია ''(„Germany first“)''. პირველ შეტაკებებს ამერიკისა და გერმანიის ჯარებს შორის ადგილი ჰქონდათ [[1942|1941]] წლის მიწურულს ჩრ. აფრიკაში.

=== ბრძოლა ჩრდილოეთ აფრიკაში 1940-1943 ===
''მთავარი თემა: „[[აფრიკის კამპანია]]“''
იტალიელებმა ჩრდილოეთ აფრიკაში, ისევე როგორც ევროპაში, ბრიტანელთა წინააღმდეგ მთელი რიგი დამარცხებებისა იწვნიეს. [[1940]] წელს [[ლიბია]]ში წამოწყებული იტალიელთა შეტევა ტოტალური მარცხით დამთავრდა. გერმანელმა გენერალმა [[ერვინ რომელი|ერვინ რომელმა]] [[1941]] წლის თებერვალში მიიღო ბრძანება მოკავშირე იტალიელები დაეცვა. რომლის ხელქვეით მხოლოდ სუსტი შენაერთები იდგნენ. შეაფასა რა შექმნილი სიტუაცია, რომელი მივიდა იმ დასკვნამდე რომ ინგლისელთა შეტევის შემთხვევაში თავისი სუსტი ჯარებით თავდაცვას ვერ შეძლებდა. ამიტომ მან გადაწყვიტა თვითონ შეეტია მოწინააღმდეგისათვის და გამოეყენებინა მოულოდნელობის ეფექტი.

[[31 მარტი|31 მარტს]] რომელმა შეტევა დაიწყო. მისი შეტევის მთავარი ძალა მიმართული იყო მერსა ბრეგას წინააღმდეგ, რომ შემდეგ [[კირენაიკა]]სკენ გაჭრილიყო. [[ერვინ რომელი|რომელის]] ვარაუდი გამართლდა, ოპერაცია წარმატებით განხორციელდა და გერმანელებმა [[ბენგაზი]]ც კი აიღეს. [[10 მარტი]]სათვის „[[აფრიკის კორპუსი]]“ აღმოსავლეთ ლიბიურ პორტ-ციხესიმაგრეს [[ტობრუკი|ტობრუკს]] მიადგა, რომელიც მცირე ხნით ადრე იტალიელებმა გაამაგრეს და შემდეგ თითქმის უბრძოლველად დატოვეს. მთელი 1 თვის განმავლობაში რომელის არმია უშედეგო იერიშს იერიშზე აწარმოებდა ტობრუკის წინააღმდეგ. [[13 აპრილი|13 აპრილს]] რომელმა იერიში შეწყვიტა. ასევე შეწყვეტილ იქნა წინსვლაც, ვინაიდან გერმანული არმიის მომარაგება ზურგიდან შეფერხებებით მიმდინარეობდა. ორივე მებრძოლი მხარე პოზიციურ საომარ სიტუაციაზე გადავიდა.

ნოემბერის დასაწყისში ბრიტანელებმა კონტრშეტევა წამოიწყეს. [[26 ნოემბერი|26 ნოემბერს]] ბრიტანელთა მეორე კონტიერიშის შემდეგ ტობრუკის გარნიზონმა მოახერხა ალყის გარღვევა. [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]] „აფრიკის კორპუსმა“ დაიხია გაზალას თავდაცვით ხაზამდე. თუმც ეს უკანადახევა დიდხანს არ გაგრძელებულა. [[1942]] წლის იანვარში რომელმა კვლავ იერიში მიიტანა ტობრუკზე. [[1942]] წლის [[26 მაისი|26 მაისს]] მან დაიწყო ტობრუკზე შეტევა — კოდური სახელი '''„[[ოპერაცია თეზეუსი]]“'''. მძიმე სატანკო ბრძოლების შემდეგ გერმანელებმა და მისმა მოკავშირეებმა შეძლეს [[10 ივნისი|10 ივნისს]] აეღოთ [[ბირ ჰახეიმი]], ხოლო [[20 ივნისი|20 ივნისს]] აღებულ იქნა ტობრუკი. ამ წარმატებისათვის რომელს [[გენერალ-ფელდმარშალი]]ს სამხედრო წოდება მიენიჭა.

რომელის შემდგომი მიზანი [[ეგვიპტე]]ზე შეტევა იყო. გერმანელებს უნდა აეღოთ [[ალექსანდრია]] და [[სუეცის არხი]]. ამ მიზნებს წინ გადაეღობა ბრიტანელთა სარდალი [[ბერნარდ მონტგომერი]]. [[ელ ალამეინი]]ს მახლობლად ბრიტანელებმა თავდაცვის 65 კმ-იანი ხაზი ააგეს და გერმანელთა შეტევა შეაჩერეს. [[23 ოქტომბერი|23 ოქტომბერს]] მონტგომერის კონტშეტევა წამოიწყო. „აფრიკის კორპუსი“ ბრიტებზე რიცხობრივად მცირე იყო და იძულებული გახდა უკან დაეხია. გერმანელთა სიტუაცია სრულიად უიმედო შეიქმნა მას შემდეგ, რაც [[8 ნოემბერი|8 ნოემბერს]] ამერიკელები გადმოსხდნენ [[კასაბლანკა]]ში და [[ალჟირი|ალჟირში]] ('''„[[ოპერაცია ტორჩი]]“''') და გერმანელთა ზურგში მეორე ფრონტი გახსნენ. [[13 ნოემბერი|13 ნოემბერს]] ქალაქი ტობრუკი ბრიტანელებმა აიღეს.

[[1943]] წელს რომელს უკანდახევის მეტი სხვა გზა არ ჰქონდა. [[23 იანვარი|23 იანვარს]] ბრიტებმა აიღეს [[ტრიპოლი]]. მარტ-აპრილში გერმანიისა და მის მოკავშირეთა ჯარები ალყაში აღმოჩდნენ ('''„[[ტუნისის კამპანია]]“'''). გერმანელთა შეუპოვარი ბრძოლა მხოლოდ მარეთის ხაზზე გრძელდებოდა. [[13 მაისი|13 მაისს]] „აფრიკის კორპუსი“ იძულებული გახდა კაპიტულაცია გამოეცხადებინა.

=== მეორე მსოფლიო ომის მესამე პერიოდი (1942 წლის 19 ნოემბერი - 1943 დეკემბერი) ===
III პერიოდი ხასიათდება საომარ მოქმედებათა მასშტაბებისა და დაძაბულობის ზრდით. ნაცისტური გერმანიის მესვეურები ყველა საშუალებით ცდილობდნენ გამარჯვების მიღწევას სსრკ-ზე. ნაცისტური დიქტატურის რეჟიმმა უკიდურესობამდე გააძლიერა ექსპლუატაცია, რეპრესიები და ძარცვა ოკუპირებული ქვეყნების რესურსების მაქსიმალური გამოყენების მიზნით. გერმანიისათვის მუშაობდა თითქმის მთელი ევროპის მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა და ტრანსპორტი. [[1942]] ნოემბერში 267 [[დივიზია|დივიზიიდან]] და 5 [[ბრიგადა (სამხედრო)|ბრიგადიდან]], რომელიც გერმანიას ჰყავდა, 192 დივიზია (71 %) და 5 ბრიგადა მოქმედებდა წითელი არმიის წინააღმდეგ. გარდა ამისა, სსრკ-გერმანიის ფრონტზე იბრძოდა გერმანიის სატელიტთა 66 დივიზია და 13 ბრიგადა. ამ პერიოდში მეორე მსოფლიო ომის მთავარ ფრონტად სსრკ-გერმანიის ფრონტი რჩებოდა.

[[1942]] წლის 19 ნოემბერს დაიწყო საბჭოთა ჯარების [[კონტრშეტევა]] სტალინგრადთან ([[სტალინგრადის ბრძოლა 1942-1943]]). 1943 წელს კურსკთან ბრძოლებში ([[კურსკის ბრძოლა 1943]]) ნაცისტური გერმანიის ჯარების განადგურების შედეგად, მოხდა ძირითადი გარდატეხა მეორე მსოფლიო ომის მსვლელობაში. გერმანია იძულებული გახდა გადასულიყო სტრატეგიულ თავდაცვაზე. საბჭოთა არმიამ დაიწყო ფართო შეტევა მთელ ფრონტზე. [[1943]] [[ზაფხული|ზაფხულსა]] და [[შემოდგომა]]ზე გაათავისუფლეს [[დონბასი]] და მარცხენა ნაპირის [[უკრაინა]], გადალახეს [[დნეპრი]] და დაიწყო [[ბელორუსია|ბელორუსიის]] გათავისუფლება. 1942 შემოდგომიდან ერთგვარად გააქტიურდა დიდი ბრიტანეთი და აშშ-ის სამხედრო მოქმედება. [[1942]] ოქრომბრის ბოლოს დაიწყო ინგლისის მე-8 არმიის (სარდალი გენერალი [[მონტგომერი, ალამაინელი|მონტგომერი]]) შეტევა ჩრდილოეთ აფრიკაში. ელ-ალამაინის ბრძოლაში ([[1942]] წლის 23 ოქტომბერი-4 ნოემბერი) გამარჯვების შემდეგ ინგლისის ჯარები 3 თვის განმავლობაში უტევდნენ გენერალ-ფელდმარშალ რომელის ჯარებს აფრიკის ჩრდილოეთ სანაპიროს გასწვრივ და გავიდნენ [[ტუნისი]]ს სამხრეთ საზღვართან. [[1942]] წლის 8 ნოემბერს დაიწყო ამერიკა-ინგლისის საექსპედიციო ძალების (150 ათ.) გადასხმა საფრანგეთის ჩრდილოეთ აფრიკაში. მალე მოკავშირეებმა დაიკავეს [[მაროკო]], [[ალჟირი]], შევიდნენ ტუნისში. [[1943]] ზაფხულში მოკავშირეთა ჯარებმა დაიკავეს კუნძული [[სიცილია]]. სექტემბერს გადასხეს საზღვაო დესანტები [[აპენინი ნახევარ კუნძული|აპენინის ნახევარ კუნძულზე]] ([[იტალიის კამპანია 1943-1945]]). საბჭოთა არმიის გამარჯვებები ხელს უწყობდა ევროპის ხალხთა ანტიფაშისტური ბრძოლის აღმავლობას.

ომის III პერიოდში მოხდა არსებითი ცვლილებები [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანესა]] და [[აზია]]ში მებრძოლ მხარეთა ძალთა თანაფარდობაში. [[1943]] განმავლობაში ამერიკის ჯარები გადასხდნენ [[ახალი გვინეა|ახალ გვინეაზე]], განდევნეს [[იაპონელები]] [[ალეუტი]]ს კუნძულებიდან, საგრძნობი ზარალი მიაყენეს იაპონიის სამხედრო და სავაჭრო ფლოტს.

=== მეორე მსოფლიო ომის მეოთხე პერიოდი (1944 წლის 1 იანვარი - 1945 წლის 8 მაისი) ===
ამ პერიოდის უმნიშვნელოვანესი სამხედრო-პოლიტიკური მოვლენები გაპირობებული იყო ანტიფაშისტური კოალიციის სამხედრო და ეკონომიური ძლიერების ზრდით, საბჭოთა შეიარაღებელი ძალების სულ უფრო მძლავრი დარტყმით და ევროპაში მოკავშირეთა მოქმედების აქტივიზაციით.
[[ფაილი:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|ყირიმის კონფერენცია]]
1944 დასაწყისში 315 დივიზიისა და 10 ბრიგადიდან, რომელიც ნაცისტურ გერმანიას ჰყავდა, 198 დივიზია და 6 ბრიგადა სსრკ-გერმანიის ფრონტზე იბრძოდა. [[1944]] ზაფხულისათვის აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ჯარებმა განახორციელეს

ნათ შეჭრა დასავლეთ ევროპაში [[ლა-მანში]]ს მხრიდან. მოკავშირეებს ძალთა აბსოლუტური უპირატესობა გააჩნდათ. 2 წლის სამზადისის შემდეგ, 1944 წლის 6 ივნისს დაიწყო [[ოპერაცია ოვერლორდი|ნორმანდიის სადესანტო ოპერაცია]]. 1944 წლის 19 აგვისტოს პარიზში დაიწყო აჯანყება. მოკავშირეთა ჯარების მისვლის მომენტისათვის დედაქალაქი უკვე [[ფრანგები|ფრანგი]] პატრიოტების ხელში იყო. უდიდესი შეტევითი ოპერაციებით აღინიშნა 1944 [[ზაფხული]] და [[შემოდგომა]]. 1944 [[ბელორუსიის ოპერაცია 1944|ბელორუსიის ოპერაციის]] შედეგად გათავისუფლდა [[ბელარუსი|ბელორუსია]] და [[ლიტვა|ლი]] სსრ მნიშვნელოვანი ნაწილი. საბჭოთა ჯარებმა პოლონეთის I არმიის ნაწილებთან ერთად დაიწყეს პოლონეთის გათავისუფლება. რუმინეთის მშრომელებმა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობით 1944 წლის 23 აგვისტოს დაამხეს [[ანტონესკუ, იონ|ი. ანტონესკუს]] სამხედრო-ფაშისტური დიქტატურა, 9 სექტემბერს აჯანყების შედეგად ბულგარეთში დაემხო მონარქისტული ფაშისტური რეჟიმი და შეიქმნა სამამულო ფრონტის მთავრობა, რომელმაც ომი გამოუცხადა გერმანიას. 29 აგვისტოს დაიწყო სლოვაკიის შეიარაღებული აჯანყება ფაშისტური დამპყრობთა წინააღმდეგ. საბჭოთა ჯარებმა 20 სექტემბერს დაიწყეს ჩეხოსლოვაკიის გათავისუფლება. ამავე დროს [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] სახალხო-განმათავისუფლებელი არმიის ნაწილებმა საბჭოთა არმიის აქტიური მონაწილეობით 20 ოქტომბერს გაათავისუფლეს [[ბელგრადი]]. [[1944]] გერმანიის დამპყრობთაგან გათავისუფლდა ნორვეგიის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის რაიონი. [[1945]] დასაწყისისანაცს ფაშისტური გეისმანია ეკონომიური და სამხედრო რესურსები გამოიფიტა. [[1944]] შუა ხანიდან ნედლეულის ძირითადი წყაროების დაკარგვის გამო სწრაფად ეცემოდა სამხედრო წარმოება. მიუხედავად ამმათტოვას ანტიჰიტლერულ კოალიციაში განხეთქილების იმედი ჰთქონდა და ომის გაჭიანურებას ცდნენლობდა. [[1944]] წლის 16 დეკემბერს ფაშისტურმა ჯარებმა დაიწყეს კონტრშეტევა [[არდენების ოპერაცია 1944-1945|არდენში]]. ინგლის-ამერიკის მთავრობებმა საბჭოთა მთავრობას სთხოვეს აღმოსავლეთ ფრონტზე შეტევის დაჩქარება. [[ვისლა-ოდერის ოპერაცია 1945|ვისლა-ოდერის ოპერაციის]] მსვლელობაში საბჭოთა ჯარებმა გაანადგურეს გერმასტთა დაჯგუფება ვისლასა და ოდერს შორის, გაანადგურეს 35 დივიზია და მძიმე ზარალი მიაყენეს 25 დივიზიას. [[აღმოსავლეთ პრუსიის ოპერაცია 1945|აღმოსავლეთ პრუსიის ოპერაციის]] ( 1945)დროს განადგურდა გერმანელთა 25 დივიზია და მძიმე ზარალი განიცადა 12 დივიზიამ. საბჭოთა ჯარებმა იერიშით აიღეს [[კენიგსბერგი]]. 1945 წლის თებერვალ-აპრილის I ნახევარში გაანადგურეს მტრის მსხვილი დაჯგუფებები აღმოსავლეთ [[პომერანია]]სა და [[სილეზია]]ში, გაათავისუფლეს [[ბალტიის ზღვა|ბალტიის ზღვის]] სანაპირო დანციგიდან ოდერამდე. გერმანიის წინააღმდეგ მოქმედების კოორდინაციისათვის და ევროპაში ომის შემდეგ წესრიგის დამყარების საკითხებთან დაკავშირებით 1945 წლის 4-11 თებერვალს [[იალტა]]ში შედგა სსრკ-ის, აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ხელმძღვანელთა კონფერენცია ([[ყირიმის კონფერენცია 1945]]).
[[ფაილი:Reichstag flag original.jpg|thumb|left|გამარჯვების დროშა რაიხსტაგზე]]
ფაშისტური გერმანიის წინააღმდეგობის უკანასკნელი ცენტრი [[ბერლინი]] იყო. 16 აპრილს დაიწყო გრანდიოზული [[ბერლინის ოპერაცია 1945|ბერლინის ოპერაცია]] (1945). [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერის]] თვითმკვლელობის შემდეგ (30 აპრილი) ადმირალ [[დენიცი, კარლ|დენიცის]] მეთაურობით შეიქმნა მთავრობა, რომელიც წითელი არმიის წინააღმდეგ ბრძოლის გაგრძელებას ცდილობდა. 6-11 მაისს საბჭოთა არმიებმა ჩაატარეს [[პრაღის ოპერაცია 1945|პრაღის ოპერაცია]] (1945). ფართო ფრონტით შეტევის შედეგად საბჭოთა შეიარაღებულმა ძალებმა დაასრულეს ცენტრალური და სამხრეთ-აღმოსავლეთის ევროპის ქვეყნების გათავისუფლება. 4 მაისს ხელმოწერილ იქნა აქტი გერმანელთა ჯარების დანებების შესახებ ნიდერლანდში, ჩრდილოეთ-დასავლეთ გერმანიაში, შლეზვიგ-ჰოლშტაინსა და დანიაში. 5 მაისს დანებდნენ ფაშისტური ჯარები სამხრეთ და დასავლეთ ავსტრიაში, ბავარიაში, ტიროლში და სხვა რაიონებში. 8 მაისს, შუაღამისას საბჭოთა ჯარების მიერ დაკავებული კარლსჰორსტის გარეუბანში გერმანიის უმაღლესი მთავარსარდლობის წარმომადგენლებმა ფელდმარშალ [[კაიტელი, ვილჰელმ|ვ. კაიტელის]] მეთაურობით ხელი მოაწერეს აქტს ფაშისტური გერმანიის შეიარაღებული ძალების უსიტყვო [[კაპიტულაცია|კაპიტულაციის]] შესახებ. უსიტყვო კაპიტულაცია საბჭოთა მთავრობის დავალებით მიიღო საბჭოთა კავშირის მარშალმა [[ჟუკოვი, გიორგი|გ. ჟუკოვმა]] აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და საფრანგეთის წარმომადგენლებთან ერთად.

== ომის დასასრული ევროპაში (1945) ==
ჰიტლარის სიკვდილის შემდეგ [[გროსადმირალი]] [[კარლ დენიცი]] [[1 მაისი|1 მაისს]] ფიურერის ანდერძისამებრ გერმანიის [[რაიხსპრეზიდენტი]] გახდა. დიონიცს სურდა გერმანელი მეომრები დასავლელ მოკავშირეებს ჩაბარებოდნენ ტყვედ, რათა თავი დაეხსნათ [[სსრკ]]-ის შურისძიებისაგან. ამისათვის მან გამოაცხადა, რომ აღმოსავლეთ ფრონტზე ბრძოლა გრძელდებოდა. [[2 მაისი|2 მაისს]] დიონიცმა თავისი შტაბი ჯერ კიდევ გერმანელთა ხელში მყოფ ქალაქ [[ფლენსბურგი|ფლენსბურგში]] განათავსა და შეადგინა მთავრობა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა რაიხის ფინანსთა მინისტრი გრაფი [[კროზიგკი, იოჰან ლუდვიგ შვერინ ფონ|შვერინ ფონ კროზიგკი]].

[[4 მაისი|4 მაისს]] [[ნორვეგია]]ში ბრიტანელთა წინააღმდეგ მებრძოლმა „[[ვერმახტი]]ს“ შენაერთებმა, რომელთაც ხელმძღვანელობდათ „[[კრიგსმარინე]]ს“ ახლად დანიშნული მეთაური გენერალ-ადმირალი [[ფრიდებურგი, ჰანს-გეორგ ფონ|ჰანს-გეორგ ფონ ფრიდებურგი]] კაპიტულაცია გამოაცხადეს. [[7 მაისი|7 მაისს]] გენერალ-პოლკოვნიკმა [[იოდლი, ალფრედ|ალფრედ იოდლმა]] [[რეიმსი|რეიმსში]] ხელი მოაწერა დასავლელი მოკავშირეების წინაშე გერმანიის უსიტყვო კაპიტულაციას. მომდევნო დღეს [[ბერლინ-კარლსჰორტი|ბერლინ-კარლსჰორტში]] იგივე გააკეთა ოღონდ ამჯერად [[სსრკ]]-ის წინაშე გენერალ-ფელდმარშალმა [[კაიტელი, ვილჰელმ|ვილჰელმ კაიტეკმა]]. [[9მაისი|9 მაისს]] გერმანიის სრული კაპიტულაცია ძალაში შევიდა.

მიუხედავად კაპიტულაცია გერმანელთა ხელში იყო ფრანგული ქალაქები: [[ბრესტი (საფრანგეთი)|ბრესტი]], [[ლა-როშელი]], [[ლორიანი]] და [[სენ-ნაზერი]], ასევე ავსტრიის ნაწილი, [[შლეზვიგ-ჰოლშტაინი]] და [[ბოჰემია]]. ამ უკანასკნელიდან 2 მილიონმა ჯარისკაცმა გაასწრო [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] მოსვლას და დასავლელ მოკავშირეებს ჩაბარდა ტყვედ.

=== მეორე მსოფლიო ომის მეხუთე პერიოდი (9 მაისი - 2 სექტემბერი 1945) ===
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-R86965, Potsdamer Konferenz, Gruppenbild.jpg|thumb|150px]]
[[ფაილი:Nagasakibomb.jpg|thumb|left|150px|ატომური ბომბი ნაგასაკიში]]
აგრესიულ სახელმწიფოთა კოალიციიდან, რომელმაც მეორე მსოფლიო ომი გააჩაღა, 1945 მაისში [[ბრძოლა]]ს მხოლოდ იაპონია განაგრძობდა. 17 ივლისიდან - 2 აგვისტომდე შედგა სსრკ-ის (დელეგაციის მეთაური [[სტალინი, იოსებ|ი. სტალინი]]), აშშ-ის (დელეგაციის მეთაური [[ტრუმენი, ჰარი|ჰ. ტრუმენი]]) და დიდი ბრიტანეთის (დელეგაციის მეთაური [[ჩერჩილი, უინსტონ|უ. ჩერჩილი]], 28 ივლისიდან — [[ეტლი, კლემენტ|კ. ეტლი]]) მთავრობათა მეთაურების [[პოტსდამის კონფერენცია 1945]] ([[1945]]), მიიღეს გადაწყვეტილება გერმანიის დემილიტარიზაციის, დენაციფიკაციისა და დემოკრატიული გარდაქმნის შესახებ. დიდი ბრიტანეთის, აშშ-ისა და ჩინეთის მთავრობებმა წაუყენეს იაპონიას კაპიტულაციის კონკრეტული პირობები, რომლებიც იაპონიის მთავრობამ უარყო, სსრკ-მა, რომელმაც 1945 აპრილში მოახდინა სსრკ-იაპონიის ნეიტრალიტეტის შესახებ პაქტის დენონსირება, დაადასტურა მზადყოფნა ჩაბმულიყო ომში იაპონიის წინააღმდეგ.

[[6 აგვისტო]]სა და [[9 აგვისტო]]ს [[აშშ|აშშ-მა]] [[ატომური ბომბი|ატომური ბომბები]] [[ჰიროსიმას და ნაგასაკის ატომური დაბომბვა|ჩამოაგდო]] [[ჰიროსიმა]]სა და [[ნაგასაკი]]ში, რის შედეგადაც დაიხოცა და დასახიჩრდა 1/4 მლნ-მდე მშვიდობიანი მცხოვრები. 8 აგვისტოს სსრკ-მა ომი გამოუცხადა იაპონიას. 9 აგვისტოს საბჭოთა [[შეიარაღებული ძალები|შეიარაღებულმა ძალებმა]] დაიწყეს საომარი მოქმედება [[მანჯურია|მანჯურიაში]] განლაგებული იაპონელთა [[კვანტუნის არმია|კვანტუნის არმიის]] (1,2 მლნ. კაცი) წინააღმდეგ. 10 აგვისტოს იაპონიის წინააღმდეგ ომში ჩაება [[მონღოლეთი|მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკაც]]. საბჭოთა ჯარებმა სწრაფი შეტევით მოკლე დროში გაანადგურეს [[კვანტუნის არმია]] და გაათავისუფლეს ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის ჩინეთის ნაწილი, ჩრდილოეთ კორეა, კუნძული [[სახალინი]] და [[კურილიის კუნძულები|კურილიის]] კუნძულები. გათავისუფლებული მანჯურია ეკონომიკურად ჩინეთის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული რაიონი, გადაიქცა ჩინეთის რევ. ძალების სამხედრო-სტრატეგიულ პლაცდარმად. იაპონიის უსიტყვო კაპიტულაციით [[1945]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] დასრულდა მეორე მსოფლიო ომი.

=== მეორე მსოფლიო ომის შედეგები ===
მეორე მსოფლიო ომმა უდიდესი გავლენა იქონია კაცობრიობის ბედზე. გერმანია, იტალია და იაპონია გარკვეული ხნით გამოეთიშნენ მსოფლიოს, როგორც ძლიერი სახელმწიფოები. [[ევროპა]]ში გადამწყვეტი როლი აშშ-ს და მსოფლიოში ახლად გაბატონებულ სსრკ-ს ჰქონდათ მას შემდეგ, რაც 1940 გერმანიამ საფრანგეთი დაიპყრო, ხოლო დიდი ბრიტანეთი უძლური იყო დაემარცხებინა გერმანია. [[ომი|ომში]] მონაწილეობდა 72 [[სახელმწიფო]] (დედამიწის მოსახლეობის 80 %). ბრძოლები მიმდინარეობდა 40 სახელმწიფოს ტერიტორიაზე. [[შეიარაღებული ძალები|შეიარაღებულ ძალებში]] მობილიზებულ იქნა 110 მლნ. კაცი. დაიღუპა 62 მლნ. კაცი (სსრკ — 27 მლნ., გერმანია — 5,25 მლნ., [[პოლონეთი]] — 4,5-6 მლნ., იუგოსლავია — 1,7 მლნ., იაპონია — 1,8 მლნ., აშშ — 318 000, დიდი ბრიტანეთი — 386 000, საფრანგეთი — 810 000, იტალია — 330 000, რუმინეთი — 378 000, უნგრეთი — 420 000, ფინეთი — 84 000), სამხედრო ხარჯები და ზარალი 4 ტრილიონ დოლარს შეადგენდა.

ომს თან სდევდა საშინელი ნგრევა. განადგურდა ათიათასობით [[ქალაქი]] და [[სოფელი]], უბედურება თავს დაატყდა ათეულობით მლნ. ადამიანს. ამ ომში საბოლოოდ განადგურდა [[ნაციზმი]] და [[ფაშიზმი]], როგორც საერთაშორისო იმპერიალიზმის დამკვრელი ძალა. ანტიჰიტლერული [[კოალიცია|კოალიციის]] გადამწყვეტმა გამარჯვებამ ხელი შეუწყო რევოლუციურ გარდაქმნებს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. მეორე მსოფლიო ომის შედეგებმა გაადვილა და დააჩქარა მთელ რიგ ქვეყნებში სახალხო-დემოკრატიული და სოციალისტური რევოლუციების გამარჯვება. დამყარდა მსოფლიოში ახალი პოლიტიკური და სამართლებრივი წესრიგი.

მეორე მსოფლიო ომი წარმოადგენს უდიდეს ეტაპს სამხედრო ხელოვნების განვითარების ისტორიაში.

== მნიშვნელოვანი მოვლენები ==
'''[[1939]] წ'''
* [[23 აგვისტო]] — „მოლოტოვ-რიბენტროპის“ ზავი.
* [[1 სექტემბერი]] — გერმანიის თავდასხვა პოლონეთზე.
* [[3 სექტემბერი]] — გერმანიას ომი გამოუცხადა ინგლისმა და საფრანგეთმა.
* [[16 სექტემბერი]] — ნაცისტებმა ალყა შემოარტყეს ვარშავას.
* [[17 სექტემბერი]] — „[[უცნაური ომი]]“ საფრანგეთ-ინგლისისა გერმანიასთან.
* [[მარტი]] — გერმანიამ დაიპყრო ჩეხოსლოვაკიის დარჩენილი ნაწილი.
* [[22 მარტი]] — გერმანიამ დაიკავა ლიტვის კუთვნილი ქალაქი მემელი.
* [[2 ოქტომბერი]] — პოლონეთის არმიის დარჩენილმა ნაწილმა იარაღი დაყარა.
* გერმანიასა და იტალიას შორის დაიდო ახალი ხელშეკრულება ურთიერთობების შესახებ.

'''[[1940]] წ'''
* [[9 აპრილი]] — გერმანელები შეიჭრნენ დანიასა და ნორვეგიაში.
* [[10 მაისი]] — გერმანიის საფრანგეთზე თავდასხმა.
* [[24 ივნისი]]: [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[იტალია]]ს შორის ზავი დაიდო.
* [[აგვისტო]] — ლიტვა, ლატვია და ესტონეთი იძულებით შევიდა საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში.
* სსრკ-მ რუმინეთისგან წაართვა ბესარაბია და ბუკოვინა.

'''[[1941]] წ'''
* [[აპრილი]] — გერმანიის ბულგარეთზე თავდასხმა.
* [[7 დეკემბერი]] — იაპონიამ დაარტყა ამერიკას.
* [[მარტი]] — აშშ-ს კონგრესმა მიიღო კანონი ლენდ-ლიზის შესახებ.
* გერმანიის რუსეთზე თავდასხმა.

'''[[1942]] წ'''
* [[1 იანვარი]] — მოხდა ტერიტორიების განაწილება.
* 26 ქვეყნის გაერთიანება.
* ომის ძირეული გარდატეხა.

'''[[1943]] წ'''
* [[5 ივლისი]] ბრძოლები კურსკის შვერილზე დაიწყო გერმანელთა შეტევით.
* [[ივლისი]] ინგლის-აშშ ჯარებმა დაამარცხეს იტალია-გერმანიის ძალები ჩრდილოეთ აფრიკაში.
* [[დეკემბერი]] — ირანის დედაქალაქ თეირანში შეიკრიბნენ ანტიჰიტლერულ კოალიციაში გაერთიანებული სამი ძირითადი ქვეყნის, აშშ, სსრკ და დიდი ბრიტანეთის ლიდერები — ფ. რუზველტი, ი. სტალინი და უ. ჩერჩილი.

'''[[1944]] წ'''
* [[18 აგვისტო]] — საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობამ დაიწყო ანტინაცისტური აჯანყება პარიზში.
* შეთქმულება მოაწყეს ჰიტლერის წინააღმდეგ.
* ზაფხულისათვის საბჭოთა არმიამ გაათავისუფლა მტრის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების 3/4 ნაწილი.

'''[[1945]] წ'''
* [[იანვარი]] — შეტევაზე გადასული საბჭოთა ძალები შევიდნენ გერმანიის ტერიტორიაზე.
* [[8 მაისი]] — გერმანიის კაპიტულაცია.
* [[9 მაისი]] — [[დიდი სამამულო ომი]]ს დასასრული.
* [[2 სექტემბერი]] — იაპონიის კაპიტულაცია, მეორე მსოფლიო ომის დასასრული.

== ლიტერატურა ==
{{div col|4}}
* {{ქსე|6|583|სიმონიძე გ.}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         = Adamthwaite, Anthony P.
 |ნაწილი         = 
 |სათაური     = The Making of the Second World War
 |ორიგინალი      = 
 |ბმული        = https://archive.org/details/makingofsecondwo00adam_0
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი         = ნიუ-იორკი
 |გამომცემლობა  = Routledge 
 |წელი           = 1992
 |ტომი          = 
 |გვერდები      = 
 |გვერდნი      = 
 |isbn          = 978-0-415-90716-3
 |ref = Adamthwaite
}}
* {{Cite journal|last=Anderson| first=Irvine H. Jr. |year=1975|title=The 1941 De Facto Embargo on Oil to Japan: A Bureaucratic Reflex|url=https://archive.org/details/sim_pacific-historical-review_1975-05_44_2/page/201|journal=The Pacific Historical Review|volume=44|issue=2|pages=201–31|doi=10.2307/3638003|jstor=3638003}}
* {{Cite book|last=Applebaum|first=Anne|author-link=Anne Applebaum|year=2003|title=Gulag: A History of the Soviet Camps|location=London|publisher=[[Penguin Books|Allen Lane]]|isbn=978-0-7139-9322-6|title-link=Gulag: A History}}
* {{Cite book|last=Applebaum|first=Anne|author-mask=3|year=2012|title=Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe 1944–56|location=London|publisher=[[Penguin Books|Allen Lane]]|isbn=978-0-7139-9868-9}}
* {{Cite journal|last=Bacon|first=Edwin|year=1992|title=Glasnost' and the Gulag: New Information on Soviet Forced Labour around World War II|journal=[[Soviet Studies]]|volume=44|issue=6|pages=1069–86|jstor=152330|doi=10.1080/09668139208412066}}
* {{Cite book|last=Badsey|first=Stephen|year=1990|title=Normandy 1944: Allied Landings and Breakout|url=https://archive.org/details/normandy1944alli0000bads_o8g0|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-0-85045-921-0}}
* {{Cite book|last=Balabkins|first=Nicholas|year=1964|title=Germany Under Direct Controls: Economic Aspects of Industrial Disarmament 1945–1948|url=https://archive.org/details/germanyunderdire0000bala|url-access=registration|location=New Brunswick, NJ|publisher=[[Rutgers University Press]]|isbn=978-0-8135-0449-0}}
* {{Cite book|last1=Barber|first1=John|last2=Harrison|first2=Mark|year=2006|chapter=Patriotic War, 1941–1945|editor=Ronald Grigor Suny |title=The Cambridge History of Russia |volume=III: The Twentieth Century |pages=217–42|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-81144-6}}
* {{Cite book|last=Barker|first=A.J.|year=1971|title=The Rape of Ethiopia 1936|url=https://archive.org/details/bwb_O8-BST-810|location=New York|publisher=[[Ballantine Books]]|isbn=978-0-345-02462-6}}
* {{Cite book|last=Beevor|first=Antony|author-link=Antony Beevor|year=1998|title=Stalingrad|location=New York|publisher=[[Viking Press|Viking]]|isbn=978-0-670-87095-0|title-link=Stalingrad (Beevor book)}}
* {{Cite book|last=Beevor|first=Antony|author-mask=3|year=2012|title=The Second World War|location=London|publisher=[[Weidenfeld & Nicolson]]|isbn=978-0-297-84497-6|title-link=The Second World War (book)}}
* {{Cite book|last=Belco|first=Victoria|year=2010|title=War, Massacre, and Recovery in Central Italy: 1943–1948|url=https://archive.org/details/warmassacrerecov0000belc|location=Toronto|publisher=[[University of Toronto Press]]|isbn=978-0-8020-9314-1}}
* {{Cite book|last=Bellamy|first=Chris T.|year=2007|title=Absolute War: Soviet Russia in the Second World War|url=https://archive.org/details/absolutewarsovie0000bell_x5w0|location=New York|publisher=[[Alfred A. Knopf]]|isbn=978-0-375-41086-4}}
* {{Cite book|last=Ben-Horin|first=Eliahu|year=1943|title=The Middle East: Crossroads of History|url=https://archive.org/details/middleeastcrossr0000elia|location=New York|publisher=W.W. Norton}}
* {{Cite book|last=Berend|first=Ivan T.|author-link=Iván T. Berend|year=1996|title=Central and Eastern Europe, 1944–1993: Detour from the Periphery to the Periphery|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-55066-6}}
* {{Cite book|last=Bernstein|first=Gail Lee|author-link=Gail Lee Bernstein|year=1991|title=Recreating Japanese Women, 1600–1945|location=Berkeley & Los Angeles|publisher=[[University of California Press]]|isbn=978-0-520-07017-2|url=https://archive.org/details/recreatingjapane0000unse}}
* {{Cite book|last1=Bilhartz|first1=Terry D.|last2=Elliott|first2=Alan C.|year=2007|title=Currents in American History: A Brief History of the United States|location=Armonk, NY|publisher=[[M.E. Sharpe]]|isbn=978-0-7656-1821-4|url=https://archive.org/details/currentsinameric0000bilh}}
* {{Cite book|last=Bilinsky|first=Yaroslav|year=1999|title=Endgame in NATO's Enlargement: The Baltic States and Ukraine|location=Westport, CT|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-275-96363-7}}
* {{Cite book|last=Bix|first=Herbert P.|author-link=Herbert P. Bix|year=2000|title=Hirohito and the Making of Modern Japan|location=New York|publisher=[[HarperCollins]]|isbn=978-0-06-019314-0|title-link=Hirohito and the Making of Modern Japan}}
* {{Cite book|last=Black|first=Jeremy|author-link=Jeremy Black (historian)|year=2003|title=World War Two: A Military History|location= Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-30534-1}}
* {{Cite book|last=Blinkhorn|first=Martin|year=2006|orig-year=1984|title=Mussolini and Fascist Italy|url=https://archive.org/details/mussolinifascist0000blin_h8c7|edition=3rd|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-26206-4}}
* {{Cite book|last1=Bonner|first1=Kit|last2=Bonner|first2=Carolyn|year=2001|title=Warship Boneyards|url=https://archive.org/details/warshipboneyards0000bonn|location=Osceola, WI|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-0-7603-0870-7}}
* {{Cite book|last=Borstelmann|first=Thomas|year=2005|chapter=The United States, the Cold War, and the colour line|editor1=Melvyn P. Leffler |editor2=David S. Painter |title=Origins of the Cold War: An International History |pages=317–32 |edition=2nd|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-34109-7}}
* {{Cite book|title=The Cambridge History of the Second World War Volume 2: Politics and Ideology|series=The Cambridge History of the Second World War (3 vol)|first1=Richard|last1=Bosworth|first2=Joseph|last2=Maiolo|location=[[Cambridge]]|language=en|publisher=[[Cambridge University Press]]|pages=313–14|year=2015|url=https://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/subject_title_list.jsf?subjectCode=15&heading=Warfare&tSort=title+closed&aSort=author+default_list&ySort=year+default_list|access-date=17 February 2022|archive-date=20 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820160141/http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/subject_title_list.jsf?subjectCode=15&heading=Warfare&tSort=title+closed&aSort=author+default_list&ySort=year+default_list|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160820160141/http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/subject_title_list.jsf?subjectCode=15&heading=Warfare&tSort=title+closed&aSort=author+default_list&ySort=year+default_list |date=20 აგვისტო 2016 }}
* {{Cite book|last=Brayley|first=Martin J.|year=2002|title=The British Army 1939–45, Volume 3: The Far East|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-238-8}}
* {{Cite book|last=British Bombing Survey Unit|year=1998|title=The Strategic Air War Against Germany, 1939–1945|location=London & Portland, OR|publisher=[[Frank Cass Publishers]]|isbn=978-0-7146-4722-7|ref=CITEREFBBSU1998}}
* {{Cite book|last=Brody|first=J. Kenneth|year=1999|title=The Avoidable War: Pierre Laval and the Politics of Reality, 1935–1936|location=New Brunswick, NJ|publisher=[[Transaction Publishers]]|isbn=978-0-7658-0622-2|url=https://archive.org/details/avoidablewar0000brod}}
* {{Cite book|last=Brown|first=David|year=2004|title=The Road to Oran: Anglo-French Naval Relations, September 1939 – July 1940|location=London & New York|publisher=[[Frank Cass]]|isbn=978-0-7146-5461-4}}
* {{Cite book|last=Buchanan|first=Tom|year=2006|title=Europe's Troubled Peace, 1945–2000|url=https://archive.org/details/europestroubledp0000buch|location=Oxford & Malden, MA|publisher=[[Blackwell Publishing]]|isbn=978-0-631-22162-3}}
* {{Cite book|last1=Bueno de Mesquita|first1=Bruce|author1-link=Bruce Bueno de Mesquita|last2=Smith|first2=Alastair|last3=Siverson|first3=Randolph M.|last4=Morrow|first4=James D.|author4-link=James D. Morrow|year=2003|title=The Logic of Political Survival|location=Cambridge, MA|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-02546-1|title-link=The Logic of Political Survival}}
* {{Cite book|last1=Bull|first1=Martin J.|last2=Newell|first2=James L.|year=2005|title=Italian Politics: Adjustment Under Duress|url=https://archive.org/details/italianpoliticsa0000bull|publisher=[[Polity]]|isbn=978-0-7456-1298-0}}
* {{Cite book |last=Bullock |first=Alan |author-link=Alan Bullock |year=1990 |title=Hitler: A Study in Tyranny |url=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr0000bull_c8v9 |location=London |publisher=[[Penguin Books]] |isbn=978-0-14-013564-0}}
* {{Cite book|last1=Burcher|first1=Roy|last2=Rydill|first2=Louis|year=1995|title=Concepts in Submarine Design|journal=Journal of Applied Mechanics|volume=62|issue=1|page=268|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-55926-3|bibcode=1995JAM....62R.268B|doi=10.1115/1.2895927}}
* {{Cite book|last=Busky|first=Donald F.|year=2002|title=Communism in History and Theory: Asia, Africa, and the Americas|url=https://archive.org/details/communisminhisto0000busk_b6n1|location=Westport, CT|publisher=Praeger Publishers|isbn=978-0-275-97733-7}}
* {{Cite book|last=Canfora|first=Luciano|author-link=Luciano Canfora|year=2006|orig-year=2004|title=Democracy in Europe: A History|url=https://archive.org/details/democracyineurop0000canf|location=Oxford & Malden MA|publisher=[[Blackwell Publishing]]|isbn=978-1-4051-1131-7}}
* {{Cite journal|last=Cantril|first=Hadley|year=1940|title=America Faces the War: A Study in Public Opinion|url=https://archive.org/details/sim_public-opinion-quarterly_1940-09_4_3/page/387|journal=[[Public Opinion Quarterly]]|volume=4|issue=3|pages=387–407|jstor=2745078|doi=10.1086/265420}}
* {{Cite book|last=Chang|first=Iris|author-link=Iris Chang|year=1997|title=The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II|location=New York|publisher=[[Basic Books]]|isbn=978-0-465-06835-7|url=https://archive.org/details/rapeofnankingfor00chan}}
* {{Cite book|last1=Christofferson|first1=Thomas R.|last2=Christofferson|first2=Michael S.|year=2006|title=France During World War II: From Defeat to Liberation|location=New York|publisher=[[Fordham University Press]]|isbn=978-0-8232-2562-0}}
* {{Cite book|last=Chubarov|first=Alexander|year=2001|title=Russia's Bitter Path to Modernity: A History of the Soviet and Post-Soviet Eras|location=London & New York|publisher=[[Continuum International Publishing Group|Continuum]]|isbn=978-0-8264-1350-5|url=https://archive.org/details/russiasbitterpat0000chub}}
* {{Cite book|last=Ch'i|first=Hsi-Sheng|year=1992|chapter=The Military Dimension, 1942–1945|editor1=James C. Hsiung |editor2=Steven I. Levine |title=China's Bitter Victory: War with Japan, 1937–45 |url=https://archive.org/details/chinasbittervict0000unse|pages=[https://archive.org/details/chinasbittervict0000unse/page/157 157]–84|location=Armonk, NY|publisher=[[M.E. Sharpe]]|isbn=978-1-56324-246-5}}
* {{Cite journal|last=Cienciala|first=Anna M.|year=2010|title=Another look at the Poles and Poland during World War II|journal=[[The Polish Review]]|volume=55|issue=1|pages=123–43|jstor=25779864}}
* {{Cite book|last=Clogg|first=Richard|author-link=Richard Clogg|year=2002|title=A Concise History of Greece|edition=2nd|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-80872-9|url=https://archive.org/details/concisehistoryof00clog_0}}
* {{Cite book|last=Coble|first=Parks M.|year=2003|title=Chinese Capitalists in Japan's New Order: The Occupied Lower Yangzi, 1937–1945|location=Berkeley & Los Angeles|publisher=[[University of California Press]]|isbn=978-0-520-23268-6}}
* {{Cite book|last=Collier|first=Paul|year=2003|title=The Second World War (4): The Mediterranean 1940–1945|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-539-6}}
* {{Cite book|last1=Collier|first1=Martin|last2=Pedley|first2=Philip|year=2000|title=Germany 1919–45|url=https://archive.org/details/germany1919450000coll|url-access=registration|location=Oxford|publisher=[[Heinemann (publisher)|Heinemann]]|isbn=978-0-435-32721-7}}
* {{Cite book|last=Commager|first=Henry Steele|year=2004|title=The Story of the Second World War|publisher=Brassey's|isbn=978-1-57488-741-9}}
* {{Cite journal|last=Coogan|first=Anthony|year=1993|title=The Volunteer Armies of Northeast China|url=https://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5000186948|journal=[[History Today]]|volume=43|access-date=6 May 2012|archive-date=11 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120511015311/http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5000186948|url-status=live}}
* {{Cite book|last1=Cook|first1=Chris|last2=Bewes|first2=Diccon|year=1997|title=What Happened Where: A Guide to Places and Events in Twentieth-Century History|url=https://archive.org/details/whathappenedwher0000cook|location=London|publisher=[[UCL Press]]|isbn=978-1-85728-532-1}}
* {{Cite book|editor1-last=Cowley|editor1-first=Robert|editor1-link=Robert Cowley|editor2-last=Parker|editor2-first=Geoffrey|editor2-link=Geoffrey Parker (historian)|year=2001|title=The Reader's Companion to Military History|url=https://archive.org/details/readerscompanion0000unse_x0k0|location=Boston|publisher=[[Houghton Mifflin Company]]|isbn=978-0-618-12742-9}}
* {{Cite book|last=Darwin|first=John|year=2007|title=After Tamerlane: The Rise & Fall of Global Empires 1400–2000|url=https://archive.org/details/aftertamerlaneho0000darw|location=London|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=978-0-14-101022-9}}
* {{Cite book|last=Davies|first=Norman|author-link=Norman Davies|year=2006|title=Europe at War 1939–1945: No Simple Victory|location=London|publisher=[[Macmillan Publishers|Macmillan]]|isbn=978-0-333-69285-1|oclc=70401618|no-pp=yes|pages=[https://archive.org/details/europeatwar193910000davi/page/ ix+544 pages]|title-link=Europe at War 1939–1945: No Simple Victory}}
* {{Cite book|editor1-last=Dear|editor1-first=I.C.B.|editor1-link=I. C. B. Dear|editor2-last=Foot|editor2-first=M.R.D.|editor2-link=M. R. D. Foot|year=2001|orig-year=1995|title=The Oxford Companion to World War II|url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont0000unse_y4p2|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-860446-4}}
* {{Cite book|last1=DeLong|first1=J. Bradford|author1-link=J. Bradford DeLong|last2=Eichengreen|first2=Barry|author2-link=Barry Eichengreen|year=1993|chapter=The Marshall Plan: History's Most Successful Structural Adjustment Program|editor=Rudiger Dornbusch |editor2=Wilhelm Nölling |editor3=Richard Layard |title=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today  |url=https://archive.org/details/postwareconomicr0000unse|pages=[https://archive.org/details/postwareconomicr0000unse/page/189 189]–230 |location=Cambridge, MA|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-04136-2}}
* {{Cite book|last=Dower|first=John W.|author-link=John W. Dower|year=1986|title=War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War|url=https://archive.org/details/warwithoutmercyr0000dowe|url-access=registration|location=New York|publisher=[[Pantheon Books]]|isbn=978-0-394-50030-0}}
* {{Cite book|last=Drea|first=Edward J.|year=2003|title=In the Service of the Emperor: Essays on the Imperial Japanese Army|location=Lincoln, NE|publisher=[[University of Nebraska Press]]|isbn=978-0-8032-6638-4}}
* {{Cite journal|last1=de Grazia|first1=Victoria|last2=Paggi|first2=Leonardo|title=Story of an Ordinary Massacre: Civitella della Chiana, 29 June, 1944|journal=Cardozo Studies in Law and Literature|date=Autumn 1991 |pages=153–69|jstor=743479|volume=3|issue=2|doi=10.1525/lal.1991.3.2.02a00030}}
* {{Cite book|last=Dunn|first=Dennis J.|year=1998|title=Caught Between Roosevelt & Stalin: America's Ambassadors to Moscow|location=Lexington, KY|publisher=[[University Press of Kentucky]]|isbn=978-0-8131-2023-2}}
* {{Cite book|last=Eastman|first=Lloyd E.|year=1986|chapter=Nationalist China during the Sino-Japanese War 1937–1945|editor=John K. Fairbank|editor2=Denis Twitchett |title=The Cambridge History of China |volume=13: Republican China 1912–1949, Part 2|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-24338-4}}
* {{Cite journal|last=Ellman|first=Michael|author-link=Michael Ellman|year=2002|title=Soviet Repression Statistics: Some Comments|url=https://artukraine.com/old/famineart/SovietCrimes.pdf|journal=[[Europe-Asia Studies]]|volume=54|issue=7|pages=1151–1172|jstor=826310|doi=10.1080/0966813022000017177|s2cid=43510161|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121122071204/https://artukraine.com/old/famineart/SovietCrimes.pdf|archive-date=22 November 2012}} [https://web.archive.org/web/20130115023408/https://www.docstoc.com/docs/81203576/Soviet-Repression-Statistics-Some-Comments Copy]
* {{Cite journal|last1=Ellman|first1=Michael|author-mask=3|last2=Maksudov|first2=S.|year=1994|title=Soviet Deaths in the Great Patriotic War: A Note|url=https://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf|journal=[[Europe-Asia Studies]]|volume=46|issue=4|pages=671–80|jstor=152934|doi=10.1080/09668139408412190|pmid=12288331|access-date=17 February 2022|archive-date=13 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220213194518/https://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf|url-status=live}}
* {{Cite book|last=Emadi-Coffin|first=Barbara|year=2002|title=Rethinking International Organization: Deregulation and Global Governance|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-19540-9}}
* {{Cite book |last=Erickson |first=John |author-link=John Erickson (historian) |editor1-last=Shukman |editor1-first=Harold |editor1-link=:ru:Шукман, Гарольд |year=2001 |chapter=Moskalenko |title=Stalin's Generals |pages=137–54 |location=London |publisher=[[Weidenfeld & Nicolson|Phoenix Press]] |isbn=978-1-84212-513-7}}
* {{Cite book |last=Erickson |first=John|author-mask=3|year=2003|title=The Road to Stalingrad|url=https://archive.org/details/roadtostalingrad0000eric_o8x6 |location=London|publisher=[[Cassell Military Paperbacks|Cassell Military]]|isbn=978-0-304-36541-8}}
* {{Cite book|last1=Evans|first1=David C.|last2=Peattie|first2=Mark R.|year=2012|orig-year=1997|title=Kaigun: Strategy, Tactics, and Technology in the Imperial Japanese Navy|url=https://archive.org/details/kaigunstrategyta0000evan|location=Annapolis, MD|publisher=[[Naval Institute Press]]|isbn=978-1-59114-244-7}}
* {{Cite book|last=Evans|first=Richard J.|author-link=Richard J. Evans|year=2008|title=The Third Reich at War|location=London|publisher=[[Penguin Group|Allen Lane]]|isbn=978-0-7139-9742-2|title-link=The Third Reich at War}}
* {{Cite book|last1=Fairbank|first1=John King|author1-link=John K. Fairbank|last2=Goldman|first2=Merle|author2-link=Merle Goldman|year=2006|orig-year=1994|title=China: A New History|edition=2nd|location=Cambridge|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-01828-0}}
* {{Cite journal|last=Farrell|first=Brian P.|year=1993|title=Yes, Prime Minister: Barbarossa, Whipcord, and the Basis of British Grand Strategy, Autumn 1941|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-military-history_1993-10_57_4/page/599|journal=[[Journal of Military History]]|volume=57|issue=4|pages=599–625|jstor=2944096|doi=10.2307/2944096}}
* {{Cite book|last=Ferguson|first=Niall|author-link=Niall Ferguson|year=2006|title=The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West|url=https://archive.org/details/warofworldtwenti00nial|url-access=registration|publisher=Penguin|isbn=978-0-14-311239-6}}
* {{Cite book|last1=Forrest|first1=Glen|last2=Evans|first2=Anthony|last3=Gibbons|first3=David|year=2012|title=The Illustrated Timeline of Military History|location=New York|publisher=The Rosen Publishing Group|isbn=978-1-4488-4794-5}}
* {{Cite book|last=Förster|first=Jürgen|author-link=Jürgen Förster|year=1998|chapter=Hitler's Decision in Favour of War|editor=Horst Boog|editor2=Jürgen Förster|editor3=Joachim Hoffmann|editor4=Ernst Klink|editor5=Rolf-Dieter Muller|editor6=Gerd R. Ueberschar|title=Germany and the Second World War |volume=IV: The Attack on the Soviet Union|pages=13–52|location=Oxford|publisher=[[Clarendon Press]]|isbn=978-0-19-822886-8}}
* {{Cite book|last1=Förster|first1=Stig|last2=Gessler|first2=Myriam|year=2005|chapter=The Ultimate Horror: Reflections on Total War and Genocide|editor=Roger Chickering|editor2=Stig Förster|editor3=Bernd Greiner |title=A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937–1945 |pages=53–68 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-83432-2}}
* {{Cite book|last=Frei|first=Norbert|year=2002|title=Adenauer's Germany and the Nazi Past: The Politics of Amnesty and Integration|location=New York|publisher=[[Columbia University Press]]|isbn=978-0-231-11882-8|url=https://archive.org/details/adenauersgermany00frei}}
* {{Cite book|editor1-last=Gardiner|editor1-first=Robert|editor2-last=Brown|editor2-first=David K.|year=2004|title=The Eclipse of the Big Gun: The Warship 1906–1945|location=London|publisher=[[Conway Maritime Press]]|isbn=978-0-85177-953-9}}
* {{Cite book|last=Garver|first=John W.|year=1988|title=Chinese-Soviet Relations, 1937–1945: The Diplomacy of Chinese Nationalism|url=https://archive.org/details/chinesesovietrel0000garv|location=New York|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-505432-3}}
* {{cite book |last=Gilbert |first=Martin |author-link=Martin Gilbert |title=Second World War |year=1989 |location=London |publisher=Weidenfeld and Nicolson |isbn=978-0-297-79616-9 |url=https://archive.org/details/secondworldwar00gilb_0 }}
* {{cite web |last=Glantz |first=David M. |author-link=David Glantz |year=1986 |title=Soviet Defensive Tactics at Kursk, July 1943 |url=https://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz2/glantz2.asp |series=CSI Report No. 11 |website=Combined Arms Research Library |publisher=Command and General Staff College |oclc=278029256 |access-date=15 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080306082607/https://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz2/glantz2.asp |archive-date=6 March 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080306082607/https://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz2/glantz2.asp |archivedate=6 მარტი 2008 }}
* {{Cite book|last=Glantz |first=David M. |author-mask=3|year=1989|title=Soviet Military Deception in the Second World War|location=Abingdon & New York|publisher=[[Frank Cass]]|isbn=978-0-7146-3347-3}}
* {{Cite book|last=Glantz|first=David M.|author-mask=3|year=1998|title=When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler|location=Lawrence, KS|publisher=[[University Press of Kansas]]|isbn=978-0-7006-0899-7|url=https://archive.org/details/whentitansclashe00glan_0}}
* {{cite web|last=Glantz|first=David M.|author-mask=3|year=2001|title=The Soviet-German War 1941–45 Myths and Realities: A Survey Essay|url=https://www.strom.clemson.edu/publications/sg-war41-45.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110709141048/https://www.strom.clemson.edu/publications/sg-war41-45.pdf|archive-date=9 July 2011|accessdate=6 ოქტომბერი 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110709141048/https://www.strom.clemson.edu/publications/sg-war41-45.pdf|archivedate=9 ივლისი 2011}}
* {{Cite book|last=Glantz|first=David M.|author-mask=3|year=2002|title=The Battle for Leningrad: 1941–1944|location=Lawrence, KS|publisher=[[University Press of Kansas]]|isbn=978-0-7006-1208-6|url=https://archive.org/details/battleforleningr00glan}}
* {{cite web |last=Glantz |first=David M. |author-mask=3 |year=2005 |title=August Storm: The Soviet Strategic Offensive in Manchuria |url=https://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |series=Leavenworth Papers |website=Combined Arms Research Library |publisher=Command and General Staff College |oclc=78918907 |access-date=15 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080302130751/https://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |archive-date=2 March 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080302130751/https://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |archivedate=2 მარტი 2008 }}
* {{Cite book|last=Goldstein|first=Margaret J.|year=2004|title=World War II: Europe|location=Minneapolis|publisher=[[Lerner Publishing Group|Lerner Publications]]|isbn=978-0-8225-0139-8|url=https://archive.org/details/worldwariieurope0000gold}}
* {{Cite book|last=Gordon|first=Andrew|author-link=Andrew Gordon (naval historian)|year=2004|chapter=The greatest military armada ever launched|editor=Jane Penrose|title=The D-Day Companion|pages=[https://archive.org/details/ddaycompanion00jane/page/127 127–144]|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-779-6|chapter-url=https://archive.org/details/ddaycompanion00jane/page/127}}
* {{Cite book|last=Gordon|first=Robert S.C.|year=2012|title=The Holocaust in Italian Culture, 1944–2010|location=Stanford, CA|publisher=[[Stanford University Press]]|isbn=978-0-8047-6346-2}}
* {{Cite book|last=Grove|first=Eric J.|year=1995|chapter=A Service Vindicated, 1939–1946|editor=J.R. Hill |title=The Oxford Illustrated History of the Royal Navy |url=https://archive.org/details/oxfordillustrate0000unse_e1y4|pages=[https://archive.org/details/oxfordillustrate0000unse_e1y4/page/348 348]–80|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-211675-8}}
* {{Cite book|last=Hane|first=Mikiso|year=2001|title=Modern Japan: A Historical Survey|edition=3rd|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-3756-2|url=https://archive.org/details/modernjapanhisto00hane_0}}
* {{Cite book|last=Hanhimäki|first=Jussi M.|year=1997|title=Containing Coexistence: America, Russia, and the "Finnish Solution"|url=https://archive.org/details/containingcoexis0000hanh_d8n8|location=Kent, OH|publisher=[[Kent State University Press]]|isbn=978-0-87338-558-9}}
* {{Cite book|last=Harris|first=Sheldon H.|author-link=Sheldon H. Harris|year=2002|title=Factories of Death: Japanese Biological Warfare, 1932–1945, and the American Cover-up|url=https://archive.org/details/factoriesofdeath0000harr_f9z0|edition=2nd|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-93214-1}}
* {{Cite book|last=Harrison|first=Mark|year=1998|chapter=The economics of World War II: an overview|editor=Mark Harrison |title=The Economics of World War II: Six Great Powers in International Comparison |pages=1–42|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-62046-8}}
* {{Cite book|last1=Hart|first1=Stephen|last2=Hart|first2=Russell|last3=Hughes|first3=Matthew|year=2000|title=The German Soldier in World War II|url=https://archive.org/details/germansoldierinw0000hart|location=Osceola, WI|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-1-86227-073-2}}
* {{Cite journal|last=Hauner|first=Milan|year=1978|title=Did Hitler Want a World Dominion?|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=13|issue=1|pages=15–32|jstor=260090|doi=10.1177/002200947801300102|s2cid=154865385}}
* {{Cite book|last=Healy|first=Mark|year=1992|title=Kursk 1943: The Tide Turns in the East|url=https://archive.org/details/kursk1943tidetur0000heal|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-211-0}}
* {{Cite book|last=Hearn|first=Chester G.|year=2007|title=Carriers in Combat: The Air War at Sea|location=Mechanicsburg, PA|publisher=[[Stackpole Books]]|isbn=978-0-8117-3398-4|url=https://archive.org/details/carriersincombat0000hear}}
* {{Cite book|last=Hempel|first=Andrew|year=2005|title=Poland in World War II: An Illustrated Military History|location=New York|publisher=[[Hippocrene Books]]|isbn=978-0-7818-1004-3}}
* {{Cite book|last=Herbert|first=Ulrich|author-link=Ulrich Herbert|year=1994|chapter=Labor as spoils of conquest, 1933–1945|editor=David F. Crew|title=Nazism and German Society, 1933–1945|pages=[https://archive.org/details/nazismgermansoci0000unse/page/219 219–73]|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-08239-6|url=https://archive.org/details/nazismgermansoci0000unse}}
* {{Cite journal|last=Herf|first=Jeffrey|author-link=Jeffrey Herf|year=2003|title=The Nazi Extermination Camps and the Ally to the East. Could the Red Army and Air Force Have Stopped or Slowed the Final Solution?|journal=[[Kritika (journal)|Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History]]|volume=4|issue=4|pages=913–30|doi=10.1353/kri.2003.0059|s2cid=159958616}}
* {{Cite book|last=Hill|first=Alexander|title=The War Behind The Eastern Front: The Soviet Partisan Movement In North-West Russia 1941–1944|location=London & New York|publisher=[[Frank Cass]]|year=2005|isbn=978-0-7146-5711-0}}
* {{Cite book|last=Holland|first=James|year=2008|title=Italy's Sorrow: A Year of War 1944–45|location=London|publisher=[[HarperPress]]|isbn=978-0-00-717645-8}}
* {{Cite book|last=Hosking|first=Geoffrey A.|year=2006|title=Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union|location=Cambridge|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-02178-5|url=https://archive.org/details/rulersvictimsrus00hosk}}
* {{Cite book|last=Howard|first=Joshua H.|year=2004|title=Workers at War: Labor in China's Arsenals, 1937–1953|url=https://archive.org/details/workersatwarlabo0000howa|location=Stanford, CA|publisher=[[Stanford University Press]]|isbn=978-0-8047-4896-4}}
* {{Cite book|last1=Hsu|first1=Long-hsuen|last2=Chang|first2=Ming-kai|year=1971|title=History of The Sino-Japanese War (1937–1945) |edition=2nd |asin=B00005W210|publisher=Chung Wu Publishers}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         = Ingram, Norman; Brian J. Reilly; Lawrence D. Kritzman
 |ნაწილი         = Pacifism
 |სათაური     = The Columbia History Of Twentieth-Century French Thought
 |ორიგინალი      = 
 |ბმული        =https://archive.org/details/columbiahistoryo2006unse 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი         = New York
 |გამომცემლობა  = [[Columbia University Press]]
 |წელი           = 2006
 |ტომი          = 
 |გვერდები      = [https://archive.org/details/columbiahistoryo2006unse/page/76 76–78]
 |გვერდნი      = 
 |isbn          = 978-0-231-10791-4
 |ref = Ingram
}}
* {{Cite book|last=Iriye|first=Akira|author-link=Akira Iriye|year=1981|title=Power and Culture: The Japanese-American War, 1941–1945|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-69580-1|url=https://archive.org/details/powerculture00akir}}
* {{Cite book|last=Jackson|first=Ashley|year=2006|author-link=Ashley Jackson (historian)|title=The British Empire and the Second World War|url=https://archive.org/details/britishempiresec0000jack|location=London & New York|publisher=[[Hambledon Continuum]]|isbn=978-1-85285-417-1}}
* {{Cite book|last=Joes|first=Anthony James|year=2004|title=Resisting Rebellion: The History And Politics of Counterinsurgency|location=Lexington|publisher=[[University Press of Kentucky]]|isbn=978-0-8131-2339-4}}
* {{Cite book|last=Jowett|first=Philip S.|year=2001|title=The Italian Army 1940–45, Volume 2: Africa 1940–43|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-865-5}}
* {{Cite book|last1=Jowett|first1=Philip S.|author-mask=3|last2=Andrew|first2=Stephen|year=2002|title=The Japanese Army, 1931–45|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-353-8}}
* {{Cite book|last=Jukes|first=Geoffrey|year=2001|chapter=Kuznetzov|editor=Harold Shukman |title=Stalin's Generals |pages=109–16 |location=London|publisher=[[Weidenfeld & Nicolson|Phoenix Press]]|isbn=978-1-84212-513-7|editor-link=:ru:Шукман, Гарольд}}
* {{Cite book|last=Kantowicz|first=Edward R.|year=1999|title=The Rage of Nations|location=Grand Rapids, MI|publisher=[[William B. Eerdmans Publishing Company]]|isbn=978-0-8028-4455-2|url=https://archive.org/details/rageofnations0000kant}}
* {{Cite book|last=Kantowicz|first=Edward R.|author-mask=3|year=2000|title=Coming Apart, Coming Together|location=Grand Rapids, MI|publisher=[[William B. Eerdmans Publishing Company]]|isbn=978-0-8028-4456-9|url=https://archive.org/details/comingapartcomin0000kant}}
* {{Cite book|last=Keeble|first=Curtis|author-link=Curtis Keeble|year=1990|chapter=The historical perspective|editor=Alex Pravda |editor2=Peter J. Duncan |title=Soviet-British Relations Since the 1970s|url=https://archive.org/details/trent_0116402232627|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-37494-1}}
* {{Cite book|last=Keegan|first=John|author-link=John Keegan|year=1997|title=The Second World War|url=https://archive.org/details/secondworldwar0000keeg|location=London|publisher=[[Random House|Pimlico]]|isbn=978-0-7126-7348-8}}
* {{Cite book|last=Kennedy|first=David M.|author-link=David M. Kennedy (historian)|year=2001|title=Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-514403-1|title-link=Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945}}
* {{Cite book|last=Kennedy-Pipe|first=Caroline|year=1995|title=Stalin's Cold War: Soviet Strategies in Europe, 1943–56|location=Manchester|publisher=[[Manchester University Press]]|isbn=978-0-7190-4201-0}}
* {{Cite book|last=Kershaw|first=Ian|author-link=Ian Kershaw|year=2001|title=Hitler, 1936–1945: Nemesis|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-04994-7|url=https://archive.org/details/hitler193645neme00kers}}
* {{Cite book|last=Kershaw|first=Ian|author-mask=3|year=2007|title=Fateful Choices: Ten Decisions That Changed the World, 1940–1941|location=London|publisher=[[Penguin Books|Allen Lane]]|isbn=978-0-7139-9712-5|url=https://archive.org/details/fatefulchoiceste0000kers}}
* {{Cite book|last=Kitson|first=Alison|year=2001|title=Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival|location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-913417-5|url=https://archive.org/details/germany18581990h0000kits}}
* {{Cite journal|last1=Klavans|first1=Richard A.|last2=Di Benedetto|first2=C. Anthony|last3=Prudom|first3=Melanie J.|year=1997|title=Understanding Competitive Interactions: The U.S. Commercial Aircraft Market|journal=Journal of Managerial Issues|volume=9|issue=1|pages=13–361|jstor=40604127}}
* {{Cite journal|last=Kleinfeld|first=Gerald R.|year=1983|title=Hitler's Strike for Tikhvin|journal=Military Affairs|volume=47|issue=3|pages=122–128|jstor=1988082|doi=10.2307/1988082}}
* {{Cite journal|last=Koch|first=H.W.|year=1983|title=Hitler's 'Programme' and the Genesis of Operation 'Barbarossa'|url=https://archive.org/details/sim_historical-journal_1983-12_26_4/page/891|journal=[[The Historical Journal]]|volume=26|issue=4|pages=891–920|jstor=2639289|doi=10.1017/S0018246X00012747|s2cid=159671713 }}
* {{Cite book|last=Kolko|first=Gabriel|author-link=Gabriel Kolko|year=1990|orig-year=1968|title=The Politics of War: The World and United States Foreign Policy, 1943–1945|location=New York|publisher=[[Random House]]|isbn=978-0-679-72757-6|url=https://archive.org/details/politicsofwarwor00kolkrich}}
* {{Cite book|last=Laurier|first=Jim|year=2001|title=Tobruk 1941: Rommel's Opening Move|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-092-6}}
* {{Cite book|last=Lee|first=En-han|year=2002|chapter=The Nanking Massacre Reassessed: A Study of the Sino-Japanese Controversy over the Factual Number of Massacred Victims|editor=Robert Sabella|editor2=Fei Fei Li|editor3=David Liu |title=Nanking 1937: Memory and Healing |pages=47–74 |location=Armonk, NY|publisher=[[M.E. Sharpe]]|isbn=978-0-7656-0816-1}}
* {{Cite book|editor1-last=Leffler|editor1-first=Melvyn P.|editor1-link=Melvyn P. Leffler|editor2-last=Westad|editor2-first=Odd Arne|editor2-link=Odd Arne Westad|year=2010|title=The Cambridge History of the Cold War |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-83938-9|postscript=,}} in 3 volumes.
* {{Cite book|last=Levine|first=Alan J.|year=1992|title=The Strategic Bombing of Germany, 1940–1945|location=Westport, CT|publisher=[[Praeger Publishers|Praeger]]|isbn=978-0-275-94319-6}}
* {{Cite book|editor1-last=Greenfield|editor1-first=Kent Roberts|last=Lewis|first=Morton|year=1953|chapter=Japanese Plans and American Defenses|chapter-url=https://www.history.army.mil/books/wwii/5-2/5-2_29.htm|title=The Fall of the Philippines|url=https://www.history.army.mil/books/wwii/5-2/5-2_Contents.htm|location=Washington, DC|publisher=[[US Government Printing Office]]|lccn=53-63678|access-date=1 October 2009|archive-date=8 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120108061554/https://www.history.army.mil/books/wwii/5-2/5-2_Contents.htm|url-status=dead}}
* {{Cite book|last=Liberman|first=Peter|year=1996|title=Does Conquest Pay?: The Exploitation of Occupied Industrial Societies|url=https://archive.org/details/doesconquestpaye0000libe|location=Princeton, NJ|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-02986-3}}
* {{cite book|last=Liddell Hart|first=Basil|title=History of the Second World War|edition=4th|date=1977|publisher=Pan|location=London|isbn=978-0-330-23770-3|url=https://archive.org/details/historyofsecondw0000lidd_i0g4}}
* {{Cite book|last=Lightbody|first=Bradley|year=2004|title=The Second World War: Ambitions to Nemesis|url=https://archive.org/details/secondworldwaram0000ligh|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-22404-8}}
* {{Cite book|last1=Lindberg|first1=Michael|last2=Todd|first2=Daniel|year=2001|title=Brown-, Green- and Blue-Water Fleets: the Influence of Geography on Naval Warfare, 1861 to the Present|url=https://archive.org/details/browngreenbluewa0000lind|location=Westport, CT|publisher=[[Praeger Publishers|Praeger]]|isbn=978-0-275-96486-3}}
* {{Cite book|last1=Lowe|first1=C.J.|last2=Marzari|first2=F.|year=2002|title=Italian Foreign Policy 1870–1940|location=London|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-26681-9}}
* {{Cite book|last=Lynch|first=Michael|year=2010|title=The Chinese Civil War 1945–49|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-671-3}}
* {{Cite book|last=Maddox|first=Robert James|year=1992|title=The United States and World War II|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-0437-3|url=https://archive.org/details/unitedstateswor00madd}}
* {{Cite book|last=Maingot|first=Anthony P.|year=1994|title=The United States and the Caribbean: Challenges of an Asymmetrical Relationship|url=https://archive.org/details/unitedstatescari0000main_s1y8|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-2241-4}}
* {{Cite book|last=Mandelbaum|first=Michael|year=1988|title=The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries|publisher=[[Cambridge University Press]]|page=[https://archive.org/details/isbn_9780521357906/page/96 96]|isbn=978-0-521-35790-6|url=https://archive.org/details/isbn_9780521357906/page/96}}
* {{Cite book|last=Marston|first=Daniel|year=2005|title=The Pacific War Companion: From Pearl Harbor to Hiroshima|url=https://archive.org/details/pacificwarcompan0000mars|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-882-3}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         = Masaya, Shiraishi 
 |ნაწილი         = 
 |სათაური     = Japanese Relations with Vietnam, 1951–1987
 |ორიგინალი      = 
 |ბმული        = https://archive.org/details/makingofsecondwo00adam_0
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი         = Ithaca, NY
 |გამომცემლობა  = [[Cornell Southeast Asia Program|SEAP Publications]]
 |წელი           = 1990
 |ტომი          = 
 |გვერდები      = 
 |გვერდნი      = 
 |isbn          = 978-0-87727-122-2
 |ref = Masaya
}}
* {{Cite journal|last=May|first=Ernest R.|author-link=Ernest R. May |year=1955|title=The United States, the Soviet Union, and the Far Eastern War, 1941–1945|url=https://archive.org/details/sim_pacific-historical-review_1955-05_24_2/page/153|journal=[[Pacific Historical Review]]|volume=24|issue=2|pages=153–74|jstor=3634575|doi=10.2307/3634575}}
* {{Cite book|last=Mazower|first=Mark|author-link=Mark Mazower|year=2008|title=Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe|location=London|publisher=[[Penguin Group|Allen Lane]]|isbn=978-1-59420-188-2|url=https://archive.org/details/hitlersempirehow0000mazo}}
* {{Cite book|last=Milner|first=Marc|author-link=Marc Milner|year=1990|chapter=The Battle of the Atlantic|editor-first=John |editor-last=Gooch |title=Decisive Campaigns of the Second World War |pages=45–66|location=Abingdon|publisher=[[Frank Cass]]|isbn=978-0-7146-3369-5}}
* {{Cite journal|last=Milward|first=A.S.|year=1964|title=The End of the Blitzkrieg|journal=[[The Economic History Review]]|volume=16|issue=3|pages=499–518|jstor=2592851}}
* {{Cite book|last=Milward|first=A.S.|author-mask=3|year=1992|orig-year=1977|title=War, Economy, and Society, 1939–1945|location=Berkeley, CA|publisher=[[University of California]] Press|isbn=978-0-520-03942-1}}
* {{Cite book|last=Minford|first=Patrick|author-link=Patrick Minford|year=1993|chapter=Reconstruction and the UK Postwar Welfare State: False Start and New Beginning|editor=Rudiger Dornbusch|editor2=Wilhelm Nölling|editor3=Richard Layard |title=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today  |url=https://archive.org/details/postwareconomicr0000unse|pages=[https://archive.org/details/postwareconomicr0000unse/page/115 115]–38 |location=Cambridge, MA|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-04136-2}}
* {{Cite book|last1=Mingst|first1=Karen A.|last2=Karns|first2=Margaret P.|year=2007|title=United Nations in the Twenty-First Century|edition=3rd|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-4346-4|url=https://archive.org/details/unitednationsin20000ming}}
* {{Cite book|last=Miscamble|first=Wilson D.|year=2007|title=From Roosevelt to Truman: Potsdam, Hiroshima, and the Cold War|url=https://archive.org/details/fromroosevelttot0000misc|location=New York|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-86244-8}}
* {{Cite book|last=Mitcham|first=Samuel W.|year=2007|orig-year=1982|title=Rommel's Desert War: The Life and Death of the Afrika Korps|location=Mechanicsburg, PA|publisher=[[Stackpole Books]]|isbn=978-0-8117-3413-4}}
* {{cite book | last = Mitter | first = Rana|author-link=Rana Mitter| title =Forgotten Ally: China's World War II, 1937–1945 | publisher = Mariner Books| year = 2014 | isbn = 978-0-544-33450-2}}
* {{Cite book|last=Molinari|first=Andrea|year=2007|title=Desert Raiders: Axis and Allied Special Forces 1940–43|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84603-006-2}}
* {{Cite book|last=Murray|first=Williamson|author-link=Williamson Murray|year=1983|title=Strategy for Defeat: The Luftwaffe, 1933–1945|url=https://www.ibiblio.org/hyperwar/AAF/AAF-Luftwaffe/|location=[[Maxwell Air Force Base]], AL|publisher=[[Air University Press]]|isbn=978-1-4294-9235-5|access-date=17 February 2022|archive-date=24 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220124100749/https://www.ibiblio.org/hyperwar/AAF/AAF-Luftwaffe/|url-status=live}}
* {{Cite book|last1=Murray|first1=Williamson|author-mask=3|last2=Millett|first2=Allan Reed|year=2001|title=A War to Be Won: Fighting the Second World War|url=https://archive.org/details/wartobewonfighti00murr_0|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-00680-5}}
* {{Cite book|last1=Myers|first1=Ramon|last2=Peattie|first2=Mark|year=1987|title=The Japanese Colonial Empire, 1895–1945|location=Princeton, NJ|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-10222-1}}
* {{Cite book|last1=Naimark|first1=Norman|author-link=Norman Naimark|year=2010|chapter=The Sovietization of Eastern Europe, 1944–1953|editor=Melvyn P. Leffler|editor2=Odd Arne Westad |title=The Cambridge History of the Cold War |volume=I: Origins |pages=175–97 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn= 978-0-521-83719-4}}
* {{Cite book|last=Neary|first=Ian|year=1992|chapter=Japan|editor=Martin Harrop |title=Power and Policy in Liberal Democracies |pages=49–70 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-34579-8}}
* {{Cite book|last=Neillands|first=Robin|author-link=Robin Neillands|year=2005|title=The Dieppe Raid: The Story of the Disastrous 1942 Expedition|location=Bloomington, IN|publisher=[[Indiana University Press]]|isbn=978-0-253-34781-7|url=https://archive.org/details/diepperaidstoryo00robi}}
* {{Cite book|last=Neulen |first=Hans Werner|title=In the skies of Europe – Air Forces allied to the Luftwaffe 1939–1945|year=2000 |publisher= The Crowood Press|location= Ramsbury, Marlborough, UK|isbn=1-86126-799-1}}
* {{Cite book|last1=Niewyk|first1=Donald L.|last2=Nicosia|first2=Francis|year=2000|title=The Columbia Guide to the Holocaust|location=New York|publisher=[[Columbia University Press]]|isbn=978-0-231-11200-0|url=https://archive.org/details/columbiaguidetot00niew}}
* {{Cite book|last=Overy|first=Richard|author-link=Richard Overy|year=1994|title=War and Economy in the Third Reich|location=New York|publisher=[[Clarendon Press]]|isbn=978-0-19-820290-5|url=https://archive.org/details/wareconomyinthir00over}}
* {{Cite book|last=Overy|first=Richard|author-mask=3|year=1995|title=Why the Allies Won|location=London|publisher=Pimlico|isbn=978-0-7126-7453-9|url=https://archive.org/details/isbn_9780712674539}}
* {{Cite book|last=Overy|first=Richard|author-mask=3|year=2004|title=The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-02030-4|url=https://archive.org/details/dictators00rich}}
* {{Cite book|last1=Overy|first1=Richard|author-mask=3|last2=Wheatcroft|first2=Andrew|year=1999|title=The Road to War|edition=2nd|location=London|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=978-0-14-028530-7|url=https://archive.org/details/roadtowar00over}}
* {{Cite book|last=O'Reilly|first=Charles T.|year=2001|title=Forgotten Battles: Italy's War of Liberation, 1943–1945|url=https://archive.org/details/forgottenbattles0000orei|location=Lanham, MD|publisher=[[Lexington Books]]|isbn=978-0-7391-0195-7}}
* {{Cite journal|last=Painter|first=David S.|author-link=David S. Painter|year=2012|title=Oil and the American Century|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-american-history_2012-06_99_1/page/24|journal=[[The Journal of American History]]|volume=99|issue=1|pages=24–39|doi= 10.1093/jahist/jas073}}
* {{Cite book|last=Padfield|first=Peter|year=1998|title=War Beneath the Sea: Submarine Conflict During World War II|location=New York|publisher=[[John Wiley & Sons|John Wiley]]|isbn=978-0-471-24945-0|url=https://archive.org/details/warbeneathseasub0000padf}}
* {{Cite journal|last=Pape|first=Robert A.|author-link=Robert Pape|year=1993|title=Why Japan Surrendered|url=https://archive.org/details/sim_international-security_fall-1993_18_2/page/154|journal=[[International Security]]|volume=18|issue=2|pages=154–201|jstor=2539100|doi=10.2307/2539100|s2cid=153741180}}
* {{Cite book|last=Parker|first=Danny S.|year=2004|title=Battle of the Bulge: Hitler's Ardennes Offensive, 1944–1945|url=https://archive.org/details/battleofbulgehit0000park_f1y4|edition=New|location=Cambridge, MA|publisher=[[Da Capo Press]]|isbn=978-0-306-81391-7}}
* {{Cite book|last=Payne|first=Stanley G.|author-link=Stanley G. Payne|year=2008|title=Franco and Hitler: Spain, Germany, and World War II|url=https://archive.org/details/francohitlerspai0000payn|location=New Haven, CT|publisher=[[Yale University Press]]|isbn=978-0-300-12282-4}}
* {{Cite book|last=Perez|first=Louis G.|year=1998|title=The History of Japan|location=Westport, CT|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-313-30296-1|url=https://archive.org/details/historyofjapan00pere}}
* {{Cite book|last=Petrov|first=Vladimir|year=1967|title=Money and Conquest: Allied Occupation Currencies in World War II|location=Baltimore, MD|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|isbn=978-0-8018-0530-1}}
* {{Cite book|last=Polley|first=Martin|year=2000|title=An A–Z of Modern Europe Since 1789|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-18597-4}}
* {{Cite book|last=Portelli|first=Alessandro|author-link=Alessandro Portelli|year=2003|title=The Order Has Been Carried Out: History, Memory, and Meaning of a Nazi Massacre in Rome|location=Basingstoke & New York|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|isbn=978-1-4039-8008-3}}
* {{Cite book|last=Preston|first=P. W.|year=1998|title=Pacific Asia in the Global System: An Introduction|url=https://archive.org/details/pacificasiainglo0000pres|location=Oxford & Malden, MA|publisher=[[Wiley-Blackwell|Blackwell Publishers]]|isbn=978-0-631-20238-7}}
* {{Cite book|last=Prins|first=Gwyn|year=2002|title=The Heart of War: On Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century|url=https://archive.org/details/heartofwaronpowe0000gwyn|location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-36960-2}}
* {{Cite book|last=Radtke|first=K.W.|year=1997|chapter='Strategic' concepts underlying the so-called Hirota foreign policy, 1933–7|editor=Aiko Ikeo |title=Economic Development in Twentieth Century East Asia: The International Context |pages=100–20 |location=London & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-14900-6}}
* {{Cite book|last=Rahn|first=Werner|author-link=Werner Rahn|year=2001|chapter=The War in the Pacific|editor=Horst Boog|editor2=Werner Rahn|editor3=Reinhard Stumpf|editor4=Bernd Wegner |title=Germany and the Second World War |volume=VI: The Global War |pages=191–298 |location=Oxford|publisher=[[Clarendon Press]]|isbn=978-0-19-822888-2}}
* {{Cite book|last=Ratcliff|first=R.A.|year=2006|title=Delusions of Intelligence: Enigma, Ultra, and the End of Secure Ciphers|location=New York|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-85522-8|url=https://archive.org/details/delusionsofintel0000ratc}}
* {{Cite book|last=Read|first=Anthony|year=2004|title=The Devil's Disciples: Hitler's Inner Circle|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-04800-1|url=https://archive.org/details/devilsdisciplesh00read}}
* {{Cite book|last1=Read|first1=Anthony|last2=Fisher|first2=David|year=2002|orig-year=1992|title=The Fall Of Berlin|location=London|publisher=[[Pimlico (publishing imprint)|Pimlico]]|isbn=978-0-7126-0695-0}}
* {{Cite book|last=Record|first=Jeffery|year=2005|title=Appeasement Reconsidered: Investigating the Mythology of the 1930s|publisher=Diane Publishing|page=50|isbn=978-1-58487-216-0|url=https://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/PUB622.pdf|access-date=15 November 2009|archive-date=11 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100411104102/https://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/PUB622.pdf|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100411104102/https://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/PUB622.pdf |date=11 აპრილი 2010 }}
* {{Cite book|last=Rees|first=Laurence|author-link=Laurence Rees|year=2008|title=World War II Behind Closed Doors: Stalin, the Nazis and the West|location=London|publisher=[[BBC Books]]|isbn=978-0-563-49335-8}}
* {{Cite book|last=Regan|first=Geoffrey|year=2004|title=The Brassey's Book of Military Blunders|publisher=Brassey's|isbn=978-1-57488-252-0|url=https://archive.org/details/brasseysbookofmi00geof}}
* {{Cite book|last=Reinhardt|first=Klaus|author-link=Klaus Reinhardt|year=1992|title=Moscow – The Turning Point: The Failure of Hitler's Strategy in the Winter of 1941–42|location=Oxford|publisher=[[Berg Publishers|Berg]]|isbn=978-0-85496-695-0}}
* {{Cite book|last=Reynolds|first=David|year=2006|author-link=David Reynolds (English historian)|title=From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-928411-5}}
* {{Cite book|last=Rich|first=Norman|year=1992|orig-year=1973|title=Hitler's War Aims, Volume I: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion|location=New York|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-00802-9|url=https://archive.org/details/hitlerswaraimsid00rich}}
* {{Cite book|last=Ritchie|first=Ella|year=1992|chapter=France|editor=Martin Harrop |title=Power and Policy in Liberal Democracies |pages=23–48 |location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-34579-8}}
* {{Cite journal|last=Roberts|first=Cynthia A.|year=1995|title=Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941|url=https://archive.org/details/sim_europe-asia-studies_1995-12_47_8/page/1293|journal=[[Europe-Asia Studies]]|volume=47|issue=8|pages=1293–1326|jstor=153299|doi=10.1080/09668139508412322}}
* {{Cite book|last=Roberts|first=Geoffrey|author-link=Geoffrey Roberts|year=2006|title=Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953|url=https://archive.org/details/stalinswarsfromw0000robe|location=New Haven, CT|publisher=[[Yale University Press]]|isbn=978-0-300-11204-7}}
* {{Cite book|last=Roberts|first=J.M.|author-link=John Roberts (historian)|year=1997|title=The Penguin History of Europe|location=London|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=978-0-14-026561-3|url=https://archive.org/details/penguinhistoryof00robe_1}}
* {{Cite book|last=Ropp|first=Theodore|author-link=Theodore Ropp|year=2000|title=War in the Modern World|edition=Revised|location=Baltimore, MD|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|isbn=978-0-8018-6445-2}}
* {{Cite book|last=Roskill|first=S.W.|year=1954|title=The War at Sea 1939–1945, Volume 1: The Defensive|url=https://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/UK/UK-RN-I/index.html|series=History of the Second World War. United Kingdom Military Series|location=London|publisher=[[HMSO]]|access-date=17 February 2022|archive-date=4 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220104023709/http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/UK/UK-RN-I/index.html|url-status=live}}
* {{Cite book|last=Ross|first=Steven T.|year=1997|title=American War Plans, 1941–1945: The Test of Battle|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-7146-4634-3}}
* {{Cite book|last=Rottman|first=Gordon L.|year=2002|title=World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study|location=Westport, CT|publisher=[[Greenwood Press]]|isbn=978-0-313-31395-0}}
* {{Cite journal|last=Rotundo|first=Louis|year=1986|title=The Creation of Soviet Reserves and the 1941 Campaign|journal=Military Affairs|volume=50|issue=1|pages=21–28|jstor=1988530|doi=10.2307/1988530}}
* {{Cite book|last=Salecker|first=Gene Eric|year=2001|title=Fortress Against the Sun: The B-17 Flying Fortress in the Pacific|location=Conshohocken, PA|publisher=Combined Publishing|isbn=978-1-58097-049-5}}
* {{Cite book|editor-last=Schain|editor-first=Martin A.|year=2001|title=The Marshall Plan Fifty Years Later|location=London|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|isbn=978-0-333-92983-4}}
* {{Cite book|last=Schmitz|first=David F.|year=2000|title=Henry L. Stimson: The First Wise Man|location=Lanham, MD|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-8420-2632-1|url=https://archive.org/details/henrylstimsonfir0000schm}}
* {{Cite book|last=Schoppa|first=R. Keith|year=2011|title=In a Sea of Bitterness, Refugees during the Sino-Japanese War|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-05988-7|url=https://archive.org/details/inseaofbitternes0000scho}}
* {{Cite journal|last=Sella|first=Amnon|author-link=Amnon Sella|year=1978|title="Barbarossa": Surprise Attack and Communication|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=13|issue=3|pages=555–83|jstor=260209|doi=10.1177/002200947801300308|s2cid=220880174}}
* {{Cite journal|last=Sella|first=Amnon|author-mask=3|year=1983|title=Khalkhin-Gol: The Forgotten War|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-contemporary-history_1983-10_18_4/page/651|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=18|issue=4|pages=651–87|jstor=260307}}
* {{Cite book|last=Senn|first=Alfred Erich|author-link=Alfred E. Senn|year=2007|title=Lithuania 1940: Revolution from Above|url=https://archive.org/details/lithuania1940rev0000senn|location=Amsterdam & New York|publisher=[[Rodopi (publisher)|Rodopi]]|isbn=978-90-420-2225-6}}
* {{Cite book|last=Shaw|first=Anthony|year=2000|title=World War II: Day by Day|location=Osceola, WI|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-0-7603-0939-1}}
* {{Cite journal|last=Shepardson|first=Donald E.|year=1998|title=The Fall of Berlin and the Rise of a Myth|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-military-history_1998-01_62_1/page/135|journal=[[Journal of Military History]]|volume=62|issue=1|pages=135–54|jstor=120398|doi=10.2307/120398}}
* {{Cite book|last=Shirer|first=William L.|author-link=William L. Shirer|year=1990|orig-year=1960|title=The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany|location=New York|publisher=[[Simon & Schuster]]|isbn=978-0-671-72868-7|title-link=The Rise and Fall of the Third Reich}}
* {{Cite book|last=Shore|first=Zachary|year=2003|title=What Hitler Knew: The Battle for Information in Nazi Foreign Policy|url=https://archive.org/details/whathitlerknewba00shor_0|url-access=registration|location=New York|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-518261-3}}
* {{Cite book|last=Slim|first=William|year=1956|title=Defeat into Victory|location=London|publisher=Cassell|isbn=978-0-304-29114-4}}
* {{Cite book|last=Smith|first=Alan|year=1993|title=Russia and the World Economy: Problems of Integration|url=https://archive.org/details/russiaworldecono00smit|url-access=registration|location=London|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-08924-1}}
* {{Cite book|last=Smith|first=J.W.|year=1994|title=The World's Wasted Wealth 2: Save Our Wealth, Save Our Environment|publisher=Institute for Economic Democracy|isbn=978-0-9624423-2-2}}
* {{Cite book|last=Smith|first=Peter C.|year=2002|orig-year=1970|title=Pedestal: The Convoy That Saved Malta|edition=5th|location=Manchester|publisher=Goodall|isbn=978-0-907579-19-9}}
* {{Cite book|last1=Smith|first1=David J.|last2=Pabriks|first2=Artis|last3=Purs|first3=Aldis|last4=Lane|first4=Thomas|year=2002|title=The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania|url=https://archive.org/details/balticstatesesto0000smit_l0z8|location=London|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-28580-3}}
* {{Cite book|last1=Smith|first1=Winston|last2=Steadman|first2=Ralph|year=2004|title=All Riot on the Western Front, Volume 3|publisher=Last Gasp|isbn=978-0-86719-616-0}}
* {{Cite book|last=Snyder|first=Timothy|author-link=Timothy D. Snyder|year=2010|title=Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin|url=https://archive.org/details/bloodlandseurope0000snyd_e5a3|location=London|publisher=[[The Bodley Head]]|isbn=978-0-224-08141-2}}
* {{Cite journal|last=Spring|first=D. W.|s2cid=154270850|year=1986|title=The Soviet Decision for War against Finland, 30 November 1939|journal=[[Soviet Studies]]|volume=38|issue=2|pages=207–26|jstor=151203|doi=10.1080/09668138608411636}}
* {{Cite journal|last=Steinberg|first=Jonathan|author-link=Jonathan Steinberg|year=1995|title=The Third Reich Reflected: German Civil Administration in the Occupied Soviet Union, 1941–4|url=https://archive.org/details/sim_english-historical-review_1995-06_110_437/page/620|journal=[[The English Historical Review]]|volume=110|issue=437 |pages=620–51|jstor=578338|doi=10.1093/ehr/cx.437.620}}
* {{Cite journal|last=Steury|first=Donald P.|year=1987|title=Naval Intelligence, the Atlantic Campaign and the Sinking of the Bismarck: A Study in the Integration of Intelligence into the Conduct of Naval Warfare|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-contemporary-history_1987-04_22_2/page/209|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume=22|issue=2|pages=209–33|jstor=260931|doi=10.1177/002200948702200202|s2cid=159943895}}
* {{Cite book|last=Stueck|first=William|year=2010|chapter=The Korean War|editor=Melvyn P. Leffler|editor2=Odd Arne Westad |title=The Cambridge History of the Cold War |volume=I: Origins |pages=266–87 |location= Cambridge |publisher= [[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-83719-4}}
* {{Cite book|last1=Sumner|first1=Ian|last2=Baker|first2=Alix|year=2001|title=The Royal Navy 1939–45|url=https://archive.org/details/royalnavy19391940000sumn|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-195-4}}
* {{Cite book|last=Swain|first=Bruce|year=2001|title=A Chronology of Australian Armed Forces at War 1939–45|location=Crows Nest|publisher=[[Allen & Unwin]]|isbn=978-1-86508-352-0}}
* {{Cite journal|last=Swain|first=Geoffrey|year=1992|title=The Cominform: Tito's International?|url=https://archive.org/details/sim_historical-journal_1992-09_35_3/page/641|journal=[[The Historical Journal]]|volume=35|issue=3|pages=641–63|doi=10.1017/S0018246X00026017|s2cid=163152235 }}
* {{Cite book|last=Tanaka|first=Yuki|year=1996|title=Hidden Horrors: Japanese War Crimes in World War II|url=https://archive.org/details/hiddenhorrorsjap0000tana|location=Boulder, CO|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8133-2717-4}}
* {{Cite book|last=Taylor|first=A.J.P.|author-link=A. J. P. Taylor|year=1961|title=The Origins of the Second World War|location=London|publisher=[[Hamish Hamilton]]}}
* {{Cite book|last=Taylor|first=A.J.P.|author-mask=3|year=1979|title=How Wars Begin|url=https://archive.org/details/howwarsbegin0000tayl|location=London|publisher=[[Hamish Hamilton]]|isbn=978-0-241-10017-2}}
* {{Cite book|last=Taylor|first=Jay|year=2009|title=The Generalissimo: Chiang Kai-shek and the Struggle for Modern China|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-03338-2|url=https://archive.org/details/generalissimochi00tayl}}
* {{Cite book|last1=Thomas|first1=Nigel|last2=Andrew|first2=Stephen|year=1998|title=German Army 1939–1945 (2): North Africa & Balkans|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-640-8}}
* {{Cite book|last1=Thompson|first1=John Herd|last2=Randall|first2=Stephen J.|author2-link=Stephen Randall (political scientist)|year=2008|title=Canada and the United States: Ambivalent Allies|edition=4th|location=Athens, GA|publisher=[[University of Georgia Press]]|isbn=978-0-8203-3113-3|url=https://archive.org/details/canadaunitedsta00thom}}
* {{Cite book|last=Trachtenberg|first=Marc|author-link=Marc Trachtenberg|year=1999|title=A Constructed Peace: The Making of the European Settlement, 1945–1963|location=Princeton, NJ|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-00273-6}}
* {{Cite book|last1=Tucker|first1=Spencer C.|author-link1=Spencer C. Tucker|last2=Roberts|first2=Priscilla Mary|title=Encyclopedia of World War II: A Political, Social, and Military History|year=2004|publisher=ABC-CIO|isbn=978-1-57607-999-7|url=https://archive.org/details/encyclopediaofwo0000unse_p0k0}}
* {{Cite book|last=Umbreit|first=Hans|year=1991|chapter=The Battle for Hegemony in Western Europe|editor=P. S. Falla |title=Germany and the Second World War |volume=2: Germany's Initial Conquests in Europe |pages=227–326 |location=Oxford|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-822885-1}}
* {{Cite book|author=United States Army|author-link=United States Army|year=1986|orig-year=1953|title=The German Campaigns in the Balkans (Spring 1941)|url=https://www.history.army.mil/books/wwii/balkan/intro.htm|location=Washington, DC|publisher=[[Department of the Army]]|ref=CITEREFUS_Army1986|access-date=17 February 2022|archive-date=17 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220117141003/https://history.army.mil/books/wwii/balkan/intro.htm|url-status=dead}}
* {{Cite journal|last=Waltz|first=Susan|author-link=Susan Waltz|year=2002|title=Reclaiming and Rebuilding the History of the Universal Declaration of Human Rights|url=https://archive.org/details/sim_third-world-quarterly_2002_23_3/page/437|journal=[[Third World Quarterly]]|volume=23|issue=3|pages=437–48|jstor=3993535|doi=10.1080/01436590220138378|s2cid=145398136}}
* {{Cite book|last=Ward|first=Thomas A.|year=2010|title=Aerospace Propulsion Systems|location=Singapore|publisher=[[John Wiley & Sons]]|isbn=978-0-470-82497-9}}
* {{Cite book|last=Watson|first=William E.|author-link=William E. Watson|year=2003|title=Tricolor and Crescent: France and the Islamic World|url=https://archive.org/details/tricolorcrescent0000wats|location=Westport, CT|publisher=[[Praeger Publishers|Praeger]]|isbn=978-0-275-97470-1}}
* {{Cite book|last=Weinberg|first=Gerhard L.| author-link=Gerhard Weinberg|year=2005|title=A World at Arms: A Global History of World War II|edition=2nd|location=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-85316-3}}; comprehensive overview with emphasis on diplomacy
* {{Cite book|last=Wettig|first=Gerhard|year=2008|title=Stalin and the Cold War in Europe: The Emergence and Development of East-West Conflict, 1939–1953|location=Lanham, MD|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-7425-5542-6}}
* {{Cite book|last1=Wiest|first1=Andrew|last2=Barbier|first2=M.K.|year=2002|title=Strategy and Tactics: Infantry Warfare|location=St Paul, MN|publisher=[[MBI Publishing Company]]|isbn=978-0-7603-1401-2}}
* {{Cite book|last=Williams|first=Andrew|year=2006|title=Liberalism and War: The Victors and the Vanquished|url=https://archive.org/details/liberalismwarvic0000will|location=Abingdon & New York|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-35980-1}}
* {{Cite journal|last=Wilt|first=Alan F.|author-link=Alan F. Wilt|year=1981|title=Hitler's Late Summer Pause in 1941|journal=Military Affairs|volume=45|issue=4|pages=187–91|jstor=1987464|doi=10.2307/1987464}}
* {{Cite book|last=Wohlstetter|first=Roberta|author-link=Roberta Wohlstetter|year=1962|title=Pearl Harbor: Warning and Decision|url=https://archive.org/details/pearlharborwarni0000wohl|url-access=registration|location=Palo Alto, CA|publisher=[[Stanford University Press]]|isbn=978-0-8047-0597-4}}
* {{Cite book|last=Wolf|first=Holger C.|year=1993|chapter=The Lucky Miracle: Germany 1945–1951|editor=Rudiger Dornbusch |editor2=Wilhelm Nölling |editor3=Richard Layard |title=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today |url=https://archive.org/details/postwareconomicr0000unse|pages=[https://archive.org/details/postwareconomicr0000unse/page/29 29]–56 |location=Cambridge|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-04136-2}}
* {{Cite book|last=Wood|first=James B.|year=2007|title=Japanese Military Strategy in the Pacific War: Was Defeat Inevitable?|url=https://archive.org/details/japanesemilitary0000wood|location=Lanham, MD|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-7425-5339-2}}
* {{Cite book|last=Yoder|first=Amos|year=1997|title=The Evolution of the United Nations System|url=https://archive.org/details/evolutionofunite0000yode|edition=3rd|location=London & Washington, DC|publisher=[[Taylor & Francis]]|isbn=978-1-56032-546-8}}
* {{Cite book|last=Zalampas|first=Michael|year=1989|title=Adolf Hitler and the Third Reich in American magazines, 1923–1939|url=https://archive.org/details/adolfhitlerthird0000zala|publisher=Bowling Green University Popular Press|isbn=978-0-87972-462-7}}
* {{Cite book|last=Zaloga|first=Steven J.|author-link=Steven Zaloga|year=1996|title=Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-85532-478-7}}
* {{Cite book|last=Zaloga|first=Steven J.|author-mask=3|year=2002|title=Poland 1939: The Birth of Blitzkrieg|url=https://archive.org/details/poland1939birtho0000zalo|location=Oxford|publisher=[[Osprey Publishing]]|isbn=978-1-84176-408-5}}
* {{Cite book|last=Zeiler|first=Thomas W.|year=2004|title=Unconditional Defeat: Japan, America, and the End of World War II|url=https://archive.org/details/unconditionaldef0000zeil|location=Wilmington, DE|publisher=Scholarly Resources|isbn=978-0-8420-2991-9}}
* {{Cite book|last1=Zetterling|first1=Niklas|last2=Tamelander|first2=Michael|year=2009|title=''Bismarck'': The Final Days of Germany's Greatest Battleship|url=https://archive.org/details/bismarckfinalday0000zett|location=Drexel Hill, PA|publisher=[[Casemate Publishers|Casemate]]|isbn=978-1-935149-04-0}}
{{div col end}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.archives.gov/research/ww2/photos/#germany მეორე მსოფლიო ომის სურათები]
* [https://www.youtube.com/watch?v=WOVEy1tC7nk მეორე მსოფლიო ომი ევროპაში — ყოველი დღე] // [[YouTube]]
* [https://www.youtube.com/watch?v=6_1rzp2YVxQ მეორე მსოფლიო ომი წყნარ ოკეანეში — ყოველი დღე]
* [https://www.youtube.com/watch?v=1e_AZ3j2LbY მეორე მსოფლიო ომი წყნარ ოკეანეში და ევროპაში — ყოველი დღე] // [[YouTube]]
* [https://westpoint.edu/academics/academic-departments/history/world-war-two-europe West Point Maps of the European War] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190323092741/https://westpoint.edu/academics/academic-departments/history/world-war-two-europe |date=2019-03-23 }}
* [https://westpoint.edu/academics/academic-departments/history/world-war-two-asia West Point Maps of the Asian-Pacific War] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190323092715/https://westpoint.edu/academics/academic-departments/history/world-war-two-asia |date=2019-03-23 }}
* [[s:Atlas of the World Battle Fronts in Semimonthly Phases to August 15 1945|Atlas of the World Battle Fronts (July 1943 to August 1945)]]
* [https://atom.archives.sfu.ca/index.php/world-war-ii-propaganda-posters-collection Records of World War II propaganda posters are held by Simon Fraser University's Special Collections and Rare Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170202042019/https://atom.archives.sfu.ca/index.php/world-war-ii-propaganda-posters-collection |date=2 February 2017 }}
* [https://omniatlas.com/maps/europe/19390916/ Maps of World War II in Europe at Omniatlas]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{პორტალი ომი}}
{{ყოფილი რჩეული}}

[[კატეგორია:მეორე მსოფლიო ომი|*]]
[[კატეგორია:XX საუკუნის ომები]]
[[კატეგორია:1939 წლის კონფლიქტები]]