იხილეთ წყარო გვერდისთვის პერტინაქსი

{{მმართველი 
|ქვეყანა               = [[რომის იმპერია|რომის]]
|თანამდებობა           = [[რომის იმპერატორების სია|იმპერატორი]]
|სახელი                  = პერტინაქსი
|ორიგინალური სახელი       = Publius Helvius Pertinax Augustus
|რიგი              = 
|რიგი-მეუღლეების          = 
|სურათი              = Alba Iulia National Museum of the Union 2011 - Possible Statue of Roman Emperor Pertinax Close Up, Apulum.JPG
|წარწერა              = პერტინაქსის ქანდაკება [[ალბა-იულია|ალბა-იულიის]] კავშირის ეროვნული მუზეუმიდან, [[რუმინეთი]]
|მმართველობის დასაწყისი    = [[1 იანვარი]], [[193]]
|მმართველობის დასასრული = [[28 მარტი]], [[193]]
|კორონაცია  =
|წინამორბედი       = [[კომოდუსი]]
|მემკვიდრე             = [[დიდიუს იულიანუსი]]
|სხვა წოდებები       = 
|ვიცე-პრეზიდენტი       = 
|პარტია              = 
|დაბადების თარიღი        = [[1 აგვისტო]], [[126]]
|დაბადების ადგილი       = ალბა-პომპეია, იტალია
|გარდაცვალების თარიღი          = [[28 მარტი]], [[193]] <small>(66 წლის)</small>
|გარდაცვალების ადგილი         = რომი, იტალია
|დაკრძალვის ადგილი      = რომი
|ქორწინება              = ფლავია ტიტიანა
|შვილები                 = 
|დინასტია             = 
|მამა                 = ჰელვიუს საქსესუსი
|დედა             = 
}}
'''პერტინაქსი''' ({{lang-la|Publius Helvius Pertinax Augustus}};<ref>კლასიკური ლათინურით პერტინაქსის სახელი დაიწერებოდა, როგორც IMP(erator) CAES(ar) P(ublius) HELV(ius) PERTINAX AVG(ustus) ''იმპ(ერატორ) კეის(არ) პ(უბლიუს) ჰელვ(იუს) პერტინაქს ავგ(უსტუს)''.</ref> დ. [[1 აგვისტო]], [[126]] — გ. [[28 მარტი]], [[193]]) — [[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]] [[193]] წლის პირველი სამი თვის განმავლობაში.<ref>Thomas, ''History of the Roman Empire from the time of Vespasian to the Extinction of the Western Empire'' (1853), გვ. 158. მიუხედავად იმისა, რომ კომოდუსი 192 წლის 31 დეკემბერს მოკლეს, პერტინაქსი იმპერატორად 193 წლის 1 იანვრამდე არ გამოუცხადებიათ.</ref> იგი ტახტზე წინამორბედის, [[კომოდუსი]]ს მკვლელობის შემდეგ ავიდა და [[ხუთი იმპერატორის წელი|ხუთი იმპერატორის წლის]] პირველი იმპერატორი იყო.

გააზატებული მონის ძედ დაბადებული პერტინაქსი, თავდაპირველად, მასწავლებლად მუშაობდა, სანამ არმიაში ოფიცრის თანამდებობა არ მიიღო. 160-იანი წლებში იგი პართიელებთან ომში იბრძოდა. ომში მოპოვებულმა წარმატებებმა ხელი შეუწყო მის დაწინაურებას როგორც სამხედრო, ისე პოლიტიკურ ასპარეზზე. მან პროვინციის მმართველისა და ქალაქის პრეფექტის თანამდებობების დაკავებაც შეძლო. პერტინაქსი სენატის წევრიც იყო [[დიონ კასიუსი]]ს თანადროულად.

კომოდუსის სიკვდილის შემდეგ, პერტინაქსი იმპერატორად გამოაცხადეს. იგი შეეცადა რამდენიმე რეფორმის წამოწყებას, თუმცა მისმა ხანმოკლე მმართველობამ ამ მცდელობებს წარმატების შანსი არ დაუტოვა. ერთ-ერთი რეფორმა, რომელიც [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა გვარდიაში]] დისციპლინის აღდგენას ისახავდა მიზნად, კონფლიქტში გადაიზარდა, რაც, საბოლოოდ, გვარდიის მიერ იმპერატორის მკვლელობით დასრულდა. პერტინაქსის სიკვდილის შემდეგ, პრეტორიანელებმა იმპერატორის თანამდებობა აუქციონზე გაიტანეს. მისი ყიდვა მდიდარმა სენატორმა, [[დიდიუს იულიანუსი|დიდიუს იულიანუსმა]] შეძლო, რომლის მმართველობამაც 66 დღეს გასტანა.

იულიანუსის შემცვლელმა, [[სეპტიმიუს სევერუსი|სეპტიმიუს სევერუსმა]] სეპტიმუსი გააღმერთა. მისი ისტორიული რეპუტაციაც უმეტესწილად დადებითი იყო, რაც დიონ კასიუსის შეფასებებით იყო განპირობებული.

== ცხოვრების ადრეული წლები ==
მისი კარიერა იმპერატორად გახდომამდე აღწერილია ''ჰისტორია ავგუსტაში'' და მრავალი არსებული წარწერის მიერაა დამოწმებულია. ალბა-პომპეიაში (იტალია),<ref name="დიონ კასიუსი 74:3">დიონ კასიუსი, 74:3</ref> გააზატებული მონის, ჰელვიუს საქსესუსის<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 1:1</ref> ოჯახში დაბადებული პერტინაქსი, თავდაპირველად, ''გრამატიკუსად'' (გრამატიკის მასწავლებელი) მუშაობდა,{{sfn-2|Canduci|2010|page=50}} თუმცა, საბოლოოდ, გადაწყვიტა უფრო ფასეული სამსახური ეშოვა და მფარველობის დახმარებით [[კოჰორტა]]ში ოფიცრად დანიშნეს.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 1:6</ref>

მომდევნო რომაულ-პართიულ ომში,<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 2:1</ref> პერტინაქსმა თავის გამოჩენა მოახერხა, რაც მისი კარიერული დაწინაურებების სერიის საწინდარი გახდა. ბრიტანეთსა (VI ლეგიონის სამხედრო ტრიბუნად){{sfn-2|Birley|2005|page=173}} და დუნაიზე მსახურობის შემდეგ, მან დაკიის პროკურატორის თანამდებობა დაიკავა.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 2:4</ref> [[მარკუს ავრელიუსი]]ს მმართველობისას პერტინაქსმა, სასამართლო ინტრიგების წყალობით, კარიერული დაქვეითება განიცადა, თუმცა მალევე გამოძახეს მაკრომანებთან ომში კლავდიუს პომპეიანუსის დასახმარებლად.<ref name="დიონ კასიუსი 74:3"/> [[175]] წელს იგი კონსულიც (სუფექტი) გახდა{{sfn-2|Meckler|1997}} და [[185]] წლამდე მართავდა ზემო და ქვემო მეზიის, დაკიის, სირიისა და საბოლოოდ, ბრიტანეთის პროვინციებს.{{sfn-2|Birley|2005|page=173}}

180-იან წლებში პერტინაქსი რომის სენატში წამყვან როლს ასრულებდა, სანამ პრეტორიანელთა პრეფექტმა, სექსტუს ტიგიდიუს პერენისმა, არ აიძულა, რომ საჯარო ცხოვრებას ჩამოშორებოდა.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 3:3</ref> სამი წლის შემდეგ იგი ხელახლა გამოიძახეს ბრიტანეთში, სადაც რომის არმია აჯანყების ზღვარზე იდგა.<ref name="დიონ კასიუსი 74:4">დიონ კასიუსი, 74:4</ref> იგი ურჩი ჯარისკაცების დამორჩილებას შეეცადა, თუმცა ერთი ლეგიონი აჯანყდა და მის მცველს დაესხა თავს, რითაც პერტინაქსი სასიკვდილოდ გაწირა.{{sfn-2|Birley|2005|page=174}} გამომჯობინების შემდეგ, მან მკაცრად დასაჯა მეამბოხეები, რამაც განამტკიცა მისი, როგორც დისციპლინის დამცველის სახე.{{sfn-2|Canduci|2010|page=50}} 187 წელს, როდესაც გადადგომა აიძულეს, მიზეზად ის გარემოება დასახელდა, რომ მკაცრი მმართველობის გამო ლეგიონები მის მიმართ მტრულად იყვნენ განწყობილნი.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 3:10</ref>

188-189 წლებში პერტინაქსს აფრიკის პროკონსულის თანამდებობა ეკავა,<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 4:1</ref> რის შემდეგაც რომის ქალაქის პრეფექტი გახდა<ref>Victor, 18:2</ref> და იმპერატორთან ერთად კონსულობის პატივიც გაიზიარა.{{sfn-2|Birley|2005|page=174}}

== იმპერატორი ==
[[File:Pertinax Providentia Aureus.jpg|thumb|პერტინაქსის ზეობისას მოჭრილი რომაული აურეუსი]]
მას შემდეგ, რაც 190-იანი წლების დასაწყისში [[კომოდუსი]]ს მოქმედებები სულ უფრო და უფრო ახირებული და არამართებული გახდა, მიჩნეულია, რომ პერტინაქსი ჩაერთო შეთქმულებაში, რომელიც [[192]] წლის 31 დეკემბერს იმპერატორის მკვლელობით დასრულდა.{{sfn-2|Canduci|2010|page=50}} შეთქმულება შეასრულეს [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა]] პრეფექტმა კვინტუს ემილიუს ლეტუსმა, კომოდუსის საყვარელმა, მარციამ და იმპერატორის ხაზინადარმა ეკლექტუსმა.{{sfn-2|Bowman|2005|page=1}} მკვლელობის შემდეგ, პერტინაქსი, რომელიც ამ დროისათვის ქალაქის პრეფექტის თანამდებობას იკავებდა, პრეტორიანელთა ბანაკისაკენ გაეშურა, სადაც იგი მომდევნო დილას იმპერატორად გამოაცხადეს.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 4:5</ref> მისი ხანმოკლე (86 დღე) ზეობა მარტივი ნამდვილად არ ყოფილა.

ანტიკური პერიოდის მწერლები დეტალურად აღწერენ, თუ პერტინაქსის ტახტზე ასვლისას როგორ ელოდა პრეტორიანელთა გვარდია მისგან გულუხვ საბოძვარს და როდესაც იმედები გაუცრუვდათ, იმპერატორის საწინააღმდეგო მოქმედებები დაიწყეს. ეს მანამდე გაგრძელდა, სანამ პერტინაქსმა ფული არ იშოვა კომოდუსის ქონების გაყიდვით,{{sfn-2|Bowman|2005|page=2}} რომელიც მოიცავდა ამ უკანასკნელის ხარჭებსა და საყვარლებს, რომლებსაც იგი თავისი სექსუალური სიამოვნებებისათვის ინახავდა.<ref name="დიონ კასიუსი 74:5">დიონ კასიუსი, 74:5</ref><ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 7:8</ref> პერტინაქსმა რომაული სავალუტო სისტემის ძირეული რეფორმა განახორციელა და დენარიუსის ვერცხლის სინჯი 74%-დან 87%-მდე გაზარდა. შესაბამისად, ვერცხლის მასა 2,22 გრამიდან 2,75-მდე გაიზარდა.<ref>{{cite web |url=http://www.tulane.edu/~august/handouts/601cprin.htm |publisher=Tulane University |title=Roman Currency of the Principate |author=Kenneth W. Harl |date=1999 |accessdate=2015-12-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20010210220413/http://www.tulane.edu/~august/handouts/601cprin.htm |archivedate=2001-02-10 }}</ref> მონეტარულმა რეფორმამ მის სიკვდილთან ერთად შეწყვიტა არსებობა.

პერტინაქსმა განებივრებული პრეტორიანელების მკაცრი სამხედრო დისციპლინის ქვეშ მოქცევა სცადა.<ref>Zosimus, 1:8</ref> მარტის დასაწყისში იგი გადაურჩა შეთქმულებას, რომელიც მის დამხობას და იმპერატორის ტახტზე კონსულ კვინტუს სოზიუს ფალკონის აყვანას ისახავდა მიზნად, რაც მაშინ უნდა განხორციელებულიყო, როდესაც ის ოსტიაში იმყოფებოდა მარცვლეულის ტრანსპორტირების სისტემატიზაციის შესამოწმებლად.<ref name="დიონ კასიუსი 74:8">დიონ კასიუსი, 74:8</ref> შეთქმულება გასცეს. თავად ფალკონი შეიწყალეს, თუმცა გადატრიალების მცდელობაში მონაწილე ოფიცერთა ნაწილი სიკვდილით დასაჯეს.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 10:4</ref>

[[193]] წლის 28 მარტს პერტინაქსი სასახლეში იმყოფებოდა, როდესაც, ''ჰისტორია ავგუსტას'' თანახმად, პრეტორიანელთა გვარდიის დაახლოებით სამასი ჯარისკაცი კარიბჭეებში შეიჭრა<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 11:1</ref> ([[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსის]] მიხედვით, ჯარისკაცთა რაოდენობა ორასს შეადგენდა).<ref name="დიონ კასიუსი 74:9">დიონ კასიუსი, 74:9</ref> ანტიკური პერიოდის წყაროები საუბრობენ იმაზე, რომ მათ დაპირებული ჯამაგირის მხოლოდ ნახევარი ჰქონდათ მიღებული.<ref name="დიონ კასიუსი 74:8"/> არც დაცვას და არც სასახლის მოხელეებს მათთვის წინააღმდეგობა არ გაუწევიათ. პერტინაქსმა ლეტუსი მათთან შესახვედრად გაგზავნა, თუმცა ამ უკანასკნელმა იმპერატორი მიატოვა და ამბოხებულთა მხარეს გადავიდა.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 11:7</ref>

ამის შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ გაქცევას ურჩევდნენ, პერტინაქსი აჯანყებულებთან მოლაპარაკებას შეეცადა და კინაღამ წარმატებასაც კი მიაღწია, მაგრამ ამ დროს ერთ-ერთმა ჯარისკაცმა მახვილი ჩასცა მას.<ref name="დიონ კასიუსი 74:10">დიონ კასიუსი, 74:10</ref> პერტინაქსს გააზრებული უნდა ჰქონოდა ის საფრთხე, რაც მას ძოწეულით შემოსვის შემდეგ დაემუქრებოდა. ამიტომაც მან უარი თქვა თავისი ცოლის ან ვაჟისათვის საიმპერატორო ტიტულების მინიჭებაზე,{{sfn-2|Bowman|2005|page=1}} რითაც საკუთარი მკვლელობის შემდეგ მათ დაცვას ცდილობდა. ამასთან, ისისც აღსანიშნავია, რომ მან თავისი სიმამრი, ტიტუს ფლავიუს კლავდიუს სულპიციანუსი ქალაქ რომის ''პრეფექტუს ურბიდ'' დანიშნა.

== მკვლელობის შემდეგ ==
{{ხუთი იმპერატორის წელი}}
პრეტორიანელთა გვარდიამ იმპერატორის თანამდებობა აუქციონზე გაყიდა. მისი მოპოვება მდიდარმა სენატორმა, დიდიუს იულიანუსმა მოახერხა და ახალი იმპერატორი გახდა.{{sfn-2|Canduci|2010|page=50}} მისი ძალაუფლება მყარი არ აღმოჩნდა და საიმპერატორო ძალაუფლების დასაუფლებლად ხანმოკლე სამოქალაქო ომი დაიწყო, რომელიც იმავე წელს დასრულდა, როდესაც სეპტიმიუს სევერუსმა ყველა კონკურენტი ჩამოიშორა გზიდან და იმპერატორი გახდა.<ref>დიონ კასიუსი, 74:17:4</ref>

რომში შესვლის შემდეგ სეპტიმიუსმა პერტინაქსი კანონიერ იმპერატორად აღიარა, სიკვდილით დასაჯა მისი მკვლელი ჯარისკაცები და არა მხოლოდ დაარწმუნა სენატი გაეღმერთებინათ იგი და საჯარო დაკრძალვის პატივიც მიეგოთ,<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 15:1</ref> არამედ მისი ''კოგნომენი'', პერტინაქისც კი დაუმატა საკუთარ სახელს.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 15:2</ref> სევერუსმა მისი ტახტზე ასვლისა და დაბადების დღის აღსანიშნავად თამაშებიც გამართა.<ref>Historia Augusta, ''Pertinax'', 15:5</ref>

==ლიტერატურა==

===პირველადი წყაროები===
* ჰისტორია ავგუსტა, ''პერტინაქსის ცხოვრება'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Historia_Augusta/Pertinax*.html ინგლისური თარგმანი ''Lacus Curtius''-ზე]
* [[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'', წიგნი 74, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/74*.html ინგლისური თარგმანი ''Lacus Curtius''-ზე]
* ავრელიუს ვიქტორი, ''"Epitome de Caesaribus"'', [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm ინგლისური თარგმანი ''De Imperatoribus Romanis''-ზე]
* ზოსიმუსი, ''"Historia Nova"'', [http://www.tertullian.org/fathers/zosimus01_book1.htm ინგლისური თარგმანი ''The Tertullian Project''-ზე]

===მეორეული წყაროები===
* {{cite web|url=http://www.roman-emperors.org/pertinax.htm |last=Meckler |first=Michael |title=Pertinax (193 A.D) |website=De Imperatoribus Romanis |date=1997 |accessdate=2015-12-01 |ref=harv}}
* {{cite book|last=Bowman |first=Alan K. |title=The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193–337 |publisher=Cambridge University Press |date=2005 |author-link=Alan Bowman |ref=harv}}
* {{cite book|last=Birley |first=Anthony |title=The Roman government of Britain |publisher=Oxford University Press |date=2005 |author-link=Anthony Birley |ref=harv}}
* {{citation | last = Canduci | first = Alexander | title =Triumph & Tragedy: The Rise and Fall of Rome's Immortal Emperors | publisher = Pier 9 | year = 2010 | isbn = 978-1-74196-598-8}}
* {{cite book|last=Gibbon |first=Edward |title=The History of the Decline and Fall of the Roman Empire |url=https://archive.org/details/historydeclinea51gibbgoog |date=1788 |ref=harv |author=Edward Gibbon}}

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons|Pertinax}}
* Herbermann, Charles, ed. (1913). [https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Publius_Helvius_Pertinax "Publius Helvius Pertinax"]. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.

==სქოლიო==
{{სქოლიო|2}}

{{S-start}}
{{S-hou||[[1 აგვისტო]]|[[126]]|[[28 მარტი]]|[[193]]}}
{{s-off}}
{{succession box|ტიტული = რომული ბრიტანეთის მმართველი|წინამორბედი = [[ულპიუს მარცელუსი]]||შემდეგი = უცნობია, შემდეგ [[დეციმუს კლოდიუს ალბინუსი]] |წლები = დაახლ. [[185]]-[[187]]}}
{{s-bef | წინამორბედი= ლუციუს კალპურნიუს პიზონი,<br/> [[პუბლიუს სალვიუს იულიანუსი]]}}
{{s-ttl | ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]] |წლები=''[[დიდიუს იულიანუსი|დიდიუს იულიანუსთან]] ერთად''<br />[[175]] }}
{{s-aft | შემდეგი= [[ტიტუს პომპონიუს პროკულუს ვიტრაზიუს პოლიონი]],<br/> [[მარკუს ფლავიუს აპერი]]}}
{{succession box|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წინამორბედი = [[კომოდუსი]] და [[მარკუს პეტრონიუს სურა სეპტიმიანუსი]]||შემდეგი = [[კვინტუს პომპეუს სოზიუს ფალკონი]] და [[გაიუს იულიუს ეროციუს კლარუს ვიბიანუსი]] |წლები = ''[[კომოდუსი|კომოდუსთან]] ერთად''<br />[[192]]}}
{{S-roy|rm}}
{{succession box|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორების სია|იმპერატორი]]|წინამორბედი=[[კომოდუსი]]|შემდეგი=[[დიდიუს იულიანუსი]]|წლები=[[193]]}}
{{s-end}}
{{რომის იმპერატორები}}

[[კატეგორია:რომის იმპერატორები]]
[[კატეგორია:დაბადებული  1 აგვისტო]]
[[კატეგორია:დაბადებული 126]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი  28 მარტი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 193]]
[[კატეგორია:პრეტორიანელების მიერ მოკლული რომის იმპერატორები]]
[[კატეგორია:რომის გაღმერთებული იმპერატორები]]
[[კატეგორია:II საუკუნის რომის იმპერატორები]]