იხილეთ წყარო გვერდისთვის მერკური

{{მმ*|მერკური (მრავალმნიშვნელოვანი)}}
{{ინფოდაფა პლანეტა
 |მცირე ინფოდაფა = 
 |ტიპი = პლანეტა
 |ფონი = #cccccc
 |სახელი = მერკური
 |სიმბოლო = Mercury symbol (bold).svg
 |სურათი = Mercury Globe-MESSENGER mosaic centered at 0degN-0degE.jpg
 |სიგანე = 
 |წარწერა = 
 |სურათი2 = Mercury Globe-MESSENGER mosaic centered at 0degN-0degE.jpg
 |სიგანე2 = 
 |წარწერა2 = ზონდ „[[მესენჯერი (ხომალდი)|მესენჯერიდან]]“ გადაღებული მერკურის სურათი (მრავალი ფოტოსგან შემდგარი)
 |სხვა სახელები = 
 |ასტეროიდის აღნიშვნა = 
 |ასტეროიდის კატეგორია = 
 |აღმოჩენა = 
 |აღმოჩენა-ref = 
 |აღმოჩენის თარიღი = 
 |აღმომჩენი = 
 |აღმოჩენის ადგილი = 
 |აღმოჩენის მეთოდი = 
 |ეგზოპლანეტა = 
 |ორბიტა = yes
 |ორბიტა-ref = 
 |ეპოქა = [[J2000.0]]
 |აფელიუმი = 69&nbsp;816&nbsp;927 კმ<br />0,46669733 [[ასტრონომიული ერთეული|ა.&nbsp;ე.]]
 |პერიჰელიუმი = 46&nbsp;001&nbsp;210 კმ<br />0,30749909 ა. ე.
 |პერიასტრი = 
 |აპოასტრი = 
 |აფსიდა = 
 |პერიაფსიდა = 
 |აპოაფსიდა = 
 |დიდი ნახევარღერძი = 57&nbsp;909&nbsp;068 კმ<br />0,38709821 ა. ე.
 |ორბიტის რადიუსი = 
 |ექსცენტრისიტეტი = 0,20530294
 |სიდერული პერიოდი = 87,969 დღე<ref name="nasa">{{cite web|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/mercuryfact.html|date=30 ნოემბერი 2007|title=Mercury Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|accessdate=2011-06-09]|accessdate=12 თებერვალი 2009|author=David R. Williams.}}</ref>
 |სინოდური პერიოდი = 115,88 დღე
 |ორბიტალური სიჩქარე = 47,87 კმ/წმ
 |საშუალო ანომალია = 174,795884°
 |დახრილობა = 7,00° ეკლიპტიკის სიბრტყის მიმართ<br />3,38° მზის ეკვატორის მიმართ
 |კუთხური გადაადგილება = 
 |ამომავალი კვანძის გრძედი = 48,330541°
 |პერიასტრის გრძედი = 
 |პერიასტრის დრო = 
 |პერიცენტრის არგუმენტი = 29,124279°
 |განახევრებული ამპლიტუდა = 
 |ვისი თანამგზავრია = 
 |თანამგზავრების რაოდენობა = 
 |ფიზიკური მახასიათებლები = yes
 |ფიზიკური მახასიათებლები-ref = <ref>{{cite web|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mercury&Display=Facts|title=Solar System Exploration: Planets: Mercury: Facts & Figures|accessdate=2011-06-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20021119033135/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mercury&Display=Facts|archivedate=2002-11-19}}</ref>
 |ზომები = 
 |შეკუმშვა = < 0,0006
 |ეკვატორული რადიუსი = 2439,7 კმ
 |პოლარული რადიუსი = 
 |საშუალო რადიუსი = 2439,7 ± 1,0 კმ
 |გარშემოწერილობის სიგრძე = 15&nbsp;329,1 კმ
 |ზედაპირის ფართობი = 7,48{{e|7}} კმ²<br />0,147 დედამიწისეული
 |მოცულობა = 6,08272{{e|10}} კმ³<br />0,056 დედამიწისეული
 |მასა = 3,33022{{e|23}} კგ<br />0,055274 დედამიწისეული<ref name="galspace" />
 |სიმკვრივე = 5,427 გრ/სმ³<br />0,984 დედამიწისეული
 |თავისუფალი ვარდნის აჩქარება = 3,7 მ/წმ²<br />0,377 [[თავისუფალი ვარდნის აჩქარება|g]]
 |პირველი კოსმოსური სიჩქარე = 
 |მეორე კოსმოსური = 4,25 კმ/წმ
 |ბრუნვის სიჩქარე = 10,892 კმ/სთ
 |ბრუნვის პერიოდი = 58,646 დღე (1407,5 საათი)
 |ღერძის დახრილობა = 0,01°
 |პირდაპირი ასვლა = 18 სთ 44 წთ 2 წმ<br />281,01°
 |გადახრა = 61,45°
 |პოლარული ციური განედი = 
 |პოლარული ციური გრძედი = 
 |ალბედო = 0,119 (ბონდი)<br />0,106 (გეომ. [[ალბედო]])
 |სპექტრალური ტიპი = 
 |ხილული ვარსკვლავური სიდიდე = 
 |აბსოლუტური ვარსკვლავური სიდიდე = 
 |კუთხური ზომა = 
 |ტემპერატურა = yes
 |ზედაპირის ტემპერატურა = 
 |ტემპერატურის სახელი 1 = 0°N, 0°W
 |ტემპ1მინ = 90 ºК<br />(−183 °C)
 |ტემპ1საშ = 340 ºК<br />(67 °C)
 |ტემპ1მაქს = 700 К<ref>{{cite web|url=http://sci.esa.int/science-e/www/category/index.cfm?fcategoryid=4586|title=ESA Science & Technology: Background Science|publisher=ევროპული კოსმოსური სააგენტო|accessdate=2009-3-20|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/5mq2WDgWQ?url=http://sci.esa.int/science-e/www/category/index.cfm?fcategoryid=4586|archivedate=2010-01-17}}</ref><br />(427 °C)
 |ტემპერატურის სახელი 2 = 85°N, 0°W
 |ტემპ2მინ = 80 ºК<br />(−193 °C)
 |ტემპ2საშ = 200 ºК<br />(−73 °C)
 |ტემპ2მაქს = 380 ºК<br />(107 °C)
 |ატმოსფერო = yes
 |ატმოსფერო-ref = 
 |ზედაპირული წნევა = ~10<sup>−15</sup>;ბარი
 |სიმაღლის სკალა = 
 |ატმოსფეროს შემადგენლობა = 42,0 % [[ჟანგბადი]]<br />29,0 % [[ნატრიუმი]]<br />22,0 % [[წყალბადი]]<br />6,0 % [[ჰელიუმი]]<br />0,5 % [[კალიუმი]]<br />0,5 % დანარჩენი ([[წყალი]], [[აზოტი]], [[ქსენონი]], [[კრიპტონი]], [[ნეონი]], [[კალციუმი]], [[მაგნიუმი]])<ref name="nasa" /><ref name="galspace">[http://galspace.spb.ru/mercury.html პროექტი „მზის სისტემის კვლევა“, მერკური]</ref>
}}
'''მერკური''' (სიმბოლო: ☿) — [[მზე]]სთან ყველაზე ახლოს მდებარე [[პლანეტა]]. ის ასევე ყველაზე პატარაა და მისი ორბიტა ყველაზე [[ექსცენტრისიტეტი|ექსცენტრიულია]] მთელ რვა პლანეტას შორის. მისი [[ორბიტალური პერიოდი]] 88 დღეს გრძელდება (დედამიწის დღე). როდესაც ორჯერ დაასრულებს ორბიტალურ პერიოდს, მერკური ღერძის გარშემო ორჯერ შემობრუნდება. პლანეტას რომაული ღმერთის - [[მერკური (ღმერთი)|მერკურის]] სახელწოდება აქვს. მერკური ღმერთების შიკრიკი, მედიატორი იყო.

მერკურის ზედაპირი ძალიან კრატერიანია და გარეგნობით [[დედამიწა|დედამიწის]] [[მთვარე]]ს ძალიან ჰგავს. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ მერკური მილიარდობით წლების განმავლობაში გეოლოგიურად არააქტიური იყო. რადგანაც მერკურის თითქმის არ აქვს ატმოსფერო, რომ სითბო შეინარჩუნოს, მისი ზედაპირი ექსტრემალურ ტემპერატურულ ცვლილებებს იტანს - ღამით -173.15&nbsp;°C და დღისით 426.85&nbsp;°C. მერკურის ღერძი ყველა პლანეტის ღერძზე დახრილია, მაგრამ მისი ორბიტალური [[ექსცენტრისიტეტი]] უდიდესია. პლანეტაზე სეზონის ცვალებადობა უფრო დამოკიდებულია მისი მზიდან დაშორებაზე, ვიდრე პლანეტის ღერძის დახრილობაზე, რომელიც დედამიწაზე და სხვა პლანეტებზე სეზონის ცვალებადობის ძირითადი გამომწვევი მიზეზია. როდესაც მერკური [[პერიჰელიუმი|პერიჰელიუმში]] იმყოფება, ის მზისგან 2-ჯერ მეტ სითბოს იღებს, ვიდრე [[აფელიუმი|აფელიუმში]] ყოფნისას. რადგანაც პლანეტის სეზონები დამოკიდებულია ორბიტალურ ექსცენტისიტეტზე და არა ღერძული დახრილობაზე, სეზონები ერთმანეთისგან არ განსხვავდებიან არც ერთ ნახევარსფეროზე, ანუ პლანეტის ყველა წერტილში ერთი სეზონია.

მერკური და [[ვენერა]] დედამიწის ცაზე შესაძლებელია გამოჩნდნენ, როგორც დილის, ასევ საღამოს ვარსკვლავი (რადგან ისინი უფრო ახლოს არიან [[მზე]]სთან, ვიდრე [[დედამიწა]]), თუმცა, ცაზე მერკურის მზესთან მიახლოება მის დანახვას უფრო რთულს ხდის, ვიდრე ვენერასია.

== შინაგანი სტრუქტურა ==
[[ფაილი:4 Terrestrial Planets Size Comp True Color.png|thumb|left|კლდოვანი პლანეტები: მერკური, [[ვენერა]], [[დედამიწა]] და [[მარსი]] (მასშტაბები ემთხვევა).]]
[[ფაილი:Mercury Internal Structure.svg|thumb|left|მერკურის შინაგანი სტრუქტურა:<br />
1. ქერქი: 100–300 კმ. სისქის<br />
2. [[მანტია]]: 600 კმ. სისქის<br />
3. ბირთვი: 1800 კმ. [[რადიუსი]]ს]]
მერკური 4 [[კლდოვანი პლანეტები|კლდოვანი პლანეტიდან]] ერთ-ერთია [[მზის სისტემა]]ში. ის დედამიწის მსგავსად კლდოვანი სხეულია. მერკური ყველაზე პატარა [[პლანეტა]]ა [[მზის სისტემა]]ში, რომლის ეკვატორული რადიუსი 2439,7 კილომეტრს შეადგენს. მერკური უფრო პატარაა (თუმცა, უფრო მასიური), ვიდრე მზის სისტემაში არსებული უდიდესი ბუნებრივი თანამგზავრები - [[განიმედე (თანამგზავრი)|განიმედე]] და [[ტიტანი (ბუნებრივი თანამგზავრი)|ტიტანი]]. მერკურის შედგენილობაში დაახლოებით 70 % მეტალური და 30 % სილიკატური მატერია შედის. პლანეტა [[სიმკვრივე|სიმკვრივით]] მეორე ადგილზეა [[მზის სისტემა]]ში - 5,427 გრ/სმ³. ეს ოდნავ მცირეა დედამიწის სიმკვრივეზე - 5,515 გრ/სმ³.

მერკურის სიმკვრივე მის შინაგან სტრუქტურის გარკვევაში გვეხმარება. მართალია, დედამიწის მაღალი სიმკვრივე შესამჩნევად გრავიტაციულ შეკუმშვაში გამოიხატება, პრაქტიკულად ბირთვში, მერკური ბევრად პატარაა და მისი შიდა რეგიონები არაა ასე შეკუმშული. აქედან გამომდინარე, ასეთი მაღალი სიმკვრივის მიზეზი ის უნდა იყოს, რომ მისი ბირთვი ძალიან დიდი და რკინით მდიდარია.

გეოლოგების შეფასებით, მერკურის ბირთვი პლანეტის მოცულობის 42 %-ს შეადგენს. შედარებისთვის, დედამიწის ბირთვი მხოლოდ 17 %-ს იკავებს. მეცნიერები იმასაც ვარაუდობენ, რომ მერკურის თხევადი, გამდნარი ბირთვის აქვს. ბირთვს 500-700 კილომეტრის გარშემო აკრავს მანტია, რომელიც სილიკატებითაა გაჯერებული. „მარინერ-10-დან“ და მიწიური დაკვირვებების შედეგად მიღებული მონაცემების თანახმად, მერკურის ქერქი 100-300 კილომეტრის სისქის უნდა იყოს. პლანეტის ზედაპირზე ერთი განსაკუთრებული ნიშანი არის უამრავი ვიწრო ქედების არსებობა, რომელიც რამდენიმე ასეულ კილომეტრზე იჭიმება სიგრძეში. მიჩნეულია, რომ ესენი წარმოიქმნენ, როდესაც მერკურის ბირთვი და მანტია გაგრილდა და შევიწროვდა. ამ დროს კი ქერქი უკვე გამკვრივებული იყო.

[[ფაილი:მერკური.jpg|მინი|მარჯვნივ]]

მერკურის ბირთვი უფრო მეტ [[რკინა]]ს შეიცავს, ვიდრე სხვა ნებისმიერი პლანეტა [[მზის სისტემა]]ში. ყველაზე ფართოდ გავრცელებული და მიღებული თეორია არის, რომ მერკურის თავდაპირველად ჰქონდა მეტალ-სილიკატური თანაფარდობა, რომელიც [[ხონდრიტები|ხონდრიტ]] მეტეორიტებშია გავრცელებული. [[მზის სისტემა|მზის სისტემის]] ადრეულ ისტორიაში, მერკურის შესაძლებელია [[პლანეტოიდი]] დაეჯახა, რომლის [[მასა]] მერკურის მასის 1/6 იყო და რამდენიმე ასეული კილომეტრი ზომისა. თეორიის მიხედვით, შეჯახებამ პლანეტის თავდაპირველი ქერქი და [[მანტია]] მოაშორა მას და დატოვა ბირთვი, როგორც შედარებით დიდი კომპონენტი. მსგავსი პროცესის დახმარებით, რომელსაც „[[გიგანტური შეჯახების ჰიპოთეზა]]“ ეწოდება, დედამიწის მთვარის ფორმირებას ხსნიან მეცნიერები.

ალტერნატიულად, მერკური შესაძლებელია წარმოიქმნა [[მზიური ნისლეული]]სგან, სანამ მზის ენერგიის გამოსხივება დარეგულირდებოდა. პლანეტას, თავდაპირველად, დღევანდელი მასაზე ორჯერ მეტი ჰქონდა, მაგრამ როდესაც პროტომზე შეიკუმშა, ტემპერატურები მერკურის მახლობლად შესაძლებელია 2226.8&nbsp;°C (2500 ºK)-დან 3226.8&nbsp;°C (3500 ºK)-მდე ყოფილიყო, და კიდევ უფრო მაღალი - 9726.9&nbsp;°C (10 000 ºK). ამ ტემპერატურაზე, მერკურის ზედაპირიდან ქვები აორთქლდა, რის შედეგადაც წარმოიქმნა „ქვის ორთქლი“, რომელიც შემდეგ [[მზიური ქარი|მზიურმა ქარებმა]] გააქრეს.

== ზედაპირის გეოლოგია ==
მერკურის ზედაპირი ძალიან წააგავს დედამიწის [[მთვარე]]ს გარეგნობით. პლანეტის ზედაპირზე ფაშატის მსგავსი დაბლობები და ძალიან ბევრი [[ვულკანური კრატერი]] შეინიშნება, რაც იმის მანიშნებელია, რომ მერკური მილიარდობით წლების მანძილზე გეოლოგიურად პასიური პლანეტა იყო. აქამდე მერკური კლდოვან პლანეტებს შორის ყველაზე ნაკლებად იყო გამოკვლეული, რადგანაც მას მხოლოდ ერთი ზონდი ეწვია (ორბიტაზე) - „მარინერი“. ეს მოხდა 1975 წელს. ასევე მერკურის მიწიდანაც აკვირდებოდნენ. მაგრამ [[მესენჯერი (ხომალდი)|მესენჯერიდან]] მიღებული მონაცემების შემდეგ, მერკურის შესახებ ბევრი რამ გაირკვა. მაგალითად, მეცნიერებმა აღმოაჩინეს უჩვეულო კრატერი მასხივებელი ღრმულით, რომელსაც მკვლევრები „ობობას“ უწოდებენ. მას შემდეგ Apollodorus დაერქვა.

მერკურის მახასიათებლების (ვულკანები, ქედები...) სახელები სხვადასხვა წყაროებიდან მოდის. თუ რომელიმე მახასიათებელს ადამიანის სახელი ჰქვია, ესე იგი ის ადამიანი გარდაცვლილია და მის პატივსაცემად ჰქვია. კრატერებს მსახიობების, მუსიკოსების, მხატვრებისა და იმ ავტორების სახელები ჰქვიათ, რომელთაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს თავიანთ საქმეში. ქედებს იმ მეცნიერთა სახელი ჰქვიათ, რომელთაც მერკურის შესწავლაში მიუძღვით წვლილი. ღრმულებს არქიტექტურის ნიმუშების სახელები ჰქვიათ. ესკარპებს კი სამეცნიერო ექსპედიციების გემების სახელები ეწოდებათ, ხოლო დაბლობებს რადიო ტელესკოპის შესაძლებლობების.

2008 წელს [[მესენჯერი (ხომალდი)|მესენჯერიდან]] მიღებულმა მონაცემებმა მეცნიერებს უფრო დიდი შესაძლებლობა მისცა მერკურის ზედაპირის არეული ბუნება გაერკვიათ. მერკურის ზედაპირი უფრო ჰეტეროგენურია, ვიდრე მარსის ან მთვარის, რომლებიც შეიცავენ ერთი და იგივე გეოლოგიურ განფენილობებს, როგორიცაა ფაშატები და ზეგნები.

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{მზის სისტემა}}

[[კატეგორია:მზის სისტემის პლანეტები]]