იხილეთ წყარო გვერდისთვის მიხეილ წერეთელი

{{ინფოდაფა პიროვნება
|სახელი            =მიხეილ (მიხაკო) წერეთელი
|მშობსახელი  = 
|დაბსახელი =
|პორტრეტი        =Georgian historian Mikheil Tsereteli.jpg
|ფოტოს სიგანე =250პქ
|წარწერა         =
|მოღვაწეობა = 
| საქმიანობა = ისტორიკოსი, ლინგვისტი, სოციოლოგი, პოლიტიკოსი
|დაბ თარიღი  = {{დაბადების თარიღი|1878|12|23}}
|დაბ ადგილი = [[ცხრუკვეთი]], [[რუსეთის იმპერია]]
| გარდ თარიღი    ={{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1965|3|2|1878|12|23}}
| გარდ ადგილი   =[[მიუნხენი]],  [[გერმანია]]
|ეროვნება =  {{flagicon|საქართველო}} [[ქართველები|ქართველი]]
|ალმა-მატერი = {{ubl|კიევის უნივერსიტეტი|[[სორბონის უნივერსიტეტი]]|ჟენევის უნივერსიტეტი}}
|დაკრძალვის ადგილი  = ლევილის ქართველთა სასაფლაო
|მამა             = 
|დედა             = 
|მეუღლე                 =  
|შვილები                 =          
|ჯილდოები           ={{საქართველოს ეროვნული გმირის ორდენი}} 
|საიტი           = 
|სხვადასხვა            = 
|მოქალაქეობა={{დროშა|რუსეთის იმპერია}} <br /> {{დროშა|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა}} <br />{{დროშა|ნაცისტური გერმანია}} <br /> [[File:Flag of Germany.svg|23პქ]] [[დასავლეთი გერმანია]]}}
'''მიხეილ (მიხაკო) წერეთელი''' (ფსევდონიმები — „Baton“, „მ. სანგალა“, „ალაროდიელი“, „ვრაცი“; დ. [[23 დეკემბერი]], [[1878]], სოფელი [[ცხრუკვეთი]] ― გ. [[2 მარტი]], [[1965]], [[მიუნხენი]], [[გერმანია]]) — [[ქართველები|ქართველი]] მეცნიერი ძველი აღმოსავლეთის ისტორიის დარგში, ლინგვისტი, სოციოლოგი, პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე, პროფესორი, ცნობილი ექიმის, პუბლიცისტისა და საზოგადო მოღვაწის [[წერეთელი, ვასილ|ვასილ წერეთლის]] (1862-1937) უმცროსი ძმა, [[ეროვნული გმირის ორდენი|საქართველოს ეროვნული გმირი]]. სხვადასხვა დროს იყო [[მარქსიზმი|მარქსისტი]], [[ანარქიზმი|ანარქისტი]], [[ნაციონალიზმი|ნაციონალისტი]].

== ბიოგრაფია ==
დაიბადა ზემო [[იმერეთი]]ს სოფელ ცხრუკვეთში. იმერეთის მეფის [[სოლომონ I]]-ის კარის მოძღვრის სვიმონ წერეთლის (მისგან იღებს სათავეს მოძღვრიშვილ-წერეთელთა საგვარეულო) და იმერეთის მეფის [[დავით II, გიორგი VII-ის ძე|დავით II]]-ის ასულის, ატატო ბაგრატიონის პირდაპირი შთამომავალი იყო.

=== განათლება ===
მიხეილ წერეთელმა [[1898]] წელს დაამთავრა [[ქუთაისი|ქუთაისის]] კლასიკური გიმნაზია. იმავე წელს ჩაირიცხა [[კიევი|კიევის]] უნივერსიტეტში, საიდანაც გარიცხეს [[1899]] წელს, აქტიური პოლიტიკური მოღვაწეობისათვის. შემდეგ სწავლობდა [[სორბონის უნივერსიტეტი|სორბონის]] და [[ჟენევის უნივერსიტეტი|ჟენევის]] უნივერსიტეტებში. [[1912]] წელს დაამთავრა [[ჰაიდელბერგი|ჰაიდელბერგის]] ([[გერმანია]]) უნივერსიტეტის ისტორია-ფილოლოგიის ფაკულტეტი ძველი აღმოსავლეთის ისტორიის განხრით და ერთხანს იქვე კითხულობდა ლექციებს. თავდაპირველად წერეთელი იზიარებდა [[მარქსიზმი|მარქსიზმს]]. მან პირველად თარგმნა მარქსის „კაპიტალი“ ქართულად და მიუტანა [[ნოე ჟორდანია]]ს „კვალის“ რედაქციაში.

=== მოღვაწეობა===
[[1900]]-[[1907]] წლებში მ. წერეთელი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[შვეიცარია|შვეიცარიაში]]. აქტიურად იყო ჩაბმული [[ანარქიზმი|ანარქისტულ]] საქმიანობაში. ახლო ურთიერთობა ჰქონდა [[ჩერქეზიშვილი, ვარლამ|ვარლამ ჩერქეზიშვილთან]], [[პეტრე კროპოტკინი|პეტრე კროპოტკინთან]] და საერთაშორისო ანარქისტული მოძრაობის სხვა ლიდერებთან. ამასთან, ეწეოდა ნაყოფიერ პუბლიცისტურ მოღვაწეობას. ფსევდონიმებით „Baton“ და „მ. სანგალა“ წერილებს აქვეყნებდა როგორც ქართულ, ისე უცხოეთის პერიოდულ პრესაში.

[[1904]] წელს იგი შეუერთდა ქართველ სოციალ-ფედერალისტთა ჯგუფს [[დეკანოზიშვილი, გიორგი|გიორგი დეკანოზიშვილის]] ხელმძღვანელობით. ეს ჯგუფი მოღვაწეობდა [[პარიზი|პარიზში]]. აქ გამოდიოდა მათი გაზეთები „საქართველო“ და „La Georgie“. იმავე წელს წერეთელმა მონაწილეობა მიიღო რუსეთის იმპერიის რევოლუციური ჯგუფების ინტერპარტიულ კონფერენციაში, რომელიც გაიმართა პარიზში. 1905 წელს იბრძოდა ქუთაისელ ანარქისტებთან ერთად, მაგრამ შემდეგ გამოეთიშა ძმები გოგელიების ჯგუფს.
[[ფაილი:Жандармская карточка на Михаила Церетели (1913).jpg|მინი|მიხეილ წერეთელი ჟანდარმის ბარათზე 1913 წ.]]
1907 წელს მ. წერეთელი [[საქართველო|საქართველოში]] დაბრუნდა. ამ დროს ის უკვე [[ნაციონალიზმი|ნაციონალისტურ]] პოზიციებზე იდგა. იმავე წლის 30 აგვისტოს მოკლეს [[ილია ჭავჭავაძე]]. გაზეთის „ისარი“ [[1907]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბრის]] ნომერში გამოქვეყნდა მ. წერეთლის ცნობილი წერილი „კაცია ადამიანი?!“.ილიას დაკრძალვაზე წარმოთქვა ცნობილი სიტყვა, რომელიც სტატიის სახით იმავე წლის დამლევს გამოქვეყნდა მემორიალურ კრებულში „ილია ჭავჭავაძის სიკვდილი და დასაფლავება“. საქართველოში წერეთლი თანამშრომლობდა „სახალხო გაზეთში“.

1910 წელს თბილისში გამოიცა წერეთლის მნიშვნელოვანი სოციოლოგიური გამოკვლევა „ერი და კაცობრიობა“, რომელიც პირველი ქართული [[სოციოლოგია|სოციოლოგიური]] მონოგრაფია იყო. 1910 წელს წერეთელი კავკასიიდან 5 წლით გაასახლეს. იმავე წელს იგი სიტყვით გამოვიდა [[ლონდონი|ლონდონის]] ჩაგრულ ერთა ყრილობაზე. [[1914]] წელს მიხეილ წერეთელმა მოიპოვა ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის დოქტორის ხარისხი [[ასირიოლოგია|ასირიოლოგიაში]]. სადისერტაციო ნაშრომი იმავე წელს ცალკე წიგნად გამოიცა ხსენებული უნივერსიტეტის მიერ. [[1912]] წელს მან გამოაქვეყნა თავისი ცნობილი გამოკვლევა „სუმერული და ქართული“, რომელიც მოგვიანებით გამოქვეყნდა ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე. იმავე წელს ფრანგულ ენაზე გამოიცა მისი წიგნი კავკასიის ეთნიკური და კულტურული განვითარების საკვანძო საკითხების შესახებ. [[1913]]-[[1916]] წლებში [[დიდი ბრიტანეთი|დიდი ბრიტანეთისა]] და [[ირლანდია|ირლანდიის]] სამეფო სააზიო საზოგადოების შრომების რამდენიმე ნომერში გამოქვეყნდა წერეთლის ნაშრომი „სუმერელები და ქართველები“. არჩეული იყო აღნიშნული საზოგადოების ნამდვილ წევრად. 

1913 წელს ხელისუფლების ნებართვით დროებით დაბრუნდა საქართველოში. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს წლებში მიხეილ წერეთელი იყო გერმანიაში მოქმედი ორგანიზაციის - „[[საქართველოს განთავისუფლების კომიტეტი|საქართველოს განთავისუფლების კომიტეტის“]] ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. იბრძოდა [[ანტანტა|ანტანტის]] წინააღმდეგ და ცდილობდა [[გერმანია|გერმანიის]] მეშვეობით საქართველოს გათავისუფლებას. 1915 წელს ფრანგულ და გერმანულ ენებზე გამოაქვეყნა ნარკვევი „საქართველო და დღევანდელი ომი“. 1916 წელს იგი მონაწილეობდა [[ლოზანა|ლოზანაში]] გამართულ ჩაგრულ ერთა ყრილობაში, სადაც სიტყვა წარმოთქვა ანტანტას პოლიტიკის წინააღმდეგ. ომის დროს ის წყალქვეშა ნავით ჩავიდა საქართველოში, სადაც იარაღი და ფული ჩაიტანა. შეხვდა ადგილზე ყველაზე გავლენიან პოლიტიკოს [[ნოე ჟორდანია|ნოე ჟორდანიას]]. 1917 წელს შვეიცარიაში გამოსცა დოკუმენტი „საქართველოს დამოუკიდებლობის უფლებანი“.

[[1918]]-[[1919]] წლებში იგი იყო [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] დიპლომატიური მისიების ხელმძღვანელი [[გერმანია|გერმანიაში]] და [[სკანდინავია|სკანდინავიის ქვეყნებში]]. [[1919]]-[[1920]] წლებში მიხეილ წერეთელი იყო [[თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი]]ს პროფესორი ასირიოლოგიასა და ძველი აღმოსავლეთის ისტორიაში. [[1921]] წლის თებერვალ-მარტში ბოლშევიკურმა [[რუსეთი|რუსეთმა]] მოახდინა საქართველოს ოკუპაცია. მ. წერეთელი იძულებული იყო სამუდამოდ დაეტოვებინა სამშობლო. [[1922]]-[[1945]] წლებში იგი იყო ჯერ [[ბრიუსელი|ბრიუსელის]] უნივერსიტეტის (1922-1933), შემდეგ კი [[ბერლინი|ბერლინის]] ჰუმბოლდტის სახელობის უნივერსიტეტის (1933-1945) პროფესორი. [[1920]]-იანი წლების პირველ ნახევარში [[სტამბოლი|სტამბოლის]] ქართველ კათოლიკეთა სავანესთან არსებულმა გამომცემლობამ გამოსცა წერეთლის მიერ ნათარგმნი „[[გილგამეშიანი|გილგამეშიანი“]] და მისი მონოგრაფიული გამოკვლევა „ხეთის ქვეყანა“.

[[1926]] წლიდან [[1940]]-იანი წლების დამლევამდე იგი იყო ქართული პატრიოტული პოლიტიკური ორგანიზაციის „თეთრი გიორგი“-ს ერთ-ერთი ლიდერი. [[1929]] წელს ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტმა გერმანულ ენაზე გამოსცა წერეთლის მონოგრაფია „ახლადაღმოჩენილი ქალდეური წარწერები“. [[1933]]-[[1953]] წლებში საერთაშორისო სამეცნიერო ჟურნალის „რევიუ დ'ასირიოლოჟი“  (ბელგია) ნომრებში გამოქვეყნდა მისი სტატიების სერია [[ურარტუ|ურარტუს]] ისტორიის საკითხებზე. მ. წერეთელი არჩეული იყო ამ ჟურნალის სარედაქციო საბჭოს წევრად. [[1933]] წელს ბერლინში გამოიცა [[ორბელიანი, სულხან-საბა|სულხან-საბა ორბელიანის]] ცნობილი თხზულების „[[სიბრძნე სიცრუისა|სიბრძნე სიცრუისა“]] მიხეილ წერეთლისეული გერმანული თარგმანი.

მეორე მსოფლიო ომის წლებში წერეთელი იყო გერმანიაში მოქმედი „ქართული სამოკავშირეო კომიტეტი“-ს ერთ-ერთი ხელმძღვანელი. ამ კომიტეტის ძალისხმევით გერმანიის საკონცენტრაციო ბანაკებიდან გათავისუფლდა ასობით ქართველი სამხედრო ტყვე. გარდა ამისა, [[1942]] წელს იგი იყო ერთ-ერთი მოთავე ქართული პატრიოტული პოლიტიკური ორგანიზაციის „ქართველ ტრადიციონალისტთა კავშირი“ -ს დაფუძნებისა.

წერეთელი აქტიურად მოღვაწეობდა [[რუსთველოლოგია|რუსთველოლოგიის]] დარგში. [[1963]] წელს პარიზში გამოიცა „ვეფხისტყაოსნის“ მის მიერ აღდგენილი და დადგენილი ტექსტი, ხოლო [[1975]] წელს პოემის წერეთლისეული გერმანული პროზაული თარგმანი.

[[1945]] წლიდან იგი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა [[მიუნხენი|მიუნხენში]]. მას [[ბრიუსელი]]ს უნივერსიტეტის პროფესორობა შესთავაზეს, მაგრამ წერეთელს ამ დროს პოლიტიკური პრობლემებისადმი მეტ ინტერესს იჩენდა, ვიდრე ლურსმული დამწერლობისა და იეროგლიფებისადმი. მიხეილ წერეთელი იყო ქართული ემიგრანტული პერიოდული პრესის აქტიური თანამშრომელი. მისი უშუალო მონაწილეობით პარიზში დაარსდა სამეცნიერო [[ბედი ქართლისა (ჟურნალი)|ჟურნალი „ბედი ქართლისა“]], რომელშიც გამოქვეყნებულია მ. წერეთლის არაერთი საყურადღებო წერილი. გარდა ამისა, მისი სტატიები ქვეყნდებოდა ინგლისურენოვანი სამეცნიერო ჟურნალის „Georgica“ (ლონდონი) ფურცლებზე. იგი გარდაიცვალა 87 წლის ასაკში. დაკრძალულია საფრანგეთში, ლევილის სასაფლაოზე.

[[2012]] წელს ვასილ და მიხეილ წერეთლების სახელი მიენიჭა ქუჩას ქალაქ [[ჭიათურა]]ში. [[2013]] წელს მიენიჭა [[ეროვნული გმირის ორდენი|ეროვნული გმირის წოდება]] მიანიჭა.<ref>{{Cite web |url=http://pirweli.com.ge/index.php?menuid=8&id=46046 |title=გენერალ მაზნიაშვილს, გრიგოლ ფერაძეს, ამბროსი ხელაიას, მიხაკო წერეთელს და ექვთიმე თაყაიშვილს ეროვნული გმირის წოდება მიენიჭათ |accessdate=2013-12-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220520195723/http://pirweli.com.ge/index.php?menuid=8&id=46046 |archivedate=2022-05-20 }}</ref>

==ლიტერატურა==
* ლევან ზ. ურუშაძე (2009), ქართული პატრიოტული პოლიტიკური ორგანიზაციის "თეთრი გიორგი"-ს ისტორიისათვის.- ჟურნ. "ამირანი", XXI, თბილისი-მონრეალი, გვ. 166-204.
* ლევან ზ. ურუშაძე (2012), დიადი სულის უკვდავება (მიხაკო წერეთელი), გამომცემლობა "არტანუჯი", 258 გვ.
*{{წიგნი|ავტორი=[[ოთარ ჯანელიძე|ჯანელიძე ო.]]|სათაური=„ნარკვევები საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ისტორიიდან“|გამომცემლობა=„მეცნიერებება“ |ორიგინალი=|ადგილი=თბილისი|წელი=2002|isbn=99928-962-0-5|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/317039|გვერდები=}}

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons|Mikheil Tsereteli}}
{{nplg ბიოგრაფია|00000027}}
*[http://burusi.wordpress.com/2009/07/05/bakradze/ დაბრუნება (მიხეილ წერეთელი), აკაკი ბაქრაძე]
*[http://lib.ge/book.php?author=1757&book=10659 პასუხი პროტესტანტებს] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130517153312/http://lib.ge/book.php?author=1757&book=10659 |date=2013-05-17 }}, მიხაკო წერეთელი, 1906

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
{{საქართველოს ეროვნული გმირები}}
{{DEFAULTSORT:წერეთელი, მიხეილ}}
[[კატეგორია:ქართველი პოლიტიკოსები]]
[[კატეგორია:ქართველი ისტორიკოსები]]
[[კატეგორია:ქართველი აღმოსავლეთმცოდნეები]]
[[კატეგორია:დაბადებული  23 დეკემბერი]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1878]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი  2 მარტი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1965]]
[[კატეგორია:ჭიათურის მუნიციპალიტეტში დაბადებულები]]
[[კატეგორია:საქართველოს ეროვნული გმირები]]
[[კატეგორია:წერეთლები|მ]]
[[კატეგორია:ქართველი ანარქისტები]]
[[კატეგორია:ქართველი ნაციონალისტები]]
[[კატეგორია:ქართველი დიპლომატები]]
[[კატეგორია:საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების წევრები]]