იხილეთ წყარო გვერდისთვის რესპუბლიკის დღე (თურქეთი)

{{ინფოდაფა დღესასწაული
|დღესასწაულის სახელი = 29 ოქტომბრის რესპუბლიკის დღე<br />29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
|ტიპი(ფერი) = Bisque
|გაფართოებული ტიპი = ეროვნული
|სურათი = 10th Anniversary Speech.jpg
|წარწერა = თურქეთის რესპუბლიკის მე-10 წლისთავი (1933 წლის 29 ოქტომბერი)
|მნიშვნელობა = 
|დაწესდა = ახალი რესპუბლიკის გამოცხადებსთან დაკავშირებით [[ქემალ ათათურქი|ათათურქის]] მიერ [[1925|1925 წელს]]
|ოფიციალურად = 29 ოქტომბრის რესპუბლიკის დღე
|სხვაგვარად = 
|ასევე = 
|აღნიშნავენ = {{დროშა|თურქეთი}}<br />{{დროშა|ჩრდილოეთი კვიპროსი}}
|პერიოდი = 
|თარიღი = [[29 ოქტომბერი]]
|თარიღი2007 = 
|თარიღი2008 = 
|ზეიმობა = აღლუმი, ოფიციალური მიღება
|ტრადიცია = 
|დაკავშირებულია = 
}}

'''რესპუბლიკის დღე''' ({{lang-tr|Cumhuriyet Bayramı}}) — [[თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა|თურქეთის დიდი ეროვნული კრების]] მიერ, [[1923|1923 წლის]] [[29 ოქტომბერი|29 ოქტომბერს]] [[რესპუბლიკა|რესპუბლიკის]] გამოცხადების აღსანიშნავად, ყოველი წლის 29 ოქტომბერს [[თურქეთი|თურქეთში]] და [[ჩრდილოეთი კვიპროსი|ჩრდილოეთ კვიპროსში]]<ref>{{Cite web |url=http://www.personel.org/tek-mevzuat/resmi-tatil.html |title=Resmi Tatil Günleri. K.K.T.C. Başbakanlık Personel Dairesi Müdürlüğü |accessdate=2015-05-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150510210621/http://www.personel.org/tek-mevzuat/resmi-tatil.html |archivedate=2015-05-10 }}</ref> გამართული ეროვნული დღესასწაულია.

იმ ქვეყნებში, სადაც რესპუბლიკის დღე აღინიშნება, 28 ოქტომბერის 12 საათიდან და 29 ოქტომბერი სრული დღე ოფიციალური დღესასწაულია და უქმე დღეა. 29 ოქტომბერს სტადიონებზე ტარდება სხვადასხვა ფესტივალები, საღამოს ტრადიციულად იმართება ფეირვერკით შოუ.

[[1933|1933 წლის]] 29 ოქტომბერს, [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]] დამფუძნებელი, [[ქემალ ათათურქი|მუსტაფა ქემალ ათათურქის]], რესპუბლიკის მეათე საიუბილეო ზეიმზე სიტყვით გამოსვლის დროს, მან ეს დღე ყველაზე დიდ დღესასწაულად გამოაცხადა.

==რესპუბლიკის გამოცხადებამდე==
[[ოსმალეთის იმპერია]] თავისი არსებობის 624 წლის განმავლობაში 36 სულთანი მართავდა. [[სულთანი]], მეფე, [[შაჰი]], [[იმპერატორი]], ფადიშაჰი, იყო ერთადერთი ადამიანი, რომელიც მართავდა ქვეყანას, [[აბსოლუტური მონარქია|აბსოლუტური მონარქიის]] სისტემით. აბსოლუტური მონარქიის დროს მთლიანი ძალაუფლება უპირობოდ ერთი ადამიანის ხელშია მოქცეული. 

აბსოლუტურ მონარქს ხალხის მართავაში დასახმარებლად შეიქმნა პარლამენტი. პარლამენტის წევრები ხალხის სურვილს აცნობდნენ მმართველს და ამზადებდნენ კანონპროექტებს. ეს კანონპროექტები მმართველის მიერ დადასტურების შემთხვევაში კანონის ძალას იძენდა. მმართველობის ამ ფორმას „კონსტიტუციონალზმი“ ჰქვია. პარლამენტის როლი მონარქიის დროს შეიძლება იყოს სიმბოლურ დონეზე, ხოლო რესპუბლიკის შემთხვევაში უფრო ფართოა. [[ოსმალეთის იმპერია]]ში, [[1876]] და [[1908]] წლებში, კონსტიტუციური მონარქია ორჯერ გამოცხადდა.

მეორე კონსტიტუციური ერის გამოცხადებიდან 6 წლის შემდეგ, [[1914|1914 წელს]] [[პირველი მსოფლიო ომი]] დაიწყო. ოთხწლიანი ომის შედეგად, ოსმალეთის იმპერიის მოკავშირეებმა დამარცხდნენ და ოსმალეთის იმპერიის ტერიტორიის ოკუპაცია დაიწყო ისეთი ქვეყნების მიერ, როგორიცაა [[ინგლისი]], [[საბერძნეთი]], [[საფრანგეთი]] და [[იტალია]].

==რესპუბლიკის გამოცხადება==
[[ფაილი:Atatürk is entering to the Grand National Assembly of Turkey, 1936.jpg|200px|left|thumb|ათათურქი 1936 წლის 29 ოქტომბერს, რესპუბლიკის დღეს პარლამენტში მიმავალი.]]
[[1919|1919 წლის]] [[19 მაისი|19 მაისს]], მუსტაფა ქემალ-ფაშა ოსმალეთის სახელმწიფოს მთავრობის მიერ, რეგიონში წესრიგის აღდგენის მიზნით, გემით [[სამსუნი|სამსუნში]] გაიგზავნა. ქვეყნის უმეტეს პროვინციებში კონფერენციები ჩატარდა და ითქვა, რომ: „არსებობს მხოლოდ ერთი წესი, ეს არის ეროვნული თავისუფლება. ეროვნულ თავისუფლებას მარტო ერის ნება გადაარჩენს.“ ამ პრინციპით თითოეული პროვინციის წარმომადგენლის დასწრებით, [[1920|1920 წლის]] [[23 აპრილი|23 აპრილს]] შეიკრიბა [[თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა|დიდი ეროვნული კრება]] [[ანკარა]]ში. ასამბლეამ მუსტაფა ქემალ-ფაშა „ასამბლეის თავმჯდომარედ“ აირჩია. მუსტაფა ქემალ-ფაშის ხელმძღვანელობით, დიდმა ეროვნულმა კრებამ, დაიწყო [[თურქეთის ომი დამოუკიდებლობისთვის|ომი დამოუკიდებლობისთვის]]. ხალხი და რეგულარული არმია ერთად იბრძოდნენ მტრის წინააღმდეგ.

დამოუკიდებლობისთვის ომში გამარჯვების შემდეგ, [[1922|1922 წლის]] 1 ნოემბერს, [[თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა|თდეა-მ]] [[ოსმალეთის სასულთნოს გაუქმება|ოსმალეთის სასულთნო გააუქმა]], ხოლო [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ბოლო [[ოსმალეთის სულთნების სია|სულთანი]] [[მეჰმედ VI|მეჰმედ ვაჰედეთინი]] მოღალატედ გამოცხადდა და ქვეყანა დატოვა.

[[1923|1923 წლის]] 24 ივლისს, [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] ქალაქ [[ლოზანა]]ში, ლოზანის უნივერსიტეტში, [[თურქეთი]]ს [[თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა|დიდი ეროვნული კრების]] წარმომადგენლები და [[დიდი ბრიტანეთი]]ს, [[საფრანგეთი]]ს, [[იტალია|იტალიის]], [[იაპონია|იაპონიის]], [[საბერძნეთი]]ს, [[რუმინეთი]]ს, [[ბულგარეთი]]ს, [[პორტუგალია|პორტუგალიის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[სსრკ|საბჭოთა კავშირისა]] და [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] წარმომადგენლები ხელი მოაწერეს [[ლოზანის საზავო ხელშეკრულება|ლოზანის სამშვიდობო ხელშეკრულებას]]. ამ ხელშეკრულებამ საფუძველი ჩაუყარა ახალ სახელმწიფოს, მაგრამ არ განუსაზღვრავს სახელმწიფოს მმართველობის ფორმა.

მეორე მოწვევის დიდმა ეროვნულმა კრებამ პირველი სხდომა [[11 აგვისტო]]ს გამართა და 13 ოქტომბერს [[ანკარა]] [[დედაქალაქი|დედაქალაქად]] გამოცხადდა. ზუსტად ამ ეპოქაში ათათურქმა გადაწყვიტა ჩამოეყალიბებინა სისტემა, რომელიც ეფუძნება ერის სუვერენიტეტს, ხოლო შემდეგ მან დაიწყო მზადება რესპუბლიკის გამოცხადებისთვის. ათათურქმა 28 ოქტომბრის საღამოს მოიწვია ახლო მეგობრები ვახშამზე, სადაც თქვა, რომ „ხვალ, ჩვენ ვაცხადებთ რესპუბლიკას“.

29 ოქტომბერს, ათათურქმა მის მიერ შემუშავებული „რესპუბლიკის“ შესახებ კანონპროექტი, დეპუტატებთან კონსულტაციების შემდეგ, ეროვნულ ასამბლეას წარუდგინა. პარლამენტმა მიიღო რეზოლუცია და ამით თურქეთის სახელმწიფოს მართვის ახალი ფორმატი [[რესპუბლიკა]] გახდა, ახალი სახელი კი „[[თურქეთის რესპუბლიკა]]“. ხოლო [[ქემალ ათათურქი|ათათურქი]] [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]] [[თურქეთის პრეზიდენტი|პირველი პრეზიდენტი]] გახდა. 

[[რესპუბლიკა]]ში, როგორც ათათურქმა აღნიშნა, სუვერენიტეტი უპირობოდ ეკუთვნის ერს. ერი, თავისი მართვის უფლებამოსილებას იყენებს, მათი წარმომადგენლების მეშვეობით. რესპუბლიკის დროს, მოქალაქეს აქვს უფლება აირჩიოს და არჩეული იყოს. 

==დღესასწაულად გამოცხადება==
[[ფაილი:Republic day of turkey, October 29, 2023.jpg|მინი|რესპუბლიკის დღესთან დაკავშირებით აღლუმი სტამბოლში, 2023]]
1923 წლის 29 ოქტომბერს, პარლამენტმა ქვეყნის ძირითადი კანონი (1921 წლის კონსტიტუცია) მიიღო და მთავრობამ გამოაცხადა რესპუბლიკა მმართველობის ფორმად. 1924 წელს, ფესტივალით აღენიშნა რესპუბლიკის გამოცხადება.

1925 წლის 2 თებერვალს, საგარეო საქმეთა მინისტრომ წინადადებით გამოვიდა, სადაც 29 ოქტომბერი ოფიციალურ დღესასწაულად შესთავაზა.<ref>[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=777 Samsun'un "Gazi Günü" ya da 19 Mayıs Bayramı] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111210155026/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=777 |date=2011-12-10 }} ''Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı.'' Kasım 17, 2010 tarihinde erişilmiştir.</ref> ეს წინადადება 18 აპრილს, პარლამენტის საკონსტიტუციო კომისიის მიერ განეხილა და გადაწყდა. ხოლო მეორე დღეს, 19 აპრილს, 628 ნომრიანი კანონით, 29 ოქტომბერი ოფიციალურად რესპუბლიკის დღედ გამოცხადდა.<ref>[http://www.basarmevzuat.com/dustur/kanun/3/0628/a/628sk.htm#1%20basarmevzuat.com 628 numaralı kanun metni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090108034539/http://www.basarmevzuat.com/dustur/kanun/3/0628/a/628sk.htm#1%20basarmevzuat.com |date=2009-01-08 }} Kasım 17, 2010 tarihinde erişilmiştir.</ref>

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commonscat-inline|29 October Republic Day}}
{{მოსმენა|filename=Mustafa Kemal's speech at the 10th Anniversary of the Republic of Turkey.ogg|title=ათათურქის გამოსვლა|description=ათათურქის გამოსვლა რესპუბლიკის 10 წლისთავზე|format=[[Ogg]]}}
{{clear}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:თურქეთის ეროვნული დღესასწაულები]]