იხილეთ წყარო გვერდისთვის ნერვა

{{მმართველი 
|ქვეყანა               = [[რომის იმპერია|რომის]]
|თანამდებობა           = [[რომის იმპერატორების სია|იმპერატორი]]
|სახელი                  = მარკუს კოკიუს ნერვა კეისარი ავგუსტუსი
|ორიგინალური სახელი       = MARCVS COCCEIVS NERVA CAESAR AVGVSTVS
|რიგი              = 
|რიგი-მეუღლეების          = 
|სურათი              = Head of Marcus Cocceius Nerva in Museo Nazionale Romano.jpg
|წარწერა              = ნერვას ბიუსტი, პალაცო მასიმო ალე ტერმე, [[რომი]]
|მმართველობის დასაწყისი    = [[18 სექტემბერი]], [[96]]
|მმართველობის დასასრული = [[27 იანვარი]], [[98]]
|კორონაცია  =
|წინამორბედი       = [[დომიციანე]]
|მემკვიდრე             = [[ტრაიანე]]
|სხვა წოდებები       = 
|ვიცე-პრეზიდენტი       = 
|პარტია              = 
|დაბადების თარიღი        = [[8 ნოემბერი]], [[30]]
|დაბადების ადგილი       = ნარნი, იტალია
|გარდაცვალების თარიღი          = [[27 იანვარი]], [[98]] (67 წლის)
|გარდაცვალების ადგილი         = სალუსტის ბაღები, [[რომი]]
|დაკრძალვის ადგილი            = [[ავგუსტუსის მავზოლეუმი]]
|ქორწინება              =
|შვილები                 = ტრაიანე (შვილობილი)
|დინასტია             = [[ანტონინების დინასტია]]
|მამა                 = მარკუს კოკიუს ნერვა
|დედა             = სერგია პლავტილა
}}
'''ნერვა''' ({{lang-la|Marcus Cocceius Nerva Caesar Augustus; ''მარკუს კოკიუს ნერვა კეისარ ავგუსტუსი''}};<ref>კლასიკური ლათინურით ნერვას სახელი დაიწერებოდა შემდეგნაირად: MARCVS COCCEIVS NERVA CAESAR AVGVSTVS.</ref> დ. [[8 ნოემბერი]], [[30]] — გ. [[27 იანვარი]], [[98]]) — [[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]] [[96]]-[[98]] წლებში. ნერვამ საიმპერატორო ტახტი 65 წლის ასაკში დაიკავა, მანამდე კი [[ნერონი]]სა და [[ფლავიუსები]]ს დინასტიის იმპერატორების სამსახურში იყო. ნერონის დროს იგი იმპერატორის გარემოცვის წევრი იყო და გადამწყვეტი როლი ითამაშა [[65]] წელს პიზონის შეთქმულების მხილებაში. მოგვიანებით, როგორც ფლავიუსებისადმი ლოიალურად განწყობილ პირს, [[71]] და [[90]] წლებში, შესაბამისად, [[ვესპასიანე]]სა და [[დომიციანე]]ს ზეობისას, [[კონსული]]ს თანამდებობაც ეკავა.

[[96]] წლის [[18 სექტემბერი|18 სექტემბერს]] დომიციანე შეთქმულების შედეგად სასახლეში მოკლეს. იმავე დღეს [[რომის სენატი|რომის სენატმა]] ნერვა იმპერატორად გამოაცხადა. ეს სენატის მიერ რომის იმპერატორის არჩევის პირველი შემთხვევა იყო. როგორც ახალმა მმართველმა, ნერვამ აღთქმა დადო, რომ აღადგენდა დომიციანეს ავტორიტატული მმართველობისას შეზღუდულ თავისუფლებას.

ნერვას ხანმოკლე მმართველობას ართულებდა ფინანსური სიძნელეები და მისი უუნარობა განემტკიცებინა თავისი ავტორიტეტი რომის არმიაში. საბოლოოდ, 97 წლის ოქტომბერში [[პრეტორიანელები]]ს მიერ მოწყობილმა აჯანყებამ ნერვა აიძულა მემკვიდრე ეშვილებინა. გარკვეული განხილვის შემდეგ, ნერვამ იშვილა და თავის მემკვიდრედ გამოაცხადა [[ტრაიანე]], ახალგაზრდა და პოპულარული სარდალი. ზეობის თითქმის 15 თვიანი პერიოდის შემდეგ, ნერვა 98 წლის 27 იანვარს ბუნებრივი სიკვდილით გარდაიცვალა. იმპერატორი ტრაიანე გახდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ნერვას ცხოვრების უმეტესი ნაწილი ბურუსითაა მოცული, ანტიკური პერიოდის ისტორიკოსები მას ბრძენ და თავდაჭერილ იმპერატორად მიიჩნევენ. ნერვას უდიდეს წარმატებას ის წარმოადგენდა, რომ მან მოახერხა სიკვდილის შემდეგ ძალაუფლების მშვიდობიანი გადაბარება უზრუნველეყო, რაც ნერვა-ანტონინუსების დინასტიის დასაბამი გახდა.

== ადრეული კარიერა ==

=== ოჯახი ===
მარკუს კოკიუს ნერვა დაიბადა სოფელ ნარნიში, რომიდან 50 კილომეტრში ჩრდილოეთით, მარკუს კოკიუს ნერვასა (კონსულ-სუფექტი 40 წელს) და სერგია პლავტილას ოჯახში.<ref name=grainger-29>Grainger (2003), გვ.&nbsp;29</ref> ანტიკური პერიოდის წყაროები მისი დაბადების თარიღად ასახელებენ 30 და 35 წლებს.<ref>[[ავრელიუს ვიქტორი]] მიუთითებს 35 წელზე, ხოლო დიონ კასიუსი 30 წელს ასახელებს. ეს უკანასკნელი უფრო ფართოდ მიღებული მოსაზრებაა (Wend, [http://www.roman-emperors.org/nerva.htm#N_2_ n. 2]). [[რონალდ საიმი]] ნერვას შემდგომ თანამდებობებთან 35 წელს უფრო შესაფერისად მიიჩნევს; იხ. {{ cite book | last = Syme | first = Ronald | title = Tacitus | url = https://archive.org/details/tacitus0002unse | location = Oxford | publisher = Oxford University Press | year = 1958 | isbn = 0-19-814327-3 | pages = [https://archive.org/details/tacitus0002unse/page/653 653] }}</ref> მას ჰყავდა სულ ცოტა, ერთი დადასტურებული და, სახელად კოკეია, რომელიც დაქორწინებული იყო ლუციუს სალვიუს ტიტიანუს ოტონზე, მომავალი იმპერატორის, ოტონის ძმაზე.<ref name=grainger-29/>

ფლავიუსების დინასტიის ფუძემდებლის, ვესპასიანეს მსგავსად, ნერვაც არა რომაულ, არამედ იტალიურ ნობელიტეტს ეკუთვნოდა.<ref name=syme-rubellius-83>Syme (1982), გვ.&nbsp;83</ref> მიუხედავად ამისა, კოკეიების გვარი გვიანი რესპუბლიკისა და ადრეული იმპერიის ერთ-ერთი ყველაზე პატივცემული და გამოჩენილი პოლიტიკური ოჯახი იყო, რომლებსაც ყოველ თაობაში ეკავა კონსულის თანამდებობა. ნერვას პირდაპირი წინაპრები მამამისის მხრიდან, რომელთაგან ყველას მარკუს კოკიუს ნერვა ერქვა, ჯერ კიდევ იმპერატორ ავგუსტუსის დროიდან საიმპერატორო გარემოცვასთან იყვნენ დაკავშირებულები.<ref name=grainger-28>Grainger (2003), გვ.&nbsp;28</ref>

ნერვას დიდი პაპა ძვ. წ. 36 წელს რომის კონსული იყო და იმავე წელს აზიის პროვინციის მმართველის თანამდებობაც ეკავა. პაპამისი კონსულ-სუფექტი გახდა 21 ან 22 წელს და ცნობილი იყო, როგორც იმპერატორ ტიბერიუსის პირადი მეგობარი. იგი თან ახლდა იმპერატორს კაპრიზე ნებაყოფლობითი განმარტოვებისას 23 წლიდან და გარდაიცვალა 33 წელს. ნერვას მამამ კონსულობა 40 წელს, იმპერატორ კალიგულას დროს მიიღო.<ref name="grainger-28"/> კოკეიები იულიუს-კლავდიუსების დინასტიასთან სერგია პლავტილას ძმასა, ოქტავიუს ლენასაა და ტიბერიუსის შვილთაშვილზე, რუბელია ბასაზე ქორწინებით იყვნენ დაკავშირებულნი.<ref name=syme-rubellius-83/>

=== საიმპერატორო სამსახურში ===
ნერვას ცხოვრების ადრეული წლებისა თუ ადრეული კარიერის შესახებ ბევრი არაფერია ცნობილი, თუმცა, როგორც ჩანს, იგი არც ტრადიციულ ადმინისტრაციულ და არც სამხედრო კარიერას გაჰყოლია. [[65]] წელს იგი [[პრეტორი|პრეტორად]] აირჩიეს და წინაპრების მსგავსად, საიმპერატორო გარემოცვაში გადაინაცვლა როგორც ნიჭიერმა დიპლომატმა და სტრატეგმა.<ref name=grainger-29/> როგორც იმპერატორ [[ნერონი]]ს მრჩევლემა, მან წარმატებით შეუწყო ხელი პიზონის შეთქმულების გამჟღავნებასა და მხილებას 65 წელს. უცნობია კონკრეტულად რა წვლილი შეიტანა ნერვამ გამოძიებაში, მაგრამ მისი სამსახური საყურადღებო უნდა ყოფილიყო, რამდენადაც ამის გამო მან ისეთივე ჯილდო და პატივი მიიღო, როგორიც ნერონის დაცვის პრეფექტმა ტიგელინუსმა. ნერვა ტრიუმფითაც დაჯილდოვდა, რაც, როგორც წესი, სამხედრო გამარჯვებებს ეძღვნებოდა ხოლმე და მოიპოვა უფლება საკუთარი ქანდაკებები მთელ სასახლეში ჰქონოდა დადგმული.<ref name=grainger-29/>

[[File:Nerva bust Cologne cropped left.png|thumb|ნერვას ბიუსტი [[კელნი]]ს რომაულ-გერმანული მუზეუმიდან. გერმანია.]]
ნერვას თანამედროვე პოეტის, [[მარციალი]]ს მიხედვით, ნერონი დიდ პატივს სცემდა ნერვას ლიტერატურულ უნარებს და მას მათი დროის [[ტიბულუსი|ტიბულუსს]] უწოდებდა.<ref name=murison-148>Murison (1003), გვ. 148</ref> ნერონის გარემოცვის კიდევ ერთი გამოჩენილი წევრი იყო [[ვესპასიანე]], ასაკოვანი და პატივცემული სარდალი, რომელმაც 40-იან წლებში სამხედრო ტრიუმფები იზეიმა. როგორც ჩანს, იმპერატორის მრჩევლად ყოფნის დროს ნერვას ვესპასიანე დაუმეგობრდა და შესაძლოა, თვის უმცროს ვაჟზე, [[დომიციანე]]ზე ზრუნვაც კი სთხოვა, როდესაც თავად 67 წელს იუდეველთა ამბოხების ჩასახშობად გაემგზავრა.<ref name=murison-149>Murison (2003), გვ.&nbsp;149</ref>

68 წლის 9 ივნისს ნერონის თვითმკვლელობამ [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია]]ს წერტილი დაუსვა, რამაც ქვეყანა [[ოთხი იმპერატორის წელი|ოთხი იმპერატორის წლის]] სახელით ცნობილ ქაოსურ სამოქალაქო ომში ჩაითრია. ამ წელს საიმპერატორო ტახტი მონაცვლეობით ეკავათ [[გალბა]]ს, [[ოტონი|ოტონსა]] და [[ვიტელიუსი|ვიტელიუსს]], სანამ 69 წლის 21 დეკემბერს, საბოლოოდ, ვესპასიანე არ გახდა იმპერატორი. დანამდვილებით არაფერია ცნობილი ნერვას ადგილსამყოფლის შესახებ 69 წლის განმავლობაში, თუმცა იმის მიუხედავად, რომ ოტონი მის დისქმარი იყო, იგი [[ფლავიუსები]]ს ერთ-ერთ უპირველეს და ძლიერ მხარდაჭერად იკვეთება.<ref name=murison-150>Murison (2003), გვ.&nbsp;150</ref>

უცნობი დამსახურებისათვის ნერვა ვესპასიანეს ზეობის დასაწყისში, 71 წელს, [[კონსული]]ს თანამდებობით დაჯილდოვდა. ეს დიდი პატივი იყო, არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მან ამ თანამდებობის დაკავება ახალი რეჟიმის პირობებში მალევე შეძლო, არამედ იმიტომაც, რომ ნერვა ნაკლებად პრესტიჟული სუფექტის ნაცვლად ნორმალური, სრული კონსული იყო, რამაც იგი იმ მცირერიცხოვან არაფლავიუს პირთაგან ერთ-ერთად აქცია, რომელთაც ვესპასიანეს იმპერატორობის დროს ამგვარი პატივი ხვდათ წილად.<ref name=murison-150/> 71 წლის შემდეგ ნერვა კვლავ ქრება ისტორიული ჩანაწერებიდან. სავარაუდოა, რომ მან გააგრძელა უჩინარი მრჩევლის კარიერა ვესპასიანესა და მისი ვაჟების, [[ტიტუსი]]სა და [[დომიციანე]]ს, ზეობის წლებში.

89 წლის 1 იანვარს ზემო გერმანიის მმართველმა, ლუციუს ანტონიუს სატურნინუსმა, მაინცთან მყოფ თავის ორ ლეგიონთან ერთად ხატების მხარდაჭერით აჯანყება წამოიწყო.<ref name=jones-144>Jones (1992), გვ.&nbsp;144</ref> ქვემო გერმანიის მმართველი, ავლუს ბუკიუს ლაპიუს მაქსიმუსი რეციის პროკურატორთან, ტიტუს ფლავიუს ნორბანუსთან ერთად მაშინვე გაემართა რეგიონისკენ. 24 დღეში აჯანყება ჩაახშეს და მისი წინამძღოლები მაინცთან სასტიკად დასაჯეს. მეამბოხე ლეგიონები ილირიკუმში, ფრონტის ხაზზე გაგზავნეს, ხოლო ის ლეგიონები, რომლებიც იმპერატორს ამბოხების ჩახშობაში დაეხმარნენ სათანადოდ დააჯილდოვეს.<ref name=jones-149>Jones (1992), გვ. 149</ref>

დომიციანემ აჯანყების შემდეგი წელი კონსულობის ნერვასათვის გაზიარებით დაიწყო. კვლავ, მისთვის ბოძებული ეს პატივი იმაზე მიანიშნებს, რომ ნერვას გარკვეული როლი ჰქონდა ნათამაშები შეთქმულების გამჟღავნების საქმეში, შესაძლებელია ისეთივე ფორმით, როგორც ეს პიზონის შეთქმულების დროს გააკეთა ნერონის მმართველობისას.<ref name="Grainger 2003, გვ. 30">Grainger (2003), გვ. 30</ref> სხვა ვერსიით, დომიციანეს შესაძლოა ნერვა თავის მეწყვილედ იმ მოტივით შეერჩია, რომ ხაზი გაესვა თავისი რეჟიმის სტაბილურობისა და არსებული სტატუს კვოსთვის.<ref name=murison-150/> რევოლუცია დამარცხდა და იმპერიაც წესრიგს დაუბრუნდა.

== იმპერატორი ==

=== ტახტზე ასვლა ===
[[File:Bust of Domitian (loan from Capitoline Museums) - Glyptothek - Munich - Germany 2017 (2).jpg|thumb|250px|[[დომიციანე]]ს ბიუსტი. [[კაპიტოლიუმის მუზეუმები]], [[რომი]].]]
[[96]] წლის [[18 სექტემბერი|18 სექტემბერს]] დომიციანე საიმპერატორო კარის მოხელეთა მიერ მოწყობილი შეთქმულების შედეგად სასახლეში მოკლეს.<ref name="jones-domitian-193">Jones (1992), გვ. 193</ref> ფასტები, ოსტიური კალენდარი, გადმოგვცემს, რომ დომიციანეს მკვლელობის დღესვე [[რომის სენატი|სენატმა]] იმპერატორად ნერვა გამოაცხადა.<ref name="murison-153">Murison (2003), გვ. 153</ref> მისი პოლიტიკური გამოცდილების მიუხედავად, ეს შესანიშნავი არჩევანი იყო. ნერვა ხანდაზმული და უშვილო იყო. კარიერის უმეტესი ნაწილი კი საზოგადოებისაგან მოფარებულად ჰქონდა გატარებული, რამაც უბიძგა როგორც ანტიკური პერიოდის, ისე თანამედროვე ავტორებს ეჭვები გამოეთქვათ დომიციანეს მკვლელობაში მის მონაწილეობასთან დაკავშირებით.<ref name="murison-151">Murison (2003), გვ. 151</ref><ref>Grainger (2003), გვ. 4–27</ref>

[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსის]] მიხედვით, შეთქმულებს ნერვასთან, როგორც მომავალ იმპერატორთან, მკვლელობამდე ჰქონდათ მოლაპარაკება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მან, სულ მცირე, იცოდა მაინც გეგმის შესახებ.<ref name=jones-194>Jones (1992), გვ. 194</ref><ref>[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/67*.html#15 LXVII.15]</ref> იგი არ ჩნდება მოვლენათა სვეტონიუსისეულ ვერსიაში, თუმცა ეს შეიძლება გასაგებიც იყოს, რამდენადაც მისი ნაშრომები ნერვას პირდაპირი შთამომავლების, [[ტრაიანე]]სა და [[ადრიანე]]ს დროს გამოქვეყნდა. იმის აღნიშვნა, რომ დინასტია ხელისუფლებაში მოსვლას მკველობას უმადლოდა, ნაკლებად კორექტული იქნებოდა.<ref name=jones-194/> მეორე მხრივ, ნერვა იმპერიაში დიდი მხარდაჭერით არ სარგებლობდა და მისი, როგორც [[ფლავიუსები]]ს ერთგული მხარდამჭერის რეპუტაციასა და ცხოვრებაში განვლილ გზასაც არ უნდა გამოეწვია დიდი ნდობა შეთქმულებში. ზუსტი ფაქტები ისტორიამ ბუნდოვანი გახადა,<ref>{{ cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = Domitian: The Last Years | journal = Chiron | volume = 13 | pages = 121–146 | year = 1983 }}</ref> თუმცა თანამედროვე ისტორიკოსები მიიჩნევენ, რომ ნერვა იმპერატორად მხოლოდ სენატის საკუთარი ინიციატივით გამოცხადდა, მკვლელობის ამბის გამჟღავნებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ.<ref name="murison-153"/>

მიუხედავად იმისა, რომ ასაკისა და სუსტი ჯანმრთელობის გამო იგი არცთუ სასურველი კანდიდატი უნდა ყოფილიყო, ნერვა უსაფრთხო არჩევანად იყო მიჩნეული, განსაკუთრებით მისი ხანდაზმულობისა და უშვილობის გამო.<ref name=jones-domitian-195>Jones (1992), გვ.&nbsp;195</ref> გარდა ამისა, მას მჭიდრო კავშირები ჰქონდა ფლავიუსების დინასტიასთან და სენატის ანგარიშგასაწევი ნაწილის პატივისცემითაც სარგებლობდა. ნერვას ნანახი ჰქონდა ნერონის სიკვდილით გამოწვეული ქაოსი და იცოდა, რომ რამდენიმე საათის ყოყმანსაც კი შეეძლო სასტიკი სამოქალაქო ომი გამოეწვია, ასე რომ, ნაცვლად შეთავაზებაზე უარის თქმისა და აჯანყებების წამოწყების რისკის შექმნისა, ნერვამ თანხმობა განაცხადა.<ref name="murison-156">Murison, გვ. 156</ref> შესაძლოა გადაწყვეტილება ნაჩქარევად იქნა მიღებული, მაგრამ ეს ალბათ სამოქალაქო ომის თავიდან არიდებას ისახავდა მიზნად და არც ნერვა და არც სენატი შეთქმულებაში გარეული არ უნდა ყოფილიყო.<ref name="jones-domitian-196">Jones (1992), გვ. 196</ref>

ნერვას ტახტზე ასვლის შემდეგ სენატმა დომიციანეს სახელზე გამოსცა ''დამნაციო მემორიე'' (ხსოვნის შეჩვენება), რომლის ძალითაც ყოფილი იმპერატორის მონეტები და ქანდაკებები გადაადნეს, თაღები დაანგრიეს, სახელი კი ყველა საჯარო ჩანაწერიდან ამოშალეს.<ref name="suetonius-domitian-23">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#23 23]</ref><ref name="dio-history-lxviii-1">[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html#1 LXVIII.1]</ref> მრავალ შემთხვევაში დომიციანეს არსებული პორტრეტები, როგორიცაა კანცელერიის რელიეფზე, უბრალოდ ხელახლა გამოკვეთეს იმგვარად, რომ ნერვასათვის დაემსგავსებინათ, რამაც ახალი გამოსახულებების სწრაფ გამრავლებასა და მასალის ხელახლა გამოყენებას შეუწყო ხელი.<ref>{{ cite journal | last = Last | first = Hugh | title = On the Flavian Reliefs from the Palazzo della Cancelleria | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 38 | issue = 1–2 | pages = 9–14 | publisher = Society for the Promotion of Roman Studies | year = 1948 | jstor = 298163 | doi = 10.2307/298163  | issn = 0075-4358 }}</ref> გარდა ამისა, ფართო სასახლეს, რომელიც დომიციანემ პალატინის ბორცვზე ააგო და რომელსაც ფლავიუსების სასახლის სახელით იცნობდნენ, სახელი შეუცვალეს და „ხალხის სახლი“ უწოდეს, ხოლო ნერვამ რეზიდენციად ვესპასიანეს ყოფილი ვილა აირჩია სალუსტის ბაღებში.<ref>Pliny the Younger, ''Panegyricus'' 47.4</ref>

=== მმართველობა ===
[[File:Tempio di Minerva detto Le colonnacce.jpg|thumb|250px|უმეტესწილად დანგრეული პერისტილის უკანასკნელი სვეტები, რომელიც გარს ერტყმოდა ნერვას ფორუმის ცენტრში მდებარე მინერვას ტაძარს. სურათზე არსებული შესასვლელი არ წარმოადგენს ორიგინალურ ელემენტს, არამედ ერთ-ერთია შუა საუკუნეების მრავალ მოდიფიკაციათაგან.]]
მთავრობის ცვლილება მისაღები მოვლენა იყო, განსაკუთრებით სენატორებისათვის, რომლებიც [[დომიციანე]]ს მმართველობის პირობებში სასტიკად იდევნებოდნენ. თავისი მხარდამჭერების მიმართ კეთილგანწყობის გამოვლენის მყისიერ ჟესტს წარმოადგენდა ნერვას საჯარო ფიცი, რომ მისი იმპერატორობის განმავლობაში არც ერთი სენატორი არ დაისჯებოდა სიკვდილით.<ref name="dio-history-lxviii-2">[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html#2 LXVIII.2]</ref> მან ღალატის ბრალდებით წამოწყებული სასამართლო პროცესების დასრულების შესახებ გამოაცხადა, გაათავისუფლა ორი პატიმარი, რომლებიც სწორედ ამ ბრალდებით იყვნენ დატუსაღებულები და მრავალ გადასახლებულს ამნისტია მიანიჭა.<ref name="dio-history-lxviii-1"/>

დომიციანეს მიერ ჩამორთმეული ყველა ქონება შესაბამის ოჯახებს დაუბრუნდა.<ref name="dio-history-lxviii-1"/> ნერვა [[რომის სენატი|სენატის]] თავის მთავრობაში ჩართვასაც შეეცადა, თუმცა ეს მცდელობა ბოლომდე წარმატებული არ ყოფილა. იგი უმეტესწილად კვლავ სანდო მეგობრებსა და მრჩევლებს ეყრდნობოდა და ინარჩუნებდა მეგობრულ ურთიერთობებს სენატის პრო-დომიციანურ ჯგუფებთან. ნერვას მტრული ურთიერთობების გადატანაც მოუხდა, რაც, შესაძლოა, მისი სიცოცხლის წინააღმდეგ მიმართული სულ მცირე ერთი შეთქმულების საფუძველი ყოფილიყო.<ref>{{ cite web | last = Wend | first = David | title = Nerva (96–98 A.D.) | year = 1997 | url = http://www.roman-emperors.org/nerva.htm | accessdate = 2007-09-23 }}</ref><ref name="dio-history-lxviii-3">[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html#3 LXVIII.3]</ref>

ნერვა, რომელიც იმპერატორად მხოლოდ სენატის ინიციატივით გამოცხადდა, იძულებული იყო რომის უბრალო მოსახლეობის მხარდაჭერის მოსაპოვებლად სხვადასხვა ღონისძიებისათვის მიემართა. იმ დროისათვის გავრცელებული ჩვეულების თანახმად, იმპერატორის შეცვლას თან უნდა მოჰყოლოდა ხალხისა და არმიის გულუხვი დასაჩუქრება ფულითა და სხვა საჩუქრებით. შესაბამისა, თითოეულმა მოქალაქემ 75 დენარიუსის ღირებულების ''კონგიარიუმი'' მიიღო, ხოლო ჯარისკაცებმა და პრეტორიანელებმა სავარაუდოდ, 5000 დენარიუსის ღირებულების ''დონაცივუმი'' მიიღეს.<ref name="syme-finances-65">Syme (1930), გვ. 63–65</ref> ამ ყოველივეს კი ფინანსური რეფორმების მთელი სერია მოჰყვა, რომელიც ყველაზე გაჭირვებული რომაელებისათვის საგადასახადო ტვირთის შემსუბუქებას ისახავდა მიზნად.<ref>ნერვას ფინანსური რეფორმების სრული მიმოხილვისათვის იხილეთ {{cite book | last = Merlin | first = Alfred | title = Les Revers Monétaires de l'Empereur Nerva | location = Paris | year = 1906 | url = http://www.inumis.com/rome/books/merlin/index.html | format = '''French''' | accessdate = 2007-08-14 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070928082919/http://www.inumis.com/rome/books/merlin/index.html | archivedate = 2007-09-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928082919/http://www.inumis.com/rome/books/merlin/index.html |date=2007-09-28 }}</ref>

ყველაზე ღარიბებს ნერვამ 60 მილიონ სესტერციუმამდე ღირებულების მიწის ნაკვეთები დაურიგა.<ref name="dio-history-lxviii-2"/> მან მშობლები და შვილები 5%-იანი სამემკვიდრეო გადასახადისაგან გაათავისუფლა და იტალიელ მიწისმფლობელებს სესხები დაურიგა იმ პირობით, რომ ისინი თავიანთი წილის 5%-ს თავიანთ მუნიციპალიტეტებს გადაუხდიდნენ გაჭირვებული ოჯახების ბავშვების დასახმარებლად. მოგვიანებით ალტერნატიული სქემები გააფართოვეს [[ტრაიანე]]მ, [[ანტონინუს პიუსი|ანტონინუს პიუსმა]] და [[მარკუს ავრელიუსი|მარკუს ავრელიუსმა]].<ref name="ashley-alimenta">{{ cite journal | last = Ashley | first = Alice M. | title = The 'Alimenta' of Nerva and His Successors | journal = The English Historical Review | volume = 36 | issue = 141 | pages = 5–16 | year = 1921 | url =https://archive.org/details/sim_english-historical-review_1921-01_36_141/page/5| doi = 10.1093/ehr/XXXVI.CXLI.5 }}</ref> გარდა ამისა, შემსუბუქდა მრავალი გადასახადი, ხოლო რომის პროვინციებმა პრივილეგიები მიიღეს.<ref name="syme-finances-65"/> ნერვამ სავარაუდოდ, გააუქმა ''ფისკუს იუდაიკუსი'', დამატებითი გადასახადი, რომელიც იმპერიის მთელ ტერიტორიაზე მცხოვრებ ებრაელებს უნდა ეხადათ: მის ზოგიერთ მონეტაზე გამოსახულია წარწერა <small>FISCI IUDAICI CALUMNIA SUBLATA</small> (''ებრაელთა გადასახადისათვის ბოროტგანზრახული დევნის გაუქმება'').

ცოტა ხნით ადრე, ნერვას ხარჯები ტვირთად დააწვა რომის ეკონომიკას, თუმცა, შესაძლოა, ეს არც ისე უაღრესად დამანგრეველი იყო, როგორც ამას საიმი ვარაუდობდა.<ref>{{ cite journal | last = Sutherland | first = C.H.V. | title = The State of the Imperial Treasury at the Death of Domitian | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 25 | pages = 150–162 | year = 1935 | doi = 10.2307/296596 | publisher = Society for the Promotion of Roman Studies | jstor=296596}}</ref> აუცილებელი გახდა სპეციალური კომისიის შექმნა, რათა რადიკალურად შეემცირებინა ხარჯები.<ref name="syme-finances-61">Syme (1930), გვ. 61</ref> ყველაზე გადაჭარბებული რელიგიური მსხვერპლშეწირვები, თამაშები და დოღები გაუქმდა, ხოლო ახალი შემოსავლების მიღება მოხერხდა დომიციანეს კუთვნილი ქონებიდან, რაც მოიცავდა აუქციონზე გემების, მამულებისა და ავეჯის გაყიდვასაც კი.<ref name="dio-history-lxviii-2"/> საკმაო მოცულობის ფული იქნა ამოღებული დომიციანეს ვერცხლისა და ოქროს ქანდაკებების გადადნობის შედეგად და ნერვამ აკრძალა მის პატივსაცემად მსგავსი გამოსახულებების გაკეთება.<ref name="dio-history-lxviii-1"/>

რადგანაც ნერვას მმართველობა ასე ხანმოკლე იყო, მან მხოლოდ რამდენიმე საჯარო პროექტის განხორციელება მოასწრო და ძირითადად ფლავიუსების მიერ წამოწყებულების დასრულებაზე იყო გადართული. ეს მოიცავდა საგზაო სისტემის ინტენსიურ აღდგენით სამუშაოებსა და აკვედუკების გაფართოებას.<ref>Syme (1930), გვ. 58</ref> ამ უკანასკნელს ხელმძღვანელობდა ყოფილი კონსული სექსტუს იულიუს ფრონტინუსი, რომელმაც თავისი წვლილი შეიტანა მათი არასწორი გამოყენების დასასრულებლად და მოგვიანებით გამოაქვეყნა საყურადღებო ნაშრომი რომის წყალმომარაგების სისტემაზე ''De Aquis Urbis Romae''.<ref>Syme (1930), გვ. 60</ref> ნერვას დროს აგებული ერთადერთი მნიშვნელოვანი ნაგებობა იყო ''ჰორეა ნერვეს'' სახელით ცნობილი ბეღელი<ref>{{Cite book | first = Samuel Ball | last = Platner | author-link = Samuel Ball Platner | editor-last = Ashby | editor-first = Thomas | title = A Topographical Dictionary of Ancient Rome | year = 1929 | pages = 260–263 | place = London | publisher = Oxford University Press | url = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/horrea.html#Caesaris | accessdate = 2007-09-22 }}</ref> და მცირე საიმპერატორო ფორუმი, რომელიც დომიციანეს დროს დაიწყო და რომელიც ავგუსტუსის ფორუმს მშვიდობის ტაძართან აკავშირებდა.<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#5 5]</ref> მისგან ბევრი აღარაფერია შემორჩენილი, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ვია დეი ფორი იმპერიალი კვეთს მას.

=== მემკვიდრესთან დაკავშირებული კრიზისი ===
[[File:Nerva Aureus Concordia.png|thumb|300px|ნერვას მიერ 97 წელს მოჭრილი რომაული აურეუსი. რევერსზე იკითხება ''Concordia Exercituum'', რაც რომის იმპერატორისა და არმიის ერთობას გამოხატავს. ამას ემატება ორი გადაჭდობილი ხელი არმიის შტანდარტის ფონზე.]]
[[File:Nerva Forum Romanum.png|thumb|ნერვას ბრინჯაოს ქანდაკება რომის ფორუმზე, [[რომი]].]]
მიუხედავად ნერვას მიერ გატარებული ღონისძიებებისა, რაც მიზნად ისახავდა შეენარჩუნებინა პოპულარობა სენატსა და რომაელ ხალხში, [[დომიციანე]]სადმი კეთილგანწყობა კვლავაც ძლიერად იყო შემორჩენილი არმიაში, რომელმაც მკვლელობის შემდეგ დაუყოვნებლივ მოითხოვა დომიციანეს გაღმერთება.<ref name="suetonius-domitian-23"/> [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა გვარდიის]] ჯარისკაცების დასაშოშმინებლად ნერვამ დაითხოვა მათი პრეფექტი, [[ტიტუს პეტრონიუს სეკუნდუსი]], დომიციანეს წინააღმდეგ მოწყობილი შეთქმულების ერთ-ერთი მთავარი მონაწილე და იგი ყოფილი მხედართმთავრით, [[კასპერიუს ელიანუსი]]თ ჩაანაცვლა.<ref name="lendering-casperius-aelianus">{{cite web | last = Lendering | first = Jona | title = Casperius Aelianus | url = http://www.livius.org/cao-caz/casperius/aelianus.html | website = Livius.org | year = 2005 | accessdate = 2007-09-22 | archiveurl = https://www.webcitation.org/6Pb49gy5D?url=http://www.livius.org/cao-caz/casperius/aelianus.html | archivedate = 2014-05-15 }}</ref>

აგრეთვე, ტახტზე ასვლის შემდეგ ჯარისკაცებისათვის დარიგებული გულუხვი ''დონაცივუმით'' ნერვა იმედოვნებდა, რომ დაუყოვნებლივ შეძლებდა რეჟიმის ძალადობრივი ცვლილების წინააღმდეგ გამოთქმული ნებისმიერი პროტესტის გაჩუმებას, თუმცა პრეტორიანელებმა ეს ღონისძიებები არასაკმარისად მიიჩნიეს და ყოფილი იმპერატორის მკვლელების სიკვდილით დასჯა მოითხოვეს, რაზეც ნერვამ უარი განაცხადა.<ref name="victor-caesaribus-12-7">Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 12.7] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref> სიტუაციის ამგვარ განვითარებასთან დაკავშირებული უკმაყოფილება გაგრძელდა და საბოლოოდ, ნერვას მმართველობის უდიდესი კრიზისი გამოიწვია.

მიუხედავად იმისა, რომ დომიციანეს სიკვდილის შემდეგ ძალაუფლების სწრაფმა გადაცემამ სამოქალაქო ომის დაწყება აღკვეთა, მალევე აშკარა გახდა, რომ ნერვა იმპერატორის თანამდებობაზე დიდი ეფექტურობით არ გამოირჩეოდა; მისი რბილი ხასიათი მისი მმართველობის მიმართ გაჩენილი უარყოფითი განწყობის მიზეზად იქცა. ტახტზე ასვლისთანავე ნერვამ ღალატის ბრალდებებით დაწყებული სასამართლო პროცესების შეწყვეტა ბრძანა, თუმცა იმავე დროს სენატს ნება მისცა გაეგრძელებინა დამბეზღებელთა დევნა. ამ ყოველივემ ქაოსი გამოიწვია, რამდენადაც ყველა საკუთარი ინტერესებისათვის მოქმედებდა და ამავდროულად მტრებთან საქმეების გარკვევას ცდილობდა. კონსულმა მარკუს კორნელიუს ფრონტონმა ისიც კი აღნიშნა, რომ ნერვას ანარქიას ისევ დომიციანეს ტირანია სჯობდა.<ref name="dio-history-lxviii-1"/> 97 წლის დასაწყისში გამოაშკარავდა სენატორ გაიუს კალპურნიუს პიზონ კრასუს ფრუგი ლიცინიანუსის მიერ მოწყობილი შეთქმულება, თუმცა ნერვამ კიდევ ერთხელ თქვა უარი შეთქმულთა სიკვდილით დასჯაზე.<ref name="victor-caesaribus-12-6">Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 12.6] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref><ref>კრასუსი ტარენტუმში გადაასახლეს. იგი მოგვიანებით იმპერატორმა [[ადრიანე]]მ დასაჯა სიკვდილით.</ref>

მდგომარეობა კიდევ უფრო გააუარესა ნერვას აკშარად გამოკვეთილი პოლიტიკური მემკვიდრის არარსებობამ, რასაც ემატებოდა იმპერატორის ხანდაზმულობა და ავადმყოფობა.<ref>[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]] describes Nerva as having to vomit up his food, see [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html#1.3 Dio, LXVIII.1.3]</ref> მას საკუთარი ბიოლოგიური შვილი არ ჰყავდა, ჰყავდა მხოლოდ შორეული ნათესავები, რომლებიც იმპერატორობისათვის შეუფერებელნი იყვნენ, ამდენად მემკვიდრე უნდა არჩეულიყო რომის პროვინციების მმართველების ან მხედართმთავრებისაგან და როგორც ჩანს, ნერვა 97 წლისათვის ფიქრობდა კიდეც სირიის გავლენიანი მმართველის, [[მარკუს კორნელიუს ნიგრინუს კურიატიუს მატერნუსი]]ს შვილად აყვანაზე.<ref name="lendering-pliny-nerva">{{cite web | last = Lendering | first = Jona | title = Pliny, Nerva and Trajan | url = http://www.livius.org/pi-pm/pliny/pliny_y2.html#trajan | website = Livius.org | accessdate = 2007-08-13 | archiveurl = https://www.webcitation.org/6Pb8knXeu?url=http://www.livius.org/pi-pm/pliny/pliny_y2.html#trajan | archivedate = 2014-05-15 }}</ref> ამ მოსაზრებას ფარულად ეწინააღმდეგებოდნენ უფრო პოპულარული სამხედრო მეთაურის, [[ტრაიანე|მარკუს ულპიუს ტრაიანუსის]] მხარდამჭერები. ამ უკანასკნელს უმეტესად ტრაიანეს სახელით იცნობდნენ და გერმანიის საზღვრისპირა არმიებს მეთაურობდა.<ref name="lendering-pliny-nerva"/>

97 წლის ოქტომბერში სიტუაციის დაძაბულობამ პიკს მიაღწია, როდესაც პრეტორიანელებმა კასპერიუს ელიანუსის მეთაურობით ალყა შემოარტყეს საიმპერატორო სასახლეს და ნერვა მძევლად აიყვანეს.<ref name="dio-history-lxviii-3"/> იგი იძულებული გახდა შეესრულებინა მათი მოთხოვნები, გადაეცა დომიციანეს სიკვდილზე პასუხისმგებელი პირები და აჯანყებული პრეტორიანელებისათვის მადლობის გადასახდელად სიტყვითაც კი გამოსულიყო.<ref name="victor-caesaribus-12-8">Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 12.8] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref> ტიტუს პეტრონიუს სეკუნდუსი და პართენიუსი, დომიციანეს ყოფილი ხაზინადარი, მოძებნეს და დახოცეს. ნერვა ამ ყოველივეს უვნებელი გადაურჩა, თუმცაღა მისმა რეპუტაციამ აუნაზღაურებელი დარტყმა მიიღო.<ref name="dio-history-lxviii-3"/>

ნერვამ გააცნოებიერა, რომ მისი მდგომარეობა აღარ იყო მყარი მემკვიდრის მხარდაჭერის გარეშე, რომელსაც მოიწონებდა როგორც არმია, ასევე – ხალხი.<ref name="lendering-casperius-aelianus"/><ref name="syme-finances-62">Syme (1930), გვ. 62</ref> ამ მოვლენებიდან მალევე მან ტრაიანეს შვილად აყვანისა და მისი მემკვიდრედ დასახელების შესახებ განაცხადა,<ref name="dio-history-lxviii-3"/> რაც არსებითად ტახტიდან გადადგომასაც ნიშნავდა.<ref>Pliny the Younger, ''Panygericus'' 7.4</ref><ref>{{ cite journal | last = Syme | first = Ronald | authorlink = Ronald Syme | title = Guard Prefects of Trajan and Hadrian | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 70 | pages = 64 | year = 1980 | doi = 10.2307/299556 | publisher = Society for the Promotion of Roman Studies | jstor=299556}}</ref> ტრაიანემ ოფიციალურად მიიღო კეისრის ტიტული და 98 წელს ნერვასთან ერთად კონსულობის პატივიც გაიზიარა. დიონ კასიუსის სიტყვებით:

{{ციტირება|ამგვარად, ტრაიანე გახდა კეისარი და შემდგომში იმპერატორიც, მიუხედავად იმისა, რომ ნერვას ცოცხალი ნათესავებიც ჰყავდა. თუმცა ნერვა ოჯახური ურთიერთობებისადმი პატივისცემას არასდროს აყენებდა სახელმწიფოს უსაფრთხოებაზე მაღლა. იგი არც ტრაიანეს შვილად აყვანას ესწრაფვოდა, რამდენადაც ეს უკანასკნელი არა იტალიელი, არამედ ესპანელი იყო, ხოლო უცხოელს ჯერ არასდროს პყრობია რომის უზენაესი ხელისუფლება, თუმცა იგი არა მის წარმოშობას, არამედ მის უნარებს ითვალისწინებდა.<ref name="dio-history-lxviii-4">[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html#4 LXVIII.4]</ref>}}

დიონ კასიუსის მიერ პოპულარიზებული ხსენებული შეხედულების საწინააღმდეგოდ უნდა ითქვას, რომ ნერვას მემკვიდრის არჩევასთან დაკავშირებით, რეალურად, დიდი არჩევანი სულაც არ ჰქონდა. მწვავე კრიზისთან დაპირისპირებულ იმპერატორს სასწრაფოდ სჭირდებოდა იმ კაცის მხარდაჭერა, რომელიც მისი შელახული რეპუტაციის აღდგენას შეძლებდა.<ref name="syme-finances-62"/> ერთადერთი კანდიდატი საკმარისი სამხედრო გამოცდილებით, კონსული წინაპრებითა და კავშირებით, ტრაიანე იყო.<ref name="lendering-casperius-aelianus"/> უნდა ითქვას ისიც, რომ [[ედვარდ გიბონი]]ს მტკიცებამ, რომ ნერვამ ამ მოქმედებით საფუძველი ჩაუყარა ნერვა-ანტონინების დინასტიაში მიღებულ შვილად აყვანის გზნით მემკვიდრის არჩევის ტრადიციას, თანამედროვე ისტორიკოსებში დიდი მხარდაჭერა ვერ მოიპოვა.<ref>{{ cite journal | last = Geer | first = Russell Mortimer | title = Second Thoughts on the Imperial Succession from Nerva to Commodus | journal = Transactions and Proceedings of the American Philological Association | volume = 67 | pages = 47–54 | year = 1936 | doi = 10.2307/283226 | publisher = The Johns Hopkins University Press | jstor=283226}}</ref>

== გარდაცვალება და მემკვიდრეობა ==
[[File:Trajan Divi Nerva.jpg|thumb|300px|ტრაიანეს დროს, 115 წელს მოჭრილი რომაული აურეუსი. რევერსზე გამოსახულნი არიან ტრაიანეს ბიოლოგიური მამა, მარკუს ულპიუს ტრაიანუსი (მარჯვნივ) და ტრაიანეს მამობილი, გაღმერთებული ნერვა (მარცხნივ).]]
[[File:Nerva pushkin.jpg|thumb|upright|ნერვა როგორც [[იუპიტერი (ღმერთი)|იუპიტერი]]. [[კაპიტოლიუმის მუზეუმები|კაპიტოლიუმის მუზეუმებში]] დაცული ქანდაკების ტვიფარი. [[პუშკინის მუზეუმი (მოსკოვი)]].]]
[[File:NervaBronzoRosso.jpg|thumb|upright|ნერვას ქანდაკება ქალაქ ნარნიში.]]
[[File:Bust of emperor Nerva.jpg|thumb|upright|ნერვას უნიკალური, გვიანდელი 1-ლი საუკუნის კალცედონის ბიუსტი კერძო კოლექციიდან.]]
[[98]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვარს]] თავისი მეოთხე კონსულობის დასაწყისში, ნერვამ პირადი აუდიენციის დროს [[ინსულტი]] მიიღო.<ref name="victor-caesaribus-12-10">Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 12.10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref> ცოტა ხნის შემდეგ ციებ-ცხელება დაეწყო და [[28 იანვარი|28 იანვარს]] საკუთარ ვილაში, სალუსტის ბაღებში გარდაიცვალა.<ref name="jerome-chronicle-275">Jerome, ''Chronicle'', Romans, p275</ref><ref name="victor-caesaribus-12-11">Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 12.11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref> სენატმა იგი ღმერთად შერაცხა,<ref name="jerome-chronicle-275"/> მისი ფერფლი კი [[ავგუსტუსის მავზოლეუმი|ავგუსტუსის მავზოლეუმში]] დაკრძალეს.<ref name="victor-caesaribus-12-12">Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 12.12] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref>

ნერვა საიმპერატორო ტახტზე ყოველგვარი ინციდენტის გარეშე შეცვალა [[ტრაიანე]]მ, რომელსაც რომაელი ხალხი დიდი ენთუზიაზმით შეეგება. [[პლინიუს უმცროსი]]ს თანახმად, ტრაიანემ ნერვას პატივსაცემად ტაძარი მიუძღვნა,<ref>Pliny the Younger, ''Panegyricus'' 11.1</ref> თუმცა მისი რაიმე კვალი ჯერ არ აღმოუჩენიათ; მისი გაღმერთების აღსანიშნავადაც მემორიალური მონეტები მხოლოდ ნერვას სიკვდილიდან ათი წლის შემდეგ მოიჭრა. [[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსის]] მიხედვით, პრეტორიანელთა პრეფექტი, კასპერიუს ელიანუსი, რომელმაც ნერვას წინააღმდეგ ამბოხება წამოიწყო, ტრაიანეს ტახტზე ასვლისთანავე დაითხოვეს.<ref>[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html#5 LXVIII.5]</ref>

იმის გამო, რომ ამ პერიოდის შესახებ წერილობითი წყაროები ცოტაა, ნერვას ცხოვრების შესახებ ბევრი რამ კვლავაც ბუნდოვანია. მისი ზეობის შესახებ დაწერილი უმთავრესი ნაშრომი მე-ე საუკუნის ისტორიკოსს, დიონ კასიუსს ეკუთვნის. მისი ''რომის ისტორია'', რომელიც თითქმის ათასწლეულს მოიცავს იტალიაში [[ენეასი]]ს ჩასვლიდან 229 წლამდე, ნერვას გარდაცვალებიდან ას წელზე მეტი ხნის შემდეგ იყო შედგენილი. დამატებითი დეტალები აღებულია ''Epitome de Caesaribus''-დან, ნაშრომიდან, რომლის სავარაუდო ავტორადაც მე-4 საუკუნის ისტორიკოსს, ავრელიუს ვიქტორს ასახელებენ.

შედარებით ამომწურავი ტექსტი, რომელიც სავარაუდოდ დეტალებში აღწერს ნერვას ცხოვრებას, არის ნერვას თანამედროვე ისტორიკოსის, ტაციტუსის ''ისტორია'', რომელიც რომის ისტორიის სამ ათწლეულს მოიცავს, ნერონის თვითმკვლელობიდან (69) დომიციანეს მკვლელობამდე (96). მიუხედავად იმისა, რომ ნაშრომის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაკარგულია, პირველმა ხუთმა წიგნმა, რომლებიც ოთხი იმპერატორის წელს აღწერს, დღემდე მოაღწია. გნეუს იულიუს აგრიკოლას ბიოგრაფიის შესავალში ტაციტუსი ხოტბას ასხამს ნერვას ზეობას და მას უწოდებს „ყველაზე ბედნიერი ეპოქის აისს, [როდესაც] ნერვა კეისარმა უწინ შეუთავსებელი სუვერენიტეტი და თავისუფლება ერთამენთს შეუხამა.“<ref>ტაციტუსი, ''აგრიკოლა'' [[wikisource:Agricola#3|3]]. ორიგინალური წინადადება: ''primo statim beatissimi saeculi ortu Nerva Caesar res olim dissociabilis miscuerit, principatum ac libertatem''.</ref>

''ისტორიის'' შემორჩენილი წიგნებიც ასეთივე კეთილგანწყობით საუბრობენ ნერვას ხანმოკლე მმართველობის შესახებ, თუმცა არც ერთი მათგანი არ გვთავაზობს არსებით კომენტარებს მის პოლიტიკაზე. როგორც დიონ კასიუსი, ასევე ავრელიუს ვიქტორი ხაზს უსვამენ მის სიბრძნესა და თავდაჭერილობას,<ref name="dio-history-lxviii-2"/><ref>Aurelius Victor (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm 11.15] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}</ref> დიონ კასიუსი კი მაღალ შეფასებას აძლევს ნერვას გადაწყვეტილებას შვილად აეყვანა და მემკვიდრედ გამოეცხადებინა ტრაიანე.<ref name="dio-history-lxviii-4"/> ამ შეხედულებებს მოგვიანებით დამატებითი პოპულარობა შესძინა მე-18 საუკუნის ინგლისელმა ისტორიკოსმა ედვარდ გიბონმა თავის ნაშრომში ''რომის იმპერიის დაკნინება და დაცემა''. გიბონი ნერვას ხუთ კარგ იმპერატორს შორის მოიაზრებდა, ერთმანეთის მემკვიდრე ხუთ მმართველთაგან, რომელთა მიერაც იმპერია „იმართებოდა აბსოლუტური ძალაუფლებით, რომელსაც წინამძღვრობდა სიბრძნე და სათნოება“ 96-180 წლებში. მიუხედავად ამისა, გიბონიც კი აღნიშნავს, რომ თავის მემკვიდრეებთან შედარებით, ნერვას, შესაძლოა, აკლდა წარმატებული მმართველობისათვის აუცილებელი თვისებები:

{{ციტირება|ნერვა ძლივსძლივობით დათანხმდა ძოწეულის დომიციანეს მკვლელებისაგან მიღებას, სანამ აღმოაჩენდა, რომ მის უღონო ასაკს ძალა არ შესწევდა შეეჩერებინა საჯარო არეულობის ნიაღვარი, რომელიც მისი წინამორბედის ხანგრძლივი ტირანიის განმავლობაში ბევრად გაძლიერდა. მისი რბილი ხასიათი დადებითად იყო შეფასებული, თუმცა გადაგვარების გზაზე მდგომ რომაელებს უფრო მხნე პიროვნება სჭირდებოდათ, რომლის მართლმსაჯულებასაც ტერორი დამნაშავისაკენ უნდა მიემართა.<ref>{{cite book |last= Gibbon |first= Edward |authorlink= Edward Gibbon |editor= John Bagnell Bury |title= The History of the Decline and Fall of the Roman Empire Vol. 1 |origyear= 1776 |url= http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=1365&chapter=50991&layout=html |accessdate= 2007-08-13 |edition= J.B. Bury |year= 1906 |publisher= Fred de Fau and Co |location= New York |chapter= 3 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070810072152/http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=1365&chapter=50991&layout=html |date=2007-08-10 }}</ref>}}

თანამედროვე ისტორიკოსებმა გააფართოვეს ეს შეხედულება და ნერვას ახასიათებენ, როგორც კეთილი განზრახვის მქონე, თუმცა სუსტ და არაეფექტურ მმართველს. სენატი კმაყოფილი იყო მისი ზეობისას ხელახლა დამკვიდრებული თავისუფლებით, თუმცა ნერვას მიერ იმპერიის ფინანსების არასწორმა მართვამ და არმიაში ავტორიტეტის არარსებობამ რომი კინაღამ სერიოზული კრიზისის პირას მიიყვანა.<ref name="syme-finances-65"/> კასპერიუს ელიანუსის მიერ მოწყობილი ამბოხება სულაც არ იყო ჩაფიქრებული როგორც პუტჩი, არამედ მიზნად ისახავდა იმპერატორზე ზეგავლენის მოხდენას.<ref name="lendering-casperius-aelianus"/> ტრაიანეს შვილად აყვანამ გაამყარა მისი ძალაუფლების საფუძველი პატივცემული, საიმედო მხედართმთავრით, როგორც მისი მემკვიდრით. მარისონი ასკვნის, რომ ნერვას ნამდვილი ტალანტი შეუთავსებელი იყო იმპერატორობასთან:

{{ციტირება|ნერვა იყო, როგორც ჩანს, მაქსიმალურად „მზრუნველი“ ადამიანი. იგი აშკარად არ იყო კარგი ორატორი და ვიღაცას იმგვარი შთაბეჭდილებაც კი დაუტოვა, რომ ის უკეთ მუშაობდა პატარა ჯგუფებში, სადაც პრობლემებისადმი მისი ტრადიციულად მშვიდი მიდგომა შთაბეჭდილებას ახდენდა ხალხზე. [...] დღეს კი კარგადაა ცნობილი, რომ უმეტესად, როდესაც „უკიდურესად მზრუნველი“ ადამიანი მნიშვნელოვან სამთავრობო თანამდებობას იკავებს, შედეგი საკმაოდ საშინელია ხოლმე. რომი ნამდვილად კატასტროფა იყო; მაგრამ თუმცა ყველა მეტ-ნაკლებად თანამედროვე მწერალი „ფრთხილად“ არჩევდა სათქმელს, ნერვას მთავრობა ნამდვილად შეუფერებელი იყო. უსამართლო არ იქნება თუკი ვიტყვით, რომ იგი იმის ილუსტრაციას წარმოადგენდა, რასაც დღეს „პიტერის პრინციპს“ უწოდებენ.<ref>Murison, გვ. 155–156</ref>}}

ნერვას მმართველობა რომის ისტორიაში წარმოადგენდა აუცილებელ შუალედს ანტონინების დინასტიის მიერ ძალაუფლების აღებამდე.<ref name="jones-domitian-195"/> მისი მმართველობის პერიოდში დასრულებულ ერთადერთ საჯარო პროექტს, ნერვას ფორუმსაც კი საბოლოოდ ''Forum Transitorium'', „გარდამავალი ფორუმი“ ეწოდა.<ref>{{Cite book | first = Samuel Ball | last = Platner | author-link = Samuel Ball Platner | editor-last = Ashby | editor-first = Thomas | title = A Topographical Dictionary of Ancient Rome: Forum Nervae | year = 1929 | pages = 227–229 | place = London | publisher = Oxford University Press | url = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/Forum_Nervae.html | accessdate = 2007-09-22 }}</ref>

ნერვასადმი მიძღვნილი ორი ქანდაკების ნახვა ახლაც შეიძლება მასთან დაკავშირებულ ქალაქებში. ინგლისში, გლოსტერში, მის პატივსაცემად დაარსებულ ქალაქში, საუზგეითის ქუჩის დასაწყისში დგას მისი ცხენოსანი ქანდაკება. იტალიაში, მისი დაბადების ადგილად მიჩნეულ ქალაქ ნარნიში, კოკიო ნერვას ქუჩაზე მისი მეორე ქანდაკება დგას.<ref>{{ cite web | title = The Nerva Statue | website = Gloucester.gov.uk | url = http://www.gloucester.gov.uk/Content.aspx?URN=2043 | accessdate = 2007-09-30 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070927005839/http://www.gloucester.gov.uk/Content.aspx?URN=2043 |archivedate = 27 September 2007}}</ref><ref>{{ cite web | title = Narnia italy | url =http://www.narnia.it/nervabusto.htm | accessdate = 2008-02-02 }}</ref>

== ლიტერატურა ==
=== გამოყენებული ლიტერატურა ===
*{{ cite book | last = Grainger | first = John D. | title = Nerva and the Roman Succession Crisis of AD 96–99 | url = https://archive.org/details/nervaromansucces0000grai | location = London | publisher = Routledge | year = 2003 | isbn = 0-415-28917-3 }}
*{{ cite book | last = Jones | first = Brian W. | title = The Emperor Domitian | location = London | publisher = Routledge | year = 1992 | isbn = 0-415-04229-1 }}
*{{ cite journal | last = Murison | first = Charles Leslie | title = M. Cocceius Nerva and the Flavians | format = subscription required | journal = Transactions of the American Philological Association | volume = 133 | issue = 1 | pages = 147–157 | year = 2003 | location = University of Western Ontario | url = http://muse.jhu.edu/journals/transactions_of_the_american_philological_association/v133/133.1murison.html | doi = 10.1353/apa.2003.0008 }}
*{{ cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = The Imperial Finances under Domitian, Nerva and Trajan | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 20 | year = 1930 | pages = 55–70 | url = http://jstor.org/stable/297385| accessdate = | doi = 10.2307/297385 | publisher = Society for the Promotion of Roman Studies }}
*{{ cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = The Marriage of Rubellius Blandus | url = https://archive.org/details/sim_american-journal-of-philology_spring-1982_103_1/page/62 | journal = The American Journal of Philology | volume = 103 | issue = 1 | pages = 62–85 | year = 1982 | doi = 10.2307/293964 | publisher = The Johns Hopkins University Press | jstor=293964}}

=== რეკომენდებული ლიტერატურა ===
*{{ cite book | last = Syme | first = Ronald | title = Tacitus | url = https://archive.org/details/tacitus0002unse | location = Oxford | publisher = Oxford University Press | year = 1958 | isbn = 0-19-814327-3 }}
*{{ cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = Domitian: The Last Years | journal = Chiron | volume = 13 | pages = 121–146 | year = 1983 }}

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons|Nerva}}

=== პირველადი წყაროები ===
*[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/68*.html [[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' წიგნი 68], ინგლისური თარგმანი
*[http://www.roman-emperors.org/epitome.htm ავრელიუს ვიქტორი (attrib.), ''Epitome de Caesaribus'' თავი 12] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108100827/http://www.roman-emperors.org/epitome.htm |date=2020-11-08 }}, ინგლისური თარგმანი

=== მეორეული წყაროები ===
*[http://www.narnia.it/nervalink.htm Narnia web links, ''International links'], International links from Narnia.it web site
*{{ cite web | last = Wend | first = David | title = Nerva (96–98 A.D.) | website = De Imperatoribus Romanis | year = 1998 | url = http://www.roman-emperors.org/nerva.htm | accessdate = 2007-08-11 }}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო|2}}

{{s-start}}
{{s-hou|[[ანტონინუსების დინასტია|ნერვა-ანტონინუსების დინასტია]]|[[8 ნოემბერი]],|[[30]]|[[25 იანვარი]],|[[98]]}}
{{s-off}}
{{s-bef|rows=1|წინამორბედი=[[დომიციანე]]}}
{{s-ttl|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]]||წლები=[[96]]-[[98]]}}
{{s-aft|rows=1|შემდეგი=[[ტრაიანე]]}}
|-
{{s-off}}
{{succession box|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წინამორბედი = [[ვესპასიანე]] და [[ტიტუსი]]||შემდეგი = [[ვესპასიანე]] და [[ტიტუსი]] |წლები = [[71]]<br>''[[ვესპასიანე]]სთან ერთად''}}
{{succession box|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]] |წინამორბედი = [[ტიტუს ავრელიუს ფულვუსი]] და [[მარკუს ასინიუს ატრატინუსი]]||შემდეგი = [[მანიუს აკილიუს გლაბრიონი (კონსული 91)|მანიუს აკილიუს გლაბრიონი]] და [[ტრაიანე]] |წლები = [[90]]<br>''[[დომიციანე]]სთან ერთად''}}
{{succession box|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წინამორბედი = [[გაიუს მანილუს ვალენსი]] და [[გაიუს ანტისტიუს ვეტუსი (კონსული 96)|გაიუს ანტისტიუს ვეტუსი]]||შემდეგი = [[ავლუს კორნელიუს პალმა ფრონტონიანუსი]] და [[კვინტუს სოზიუს სენეციონი]] |წლები = [[97]]-[[98]]}}
{{s-end}}

{{რომის იმპერატორები}}

[[კატეგორია:რომის იმპერატორები]]
[[კატეგორია:ანტონინუსების დინასტია]]
[[კატეგორია:კოკიუსები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 30]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 98]]
[[კატეგორია:რომის გაღმერთებული იმპერატორები]]
[[კატეგორია:ავგუსტუსის მავზოლეუმში დაკრძალულები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 8 ნოემბერი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 27 იანვარი]]