იხილეთ წყარო გვერდისთვის მუხა

{{მმ**|მცენარეს|მხატვრის|ალფონს მუხა}}
{{ტაქსოდაფა
| სახელი = მუხა
| სურათის ფაილი =  Illustration_Quercus_robur0.jpg
| სურათის წარწერა =  Quercus robur
| სურათის აღწერა =  ''Quercus robur''
| სამეფო = მცენარეები
| განყოფილება =[[ფარულთესლოვნები]]
| კლასი =[[ორლებნიანნი]]
| რიგი =[[წიფლისნაირნი]]
| ოჯახი =[[წიფლისებრნი]]
| გვარი ='''მუხა'''
| ლათ =  Quercus
| ვიკისახეობები =Quercus
| commons =Category:Quercus
}}
'''მუხა''' (Quercus) — მცენარეთა გვარი [[წიფლისებრნი|წიფლისებრთა]] ოჯახისა. მარადმწვანე ან ზაფხულმწვანე ხეებია. 450-ზე მეტი სახეობა გავრცელებულია [[ჩრდილოეთი ნახევარსფერო|ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს]] ზომიერ, სუბტროპიკულ და ტროპიკულ ზონებში; მცირე ნაწილი — [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]]. [[კავკასია]]ში — 18-მდე სახეობაა, [[საქართველო]]ში გავრცელებული 7 სახეობა გაერთიანებულია გრძელყუნწიანი ([[ჰართვისის მუხა]], [[ჭალის მუხა]], [[იმერული მუხა]]) და მოკლეყუნწიანი ან მჯდომარენაყოფებიანი ([[პონტოური მუხა]], [[ქართული მუხა]], მაღალმთის ანუ [[აღმოსავლური მუხა]], [[ჭოროხის მუხა]]) მუხების ჯგუფში.

==გავრცელება და ეკოლოგია==
[[საქართველო]]ში გავრცელებულ მუხებს შორის ყველაზე დიდი ფართობი უჭირავს ქართულ მუხას. იგი მთელ ტყიან საქართველოში გვხვდება. მაღალმთის ანუ აღმოსავლური მუხა (Quercus macranthera) უმეტესად გავრცელებულია [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]]. დასავლეთ საქართველოში მხოლოდ [[რაჭა]]სა და [[სვანეთი|სვანეთში]] გვხვდება. იგი 20–28 მეტრი სიმაღლის ხეა. აქვს სქელი მუქი ქერქით დაფარული მოკლე და მსხვილი ღერო, ტყავისებრი, ზემოდან მუქი მწვანე, ქვემოდან მოყვითალო–მონაცრისფრო ან მურა ბუსუსით მოფენილი ფოთლები. იზრდება 1700–2400 მეტრ სიმაღლეზე და სამხრეთით მშრალ ფერდობებზე ქმნის მეჩხერ ტყეებს. ხარობს ტენიან ფერდობებზეც. ცოცხლობს 450 წლამდე. იმერული მუხის ხელუხლებელი მასივები შემორჩენილია საღორიისა და აჯამეთის ტყეებში. პონტოური მუხა გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში. სხვებისაგან განსხვავებით, დიდი და მთლიანი ფოთლები აქვს. ჭოროხის მუხა (Quercus dschorochensis) პატარა ხე ან ბუჩქია. სწორი ან ტანბრეცილი ღერო აქვს, იზრდება [[აჭარა]]ში [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1000 მეტრამდე, ქვიან და ღორღიან კალთზე უხრავთან, [[რცხილა]]სთან და [[ფიჭვი|ფიჭვთან]] ერთად. დასავლეთ საქართველოში [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1200 მეტრამდე გავრცელებულია [[ჰართვისის მუხა]]. ჭალის მუხა (Quercus pedunculiflora, Quercus longipes) 30 მეტრამდე სიმაღლის უხვად დატოტვილი ხეა. ბურთისებრი ვარჯი და ღრმად დანაკვთული ფოთლები აქვს. გვხვდება აღმოსავლეთ საქართველოში დაბლობიდან 1100 მეტრ სიმაღლემდე. მდინარე [[მტკვარი|მტკვრის]], [[არაგვი]]ს, [[იორი|ივრის]], [[ალაზანი|ალაზნისა]] და მათი შენაკადების ჭალებში, მდინარისპირა ტერასებზე, დაბლობებზე, ხევებზე და ტაფობებში ქმნის ტყეებს. მუხა ძალიან ნელა იზრდება, 80–100 წლისა კიდევ იმატებს სიმაღლეში, შემდეგ კი სისქეში, ღრმა ფესვთა სისტემა აქვს და ქარგამძლეა. ცოცხლობს 800 წელზე მეტს (თუმცა ასეთი ხანდაზმული მუხა ჩვენში უკვე იშვიათია).

სინათლისა და სითბოს მოყვარულია, მაგრამ საკმაოდ ყინვაგამძლეცაა. მრავლდება თესლით და ძირკვის ამონაყარით. ზოგჯერ გადაწვენით. მუხის მერქანი მაგარი და გამძლეა, მაღალი ღირსების. იყენებენ მშენებლობაში, სავეჯე და სადურგლო წარმოებაში. ქერქი და მერქანი შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს. ზოგიერთი სახეობის ([[კორპის მუხა]]) ქერქი იძლევა კორპს. რკოსაგან ამზადებენ ყავის სუროგატს. მუხის ბევრი სახეობა (მაგ: წაბლფოთოლა მუხა — Quercus castaneifolia) დეკორატიულია, რგავენ ბაღებსა და პარკებში ხეივნებად, ზოგ სახეობას — ქვიანი ფერდობების გასამწვანებლად.

== სახეობები ==
ფართედ გავრცელებულია [[ჩრდილოეთი ნახევარსფერო|ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში]]. რამდენიმე სახეობა კვეთს [[ეკვატორი|ეკვატორს]] [[ინდონეზია]]ში და [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]]. ცნობილია მუხების 600-მდე სახეობა:<ref name="TPL">[[The Plant List]]: [http://www.theplantlist.org/browse/A/Fagaceae/Quercus/ ''Quercus''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190317220748/http://www.theplantlist.org/browse/A/Fagaceae/Quercus/ |date=2019-03-17 }}</ref>
{{div col|4}}
*''[[Quercus acerifolia]]''
*''[[Quercus acutissima]]''
*''[[Quercus agrifolia]]''
*''[[Quercus ajoensis]]''
*''[[Quercus albicaulis]]''
*''[[Quercus aliena]]''
*''[[Quercus argentata]]''
*''[[Quercus argyrotricha]]''
*''[[Quercus augustinii]]''
*''[[Quercus austrina]]''
*''[[Quercus austrocochinchinensis]]''
*''[[Quercus austroglauca]]''
*''[[Quercus bella]]''
*''[[Quercus berberidifolia]]''
*''[[Quercus bicolor]]''
*''[[Quercus blakei]]''
*''[[Quercus boyntonii]]''
*''[[Quercus camusiae]]''
*''[[Quercus canariensis]]''
*''[[Quercus canbyi]]''
*''[[Quercus carmenensis]]''
*''[[Quercus castanea]]''
*''[[Quercus castaneifolia]]''
*''[[Quercus cedrosensis]]''
*''[[Quercus championii]]''
*''[[Quercus chapensis]]''
*''[[Quercus chapmanii]]''
*''[[Quercus chevalieri]]''
*''[[Quercus chingsiensis]]''
*''[[Quercus chungii]]''
*''[[Quercus copeyensis]]''
*''[[Quercus cornelius-mulleri]]''
*''[[Quercus costaricensis]]''
*''[[Quercus cualensis]]''
*''[[Quercus daimingshanensis]]''
*''[[Quercus dalechampii]]''
*''[[Quercus delavayi]]''
*''[[Quercus delicatula]]''
*''[[Quercus dentata]]''
*''[[Quercus depressa]]''
*''[[Quercus depressipes]]''
*''[[Quercus deserticola]]''
*''[[Quercus dilatata]]''
*''[[Quercus dinghuensis]]''
*''[[Quercus disciformis]]''
*''[[Quercus diversifolia]]''
*''[[Quercus dumosa]]''
*''[[Quercus edithiae]]''
*''[[Quercus eduardii]]''
*''[[Quercus elevaticostata]]''
*''[[Quercus ellipsoidalis]]''
*''[[Quercus emoryi]]''
*''[[Quercus engelmannii]]''
*''[[Quercus fleuryi]]''
*''[[Quercus franchetii]]''
*''[[Quercus gambelii]]''
*''[[Quercus gambleana]]''
*''[[Quercus gemelliflora]]''
*''[[Quercus geminata]]''
*''[[Quercus gilva]]''
*''[[Quercus glauca]]''
*''[[Quercus glaucoides]]''
*''[[Quercus graciliformis]]''
*''[[Quercus gravesii]]''
*''[[Quercus havardii]]''
*''[[Quercus helferiana]]''
*''[[Quercus hemisphaerica]]''
*''[[Quercus hinckleyi]]''
*''[[Quercus hintoniorum]]''
*''[[Quercus hirtifolia]]''
*''[[Quercus hondae]]''
*''[[Quercus hui]]''
*''[[Quercus hypophaea]]''
*''[[Quercus hypoxantha]]''
*''[[Quercus ilex]]''
*''[[Quercus iltisii]]''
*''[[Quercus imbricaria]]''
*''[[Quercus incana]]''
*''[[Quercus inopina]]''
*''[[Quercus insignis]]''
*''[[Quercus intricata]]''
*''[[Quercus jenseniana]]''
*''[[Quercus jinpinensis]]''
*''[[Quercus kiukiangensis]]''
*''[[Quercus kouangsiensis]]''
*''[[Quercus laceyi]]''
*''[[Quercus lamellosa]]''
*''[[Quercus lanata]]''
*''[[Quercus laurifolia]]''
*''[[Quercus laurina]]''
*''[[Quercus leucotrichophora]]''
*''[[Quercus lineata]]''
*''[[Quercus litoralis]]''
*''[[Quercus litseoides]]''
*''[[Quercus lobata]]''
*''[[Quercus lobbii]]''
*''[[Quercus longinux]]''
*''[[Quercus lowii]]''
*''[[Quercus lungmaiensis]]''
*''[[Quercus lyrata]]''
*''[[Quercus macrocarpa]]''
*''[[Quercus macrolepis]]''
*''[[Quercus margarettae]]''
*''[[Quercus merrillii]]''
*''[[Quercus michauxii]]''
*''[[Quercus minima]]''
*''[[Quercus mohriana]]''
*''[[Quercus morii]]''
*''[[Quercus motuoensis]]''
*''[[Quercus muehlenbergii]]''
*''[[Quercus multinervis]]''
*''[[Quercus myrtifolia]]''
*''[[Quercus neglecta]]''
*''[[Quercus ningangensis]]''
*''[[Quercus obovatifolia]]''
*''[[Quercus oglethorpensis]]''
*''[[Quercus oleoides]]''
*''[[Quercus oxyodon]]''
*''[[Quercus pachyloma]]''
*''[[Quercus pagoda]]''
*''[[Quercus palustris]]''
*''[[Quercus patelliformis]]''
*''[[Quercus peduncularis]]''
*''[[Quercus pentacycla]]''
*''[[Quercus phanera]]''
*''[[Quercus poilanei]]''
*''[[Quercus prinoides]]''
*''[[Quercus prinus]]''
*''[[Quercus pubescens]]''
*''[[Quercus pumila]]''
*''[[Quercus pungens]]''
*''[[Quercus rapurahuensis]]''
*''[[Quercus rex]]''
*''[[Quercus rhysophylla]]''
*''[[Quercus robusta]]''
*''[[Quercus rugosa]]''
*''[[Quercus sagraeana]]''
*''[[Quercus salicifolia]]''
*''[[Quercus salicina]]''
*''[[Quercus sapotifolia]]''
*''[[Quercus saravanensis]]''
*''[[Quercus schottkyana]]''
*''[[Quercus semiserrata]]''
*''[[Quercus sessilifolia]]''
*''[[Quercus shumardii]]''
*''[[Quercus sichourensis]]''
*''[[Quercus similis]]''
*''[[Quercus sinuata]]''
*''[[Quercus stellata]]''
*''[[Quercus stenophylloide]]''
*''[[Quercus stewardiana]]''
*''[[Quercus subhinoidea]]''
*''[[Quercus subsericea]]''
*''[[Quercus sumatrana]]''
*''[[Quercus tardifolia]]''
*''[[Quercus texana]]''
*''[[Quercus thorelii]]''
*''[[Quercus tomentosinervis]]''
*''[[Quercus toumeyi]]''
*''[[Quercus treubiana]]''
*''[[Quercus turbinella]]''
*''[[Quercus vacciniifolia]]''
*''[[Quercus variabilis]]''
*''[[Quercus vaseyana]]''
*''[[Quercus viminea]]''
*''[[Quercus vulcanica]]''
*''[[Quercus wislizeni]]''
*''[[Quercus xalapensis]]''
*''[[Quercus xanthotricha]]''
*''[[Quercus yingjiangensis]]''
{{div col end}}

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|7|228|გაგნიძე რ.}}
* საქართველოს ფლორა, ტ. 2, თბ., 1973
* Дендрофлора Кавказа, т. 2, Тб., 1971;
* Деревья и кустарники СССР, т. 2, М.—Л., 1951
* Byfield, Liz (1990) ''An oak tree'', Collins book bus, London : Collins Educational, {{ISBN|0-00-313526-8}}
* Philips, Roger. Trees of North America and Europe, Random House, Inc., New York {{ISBN|0-394-50259-0}}, 1979.
* Logan, William B. (2005) ''Oak : the frame of civilization'', New York ; London : W.W. Norton, {{ISBN|0-393-04773-3}}
* Paterson, R.T. (1993) ''Use of trees by livestock'', '''5''': ''Quercus'', Chatham : Natural Resources Institute, {{ISBN|0-85954-365-X}}
* Royston, Angela (2000) ''Life cycle of an oak tree'', Heinemann first library, Oxford : Heinemann Library, {{ISBN|0-431-08391-6}}
* Savage, Stephen (1994) ''Oak tree'', Observing nature series, Hove : Wayland, {{ISBN|0-7502-1196-2}}
* Tansley, Arthur G., Sir (1952) ''Oaks and oak woods'', Field study books, London : Methuen.
* [[Marek Żukow-Karczewski|Żukow-Karczewski, Marek]] (1988) ''Dąb – król polskich drzew'' (Oak – the king of the Polish trees), AURA (A Monthly for the protection and shaping of human environment), 9, 20-21.

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons category|Quercus}}
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=108828 ''Flora of China'' – ''Cyclobalanopsis'']
* [http://extension.uga.edu/publications/detail.cfm?number=B1286 Oak diseases]
* [http://rbg-web2.rbge.org.uk/cgi-bin/nph-readbtree.pl/feout?FAMILY_XREF=&GENUS_XREF=Quercus&SPECIES_XREF=&TAXON_NAME_XREF=&RANK= Flora Europaea: ''Quercus'']
* [http://www.deby.bialowieza.pl/ang/index.php5 Oaks from Bialowieza Forest] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080506151257/http://www.deby.bialowieza.pl/ang/index.php5 |date=2008-05-06 }}
* [http://ufdc.ufl.edu/IR00001806/00001 Common Oaks of Florida]
* [http://oaks.of.the.world.free.fr Oaks of the world]
* [http://www.bgci.org/ourwork/oaksmain/ The Global Trees Campaign] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120606034357/http://www.bgci.org/ourwork/oaksmain/ |date=2012-06-06 }} The Red List of Oaks and Global Survey of Threatened Quercus
* [http://poweroak.lv/ Latvia - the land of oaks] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171228233157/http://poweroak.lv/ |date=2017-12-28 }}
* [http://www.dwyerhardwoods.com/JankaHardness.htm Janka Hardness Scale ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160925222501/http://dwyerhardwoods.com/JankaHardness.htm |date=2016-09-25 }} – The Janka Hardness Scale for many Exotic and Domestic species
* {{cite web|last=Eichhorn|first=Markus|title=Oak – A Very English Tree|url=http://www.test-tube.org.uk/trees/video_oak.htm|work=Test Tube|publisher=[[Brady Haran]] for the [[University of Nottingham]]|date=May 2010}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{commonscat|Quercus|მუხა}}

[[კატეგორია:მუხა|*]]