იხილეთ წყარო გვერდისთვის პალასი

{{ინფოდაფა პლანეტა
 |მცირე ინფოდაფა            = 
 |ტიპი                      = ასტეროიდი
 |ფონი                      = #cccccc
 |სახელი                    = პალასი
 |სიმბოლო                  = Pallas_symbol (bold).svg
 |სურათი                   = 
 |სიგანე                    = 
 |წარწერა                   = 
 |სურათი2                  = Potw1749a Pallas crop.png
 |სიგანე2                    = 
 |წარწერა2                   = 
 |სხვა სახელები              = 
 |ასტეროიდის აღნიშვნა       = 
 |ასტეროიდის კატეგორია     = 
 |აღმოჩენა = 
 |აღმოჩენა-ref = 
 |აღმოჩენის თარიღი = [[1802]] წლის [[28 მარტი]]
 |აღმომჩენი = [[ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსი]]
 |აღმოჩენის ადგილი = 
 |აღმოჩენის მეთოდი = 
 |ეგზოპლანეტა = 
 |ორბიტა = yes
 |ორბიტა-ref = 
 |ეპოქა =  [[J2000.0]]
 |აფელიუმი                    = 3,412 [[ასტრონომიული ერთეული|ა.ე.]]
 |პერიჰელიუმი                  = 2,132 ა.ე.
 |პერიასტრი                     = 
 |აპოასტრი                      = 
 |აფსიდა                        = 
 |პერიაფსიდა                    = 
 |აპოაფსიდა                    = 
 |დიდი ნახევარღერძი           = 2,772 ა.ე.
 |ორბიტის რადიუსი            = 
 |ექსცენტრისიტეტი             = 0,231
 |სიდერული პერიოდი           = 
 |სინოდური პერიოდი           = 
 |ორბიტალური სიჩქარე         = 17,65 [[კილომეტრი|კმ]]/[[წამი|წმ]]
 |საშუალო ანომალია           = 96.15[[დახრილობა|°]]
 |დახრილობა = 34.841° ეკლიპტიკის მიმართ<br />34.21° [[მზე|მზის]] ეკვატორის მიმართ<ref name=meanplane>{{cite web|date=2009-04-03|title=The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter|url=http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif|accessdate=2009-04-10|archiveurl=https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif|archivedate=2009-05-14|url-status=live}} (produced with [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220235836/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=2008-12-20 }} written by Aldo Vitagliano; see also [[Invariable plane]]). Retrieved 2009-04-25.</ref>
 |კუთხური გადაადგილება       = 
 |ამომავალი კვანძის გრძედი     = 173.12°
 |პერიასტრის გრძედი           = 
 |პერიასტრის დრო              = 
 |პერიცენტრის არგუმენტი       = 310.15°
 |განახევრებული ამპლიტუდა    = 
 |ვისი თანამგზავრია            = 
 |თანამგზავრების რაოდენობა    = არ ჰყავს
 |ფიზიკური მახასიათებლები = yes
 |ფიზიკური მახასიათებლები-ref = 
 |ზომები = 582 × 556 × 500 ± 18 კმ.
 |შეკუმშვა                =  
 |ეკვატორული რადიუსი   = 2439,7 კმ
 |პოლარული რადიუსი     = 
 |საშუალო რადიუსი       = 
 |გარშემოწერილობის სიგრძე = 
 |ზედაპირის ფართობი      = 
 |მოცულობა               = 
 |მასა                      = (2.11±0.26)×10<sup>20</sup> კგ.
 |სიმკვრივე                   = ≈ 2.8 გ/სმ<sup>3</sup>
 |თავისუფალი ვარდნის აჩქარება = ≈ 0.18 მ/წმ² / .018g
 |პირველი კოსმოსური სიჩქარე = 0.32 კმ/წმ
 |მეორე კოსმოსური   = 
 |ბრუნვის სიჩქარე            =  
 |ბრუნვის პერიოდი           = 0.32555 დღე <br> (7.8132 საათი)
 |ღერძის დახრილობა         = 78°±13°
 |პირდაპირი ასვლა           = 
 |გადახრა                   = 
 |პოლარული ციური განედი = 
 |პოლარული ციური გრძედი = 
 |ალბედო                  = 0.159 (გეომეტრიული)
 |სპექტრალური ტიპი         = 
 |ხილული ვარსკვლავური სიდიდე = 
 |აბსოლუტური ვარსკვლავური სიდიდე = 
 |კუთხური ზომა = 
 |ტემპერატურა = yes
 |ზედაპირის ტემპერატურა = 164 K (მაქს. ≈ 265[[კელვინი|K]] (−8 [[ცელსიუსის სკალა|°C]])
 |ტემპერატურის სახელი 1 = 
 |ტემპ1მინ         = 
 |ტემპ1საშ         = 
 |ტემპ1მაქს        = 
 |ტემპერატურის სახელი 2 = 
 |ტემპ2მინ = 
 |ტემპ2საშ = 
 |ტემპ2მაქს = 
 |ატმოსფერო = yes
 |ატმოსფერო-ref = 
 |ზედაპირული წნევა = 
 |სიმაღლის სკალა = 
 |ატმოსფეროს შემადგენლობა = 
}}
'''2 პალასი''' (''უმცროსი პლანეტების განსაზღვრით'' 2 Pallas) — მეორე აღმოჩენილი [[ასტეროიდი]] ([[ცერერა]]ს შემდეგ). ის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ასტეროიდია [[მზის სისტემა]]ში. მეცნიერთა შეფასებით, მისი [[მასა]] [[ასტეროიდთა სარტყელი|ასტეროიდთა სარტყლის]] მასის 7 %-ს შეადგენს<ref name="Pitjeva05">{{cite journal|last=Pitjeva|first=E. V.|authorlink=Elena V. Pitjeva|title=High-Precision Ephemerides of Planets—EPM and Determination of Some Astronomical Constants|journal=Solar System Research|year=2005|volume=39|issue=3|page=176|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/EPM2004.pdf|format=PDF|doi=10.1007/s11208-005-0033-2|bibcode=2005SoSyR..39..176P|accessdate=2014-09-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081031065523/http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/EPM2004.pdf|archivedate=2008-10-31|issn=0038-0946}}</ref> და მისი [[დიამეტრი]] 544 კილომეტრს უტოლდება, რომელიც ოდნავ დიდია, ვიდრე [[4 ვესტა|4 ვესტასი]]. ის ვესტაზე 10-30%-ით ნაკლებია მასით,<ref name="Baer2007">{{cite journal
  |last=Baer first=James
  |author2=Steven R. Chesley
  |title=Astrometric masses of 21 asteroids, and an integrated asteroid ephemeris
  |journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy
  |volume=100
  |issue=2008
  |pages=27–42
  |publisher=Springer Science+Business Media B.V. 2007
  |url=http://www.springerlink.com/content/h747307j43863228/fulltext.pdf
  |format=PDF
  |doi=10.1007/s10569-007-9103-8
  |accessdate=2008-11-11
  |year=2008
  |bibcode=2008CeMDA.100...27B
  |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110224014158/http://www.springerlink.com/content/h747307j43863228/fulltext.pdf
  |archivedate=2011-02-24
  }}</ref> ანუ სიდიდით მესამე ასტეროიდია. ის ყველაზე დიდი არაწესიერი ფორმის სხეულია მზის სისტემაში (ეს არის უდიდესი სხეული, რომელმაც თავისი [[გრავიტაცია|გრავიტაციით]] მრგვალი ფორმა ვერ მიიღო) და ნარჩენი პროტოპლანეტა.

როდესაც პალასი ასტრონომმა [[ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსი|ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსმა]] აღმოაჩინა 1802 წლის 28 მარტს, ის [[პლანეტა]]დ ჩათვალეს. უფრო მეტი ასტეროიდის აღმოჩენამ 1845 წლის შემდეგ განაპირობა მათი ხელახალი კლასიფიკაცია.

პალასის ზედაპირი, როგორც ჩანს, სილიკატური მატერიითაა დაფარული. მისი ორბიტა კი, 34.8°-ით, უჩვეულოდაა დახრილი ასტეროიდთა სარტყლის სიბრტყის მიმართ და [[ექსცენტრისიტეტი|ორბიტალური ექსცენტრისიტეტი]] თითქმის [[პლუტონი]]ს ზომისა აქვს, ეს კი პალასს თითქმის მიუღწეველს ხდის კოსმოსური ზონდებისთვის.<ref>{{cite web|author=Anonymous|date=2007-11-05|url=http://spacefiles.blogspot.com/2007/11/pre-dawn-french-soviet-vesta-mission.html|title=Pre-Dawn: The French-Soviet VESTA mission|publisher=Space Files|accessdate=2008-06-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GOW2Z3Sl?url=http://blog.spacefiles.com/2007/11/pre-dawn-french-soviet-vesta-mission.html|archivedate=2013-05-05}}</ref><ref>
{{cite web
 | author=Anonymous
 | url=http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/asteroids_and_comets/asteroids.html
 | title=Space Topics: Asteroids and Comets, Notable Comets
 | publisher=The Planetary Society
 | accessdate=2008-06-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516225654/http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/asteroids_and_comets/asteroids.html|archivedate=16 May 2008<!--DASHBot-->|url-status=live}}</ref>

==სახელწოდება==
2 პალასს პალას [[ათენა]]ს სახელი ჰქვია, ქალღმერთ ათენას ალტერნატიული სახელი.<ref>{{cite web | first=Andrew | last=James | date=September 1, 2006 | url = http://www.southastrodel.com/PagePallas000.htm | title = Pallas | work = Southern Astronomical Delights | accessdate = 2007-03-29 }}</ref><ref>{{cite web | url = http://en.wikisource.org/w/index.php?title=User:Tim_Starling/ScanSet_TIFF_demo&vol=02&page=EB2A875 | title = Athena | work=1911 Edition of the Encyclopaedia Britannica | publisher = Encyclopaedia Britannica (Tim Starling) | accessdate = 2008-08-16 }}</ref> ზოგ მითოლოგიაში ათენამ პალასი მოკლა, შემდეგ აიღო თავისი მეგობრის სახელი გლოვიდან<ref>{{cite book|title=The Origin of Culture and Civilization: The Cosmological Philosophy of the Ancient Worldview Regarding Myth, Astrology, Science, and Religion|last=Dietrich|first=Thomas|isbn=0-9764981-6-2|publisher=Turnkey Press|page=178|year=2005}}</ref> (არსებობს ამავე სახელწოდების რამდენიმე მამრი გმირი [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნულ მითოლოგიაში]], მაგრამ პირველ ასტეროიდებს მდედრების სახელები უცვლელად დაერქვა).

ქვა-რკინის პალაზიტური მეტეორიტები პალასის ასტეროიდთან არაა დაკავშირებული, არამედ გერმანელი ნატურალისტის [[პეტრე სიმონ პალასი]]ს სახელი ჰქვია. ქიმიურ ელემენტ [[პალადიუმი|პალადიუმს]], მეორე მხრივ, ამ ასტეროიდის პატივსაცემად დაერქვა სახელი, რომელიც ელემენტის აღმოჩენამდე სულ მცირე ხნით ადრე აღმოაჩინეს.<ref>
{{cite web | publisher=[[Los Alamos National Laboratory]] | url=http://periodic.lanl.gov/elements/46.html |title=Palladium |accessdate=2007-03-28| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070405111306/http://periodic.lanl.gov/elements/46.html| archivedate= 5 April 2007 <!--DASHBot-->| url-status=live}}</ref>

როგორც სხვა ასტეროიდებთან ერთად, პალასის ასტრონომიული სიმბოლო არის დისკო თავისი აღმოჩენის ციფრით, ②. მას ასევე აქვს ხნიერი, უფრო ცნობილი სიმბოლო — {{Unicode|⚴}} ([[Image:Pallas symbol (fixed width).svg|16px]]).<ref>უნიკოდი U+26B4</ref>

== აღმოჩენის ისტორია ==
[[სურათი:მთვარე vs. ასტეროიდთა სარტყლის ობიექტები.jpg|thumb|left|[[ასტეროიდთა სარტყელი|ასტეროიდული სარტყლის]] 10 ყველაზე მასიური ობიექტისა და [[მთვარე|მთვარის]] ზომების შედარება]]
პალადა (პალასი) აღმოჩენილ იქნა [[1802]] წლის [[28 მარტი|28 მარტს]], [[გერმანელები|გერმანელი]] [[ასტრონომია|ასტრონომის]] [[ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსი|ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსი]]ს მიერ და დიდი ხნის განმავლობაში მიიჩნეოდა პლანეტად. ჰენრიხ უილიამ ოლბერსმა შექმნა მათემატიკური მოდელი, რომლის მიხედვითაც გამოთვალა, რომ [[მზის სისტემა]]ში უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა, რომელსაც უწოდა ფაეტონი. საერთოდაც, [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ბოლოს და [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] დასაწყისში მეცნიერებს შორის გავრცელებული იყო მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის უნდა არსებულიყო კიდევ 1 მასიური სხეული, პლანეტა, რომელიც ჯერ კიდევ ელოდა აღმომჩენს. პირველად ეს მოსაზრება [[1772]] წელს გამოთქვა [[იოჰან ელერტ ბოდე]]მ. ბოდე ეყრდნობოდა თეორიას — [[ტაციუსისა და ბოდეს წესი]], რომლის მიხედვითაც მზისგან პლანეტების დაშორება ექვემდებარება გარკვეულ კანონზომიერებას. ამ კანონის თანახმად მზიდან 2,8 — 3 [[ასტრონომიული ერთეული]]ს დაშორებაზე უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა. 1800 წელს შეიქმნა ასტრონომთა სპეციალური 24 წევრიანი ჯგუფი, რომელიც ასტრონომიის ისტორიაში „ზეციური დარაჯების“ სახელითაა ცნობილი. ჯგუფის 24 წევრი სხვადასხვა წერტილიდან აკვირდებოდა ზეცის იმ მონაკვეთს, რომელზეც უნდა გამოჩენილიყო მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის არსებული პლანეტა. ასტეროიდთა სარტყლის პირველი (ზომითაც და აღმოჩენის რიგის მიხედვით) სხეული - [[ცერერა|1 ცერერა (ცერესი)]] [[1801]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვარს]] აღმოაჩინა იტალიელმა ასტრონომმა [[ჯუზეპე პიაცი]]მ, რომელიც აღმოჩენის დროისთვის არ ყოფილა "ზეციური დარაჯების" ჯგუფის წევრი. რიგით მეორე პლანეტა, პალასი 1 წლის შემდეგ აღმოაჩინეს. მალევე, იგივე ოლბერსმა აღმოაჩინა სიდიდით მესამე ასტეროიდი 4 ვესტა. ზეციური დარაჯების ჯგუფის აღმოჩენებმა მალევე ცხადყო, რომ მზის სისტემის იმ ნაწილში, სადაც ბოდე პლანეტის არსებობას ვარაუდობდა გაბნეული იყო ერთის ნაცვლად რამდენიმე მცირე ზომის სხეული. გაჩნდა მოსაზრება, რომ ეს სხეულები ადრე ერთი დიდი პლანეტის ნაწილები იყო, რომელიც რაღაც გლობალური მასშტაბის კატასტროფის შედეგად დაიშალა, თუმცა სადღეისოდ ცნობილია, რომ ასტეროიდების სარტყელში მოთავსებული სხეულების მთლიანი მასა მთვარის მასის 5 %-საც კი არ შეადგენს. შესაბამისად ნაკლებია იმის ალბათობა, რომ ასტეროიდები ერთი პლანეტის ნამსხვრევებს წარმოადგენდნენ. ამის საპირისპიროდ სადღეისოდ [[ასტრონომია]]ში დომინირებს მოსაზრება, რომ [[მზის სისტემა|მზის სისტემის]] ფორმირებს საწყის ეტაპზევე ასტეროიდთა სარტყელში არ აღმოჩნდა ნივთიერების საკმარისი რაოდენობა სრულფასოვანი პლანეტის წარმოსაქმნელად.

{{clear}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=2 ასტეროიდ "2 პალადას (პალასი)" პროფილი JPL მცირე სხეულების მონაცემთა ბაზაში]
{{commons|(2) Pallas}}
* [http://www.newsroom.ucla.edu/portal/ucla/srp-view.aspx?id=83009 Computer-generated shape] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120524172940/http://newsroom.ucla.edu/portal/ucla/srp-view.aspx?id=83009 |date=2012-05-24 }} of Pallas (Gable, 2009)
* {{cite web | url = http://www.newsroom.ucla.edu/portal/ucla/first-high-resolution-images-of-111163.aspx | title = Study of first high-resolution images of Pallas confirms asteroid is actually a protoplanet | author = Mona Gable | accessdate = October 20, 2009 | publisher = University of California, Los Angeles (UCLA) | archiveurl = https://web.archive.org/web/20091015055512/http://newsroom.ucla.edu/portal/ucla/first-high-resolution-images-of-111163.aspx | archivedate = 15 ოქტომბერი 2009 | url-status=live }}
* {{cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8301796.stm | title = Pallas is 'Peter Pan' space rock | author = Jonathan Amos | accessdate = August 19, 2010 | publisher = BBC | date = 2009-10-11 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100719121845/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8301796.stm | archivedate = 2010-07-19 | url-status=live }}
* {{cite web | url = http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=2 | title = 2 Pallas | work = JPL Small-Body Database Browser | accessdate = 2007-03-29 }}
* {{cite web | last=Dunn | first=Tony | year=2006 | url=http://orbitsimulator.com/gravity/articles/ceres.html | title=Ceres, Pallas Vesta and Hygeia | publisher=GravitySimulator.com | accessdate=2007-03-15 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20070313020213/http://orbitsimulator.com/gravity/articles/ceres.html | archivedate=2007-03-13 | url-status=live }}
* {{cite web | last = Hilton | first = James L. | authorlink = James L. Hilton | date = April 1, 1999 | url = http://aa.usno.navy.mil/publications/reports/asteroid_ephemerides.html | title = U.S. Naval Observatory Ephemerides of the Largest Asteroids | publisher = U.S. Naval Observatory | accessdate = 2007-03-14 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20110723160546/http://aa.usno.navy.mil/publications/reports/asteroid_ephemerides.html | archivedate = 2011-07-23 }}
* {{cite journal | author=Tedesco, Edward F.; Noah, Paul V.; Noah, Meg; Price, Stephan D. | title=The Supplemental IRAS Minor Planet Survey | url=https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2002-02_123_2/page/1056 | journal=The Astronomical Journal | year=2002 | volume=123 | issue=2 | pages=1056–1085 | bibcode=2002AJ....123.1056T  | doi = 10.1086/338320
}}
* {{cite web | last = Yeomans | first = Donald K. | url = http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons | title = Horizons system | publisher = NASA JPL | accessdate = 2007-03-20 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070328180634/http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons | archivedate = 2007-03-28 | url-status=live }}&mdash;Horizons can be used to obtain a current ephemeris.

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:ასტეროიდები]]