იხილეთ წყარო გვერდისთვის რომი

{{რჩეული/2.0}}{{მმ}}
{{ინფოდაფა დასახლება
|სტატუსი =
|პანორამა = Rome Montage 2017.png 
|ქართული სახელი = რომი
|რეგიონის ტიპი = 
|რეგიონი = ლაციო
|რეგიონი ცხრილში =
|რაიონის ტიპი =
|რაიონი = 
|მმართველის ტიპი = მერი
|add1n=
|add1=
}}

'''რომი''' ({{lang-it|Roma}}; {{lang-la|Rōma}}) — ქალაქი და სპეციალური ''კომუნა'' („Roma Capitale“) [[იტალია]]ში. რომი არის [[იტალია|იტალიისა]] და [[ლაციო|ლაციოს რეგიონის]] [[დედაქალაქი]]. 2,9 მილიონი მცხოვრებით 1 285 კმ²-ზე, იგი, ასევე, არის ქვეყნის უდიდესი და ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ''კომუნა'' და სიდიდით მეოთხე ქალაქი [[ევროპის კავშირი|ევროკავშირში]] ქალაქის საზღვრებში არსებული მოსახლეობის მიხედვით. რომის მეტროპოლიაში ცხოვრობს 4,3 მილიონი ადამიანი.<ref name="PR">[http://demo.istat.it/pop2014/popol.php?m1=&m2=&m3=&m4=&m5=y&f1=&f2=&f3=&f4=&f5=y&daanno=0&adanno=100&lingua=eng&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=000&submit=Save Bilancio demografico Anno 2014 (dati provvisori). Provincia: Roma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150205172000/http://demo.istat.it/pop2014/popol.php?m1=&m2=&m3=&m4=&m5=y&f1=&f2=&f3=&f4=&f5=y&daanno=0&adanno=100&lingua=eng&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=000&submit=Save |date=2015-02-05 }} - Demo.istat.it</ref> ქალაქი მდებარეობს [[აპენინის ნახევარკუნძული]]ს ცენტრალურ-დასავლეთ ნაწილში, მდინარე [[ტიბრი]]ს ნაპირებზე. [[ვატიკანი]] არის დამოუკიდებელი სახელმწიფო რომის საზღვრებში. ეს არის ერთადერთი მაგალითი ქალაქში არსებული სახელმწიფოსი, ამ მიზეზით, რომს ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც ორი სახელმწიფოს დედაქალაქს.<ref>{{cite web|title=Discorsi del Presidente Ciampi|url=http://www.quirinale.it/qrnw/statico/ex-presidenti/Ciampi/dinamico/discorso.asp?id=21495|publisher=Presidenza della Repubblica|accessdate=17 May 2013}}</ref><ref>{{cite web|title=Le istituzioni salutano Benedetto XVI|url=http://www.repubblica.it/2005/d/sezioni/esteri/nuovopapa/reazitalia/reazitalia.html|publisher=La Repubblica|accessdate=17 May 2013}}</ref>

რომის ისტორია 2,5 ათასწლეულზე მეტს მოიცავს. [[რომაული მითოლოგია|რომაული მითოლოგიის]] თანახმად, ქალაქი დაარსდა [[ძვ. წ. 753]] წელს, თუმცა იგი ბევრად უფრო ადრე იყო დასახლებული, რის გამოც რომი არის ერთ-ერთი უძველესი მუდმივად დასახლებული ქალაქი ევროპაში.<ref name="Heiken, G. 2005">Heiken, G., Funiciello, R. and De Rita, D. (2005), The Seven Hills of Rome: A Geological Tour of the Eternal City. Princeton University Press.</ref> ქალაქის თავდაპირველი მოსახლეობა წარმოადგენდა ლათინების, [[ეტრუსკები]]სა და [[საბინები]]ს ნაზავს. საბოლოოდ რომი გახდა, თანმიმდევრულად, [[რომის სამეფო]]ს, [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკისა]] და [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] დედაქალაქი. იგი ითვლება დასავლური ცივილიზაციის ერთ-ერთ აკვნად. რომი მოიხსენიებოდა, როგორც „Roma Aeterna“ (მარადიული ქალაქი)<ref>{{cite web|last=Andres Perez|first=Javier|title=APROXIMACIÓN A LA ICONOGRAFÍA DE ROMA AETERNA|url=http://www.elfuturodelpasado.com/elfuturodelpasado/Ultimo_numero_files/023.pdf|publisher=El Futuro del Pasado|accessdate=28 May 2014|pages=349–363|year=2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923235403/http://www.elfuturodelpasado.com/elfuturodelpasado/Ultimo_numero_files/023.pdf|archivedate=23 სექტემბერი 2015}}</ref> და „Caput Mundi“ (მსოფლიოს დედაქალაქი), ორი ცენტრალური ცნებით ძველ რომაულ კულტურაში.

[[დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა|დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემის]] შემდეგ, რაც [[შუა საუკუნეები]]ს დასაწყისად ითვლება, რომი ნელ-ნელა მოექცა [[პაპი]]ს პოლიტიკური გავლენის ქვეშ, რომელიც ქალაქში [[I საუკუნე]]ში დასახლდა, სანამ [[VIII საუკუნე]]ში [[პაპის ოლქი]]ს დედაქალაქად არ იქცა, რაც 1870 წლამდე გაგრძელდა.

[[რენესანსი]]ს პერიოდიდან მოყოლებული, თითქმის ყველა პაპი, დაწყებული [[ნიკოლოზ V (პაპი)|ნიკოლოზ V-დან]] (1422–55 წწ.) ოთხასი წლის განმავლობაში ატარებდა თანმიმდევრულ ქალაქდაგეგმარებით და არქიტექტურულ პროგრამას, რომელიც მიზნად ისახავდა ქალაქის მსოფლიოს მხატვრულ და კულტურულ ცენტრად გადაქცევას.<ref>{{cite book|last1=Giovannoni|first1=Gustavo|title=Topografia e urbanistica di Roma|date=1958|publisher=Istituto di Studi Romani|location=Rome|pages=346–47|language=Italian|accessdate=1 August 2014}}</ref> ამის გამო, რომი გახდა უპირველესი [[იტალიური რენესანსი]]ს მთავარ ცენტრებს შორის,<ref>{{cite encyclopedia|title=Rome, city, Italy|encyclopedia=Columbia Encyclopedia|edition=6th|year=2009|url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=117042793}}</ref> ხოლო მოგვიანებით აქვე ჩაისახა [[ბაროკო]]. რენესანსისა და ბაროკოს პერიოდების ცნობილმა მხატვრებმა და არქიტექტორებმა რომი თავიანთი მოღვაწეობის ცენტრად აქციეს, რის შედეგადაც მთელ ქალაქში უამრავი შედევრი შეიქმნა. 1871 წელს რომი გახდა [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფოს]], ხოლო 1946 წელს [[იტალია|იტალიის რესპუბლიკის]] დედაქალაქი.

რომს გააჩნია [[გლობალური ქალაქი]]ს სტატუსი.<ref name="lboro.ac.uk">{{cite web |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html |title=GaWC – The World According to GaWC 2012 |publisher=Lboro.ac.uk |date=13 January 2014 |accessdate=2 August 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140320212149/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html |archivedate=20 მარტი 2014 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.managementthinking.eiu.com/sites/default/files/downloads/Hot%20Spots.pdf |title=The Global City Competitiveness Index |publisher=Managementthinking.eiu.com |date=12 March 2012 |accessdate=9 May 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516135416/http://www.managementthinking.eiu.com/sites/default/files/downloads/Hot%20Spots.pdf |archivedate=16 მაისი 2012 }}</ref><ref name="atkearney.at">{{cite web|url=http://www.atkearney.com/research-studies/global-cities-index/full-report |title=2014 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook|accessdate= 2 აგვისტო, 2014}}</ref> 2011 წელს, იგი იყო მე-18 ყველაზე მეტად მონახულებადი ქალაქი მსოფლიოში, მესამე — [[ევროპის კავშირი|ევროპის კავშირში]] და ყველაზე პოპულარული ტურისტული ობიექტი [[იტალია]]ში.<ref name="Caroline Bremner">{{cite web |url=http://blog.euromonitor.com/2013/01/top-100-cities-destination-ranking.html |title=Euromonitor International's Top City Destinations Ranking |publisher=Euromonitor International |first=მიკელე |last=გრანტი |date=21 იანვარი 2013 |accessdate=2 აგვისტო 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130518231432/http://blog.euromonitor.com/2013/01/top-100-cities-destination-ranking.html |archivedate=18 მაისი 2013 }}</ref> რომის ისტორიული ცენტრი შესულია [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლთა სიაში.<ref name="whc.unesco.org">{{cite web|title=Historic Centre of Rome, the Properties of the Holy See in that City Enjoying Extraterritorial Rights and San Paolo Fuori le Mura|url=http://whc.unesco.org/en/list/91|work=UNESCO World Heritage Center |accessdate=8 June 2008}}</ref> [[ვატიკანის მუზეუმები]]სა და [[კოლოსეუმი]]ს მსგავსი ძეგლები და მუზეუმები მსოფლიოს ყველაზე მონახულებად ტურისტულ ობიექტთა შორისაა, რომლებიც წელიწადში მილიონობით ვიზიტორს ღებულობენ. რომმა უმასპინძლა [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1960|1960 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებს]]. ქალაქში, ასევე, მდებარეობს [[გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია|გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის]] (FAO) შტაბ-ბინა.

== ეტიმოლოგია ==
ქალაქის დაარსების ძველი რომაული მითის მიხედვით,<ref name="livy1797">{{Cite book
| publisher = Printed for A.Strahan
| last = Livy
| others = George Baker (trans.)
| title = რომის ისტორია
| year = 1797
}}</ref> არსებობს სახელი „რომის“ წარმოშობის ხანგრძლივი ტრადიცია, რომლის მიხედვითაც ის მომდინარეობს რომის დამაარსებლისა და პირველი მეფის, [[რომულუსი და რემუსი|რომულუსის]] სახელიდან.<ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/509038/Romulus-and-Remus |title=რომულუსი და რემუსი |publisher=Brittanica.com |date=25 ნოემბერი, 2014 |accessdate= 9 მარტი, 2015}}</ref> თუმცა, უფრო სავარაუდოა, რომ თავად სახელი რომულუსი მომდინარეობს რომიდან. ჯერ კიდევ მე-4 საუკუნეში არსებობდა ალტერნატიული თეორიები სახელ რომის წარმოშობის შესახებ. არსებობს სახელის წარმოშობის რამდენიმე [[ჰიპოთეზა]], რომლებიც აქცენტს მის გაურკვეველ ენობრივ ფესვებზე აკეთებენ:<ref>Claudio Rendina, ''Roma ieri, oggi, domani'', Newton Compton, რომი, 2007, გვ. 17</ref>
* მდინარე [[ტიბრი]]ს ანტიკური სახელის — ''რუმონის'' ან ''რუმენისაგან'', რომელსაც აქვს იგივე ძირი რაც ბერძნულ ზმნა ῥέω-სა და ლათინურ ზმნა ruo-ს, რომელთაგან ორივე „დენა“-ს ნიშნავს.<ref>This hypothesis originates from the Roman Grammarian Maurus Servius Honoratus.</ref>
* ეტრუსკული სიტყვა ''რუმა''-საგან (''ruma''), რომლის ძირი არის ''რუმ'' (''rum'') — „საწოვარა“, რომელიც, შესაძლოა, უკავშირდებოდეს ძუ მგელს, რომელმაც ძმები — [[რომულუსი და რემუსი]] გამოკვება ან [[პალატინის ბორცვი|პალატინისა]] და ავენტინის ბორცვების ფორმას.
* ბერძნული სიტყვა „რჰომე“-საგან (ῤώμη), რაც ''ძალას'' ნიშნავს.<ref group="კ">ეს ჰიპოთეზა სათავეს [[პლუტარქე]]საგან იღებს.</ref>

== ისტორია ==
=== უძველესი ისტორია ===
არსებობს არქეოლოგიური მტკიცებულება, რომელიც ადასტურებს, რომ ადამიანი რომის ტერიტორიაზე დაახლოებით 14 000 წლის წინ დასახლდა, მაგრამ ბევრად ახალგაზრდა ნარჩენების მკვრივი ფენა ბუნდოვანს ხდის [[პალეოლითი|პალეოლითურ]] და [[ნეოლითი|ნეოლითურ]] ფენებს.<ref name="Heiken, G. 2005"/> ქვის ხელსაწყო-იარაღები და ჭურჭელი ადასტურებს ადამიანის 10 000 წლიან ცხოვრებას რომის ტერიტორიაზე. რამდენიმე არქეოლოგიური გათხრა ამყარებს იმ მოსაზრებას, რომ რომი [[პალატინის ბორცვი|პალატინის ბორცვზე]] არსებული სოფლის ტიპის დასახლებიდან განვითარდა, მომავალი რომის ფორუმის ზედა ტერიტორიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი არქეოლოგი ამტკიცებს, რომ რომი ნამდვილად დაარსდა [[ძვ. წ. VIII საუკუნე|ძვ. წ. VIII საუკუნის]] შუა ხანებში (ქალაქის დაარსების ტრადიციული თარიღი), რომის დაარსების თარიღი მაინც დაპირისპირების საკითხს წარმოადგენს.<ref name="foundation">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/2007/06/12/science/12rome.html |title=More Clues in the Legend (or Is It Fact?) of Romulus |first=John Nobel |last=Wilford |date=12 June 2007 |work=New York Times |accessdate=11 August 2008}}</ref>

==== რომის დაარსების ლეგენდა ====
[[File:Capitoline she-wolf Musei Capitolini MC1181.jpg|thumb|right|[[კაპიტოლიუმის ძუ მგელი]] კვებავს ჩვილ [[რომულუსი და რემუსი|რომულუსსა და რემუსს]].]]
{{მთავარი|რომის დაარსება}}
რომის დაარსების ტრადიციული ისტორია წარმოადგენს ალბათ ყველაზე ცნობილ ძველრომაულ მითს ტყუპ ძმებზე, [[რომულუსი და რემუსი|რომულუსსა და რემუსზე]], რომლებიც ძუ მგელმა გაზარდა.<ref name="livy1797"/> ძმებმა ქალაქის აშენება გადაწყვიტეს, თუმცა უთანხმოების შემდეგ რომულუსმა მოკლა რემუსი. რომაელი ისტორიკოსების მიხედვით, ეს მოხდა [[ძვ. წ. 753]] წლის [[21 აპრილი|21 აპრილს]].<ref name=awg73>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 73</ref>

ეს ლეგენდა შეჯერებული უნდა იყოს ორმაგი ტრადიციით, რომლის მიხედვითაც, [[ტროა|ტროელი]] ლტოლვილი [[ენეასი]] გაიქცა იტალიაში და გახდა რომაელთა ხაზის დამაარსებელი მისი ვაჟის, [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია|იულიუს-კლავდიუსების]] სეხნიის, [[ასკანიუსი|იულიუსის]] მეშვეობით.<ref name="livy2005">{{Cite book
| publisher = Penguin Books Ltd
| isbn = 978-0-14-196307-5
| last = Livy
| title = რომის ადრეული ისტორია
| date = 26 მაისი, 2005
}}</ref> აღნიშნულ ტრადიციას გადმოგვცემს პირველი საუკუნის რომაელი პოეტი [[ვერგილიუსი]].

=== მონარქია, რესპუბლიკა, იმპერია ===
{{მთავარი|ძველი რომი|რომის სამეფო|რომის რესპუბლიკა|რომის იმპერია}}
რომულუსის მიერ ქალაქის ლეგენდარული დაარსების შემდეგ,<ref name=awg73/> რომი 244 წლის განმავლობაში მონარქიული სისტემით იმართებოდა, თავდაპირველად, [[ლათინები|ლათინური]] და [[საბინები|საბინური]] წარმოშობის, მოგვიანებით კი [[ეტრუსკები|ეტრუსკი]] მეფეების მიერ. ტრადიციული გადმოცემით, რომს სულ შვიდი მეფე მართავდა: რომულუსი, [[ნუმა პომპილიუსი]], [[ტულიუს ჰოსტილიუსი]], [[ანკუს მარციუსი]], [[ლუციუს პრისკუს ტარკვინიუსი]], [[სერვიუს ტულიუსი]] და [[ლუციუს სუპერბუს ტარკვინიუსი]].<ref name=awg73/>

[[ძვ. წ. 509]] წელს რომაელებმა ქალაქიდან გააძევეს უკანასკნელი მეფე და დაამყარეს ოლიგარქიული რესპუბლიკა. ამის შემდეგ, რომისათვის დაიწყო პერიოდი, რომელიც ხასიათდება შიდა დაპირისპირებით [[პატრიციები|პატრიციებსა]] (არისტოკრატია) და პლებსს (მცირე მიწათმფლობელები) შორის და მუდმივი ომით ცენტრალური იტალიის ხალხების, [[ეტრუსკები]]ს, [[ლათინები]]ს, [[ვოლსკები]]ს, ეკვიების წინააღმდეგ.<ref name=awg77>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 77</ref> ლაციაში გაბატონების შემდეგ რომმა რამდენიმე ომი გადაიხადა ([[გალები]]ს, ოსკი-[[სამნიტები]]სა და ბერძნული კოლონია [[ტარანტო]]ს წინააღმდეგ, რომლებშიც მისი მოკავშირე იყო ეპიროსის მეფე [[პიროსი ეპიროსელი|პიროსი]]), რის შედეგადაც დაიპყრო [[აპენინის ნახევარკუნძული]] ცენტრალური ნაწილიდან [[დიდი საბერძნეთი|დიდ საბერძნეთამდე]].<ref name=awg79>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 79</ref>

დაარსებიდან ძვ. წ. 386 წლამდე რომი აუღებელი იყო, სანამ ქალაქში [[კელტები]] არ შევიდნენ, თუმცა ამავე წლის დამლევს რომაელებმა არა მხოლოდ განდევნეს ისინი, არამედ დაიპყრეს კიდეც.

[[ძვ. წ. III საუკუნე|ძვ. წ. III]] და [[ძვ. წ. II საუკუნე|II]] საუკუნეებში, ქალაქ [[კართაგენი]]ს წინააღმდეგ წარმოებული [[პუნიკური ომები|სამი პუნიკური ომისა]] (ძვ. წ. 264-146) და [[ძველი მაკედონია|მაკედონიასთან]] გადახდილი [[მაკედონური ომები|ოთხი მაკედონური ომის]] (ძვ. წ. 215-148) შედეგად, რომმა [[ხმელთაშუა ზღვა]]სა და აღმოსავლეთზე სრული ჰეგემონია მოიპოვა.<ref name=awg8183>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 81-83</ref> ამის შემდეგ შეიქმნა პირველი [[რომის პროვინციები|რომაული პროვინციები]]: [[სიცილია (რომის პროვინცია)|სიცილია]], [[კორსიკა და სარდინია (რომის პროვინცია)|კორსიკა და სარდინია]], ესპანეთი, [[მაკედონია (რომის პროვინცია)|მაკედონია]], [[აქაია (რომის პროვინცია)|საბერძნეთი (აქაია)]], [[აფრიკა (რომის პროვინცია)|აფრიკა]].<ref name=awg8185>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 81-85</ref>

[[File:Roma Plan.jpg|thumb|left|რომი გვიან ანტიკურ ხანაში.]]
ძვ. წ. II საუკუნის დასაწყისიდან, ძალაუფლების მოსაპოვებლად ერთმანეთს დაუპირისპირდა არისტოკრატთა ორი ჯგუფი: ოპტიმატები, რომლებიც სენატის კონსერვატიულ ნაწილს წარმოადგენდნენ და პოპულარები, რომლებიც ქალაქის მოსახლეობას ეყრდნობოდნენ. ამავე პერიოდში, მცირე მიწათმოქმედთა გაკოტრებამ და მონათა დიდი მასის ჩამოყალიბებამ გამოიწვია ხალხის დიდი ნაკადის მიგრაცია ქალაქში. გამუდმებული ომის პირობებში აუცილებელი გახდა პროფესიული არმიის არსებობა, რომელიც მისი მეთაურების მიმართ უფრო ერთგული იქნებოდა, ვიდრე რესპუბლიკის მიმართ. ამის გამო, ძვ. წ. II საუკუნის მეორე ნახევარსა და ძვ. წ. I საუკუნეში რომი გახდა როგორც საგარეო, ისე სამოქალაქო ომების მომსწრე: [[ტიბერიუს გრაკქუსი|ტიბერიუს]] და [[გაიუს გრაკქუსი|გაიუს გრაკქუსების]] მიერ სოციალური რეფორმის გატარების წარუმატებელი მცდელობისა<ref name=awg89>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 89</ref> და იუგურთას წინააღმდეგ წარმოებული ომის შემდეგ,<ref name=awg89/> მიმდინარეობდა პირველი სამოქალაქო ომი [[გაიუს მარიუსი|გაიუს მარიუსსა]] და [[სულა]]ს შორის,<ref name=awg89/> რასაც მოჰყვა მონათა აჯანყება [[სპარტაკი]]ს მეთაურობით<ref name=awg91>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 91</ref> და პირველი [[ტრიუმვირატი]]ს ჩამოყალიბება [[იულიუს კეისარი|კეისრის]], [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსისა]] და [[კრასუსი]]ს შემადგენლობით.<ref name=awg91/>

[[გალია|გალიის]] დაპყრობის შემდეგ, მნიშვნელოვნად ამაღლდა კეისრის რეიტინგი, რომელიც დაუპირისპირდა [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსსა]] და [[რომის სენატი|სენატს]] მეორე სამოქალაქო ომში, რომელში გამარჯვების შემდეგაც იგი სამუდამო დიქტატორი გახდა.<ref name=awg91/> კეისრის მკვლელობის შემდეგ შეიქმნა მეორე ტრიუმვირატი [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ოქტავიანეს]] (კეისრის დისშვილიშვილი და მემკვიდრე), [[მარკუს ანტონიუსი|ანტონიუსისა]] და [[მარკუს ემილიუს ლეპიდუსი (ტრიუმვირი)|ლეპიდუსის]] შემადგენლობით, რაც, საბოლოოდ, დასრულდა სამოქალაქო ომით ანტონიუსსა და ოქტავიანეს შორის.<ref name=awg93>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 93</ref> ძვ. წ. 27 წელს ეს უკანასკნელი გახდა ''პრინცეპს ცივიტატისი'' (princeps civitatis) და მიიღო ავგუსტუსის ტიტული, რითაც გახდა [[პრინციპატი]]ს (დიარქია პრინცეპსსა და სენატს შორის) დამაარსებელი.<ref name=awg93/> შეიქმნა დე-ფაქტო იმპერია, რომელმაც უდიდეს საზღვრებს II საუკუნეში, იმპერატორ [[ტრაიანე]]ს დროს მიაღწია. რომი მოიხსენიებოდა, როგორც კაპუტ მუნდი (caput Mundi) — მსოფლიოს დედაქალაქი, ფრაზით, რომელიც ჯერ კიდევ რესპუბლიკის პერიოდში არსებობდა. იმპერიის არსებობის პირველი ორი საუკუნის განმავლობაში, რომს, ოქტავიანე ავგუსტუსის შემდეგ, მართავდნენ [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია|იულიუს-კლავდიუსების]],<ref name=awg97>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 97</ref> [[ფლავიუსები]]სა (მათ დროს აიგო გრანდიოზული ამფითეატრი, რომელიც [[კოლოსეუმი]]ს სახელითაა ცნობილი)<ref name=awg97/> და [[ანტონინუსების დინასტია|ანტონინუსების]] დინასტიების წარმომადგენლები.<ref name=awg99>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 99</ref> ეს პერიოდი, ასევე, ხასიათდება [[ქრისტიანობა|ქრისტიანული რელიგიის]] გავრცელებით, რომელიც [[იესო ქრისტე]]მ იქადაგა იუდეაში პირველი საუკუნის პირველ ნახევარში ([[ტიბერიუსი]]ს მმართველობისას), ხოლო შემდეგ მისმა მოწაფეებმა გაავრცელეს იმპერიაში.<ref name=awg107>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 107</ref> [[ანტონინუსების დინასტია|ანტონინუსების დინასტიის]] მმართველობის პერიოდი ითვლება იმპერიის ძლიერებისა და აყვავების მწვერვალად, როდესაც მისი ტერიტორია გადაჭიმული იყო [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანიდან]] [[ევფრატი|ევფრატამდე]] და ბრიტანეთის ჩრდილო-ცენტრალური ნაწილიდან [[ეგვიპტე]]მდე.<ref name=awg99/>

[[File:RomanEmpire 117.svg|thumb|right|[[რომის იმპერია]] მის მაქსიმალურ საზღვრებში, როდესაც იგი აკონტროლებდა, დაახლოებით, 6,5 მილიონ კვადრატულ კილომეტრს.<ref>პარკერი, ფილიპ, „იმპერია ჩერდება აქ“. გვ. 2.</ref>]]

III საუკუნეში, [[ანტონინუსების დინასტია|ანტონინუსების დინასტიის]] მმართველობის დასრულების შემდეგ, [[სევერუსები|სევერუსებმა]] [[პრინციპატი]] სამხედრო ხელისუფლებით ჩაანაცვლეს, რასაც მალევე მოჰყვა სამხედრო ანარქიით გამოწვეული დესტაბილიზაციის პერიოდი. ამავდროულად, გაუარესდა ეკონომიკური მდგომარეობა, გაიზარდა ინფლაცია, ხოლო რომის ისტორიულმა მტრებმა, [[ძველი გერმანელები|გერმანელებმა]] დასავლეთით და [[სასანიანები|სპარსეთის იმპერიამ]] აღმოსავლეთით, იმპერიის საზღვრებზე ზეწოლა გააგრძელეს.<ref name=awg101>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 101</ref>

იმპერატორი [[დიოკლეტიანე]] (284-305 წწ.) ებრძოდა ეკონომიკურ და სამხედრო პრობლემებს [[დომინატი]]ს, აბსოლუტური მონარქიის, შემოღებით, სადაც იმპერატორი გაღმერთებული იყო, ფასებზე კონტროლის დაწესებითა და ადმინისტრაციის დეცენტრალიზაციით: იმპერია დაყო თორმეტ დიოცეზად, რომლის აღმოსავლეთ ნაწილსაც თავად მართავდა ავგუსტუსის ტიტულით (რეზიდენციით [[ნიკომედია]]ში), ხოლო დასავლეთ ნაწილს მართავდა მაქსიმიანე ავგუსტუსი, რომლის დედაქალაქიც მედიოლანუმში იქნა გადატანილი.<ref name=awg101/> მემკვიდრეობის საკითხი რეგულირდებოდა [[ტეტრარქია|ტეტრარქიის]] სისტემით: თითოეულ ''ავგუსტუსს'', ფაქტობრივად, უნდა დაენიშნა უმცროსი იმპერატორი ''კეისრის'' ტიტულით, რომელსაც უნდა ემართა იმპერიის ტერიტორიის ნაწილი თავისი ''ავგუსტუსის'' სახელით და რომელიც, საბოლოოდ, უნდა გამხდარიყო ახალი იმპერატორი.<ref name=awg101/>

დიოკლეტიანესა და მაქსიმიანეს გადადგომისა (305 წ.) და მრავალი დინასტიური ბრძოლის შემდეგ არსებულმა სისტემამ კრახი განიცადა. ახალმა მმართველმა, [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინემ]], ხელახლა მოახდინა ძალაუფლების ცენტრალიზება, 313 წლის [[მილანის ედიქტი]]თ ქრისტიანებს აღმსარებლობის თავისუფლება მიანიჭა და ახალი რელიგიის სტაბილურობის დაცვის პირობა დადო. ააგო რამდენიმე ტაძარი და რომის სამოქალაქო ხელისუფლება პაპ [[სილვესტერ I]]-ს გადასცა, თავად კი იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილში დააარსა ახალი დედაქალაქი, [[კონსტანტინოპოლი]].<ref name=awg103>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 103</ref>

ქრისტიანობა იმპერიის ოფიციალურ რელიგიად იმპერატორ [[თეოდოსიუს I|თეოდოსიუსის]] მიერ 380 წელს თესალონიკის ედიქტის გამოცემის შემდეგ გამოცხადდა. თეოდოსიუსი იყო ერთიანი იმპერიის უკანასკნელი იმპერატორი, რომლის გარდაცვალების შემდეგაც (395 წ.), მისმა შვილებმა, [[არკადიუსი (ბიზანტია)|არკადიუსმა]] და [[ჰონორიუსი|ჰონორიუსმა]] იმპერია გაიყვეს დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებად. დასავლეთ რომის იმპერიის დედაქალაქი გახდა [[რავენა]].<ref name=awg103/>

რომი, რომელმაც დაკარგა თავისი ცენტრალური როლი იმპერიის ადმინისტრაციაში, 410 წელს, [[ალარიხ I]]-ის მეთაურებით, [[ვესტგუთები|ვესტგუთებმა]] აიღეს და გაძარცვეს.<ref name=awg115>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 115</ref> გაღატაკებული და მოსახლეობისაგან დაცლილი ქალაქი 455 წელს [[ვანდალები|ვანდალებმა]] ააოხრეს მეფე [[გაიზერიხი]]ს მეთაურობით.<ref name=awg117>ჰერმანი და ჰილგემანი (1964), გვ. 117</ref> მეხუთე საუკუნის სუსტ იმპერატორებს იმპერიის რეგრესის შეჩერება არ შეეძლოთ. 476 წლის 22 აგვისტოს უკანასკნელი იმპერატორის, [[რომულუს ავგუსტულუსი]]ს დამხობა მიიჩნევა [[დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა|დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემის]] თარიღად და მრავალი ისტორიკოსისათვის [[შუა საუკუნეები]]ს დასაწყისად.<ref name=awg103/>

=== შუა საუკუნეები ===
[[ფაილი:Eroberung roms 410.jpg|thumb|left|XV საუკუნის მინიატურა, სადაც 410 წლის რომის რბევაა გამოსახული.]]
რომის ეპისკოპოსი, რომელსაც პაპს უწოდებენ, მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო ქრისტიანობის ადრეული პერიოდიდანვე, რადგან ქრისტეს ორი მოციქული — [[წმინდა პეტრე|პეტრე]] და [[პავლე მოციქული|პავლე]] სწორედ რომში აწამეს. რომის ეპისკოპოსები ითვლებოდნენ (კათოლიკეები დღესაც თვლიან) წმინდა პეტრეს, როგორც რომის პირველი ეპისკოპოსის მემკვიდრეებად. ქალაქი [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკური ეკლესიის]] მზარდი მნიშვნელობის ცენტრი გახდა. 476 წელს, [[დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა|დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემის]] შემდეგ, რომი, თავდაპირველად, [[ოდოაკრი]]ს კონტროლის ქვეშ მოექცა, შემდეგ კი [[ოსტგუთების სამეფო]]ს ნაწილი გახდა, სანამ [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის იმპერიამ]] არ აღიდგინა კონტროლი ქალაქზე [[გოთური ომები (535-554)|გოთური ომების]] შემდეგ, რამაც რომის აოხრება გამოიწვია. მისი მოსახლეობა მილიონზე მეტიდან (210 წ.) 500 000-მდე (273 წ.),<ref>{{cite web |last=Editors |first=Mandatory |url=http://www.mandatory.com/2013/01/24/the-16-greatest-cities-in-human-history/9 |title=travel, history, civilizations, greatest cities, largest cities, Rome |publisher=Mandatory |date=24 იანვარი, 2013 |accessdate=12 მარტი, 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130130090938/http://www.mandatory.com/2013/01/24/the-16-greatest-cities-in-human-history/9 |archivedate=2013-01-30 }}</ref> ხოლო გოთური ომების შემდეგ 35 000-მდე შემცირდა.<ref>Luc-Normand Tellier (2009). "''[http://books.google.com/books?id=cXuCjDbxC1YC&pg=PA185&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Urban world history: an economic and geographical perspective]''". PUQ. p.185. ISBN 2-7605-1588-5</ref> უზარმაზარი ქალაქი ნანგრევების, ვენახების, მცენარეებისა და ბაზრების დიდ ტერიტორიებს შორის მოქცეულ მაცხოვრებელთა სახლების მცირე ჯგუფებად იქცა.<ref>Norman John Greville Pounds. ''ევროპის ისტორიული გეოგრაფია ძვ. წ. 450 წლიდან ახ. წ. 1330 წლამდე''. გვ. 192.</ref>

[[ლანგობარდები]]ს იტალიაში შეჭრის შემდეგ, ქალაქი ნომინალურად ბიზანტიას ეკუთვნოდა, თუმცა, რეალურად, პაპები ატარებდნენ პოლიტიკას, რომელიც  ბიზანტიას, ფრანკებსა და ლანგობარდებს შორის წონასწორობის შენარჩუნებას გულისხმობდა.<ref name=be19>ბერტარელი (1925), გვ. 19</ref> 729 წელს, ლანგობარდთა მეფე ლიუტპრანდმა, ეკლესიას ჩრდილოეთ ლაციუმში მდებარე ქალაქი სუტრი გადასცა, რის შემდეგაც დაიწყო ეკლესიის ძლიერების აღმავლობა.<ref name=be19/> 756 წელს [[პიპინ მოკლე]]მ, ლანგობარდების დამარცხების შემდეგ, პაპს მიანიჭა დროებითი იურისდიქცია რომის საჰერცოგოსა და [[რავენის საეგზარქოსო]]ზე, რის შედეგადაც შეიქმნა [[პაპის ოლქი]].<ref name=be19/> ამ პერიოდის შემდეგ, ქალაქში ძალაუფლების მოპოვებას სამი ძალა ცდილობდა: პაპი, წარჩინებულები სამხედრო მეთაურებთან, მოსამართლეებთან, სენატსა და მოსახლეობასთან ერთად და ფრანკთა მეფე, როგორც ლანგობარდების მეფე, პატრიციუსი და იმპერატორი.<ref name=be19/> ეს სამი პოლიტიკური ძალა (თეოკრატიული, რესპუბლიკური და იმპერიული) წარმოადგენდა უმთავრეს მოთამაშეს რომის ცხოვრებაში მთელი შუა საუკუნეების განმავლობაში.<ref name=be19/> 800 წლის შობის ღამეს, პაპმა [[ლეო III]]-მ [[კარლოს დიდი]] [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]] პირველ იმპერატორად აკურთხა. ამ დროს რომმა პირველად უმასპინძლა ორ ძლას, რომელთა დაპირისპირებაც საყოველთაო ძალაუფლებისათვის მთელი შუა საუკუნეების პერიოდის განმავლობაში უწყვეტად გრძელდებოდა.<ref name=be19/>

[[File:Sacre de Charlemagne.jpg|thumb|[[კარლოს დიდი]]ს კორონაცია წმინდა პეტრეს ძველ ბაზილიკაში 800 წლის 25 დეკემბერს.]]
846 წელს მაჰმადიანმა არაბებმა წარუმატებლად სცადეს ქალაქში შეჭრა, თუმცა წმინდა პეტრესა და პავლეს ბაზილიკების გაძარცვა მაინც მოახერხეს, რადგან ორივე მათგანი ქალაქის კედლებს გარეთ მდებარეობდა.<ref>[http://www.metmuseum.org/toah/ht/06/eust/ht06eust.htm აპენინის ნახევარკუნძული, 500–1000 წლებში], [[მეტროპოლიტენის ხელოვნების მუზეუმი (ნიუ-იორკი)|მეტროპოლიტენის ხელოვნების მუზეუმი]]</ref> [[კაროლინგების იმპერია|კაროლინგების]] დასუსტების შემდეგ, რომი ფეოდალურმა ანარქიამ მოიცვა: რამდენიმე წარჩინებული ოჯახი იბრძოდა პაპის, იმპერატორისა და ერთმანეთის წინააღმდეგ. ეს პერიოდი ხელსაყრელი იყო თეოდორასა და მისი ქალიშვილი მაროზიასათვის, რომლებიც რამდენიმე პაპის საყვარლები და დედები იყვნენ და ასევე, კრესცენტიუსისათვის, ძლევამოსილი ფეოდალისათვის, რომელიც იბრძოდა იმპერატორ [[ოტო II წითური|ოტო II-ისა]] და [[ოტო III]]-ის წინააღმდეგ.<ref name=be20>ბერტარელი (1925), გვ. 20</ref> ამ პერიოდის სკანდალებმა აიძულა პაპიზმი საკუთარი თავის რეფორმირებისათვის: პაპის არჩევის უფლება კარდინალებს გადაეცათ, ასევე, სცადეს სამღვდელოების რეფორმის გატარება, თუმცა ამ გარდაქმნების მამოძრავებელმა ძალამ — ბერმა [[გრიგოლ VII (პაპი)|ჰილდებრანდ სოვანელმა]] გრიგოლ VII-ის სახელთ პაპად არჩევის შემდეგ აქტიურად დაიწყო იმპერატორ [[ჰაინრიხ IV (სრი)|ჰაინრიხ IV-სთან]] ბრძოლა საეკლესიო [[ინვესტიტურა|ინვესტიტურის]] უფლებისათვის.<ref name=be20/> ამ პერიოდში რომი აიღეს და გადაწვეს [[ნორმანები|ნორმანებმა]] რობერტ გვიზარდის მეთაურობით, რომელსაც იმპერატორის მიერ სანტ-ანჯელოს ციხესიმაგრეში ალყაში მოქცეულმა პაპმა მიმართა დახმარებისათვის.<ref name=be20/>

XII საუკუნეში რომს დამოუკიდებლად მართავდა ''სენატორი'' ან ''პატრიციო''. ეს ადმინისტრაცია, იტალიის მრავალი სხვა ქალაქის მსგავსად, ჩამოყალიბდა [[კომუნალური მოძრაობა|კომუნად]], სოციალური ორგანიზაციის ახალ ფორმად, რომელიც ახალი, შეძლებული, კლასების ინტერესებს გამოხატავდა.<ref name=be20/> პაპმა [[ლუციუს II]]-მ დაიწყო ბრძოლა რომის კომუნის წინააღმდეგ. ეს ბრძოლა გააგრძელა მისმა მემკვიდრემ — [[ევგენი III]]-მ. მაშინ, კომუნამ, რომელმაც კავშირი შეკრა წარჩინებულებთან, მხარი დაუჭირა არნალდო და ბრესციას, ბერს, რომელიც იყო რელიგიური და სოციალური რეფორმატორი.<ref name=be21>ბერტარელი (1925), გვ. 21</ref> პაპის გარდაცვალების შემდეგ, არნალდო დააპატიმრეს [[ადრიანე IV]]-ის ბრძანებით, რომელიც რომის კომუნის ავტონომიის გამაუქმებლად ითვლება.<ref name=be21/> პაპ [[ინოკენტი III]]-ის მმართველობისას, რომლის დროსაც პაპიზმმა თავისი ძლიერების პიკს მიაღწია, კომუნამ გააუქმა სენატი და ის სენატორით ჩაანაცვლა, რომელიც პაპს ექვემდებარებოდა.<ref name=be21/>

ამ პერიოდში, პაპიზმი თამაშობდა მნიშვნელოვან საერო მნიშვნელობის როლს დასავლეთ ევროპაში, ხშირად გამოდიოდა არბიტრის როლში ქრისტიან მონარქებს შორის და ახორციელებდა დამატებით პოლიტიკურ ძალაუფლებას.<ref name="Faus">Faus, José Ignacio Gonzáles. "''Autoridade da Verdade - Momentos Obscuros do Magistério Eclesiástico''". Capítulo VIII: Os papas repartem terras - Pág.: 64-65 e Capítulo VI: O papa tem poder temporal absoluto – Pág.: 49-55. Edições Loyola. ISBN 85-15-01750-4. Embora Faus critique profundamente o poder temporal dos papas ("''Mais uma vez isso salienta um dos maiores inconvenientes do status político dos sucessores de Pedro''" - pág.: 64), ele também admite um papel secular positivo por parte dos papas ("''Não podemos negar que intervenções papais desse gênero evitaram mais de uma guerra na Europa''" - pág.: 65).</ref><ref>Jarrett, Bede (1913). "Papal Arbitration". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.</ref><ref group="კ">როგორიც იყო [[ახალი მსოფლიო]]ს [[კოლონიზაცია|კოლონიზაციის]] რეგულირება. იხილეთ [[ტორდესილასის ხელშეკრულება]].</ref>

1266 წელს, [[შარლ I ანჟუელი|შარლ ანჟუელი]], რომელიც პაპის სახელით [[ჰოენშტაუფენები|ჰოენშტაუფენებს]] ებრძოდა, სენატორად დაინიშნა. შარლმა დააარსა [[საპიენცის უნივერსიტეტი|საპიენცა]], რომის უნივერსიტეტი.<ref name=be21/> ამ პერიოდში გარდაიცვალა პაპი და კარდინალები, რომლებიც ვიტებროში იყვნენ შეკრებილები, მის შემცვლელზე ვერ შეთანხმდნენ. ამან ქალაქის მოსახელობის გაღიზიანება გამოიწვია. მათ სახურავი გადახადეს შენობას, სადაც მიმდინარეობდა შეკრება და დააპატიმრეს კარდინალები სანამ მათ ახალი პაპი არ აირჩიეს. ეს მოვლენები [[პაპის კონკლავი|კონკლავის]] დაარსების თარიღად მიიჩნევა.<ref name=be21/> ამავე პერიოდში რომი მნიშვნელოვნად დაზიანდა წარჩინებულ ოჯახებს: ანიბალდის, კაეტანის, კოლონას, ორსინისა და კონტის შორის მიმდინარე უწყვეტი ბრძოლების შედეგად. ეს ოჯახები, რომელთაც თავიანთი ციხესიმაგრეები უძველეს რომაულ ნაგებობებზე ააშენეს, ერთმანეთს პაპობის გასაკონტროლებლად ებრძოდნენ.<ref name=be21/>

პაპი [[ბონიფაციუს VIII]] იყო უკანასკნელი პაპი, რომელიც ეკლესიის საყოველთაო ძალაუფლებისათვის იბრძოდა. 1300 წელს შემოიღო საუკუნეების დამდეგის აღმნიშვნელი საიუბილეო წლების დღესასწაული, რის გამოც რომში მილიონობით [[პილიგრიმი]] ჩავიდა.<ref name=be21/> ბონიფაციუს VIII დამარცხდა საფრანგეთის მეფე [[ფილიპ IV (საფრანგეთი)|ფილიპ IV ლამაზთან]] კონფლიქტში, რომელმაც იგი ტყვედ წაიყვანა ავინიონში.<ref name=be21/> ამის შემდეგ აირჩიეს ახალი, საფრანგეთის ერთგული პაპი, ხოლო პაპის ტახტი რომიდან ავინიონში იქნა გადატანილი (1309–1377 წწ. იხ. ''[[პაპების ავინიონის ტყვეობა]]'').<ref name=be22>ბერტარელი (1925), გვ. 22</ref> ამ პერიოდის განმავლობაში, რომის მნიშვნელობა დაკნინდა, სანამ ძალაუფლება [[კოლა დი რიენცო]]ს ხელში არ აღმოჩნდა.<ref name=be22/> იდეალისტი და ანტიკურ რომზე შეყვარებული კოლა რომის იმპერიის აღორძინებაზე ოცნებობდა, თუმცა სახალხო ტრიბუნის ტიტულის მიღების შემდეგ მისი რეფორმები მოსახლეობამ არ მიიღო. საბოლოოდ იგი რომის მაცხოვრებლებმა მოკლეს. 1377 წელს პაპმა [[გრიგოლ XI]]-მ პაპის ტახტი კვლავ რომში გადმოიტანა, რის შემდეგაც ქალაქი კვლავ გახდა კათოლიკური ეკლესიის ცენტრი.<ref name=be22/> პაპის რომში დაბრუნებას მოჰყვა [[დიდი განხეთქილება]] (1378-1417 წწ.). მომდევნო ორმოცი წლის განმავლობაში, ქალაქი იქცა ბრძოლების ასპარეზად, რომელმაც დაანაწევრა ეკლესია და მნიშვნელოვნად შეარყია მისი ავტორიტეტი.<ref name=be22/>

=== ადრეული თანამედროვე პერიოდი ===
[[File:Tempietto di San Pietro in Montorio.jpg|thumb|left|''ტემპიეტო'' (სან-პიეტრო-ინ-მონტორიო), [[იტალიური რენესანსი]]ს არქიტექტურის შესანიშნავი მაგალითია.]]
1418 წელს [[კონსტანცის საეკლესიო კრება]]მ წერტილი დაუსვა [[დიდი განხეთქილება|დიდ განხეთქილებას]] და არჩეულ იქნა რომის ახალი პაპი [[მარტინ V]].<ref name=be22/> ამან რომს ხანგრძლივი მშვიდობა მოუტანა, რაც [[რენესანსი]]ს დაწყებით აღინიშნა.<ref name=be22/> რომის მმართველმა პაპებმა XVI საუკუნის პირველ ნახევრამდე, [[ნიკოლოზ V (პაპი)|ნიკოლოზ V-დან]], [[ვატიკანის ბიბლიოთეკა|ვატიკანის ბიბლიოთეკის]] დამაარსებლიდან, [[პიუს II]]-მდე, ჰუმანისტსა და ლიტერატორამდე, [[სიქსტუს IV]]-დან, მეომარი პაპიდან, [[ალექსანდრე VI (პაპი)|ალექსანდრე VI-მდე]], ამორალურ და ნეპოტისტ პიროვნებამდე, [[იულიუს II]]-დან, ჯარისკაცი და მეცენატიდან, [[ლეო X]]-მდე, რომელმაც ამ პერიოდს საკუთარი სახელი მისცა („ლეო X-ის საუკუნე“), ყველამ მიუძღვნა თავისი ენერგია მარადიული ქალაქის განდიდებასა და გალამაზებას თავიანთი ფონდის ძალითა და ხელოვნების მფარველობითა და მეცენატობით.<ref name=be22/> ამ პერიოდში [[იტალიური რენესანსი]]ს ცენტრმა [[ფლორენცია|ფლორენციიდან]] რომში გადაინაცვლა. მიმდინარეობდა ისეთი მასშტაბური სამუშაოები, როგორებიც იყო [[წმინდა პეტრეს ბაზილიკა|წმინდა პეტრეს ახალი ბაზილიკის]], [[სიქსტეს კაპელა|სიქსტეს კაპელისა]] და ''პონტე სისტოს'' (პირველი ხიდი მდინარე [[ტიბრი|ტიბრზე]] ანტიკური პერიოდის შემდეგ) მშენებლობა. თავიანთი გრანდიოზული მიზნების განსახორციელებლად პაპები იწვევდნენ იმ დროის საუკეთესო მხატვრებს, როგორებიც იყვნენ [[მიქელანჯელო ბუონაროტი|მიქელანჯელო]], [[პიეტრო პერუჯინო|პერუჯინო]], [[რაფაელი]], [[დომენიკო გირლანდაიო]], [[ლუკა სიგნორელი]], [[სანდრო ბოტიჩელი|ბოტიჩელი]] და [[კოზიმო როსელი]].

ეს პერიოდი, ასევე, სამარცხვინო იყო პაპების კორუფციის, ნეპოტიზმისა და [[სიმონია|სიმონიის]] გამო. პაპების კორუმპირებულობამ და მათი გრანდიოზული სამშენებლო პროექტებისათვის გამოყოფილმა დიდმა ხარჯებმა, გარკვეულწილად, ხელი შეუწყო [[რეფორმაცია|რეფორმაციისა]] და მოგვიანებით, საპასუხოდ, [[კონტრ-რეფორმაცია|კონტრ-რეფორმაციის]] დაწყებას. [[ალექსანდრე VI (პაპი)|ალექსანდრე VI-ის]] მსგავსი პაპები კარგად იყვნენ ცნობილნი თავიანთი აღვირახსნილი, ამორალური და ექსტრავაგანტური ცხოვრების გამო.<ref>{{cite web|url=http://www.nndb.com/people/159/000092880/ |title=პაპი ალექსანდრე VI |publisher=Nndb.com |accessdate=3 თებერვალი, 2010}}</ref> მიუხედავად ამისა, ასეთი ექსტრავაგანტური და მდიდარი პაპების პერიოდში რომი ხელოვნების, პოეზიის, მუსიკის, ლიტერატურის, განათლებისა და კულტურის ცენტრად ჩამოყალიბდა. რომი კონკურენციას უწევდა სხვა წამყვან ევროპულ ქალაქებს სიმდიდრეში, სიდიადეში, ხელოვნებაში, განათლებასა და არქიტექტურაში. [[რენესანსი]]ს პერიოდში შეიცვალა რომის იერსახე ისეთი ნამუშევრებით, როგორიცაა მიქელანჯელოს პიეტა და ბორჯიას აპარტამენტების ფრესკები. რომმა ბრწყინვალების მწვერვალს მიაღწია პაპ [[იულიუს II]]-ისა და მისი მემკვიდრეების, [[ლეო X]]-ისა და [[კლიმენტ VII]]-ის (ორივე [[მედიჩი (დინასტია)|მედიჩის ოჯახის]] წარმომადგენელი) დროს.

ამ ოცწლიან პერიოდში რომი გახდა ხელოვნების ერთ-ერთი უდიდესი ცენტრი მსოფლიოში. [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე დიდის]] მიერ აგებული წმინდა პეტრეს ძველი ბაზილიკა<ref>{{cite web |url=http://www.newadvent.org/cathen/13369b.htm |work=კათოლიკური ენციკლოპედია |title=წმინდა პეტრეს ბაზილიკა |publisher=Newadvent.org |date=1 თებერვალი, 1912 |accessdate=3 თებერვალი, 2010}}</ref> დაანგრიეს და დაიწყეს ახლის მშენებლობა. ქალაქი მასპინძლობდა ისეთ ხელოვანებს, როგორებიც იყვნენ რიდოლფო გირლანდაიო, [[პიეტრო პერუჯინო]], [[სანდრო ბოტიჩელი]], დონატო ბრამანტე, რომლებმაც ააგეს სან-პიეტრო-ინ-მონტორიოს ტაძარი და შეიმუშავეს ვატიკანის განახლების გრანდიოზული გეგმა. [[რაფაელი|რაფაელმა]], რომელიც რომში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი იტალიელი მხატვარი გახდა, შექმნა ფრესკები ვილა ფარნეზინაში, რაფაელის ოთახებში ([[აპოსტოლური სასახლე|აპოსტოლურ სასახლეში]]), ასევე, მრავალი ცნობილი ფერწერული ნამუშევარი. [[მიქელანჯელო ბუონაროტი|მიქელანჯელომ]] დაიწყო [[სიქსტეს კაპელა|სიქსტეს კაპელის]] ჭერის გაფორმება და შექმნა [[მოსე]]ს ცნობილი ქანდაკება [[იულიუს II]]-ის საფლავისათვის. რომმა დაკარგა თავისი რელიგიური ხასიათის ნაწილი ნამდვილ რენესანსულ ქალაქად ჩამოყალიბებით დიდი რაოდენობით პოპულარული დღესასწაულის, ცხენების რბოლების, პარტიების, ინტრიგებისა და სკანდალების თანხლებით.
[[ფაილი:Lightmatter Sistine Chapel ceiling.jpg|მინიატიურა|მარჯვნივ|[[მიქელანჯელო ბუონაროტი|მიქელანჯელოს]] მიერ მოხატული [[სიქსტეს კაპელა|სიქსტეს კაპელის]] ჭერი.]]
ქალაქის ეკონომიკა საკმაოდ ძლიერი იყო. რომში იმყოფებოდა რამდენიმე ტოსკანელი ბანკირი, მათ შორის რაფაელის მეგობარი და ხელოვნების მეცენატი აგოსტინო ჩიჯი. ადრეულ ასაკში სიკვდილამდე, რაფაელმა, ასევე, ხელი შეუწყო უძველესი ნანგრევების შენარჩუნებას. ევროპაში საფრანგეთსა და ესპანეთს შორის მიმდინარე ბრძოლებმა გამოიწვია რომის პირველი გაძარცვა ბოლო ათას წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. 1527 წელს, იმპერატორ [[კარლ V]]-ის ლანდსკნეხტებმა ქალაქი აიღეს, რამაც დასასრულამდე მიიყვანა რენესანსის ოქროს ხანა რომში.<ref name=be22/>

1545 წელს ტრიენტის კრების გახსნით ეკლესიამ დაიწყო კონტრ-რეფორმაცია, როგორც საპასუხო ნაბიჯი [[რეფორმაცია|რეფორმაციის]] კითხვებზე ეკლესიის ავტორიტეტზე სულიერ და მმართველობის საკითხებში. [[პიუს IV]]-დან [[სიქსტუს V]]-მდე პაპების პერიოდში რომი რეფორმირებული კათოლიციზმის ცენტრად იქცა და შეივსო ახალი ძეგლებით, რითაც აღინიშნა პაპების აღდგენილი სიდიადე.<ref name=be23>ბერტარელი (1925), გვ. 23</ref> XVII და ადრეული XVIII საუკუნის პაპებმა და კარდინალებმა ქალაქის ლანდშაფტი ბაროკოს შენობებით გაამდიდრეს.<ref name=be23/>
[[File:1652 Merian Panoramic View or Map of Rome, Italy - Geographicus - Roma-merian-1642.jpg|left|thumb|რომი 1642 წელს.]]
ეს პერიოდი ხასიათდება კიდევ ერთი პროტექციონისტული ურთიერთობებით: ახალ წარჩინებულ ოჯახებს (ბარბერინი, პამფილი, ჩიჯი, როსპიგლიოსი, ალტიერი, ოდესკალჩი) მფარველობდნენ მათ მიერ მხარდაჭერილი პაპები, რომლებიც მათი ნათესავებისათვის აგებდნენ ბაროკოს დიდებულ შენობებს.<ref name=be23/> [[განმანათლებლობა|განმანათლებლობის]] პერიოდში ახალმა იდეებმა მარადიულ ქალაქამდეც მიაღწია, სადაც პაპები მხარს უჭერდნენ არქეოლოგიურ კვლევებსა და ხალხის ცხოვრების დონის გაუმჯობესებას.<ref name=be22/> მიუხედავად ამისა, კონტრ-რეფორმაციის პერიოდში ყველაფერი ეკლესიის სასარგებლოდ არ წარიმართა. იგი უპირისპირდებოდა ევროპის სახელმწიფოთა ანტიეკლესიურ პოლიტიკას, თუმცა ამ ბრძოლაში წარმატებებს ვერ მიაღწია, ამ მხრივ ეკლესიის ყველაზე მნიშვნელოვანი უკანდახევა, ალბათ, 1773 წელს მოხდა, როდესაც პაპი [[კლიმენტ XIV]] იძულებული გახდა იეზუიტთა ორდენისათვის საერო უფლებამოსილებები ჩამოერთმია.<ref name=be22/>

=== XIX-XX საუკუნეები ===
პაპების მმართველობას ხელი შეუშალა ხანმოკლე რომის რესპუბლიკამ (1798-1800 წწ.), რომელიც [[საფრანგეთის რევოლუცია|საფრანგეთის რევოლუციის]] შედეგად შეიქმნა. პაპის ოლქი აღდგა 1800 წლის ივნისში, თუმცა [[ნაპოლეონ ბონაპარტი|ნაპოლეონის]] მმართველობისას რომი ანიქსირებულ იქნა, როგორც [[საფრანგეთის პირველი იმპერია|საფრანგეთის იმპერიის]] დეპარტამენტი: თავდაპირველად როგორც ''ტიბრის დეპარტამენტი'' (1808-1810 წწ.), ხოლო შემდეგ როგორც ''რომის დეპარტამენტი'' (1810-1814 წწ.). 1814 წელს, ნაპოლეონის მარცხის შემდეგ, [[ვენის კონგრესი]]ს საშუალებით აღდგა პაპის ოლქი.

1849 წელს კიდევ ერთი რომის რესპუბლიკა ჩამოყალიბდა [[1848 წლის რევოლუციები]]ს ფარგლებში. ორი ყველაზე გავლენიანი პიროვნება [[იტალიის გაერთიანება|იტალიის გაერთიანების]] საკითხში — [[ჯუზეპე მაძინი]] და [[ჯუზეპე გარიბალდი]] იბრძოდნენ ამ ხანმოკლე რესპუბლიკისათვის.
[[File:Breccia di Porta Pia Ademollo.jpg|thumb|იტალიელი ჯარისკაცები შედიან რომში 1870 წლის 20 სექტემბერს.]]
მოგვიანებით, რომი გახდა იტალიის გაერთიანების იმედების ეპიცენტრი, რამდენადაც მთელი დანარჩენი იტალია უკვე გაერთიანებული იყო, როგორც [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფო]] დროებითი დედაქალაქით [[ფლორენცია]]ში. 1861 წელს რომი იტალიის დედაქალაქად გამოცხადდა, მიუხედავად იმისა რომ იგი კვლავ პაპის მმართველობის ქვეშ რჩებოდა. 1860 წლიდან, [[ნაპოლეონ III]]-ის საგარეო პოლიტიკის წყალობით, პაპის ოლქის უკანასკნელი ნარჩენები ფრანგული დაცვის ქვეშ აღმოჩნდა. 1870 წელს, [[საფრანგეთ-პრუსიის ომი]]ს მსვლელობისას, იტალიელმა ჯარისკაცებმა მოახერხეს პორტა-პიას მახლობლად დაცვის გარღვევა და ქალაქში შევიდნენ. ამის შემდეგ, პაპმა [[პიუს IX]]-მ თავი ვატიკანის პატიმრად გამოაცხადა. 1871 წელს იტალიის დედაქალაქი საბოლოოდ გადავიდა ფლორენციიდან რომში.<ref>{{cite web |url=http://www.newadvent.org/cathen/12134b.htm |work=კათოლიკური ენციკლოპედია |title=პაპი პიუს IX |publisher=Newadvent.org |accessdate=3 თებერვალი, 2010}}</ref>

[[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დასრულების შემდეგ რომი [[ბენიტო მუსოლინი]]ს [[ფაშიზმი|ფაშისტური]] რეჟიმის დამყარების მოწმე გახდა. [[1922]] წელს მუსოლინიმ ქალაქში მარშით გაიარა, სადაც ახალი იმპერიის დაარსებისა და ფაშისტურ გერმანიასთან ალიანსის შექმნის შესახებ გააკეთა განცხადება. მუსოლინის განკარგულებით დაანგრიეს ქალაქის ცენტრის დიდი ნაწილი, რათა შესაძლებელი გამხდარიყო ფართო ქუჩებისა და მოედნების აგება ფაშისტური რეჟიმისა და კლასიკური რომის აღმავლობის აღსანიშნავად.<ref>{{cite book|last1=Cederna|first1=Antonio|title=Mussolini urbanista|date=1979|publisher=Laterza|location=Bari|pages=passim|language=Italian}}</ref> ეს პერიოდი მოსახლეობის სწრაფი ზრდით გამოირჩევა, როდესაც ქალაქის მოსახლეობამ მილიონს გადააჭარბა. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს მიმდინარეობისას, მისი ხელოვნებისა და ვატიკანის საგანძურის წყალობით რომი, ძირითადად, გადაურჩა სხვა ევროპული ქალაქების ტრგიკულ ბედს, თუმცა, 1943 წლის 19 ივლისს ამერიკულ-ბრიტანულმა ძალებმა დაბომბეს სან-ლორენცოს რაიონი, რის შედეგადაც დაიღუპა დაახლოებით 3 000 ადამიანი, ხოლო 11 000 დაიჭრა. მუსოლინის დამხობისა და იტალიის ზავის დადების შემდეგ, 1943 წლის 8 სექტემბერს, გერმანელებმა მოახდინეს რომის ოკუპაცია და ის ღია ქალაქად გამოაცხადეს და ასევე დარჩა 1944 წლის 4 ივნისს მის გათავისუფლებამდე.

ომის დასრულების შემდეგ რომი ისევ აღორძინებას იწყებს, როგორც იტალიის ომისშემდგომი მოდერნიზაციისა და „იტალიის ეკონომიკური სასწაულის“ ფლაგმანი.

[[1950]]-[[1960]]-იან წლებში რომი ხდება მოდური ქალაქი და ისეთი კლასიკური ფილმების გადასაღები მოედანი, როგორებიცაა [[ბენ-ჰური (1959 წლის ფილმი)|ბენ-ჰური]], [[რომაული არდადეგები]], [[ტკბილი ცხოვრება]] და სხვა. ამ წლებს „ტკბილი ცხოვრება“ (la dolce vita) ეწოდება. მოსახლეობის ზრდის ტენდენცია რომს [[1980]]-იანი წლების შუა ხანებამდე მოჰყვა, როდესაც კომუნის მოსახლეობამ 2 800 000-ს მიაღწია, შემდგომ მოსახლეობამ თანდათან გარეუბნებში იწყო გადასვლა. 80-იან წლებში რომი მეტად „გადაჭედილი“ ქალაქი იყო გართულებული მგზავრობითა და უსუფთაო ჰაერით, რაც მოსახლეობის უკმაყოფილებას იწვევდა.

უკანასკნელ წლებში ქალაქის მოსახლეობა ისევ იზრდება, ოღონდ, ძირითადად, უცხო ქვეყნებიდან ჩასული ემიგრანტების ხარჯზე.

== მთავრობა ==
=== ადგილობრივი მთავრობა ===
[[File:Piazza del Campidoglio.jpg|thumb|პალაცო სენატორიო, რომის მერია.]]
რომი წარმოადგენს სპეციალურ კომუნას სახელწოდებით „''რომა კაპიტალე''“ ({{lang-it|Roma Capitale}})<ref>{{cite web|url=http://www.comune.roma.it/wps/portal/pcr?contentId=NEW151061&jp_pagecode=newsview.wp&ahew=contentId:jp_pagecode|title=Roma diventa Capitale|accessdate=6 მარტი, 2012|language=Italian}}</ref> და უდიდესია როგორც მოსახლეობის, ისე ფართობის მიხედვით იტალიის 8 101 კომუნას შორის. ქალაქს ხელმძღვანელობს მერი (ახლანდელი მერია იგნაზიო მარინო) და საკრებულო. კომუნის ხელმძღვანელობა განთავსებულია ''პალაცო სენატორიოში'', [[კაპიტოლიუმის ბორცვი|კაპიტოლიუმის ბორცვზე]], ქალაქის მთავრობის ისტორიული ადგილსამყოფლის ადგილას. ადგილობრივი მთავრობა ხშირად მოიხსენიება ბორცვის იტალიური სახელით — „''კამპიდოლიო''“-თი ({{lang-it|Campidoglio}}).

==== ადმინისტრაციული და ისტორიული დაყოფა ====
[[File:Roma - Municipi numerata.png|thumb|left|რომის მუნიციპიოები.]]
1972 წლიდან ქალაქი დაიყო ადმინისტრაციულ ტერიტორიებად — მუნიციპიოებად ({{lang-it|municipio}}) (2001 წლამდე ერქვათ კირკოსკრიციონები ({{lang-it|circoscrizioni}})). ისინი შეიქმნენ ადმინისტრაციული მიზეზით — ქალაქის დეცენტრალიზაციის გასაზრდელად. თითოეულ მუნიციპიოს მართავს პრეზიდენტი და ოთხი წევრისაგან შემდგარი საბჭო, რომელსაც მაცხოვრებლები ხუთ წლში ერთხელ ირჩევენ. მუნიციპიოები ხშირად კვეთენ ქალაქის ტრადიციულ, არაადმინისტრაციულ ერთეულებს.

თავდაპირველად არსებობდა 20 მუნიციპიო, შემდეგ 19.<ref group="კ">1992 წელს, რეფერენდუმის შედეგად, XIX კირკოსკრიციონე გახდა ფიუმიჩინოს კომუნა.</ref> 2013 წელს მათი რაოდენობა 15-მდე შემცირდა.<ref>{{cite news|title=Roma, sì all'accorpamento dei municipi: il Consiglio li riduce da 19 a 15|url=http://www.ilmessaggero.it/roma/campidoglio/roma_municipi_accorpamento_consiglio_s_riduzione/notizie/257651.shtml|accessdate=13 მარტი, 2013|newspaper=Il Messaggero|date=11 მარტი, 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130316064219/http://www.ilmessaggero.it/roma/campidoglio/roma_municipi_accorpamento_consiglio_s_riduzione/notizie/257651.shtml|archivedate=2013-03-16}}</ref>

რომი, ასევე, იყოფა სხვადასხვა სახის არაადმინისტრაციულ ერთეულად. ისტორიული ცენტრი დაყოფილია 22 რაიონად, რომლებიც [[ავრელიანეს კედელი|ავრელიანეს კედლის]] შიგნით მდებარეობენ პრატისა და ბორგოს გარდა.

ეს სისტემა სათავეს ანტიკური რომის რეგიონებიდან იღებს, რომლებიც შუა საუკუნეებში რაიონებად ჩამოყალიბდნენ.<ref>{{cite web|url=http://www.romeartlover.it/Rioni.html |title=The "Rioni" of Rome |publisher=Romeartlover.it |accessdate=3 February 2010}}</ref> [[რენესანსი]]ს ეპოქაში, პაპ [[სიქსტუს V]]-ის დროს მათმა რიცხვმა კვლავ 14-ს მიაღწია, ხოლო მათი საზღვრები საბოლოოდ 1743 წელს, [[ბენედიქტე XIV]]-ის დროს დადგინდა.

ქალაქის ახალი ადმინისტრაციული დაყოფა ნაპოლეონის დროს ეფემერული იყო და 1870 წლამდე, როდესაც რომი იტალიის დედაქალაქი გახდა, ქალაქის ორგანიზებაში გააზრებული ცვლილებები არ ყოფილა. ახალ დედაქალაქში დაიწყო როგორც ურბანიზაციური, ისე დემოგრაფიული აფეთქება როგორც ავრელიანეს კედლებს შიგნით, ისე მის გარეთ. 1874 წელს შეიქმნა მე-15, ესკვილინის რაიონი ახლად ურბანიზებულ მონტის ზონაში. XX საუკუნის დასაწყისში შეიქმნენ დანარჩენი რაიონებიც (უკანასკნელი მათგანი — პრატი, 1921 წელს შეიქმნა და ერთადერთია, რომელიც პაპ [[ურბან VIII]]-ის კედლებს გარეთ მდებარეობს). ამის შემდეგ, ქალაქის ახალი ადმინისტრაციული ერთეულების აღსანიშნავად გამოიყენებოდა სახელი „''კუარტიერე''“ ({{lang-it|quartiere}}). დღეს ყველა რაიონი პირველი მუნიციპიოს შემადგენლობაში შედის, რომელიც, შესაბამისად, მთლიანად ემთხვევა ისტორიულ ქალაქს (Centro Storico).

=== მეტროპოლიური და რეგიონალური მთავრობა ===
რომი არის ქალაქ რომის მეტროპოლიის ძირითადი ქალაქი 2015 წლის 1 იანვრიდან. მეტროპოლიურმა ქალაქმა ჩაანაცვლა ძველი, [[რომის პროვინცია]], რომელიც მოიცავდა ქალაქის მეტროპოლიურ არეალსა და ვრცელდებოდა უფრო ჩრდილოეთით, ქალაქ ჩივიტავეკიამდე. რომის მეტროპოლიური ქალაქი იტალიაში უდიდესია ფართობის მიხედვით. 5 352 კმ²-იანი ფართობით იგი თითქმის [[ლიგურია|ლიგურიის რეგიონის]] ტოლია. გარდა ამისა, რომი არის [[ლაციო]]ს რეგიონის ადმინისტრაციული ცენტრი.

=== ეროვნული მთავრობა ===
რომი არის იტალიის ეროვნული დედაქალაქი და [[იტალიის პოლიტიკური სისტემა|იტალიის მთავრობის]] ადგილსამყოფელი. [[იტალიის პრეზიდენტი]]ს, [[იტალიის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრის]], პარლამენტის ორივე პალატისა და საკონსტუტიციო სასამართლოს ოფიციალური რეზიდენციები რომის ისტორიულ ცენტრში მდებარეობს, ხოლო სამინისტროები ქალაქის ირგვლივაა განთავსებული.

== გეოგრაფია ==
{{wide image|View from Stpeters bottomcropped.jpg|1200px|<center>რომის ხედი [[წმინდა პეტრეს ბაზილიკა|წმინდა პეტრეს ბაზილიკის]] გუმბათიდან.</center>}}
[[File:Rome, Italy.JPG|thumb|რომი, ხედი კოსმოსიდან, 2002]]
=== მდებარეობა ===
რომი მდებარეობს [[ლაციო]]ს რეგიონში, ცენტრალურ იტალიაში, მდინარე [[ტიბრი|ტიბრზე]] ({{lang-it|Tevere}}). მეფეთა მიერ აგებული რომი გაშენებული იყო შვიდ ([[ავენტინის ბორცვი]], [[ცელიუსის ბორცვი]], [[კაპიტოლიუმის ბორცვი]], [[ესკვილინის ბორცვი]], [[პალატინის ბორცვი]], [[კვირინალის ბორცვი]], [[ვიმინალის ბორცვი]]) ბორცვზე. თანამედროვე რომს, ასევე, კვეთს სხვა მდინარეც — [[ანიენი]], რომელიც მდინარე ტიბრს ქალაქის ისტორიული ცენტრიდან ჩრდილოეთით უერთდება.

ქალაქის ცენტრი დაახლოებით 24 კმ-ითაა დაშორებული [[ტირენიის ზღვა|ტირენიის ზღვიდან]], თუმცა ქალაქის ტერიტორია სანაპირომდე ვრცელდება, სადაც სამხრეთ-დასავლეთი დასახლება — ოსტია მდებარეობს. სიმაღლე ზღვის დონიდან ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში მერყეობს 13 მეტრიდან ([[პანთეონი]]ს ტერიტორია) 139 მეტრამდე ([[მონტე-მარიო]]).<ref>
{{cite book
 |last1=Ravaglioli |first1=Armando
 |title=Roma anno 2750 ab Urbe condita
 |publisher=Tascabili Economici Newton
 |year=1997
 |location=რომი
 |language=იტალიური
 |isbn=88-8183-670-X
}}</ref> რომის ''კომუნის'' საერთო ფართობია დაახლოებით 1 285 კმ², რომელიც მრავალ მწვანე არეალსაც მოიცავს.

=== ტოპოგრაფია === 
[[File:Satellite view of Rome 2001.jpg|thumb|რომი, ხედი თანამგზავრიდან.]]
რომის მთელი ისტორიის განმავლობაში ურბანულ არეალად მიიჩნეოდა ქალაქის კედლების შიგნით არსებული ტერიტორია. თავდაპირველად, იგი წარმოადგენდა სერვიანეს კედლებს, რომელიც ქალაქში [[გალები]]ს შეჭრიდან ([[ძვ. წ. 390]] წ.) 12 წლის შემდეგ ააგეს. კედლები, ყველაზე მეტად, მოიცავდა [[ესკვილინის ბორცვი|ესკვილინისა]] და [[ცელიუსის ბორცვი|ცელიუსის]] ბორცვებს, ისევე, როგორც დანარჩენ ხუთს. მოგვიანებით, ქალაქი სერვიანეს კედლების გარეთაც გაფართოვდა, თუმცა ახალი კედლები თითქმის 700 წლის განმავლობაში არ აშენებულა, სანამ ახ. წ. 270 წელს იმპერატორმა [[ავრელიანე]]მ [[ავრელიანეს კედელი|ავრელიანეს კედლის]] მშენებლობა არ დაიწყო. კედლის სიგრძე 19 კილომეტრი იყო და კვლავ არსებობდა XIX საუკუნეში, როდესაც [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფოს]] ჯარებს 1870 წელს ქალაქში შესასვლელად მისი დარღვევა მოუხდათ. რომის ურბანულ ტერიტორიას ორად ყოფს ავტოსტრადა A90, რომელიც  1962 წელს დასრულდა და ქალაქის ცენტრიდან დაწყებული, დაახლოებით, 10 კმ-იანი რადიუსის მქონე წრის ფორმა აქვს. მისი დასრულების შემდეგ, დასახლებული არეალის უდიდესი ნაწილი ავტოსტრადის შიგნით მოექცა (რამდენიმე გამონაკლისთაგან ერთ-ერთი იყო ყოფილი სოფელი ოსტია, რომელიც [[ტირენიის ზღვა|ტირენიის ზღვის]] სანაპიროზე მდებარეობს), თუმცა ამასობაში აშენდა საცხოვრებელი კვარტლები, რომლებიც ავტოსტრადის გარეთ 20 კილომეტრზე ვრცელდება.

კომუნის ფართობი A90-ის შიგნით მოქცეულ ტერიტორიაზე სამჯერ მეტია და ექვსჯერ აღემატება [[მილანი]]სა და [[ნეაპოლი]]ს მეტროპოლიების ფართობებს. კომუნა, ასევე, მოიცავს მნიშვნელოვანი ფართობის დაჭაობებულ მიწას, რომელიც გამოუსადეგარია როგორც ურბანული განვითარების, ისე სოფლის მეურნეობისათვის. შედეგად, კომუნის სიმჭიდროვე მაღალი არაა, რადგან იგი მოიცავს როგორც ძალზე მაღალურბანიზებულ არეალებს, ისე პარკებს, ნაკრძალებსა და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ტერიტორიებს.

==კლიმატი==
რომს ახასიათებს ხმელთაშუაზღვიური კლიმატი ([[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია]]: ''Csa''),<ref>{{cite web
|url=http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/
|title=World Map of Köppen−Geiger Climate Classification}}</ref> გრილი, ნოტიო ზამთრითა და ცხელი, მშრალი ზაფხულით.

ქალაქის საშუალო წლიური ტემპერატურა აღემატება 20&nbsp;°C-ს დღისით და 10&nbsp;°C-ს ღამით. ყველაზე ცივ თვეში — იანვარში, საშუალო ტემპერატურაა 12&nbsp;°C დღისით და 3&nbsp;°C ღამით. ყველაზე ცხელ თვეებში — ივლისსა და აგვისტოში, საშუალო ტემპერატურაა 30&nbsp;°C დღისით და 18&nbsp;°C ღამით.

დეკემბერი, იანვარი და თებერვალი ყველაზე ცივი თვეებია. ამ დროს საშუალო ტემპერატურაა დაახლოებით 12,5&nbsp;°C დღისით და 3,6&nbsp;°C ღამით. ტემპერატურა, ძირითადად, მერყეობს 10&nbsp;°C-დან 15&nbsp;°C-მდე დღისით და 3&nbsp;°C-დან 5&nbsp;°C-მდე ღამით. დიდთოვლობა იშვიათია, თუმცა არა უჩვეულო. მცირე რაოდენობით თოვლი თითქმის ყოველ ზამთარს მოდის, ძირითადად, დაგროვების გარეშე. დიდთოვლობა ხდება ყოველ 20 ან 25 წელში ერთხელ (უკანასკნელი დიდთოვლობა დაფიქსირდა 2012 წელს).<ref>{{cite web|url=http://www.meteo-net.it/articoli/storiconeve.aspx|title=Storia della neve a Roma|accessdate=2 October 2014|archivedate=27 ივლისი 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130727130551/http://www.meteo-net.it/articoli/storiconeve.aspx}}</ref>

საშუალო ფარდობითი ტენიანობაა 75%. წლის განმავლობაში იცვლება 72%-დან (ივლისში) 77%-მდე (ნოემბერში). ზღვის ტემპერატურა მერყეობს დაბალი 13&nbsp;°C-დან თებერვალსა და მარტში მაღალ 24&nbsp;°C-მდე აგვისტოში.<ref name="sea temp">[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Rome+Area-ebene_rid-id_219.html Rome Climate] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100427143802/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Rome+Area-ebene_rid-id_219.html |date=2010-04-27 }}. Retrieved 9 August 2012</ref>
{{clear}}<!--Infobox begins-->{{ინფოდაფა ამინდი (ინგლისური)
|location= რომის ჩამპინოს აეროპორტი <small>(altitude: 105 m sl, 13 km south-east from Colosseum [http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?pagename=Rome_Ciampino_Airport&params=41_47_58_N_012_35_50_E_type:airport_region:IT&title=Rome+Ciampino+Airport satellite view])</small>
|metric first= yes
|single line= yes
|Jan high C= 11.9
|Feb high C= 13.0
|Mar high C= 15.2
|Apr high C= 17.7
|May high C= 22.8
|Jun high C= 26.9
|Jul high C= 30.3
|Aug high C= 30.6
|Sep high C= 26.5
|Oct high C= 21.4
|Nov high C= 15.9
|Dec high C= 12.6
|year high C= 20.4
|Jan mean C= 7.5
|Feb mean C= 8.2
|Mar mean C= 10.2
|Apr mean C= 12.6
|May mean C= 17.2
|Jun mean C= 21.1
|Jul mean C= 24.1
|Aug mean C= 24.5
|Sep mean C= 20.8
|Oct mean C= 16.4
|Nov mean C= 11.4
|Dec mean C= 8.4
|year mean C= 15.2
|Jan low C= 3.1
|Feb low C= 3.5
|Mar low C= 5.2
|Apr low C= 7.5
|May low C= 11.6
|Jun low C= 15.3
|Jul low C= 18.0
|Aug low C= 18.3
|Sep low C= 15.2
|Oct low C= 11.3
|Nov low C= 6.9
|Dec low C= 4.2
|year low C= 10.0
|Jan precipitation mm= 66.9
|Feb precipitation mm= 73.3
|Mar precipitation mm= 57.8
|Apr precipitation mm= 80.5
|May precipitation mm= 52.8
|Jun precipitation mm= 34.0
|Jul precipitation mm= 19.2
|Aug precipitation mm= 36.8
|Sep precipitation mm= 73.3
|Oct precipitation mm= 113.3
|Nov precipitation mm= 115.4
|Dec precipitation mm= 81.0
|year precipitation mm= 804.3
|Jan precipitation days= 7.0
|Feb precipitation days= 7.6
|Mar precipitation days= 7.6
|Apr precipitation days= 9.2
|May precipitation days= 6.2
|Jun precipitation days= 4.3
|Jul precipitation days= 2.1
|Aug precipitation days= 3.3
|Sep precipitation days= 6.2
|Oct precipitation days= 8.2
|Nov precipitation days= 9.7
|Dec precipitation days= 8.0
|year precipitation days= 79.4
|unit precipitation days = 1&nbsp;mm
|Jan sun= 120.9
|Feb sun= 132.8
|Mar sun= 167.4
|Apr sun= 201.0
|May sun= 263.5
|Jun sun= 285.0
|Jul sun= 331.7
|Aug sun= 297.6
|Sep sun= 237.0
|Oct sun= 195.3
|Nov sun= 129.0
|Dec sun= 111.6
|year sun= 2472.8
|source 1= Servizio Meteorologico,<ref name=ServizioMeteorologico1>[http://clima.meteoam.it/AtlanteClimatico/pdf/(239)Roma%20Ciampino.pdf Tabelle climatiche 1971–2000 della stazione meteorologica di Roma-Ciampino Ponente dall'Atlante Climatico 1971–2000] – Servizio Meteorologico dell'Aeronautica Militare</ref> data of sunshine hours<ref>{{cite web
 |url=http://clima.meteoam.it/web_clima_sysman/Clino6190/CLINO239.txt
 |title=Visualizzazione tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Roma Ciampino |accessdate=13 June 2011}}</ref>
|date=April 2012}}
{{ინფოდაფა ამინდი (ინგლისური)
|collapsed= yes
|location= ლეონარდო და ვინჩის სახელობის საერთაშორისო აეროპორტი <small>(altitude: 15 m sl, 23 km west from Colosseum, near sea [http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?pagename=Leonardo_da_Vinci-Fiumicino_Airport&params=41_48_01_N_012_14_20_E_type:airport_region:IT-RM satellite view])</small>
|metric first= yes
|single line= yes
|Jan high C= 13.4
|Feb high C= 13.9
|Mar high C= 15.6
|Apr high C= 17.8
|May high C= 22.2
|Jun high C= 25.9
|Jul high C= 28.8
|Aug high C= 29.4
|Sep high C= 26.2
|Oct high C= 22.1
|Nov high C= 17.2
|Dec high C= 14.2
|year high C= 20.6
|Jan mean C= 8.6
|Feb mean C= 9.0
|Mar mean C= 10.7
|Apr mean C= 12.9
|May mean C= 17.1
|Jun mean C= 20.8
|Jul mean C= 23.6
|Aug mean C= 24.1
|Sep mean C= 21.1
|Oct mean C= 17.1
|Nov mean C= 12.4
|Dec mean C= 9.6
|year mean C= 15.6
|Jan low C= 3.8
|Feb low C= 4.1
|Mar low C= 5.7
|Apr low C= 8.0
|May low C= 11.9
|Jun low C= 15.6
|Jul low C= 18.3
|Aug low C= 18.8
|Sep low C= 16.0
|Oct low C= 12.1
|Nov low C= 7.7
|Dec low C= 5.0
|year low C= 10.6
|Jan precipitation mm= 66.8
|Feb precipitation mm= 73.3
|Mar precipitation mm= 56.9
|Apr precipitation mm= 68.2
|May precipitation mm= 42.2
|Jun precipitation mm= 19.4
|Jul precipitation mm= 14.8
|Aug precipitation mm= 30.1
|Sep precipitation mm= 69.7
|Oct precipitation mm= 114.2
|Nov precipitation mm= 102.6
|Dec precipitation mm= 82.5
|year precipitation mm= 740.7
|Jan precipitation days= 8.2
|Feb precipitation days= 8.0
|Mar precipitation days= 7.1
|Apr precipitation days= 7.9
|May precipitation days= 4.2
|Jun precipitation days= 2.8
|Jul precipitation days= 1.5
|Aug precipitation days= 2.7
|Sep precipitation days= 5.1
|Oct precipitation days= 7.2
|Nov precipitation days= 9.2
|Dec precipitation days= 7.9
|year precipitation days= 71.8
|unit precipitation days = 1&nbsp;mm
|source 1= Servizio Meteorologico<ref name=ServizioMeteorologico2>[http://clima.meteoam.it/AtlanteClimatico/pdf/(242)Roma%20Fiumicino.pdf Tabelle climatiche 1971–2000 della stazione meteorologica di Roma-Fiumicino Ponente dall'Atlante Climatico 1971–2000] – Servizio Meteorologico dell'Aeronautica Militare</ref>
|date=April 2012}}
{{ინფოდაფა ამინდი (ინგლისური)
|location= რომის ურბეს აეროპორტი <small>(altitude: 24 m sl, 7 km north from Colosseum [http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?pagename=Rome_Urbe_Airport&params=41.9519_N_12.4989_E_dim:10000_region:IT-RM_type:airport satellite view])</small>
|metric first= Yes
|single line= Yes
|collapsed = Yes
|Jan high C= 12.6
|Feb high C= 14.0
|Mar high C= 16.5
|Apr high C= 18.9
|May high C= 23.9
|Jun high C= 28.1
|Jul high C= 31.5
|Aug high C= 31.7
|Sep high C= 27.5
|Oct high C= 22.4
|Nov high C= 16.5
|Dec high C= 13.2
|year high C= 21.4
|Jan mean C= 7.4
|Feb mean C= 8.4
|Mar mean C= 10.4
|Apr mean C= 12.9
|May mean C= 17.3
|Jun mean C= 21.2
|Jul mean C= 24.2
|Aug mean C= 24.5
|Sep mean C= 20.9
|Oct mean C= 16.4
|Nov mean C= 11.2
|Dec mean C= 8.2
|year mean C= 15.3
|Jan low C= 2.1
|Feb low C= 2.7
|Mar low C= 4.3
|Apr low C= 6.8
|May low C= 10.8
|Jun low C= 14.3
|Jul low C= 16.9
|Aug low C= 17.3
|Sep low C= 14.3
|Oct low C= 10.5
|Nov low C= 5.8
|Dec low C= 3.1
|year low C= 9.1
|Jan precipitation mm= 69.5
|Feb precipitation mm= 75.8
|Mar precipitation mm= 59.0
|Apr precipitation mm= 76.2
|May precipitation mm= 49.1
|Jun precipitation mm= 40.7
|Jul precipitation mm= 21.0
|Aug precipitation mm= 34.1
|Sep precipitation mm= 71.8
|Oct precipitation mm= 107.0
|Nov precipitation mm= 109.9
|Dec precipitation mm= 84.4
|year precipitation mm= 798.5
|Jan precipitation days= 7.6
|Feb precipitation days= 7.4
|Mar precipitation days= 7.8
|Apr precipitation days= 8.8
|May precipitation days= 5.6
|Jun precipitation days= 4.1
|Jul precipitation days= 2.3
|Aug precipitation days= 3.2
|Sep precipitation days= 5.6
|Oct precipitation days= 7.7
|Nov precipitation days= 9.1
|Dec precipitation days= 8.5
|year precipitation days= 77.7
|unit precipitation days = 1&nbsp;mm
|source 1= Servizio Meteorologico<ref name=ServizioMeteorologico3>[http://clima.meteoam.it/AtlanteClimatico/pdf/(235)Roma%20Urbe.pdf Tabelle climatiche 1971–2000 della stazione meteorologica di Roma-Urbe Ponente dall'Atlante Climatico 1971–2000] – Servizio Meteorologico dell'Aeronautica Militare</ref>
|date=April 2012}}<!--Infobox ends-->

== დემოგრაფია ==
{{მთავარი|იტალიის დემოგრაფია}}
{{მოსახლეობის ისტორიული რაოდენობა
|type=
|footnote= Source: [[National Institute of Statistics (Italy)|ISTAT]], 2001
|1861 |194500
|1871 |212432
|1881 |273952
|1901 |422411
|1911 |518917
|1921 |660235
|1931 |930926
|1936 |1150589
|1951 |1651754
|1961 |2188160
|1971 |2781993
|1981 |2840259
|1991 |2775250
|2001 |2663182
|2011 |2617175
}}
ძვ. წ. 550 წელს [[ტარანტო|ტარენტუმის]] შემდეგ უდიდესი ქალაქი იყო იტალიაში. ის იკავებდა დაახლოებით 285 [[ჰექტარი|ჰექტარ]] ფართობს, სავარაუდო მოსახლეობა კი 35 000-ს შეადგენდა. სხვა წყაროები მხოლოდ იმას ვარაუდობენ, რომ ძვ. წ. 600-500 წლებში ქალაქის მოსახლეობა 100 000-ზე მცირე იყო.<ref>Cornell (1995) 204–5</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.dk/books?id=vL2ntMk7j-4C&pg=PA78&dq=rome+600+bc+population&hl=da&sa=X&ei=rI0wU8KbGqLl4gTtiICIDg&ved=0CCUQ6AEwAA#v=onepage&q=rome%20600%20bc%20population&f=false |title=Floods of the Tiber in Ancient Rome – Gregory S. Aldrete |publisher=Books Google |date=30 January 2007 |accessdate=13 July 2014}}</ref>

ძვ. წ. 509 წელს, რესპუბლიკის დაარსებისას ჩატარებულმა აღწერამ 130 000 მაცხოვრებელი აღრიცხა. რესპუბლიკის შემადგენლობაში შედიოდა საკუთრივ ქალაქი და მიმდებარე ტერიტორია. სხვა წყაროები ძვ. წ. 500 წლისათვის 150 000-იან მოსახლეობას ვარაუდობენ. ძვ. წ. 150 წელს მოსახლეობამ 300 000-ს გადააჭარბა.<ref>{{cite book|url=http://books.google.dk/books?id=fHtvowE9bt8C&pg=PA168&lpg=PA168&dq=roman+++population+figures+of+130.000+in+508+bc&source=bl&ots=iHOpoEkE2C&sig=qBJ2wp2MZ-fQzLk6KuauyG27z3s&hl=da&sa=X&ei=Ps0gU7f0DcLftAaB5ICgCQ&ved=0CCQQ6AEwAQ#v=onepage&q=roman%20%20%20population%20figures%20of%20130.000%20in%20508%20bc&f=false |title=The History of Human Populations: Forms of growth and decline – P. M. G. Harris |publisher=Books Google |accessdate=13 July 2014}}</ref><ref>{{cite web|last=Herreros |first=Francisco |url=https://www.academia.edu/1458998/Size_and_Virtue |title=Size and Virtue |publisher=Academia |accessdate=13 July 2014}}</ref><ref>http://www.jstor.org/discover/10.2307/295257?uid=3737880&uid=2134&uid=2&uid=70&uid=4&sid=21103645376217</ref><ref>http://media.johnwiley.com.au/product_data/excerpt/14/14443392/1444339214.pdf</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.dk/books?id=Cg7JYZO_nEMC&pg=PA81&lpg=PA81&dq=population+of+athens+from+500+bc+of+150,000&source=bl&ots=pGrzBXN3iR&sig=Sr3nHUqL-XHQU1Z8WnGF1UyRAEM&hl=da&sa=X&ei=iZgwU4GsOa-I7Aa04YCgBg&ved=0CE0Q6AEwCQ#v=onepage&q=population%20of%20athens%20from%20500%20bc%20of%20150%2C000&f=false |title=Cities and Economic Development: From the Dawn of History to the Present – Paul Bairoch |publisher=Books Google |date=18 June 1991 |accessdate=13 July 2014}}</ref>

იმპერატორ [[ავგუსტუსი]]ს მმართველობის პერიოდში, რომი, დაახლოებით ერთ მილიონიანი მოსახლეობით, იყო უდიდესი ქალაქი მსოფლიოში (დაახლოებით ადრეული XIX საუკუნის [[ლონდონი]]ს ზომის, როდესაც ლონდონი მსოფლიოს უდიდესი ქალაქი იყო).<ref>N.Morley, ''Metropolis and Hinterland'' (Cambridge, 1996) 33–9</ref><ref>Duiker, 2001. page 149.</ref><ref>[http://www.highbeam.com/doc/1G1-20586744.html ''Abstrat of'' The population of ancient Rome.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110501052229/http://www.highbeam.com/doc/1G1-20586744.html |date=2011-05-01 }} by Glenn R. Storey. HighBeam Research. Written 1 December 1997. Retrieved 22 April 2007.</ref><ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Journals/CP/29/2/Population_of_Rome*.html რომის მოსახლეობა] by Whitney J. Oates. Originally published in ''Classical Philology''.
Vol. 29, No. 2 (April 1934), pp&nbsp;101–116. Retrieved 22 April 2007.</ref>

[[დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა|დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემის]] შემდეგ, ქალაქის მოსახლეობა 50 000-ზე ნაკლებ მცხოვრებამდე შემცირდა. მოსახლეობის კლების პროცესი [[რენესანსი]]ს პერიოდამდე გაგრძელდა.<ref>P. Llewellyn, ''Rome in the Dark Ages'' (London 1993), p. 97.</ref>

1870 წელს, როდესაც [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფომ]] რომი შეიერთა, ქალაქის მოსახლეობა დაახლოებით 200 000-ს შეადგენდა. ეს რიცხვი [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დაწყებამდე 600 000-მდე გაიზარდა. მოსახლეობის ზრდა გაგრძელდა [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ, რასაც ხელი შეუწყო ომის შემდგომმა ეკონომიკურმა ბუმმა. სამშენებლო ბუმმა, ასევე, შექმნა გარეუბანთა დიდი რიცხვი 1950-იან და 1960-იან წლებში.

2010 წლის შუა რიცხვებში ქალაქში ცხოვრობდა 2 754 440 ადამიანი, თუმცა დიდი რომის არეალში ცხოვრობდა 4,2 მილიონი მოსახლე (რომელიც, დაახლოებით, შეიძლება ქალაქის ადმინისტრაციული მეტროპოლიით განისაზღვროს, დაახლოებით 800 მოსახლე/კმ²-ზე სიმჭიდროვით, რომელიც 5 000 კმ²-ზე მეტ ფართობს მოიცავს). არასრულწლოვანთა (18 წლის და უფრო ახალგაზრდა) რაოდენობა საერთო მოსახლეობის 17 %-ს შეადგენს, პენსიონერთა კი 20,76 %-ს. შესადარებლად, 
არასრულწლოვნები იტალიის მთლიანი მოსახლეობის 18,6 %-ს შეადგენენ, პენსიონერები კი — 19,94 %-ს. რომის მაცხოვრებელთა საშუალო ასაკია 43 წელი, ხოლო იტალიისა კი — 42 წელი. ხუთ წელში, 2002 წლიდან 2007 წლამდე, რომის მოსახლეობა გაიზარდა 6,54 %-ით, როდესაც იტალიის მოსახლეობა გაიზარდა 3,56 %-ით.<ref>{{cite web |url=http://demo.istat.it/bil2007/index.html |title=Statistiche demografiche ISTAT |publisher=Demo.istat.it |accessdate=3 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090426215446/http://demo.istat.it/bil2007/index.html |archivedate=26 აპრილი 2009 }}</ref> მიმდინარე შობადობის კოეფიციენტი ქალაქში შეადგენს 9,1 ახალშობილს ყოველ 1 000 სულ მოსახლეზე, მაშინ, როდესაც იტალიის მოსახლეობაში ეს კოეფიციენტი 9,45-ს უდრის.

რომის ურბანული არეალი, დაახლოებით 3,9 მილიონიანი მოსახლეობით სცილდება ქალაქის ადმინისტრაციულ საზღვრებს.<ref name=World_Urban_Areas>[http://www.demographia.com/db-worldua.pdf დემოგრაფია: მსოფლიოს ურბანული არეები], იანვარი 2015</ref> რომის აგლომერაციაში ცხოვრობს 3,2-დან 4,2 მილიონამდე ადამიანი.<ref>European Spatial Planning Observation Network, [http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf Study on Urban Functions (Project 1.4.3)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924002318/http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf |date=2015-09-24 }}, Final Report, Chapter 3, (ESPON, 2007)</ref><ref>Eurostat, [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tgs00080&plugin=1 Total population in Urban Audit cities, Larger Urban Zone], accessed on 23 June 2009. Data for 2009 unless otherwise noted.</ref><ref>United Nations Department of Economic and Social Affairs, [http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2 World Urbanization Prospects (2009 revision)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031010136/http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2 |date=2013-10-31 }}, (United Nations, 2010), Table A.12. Data for 2007.</ref><ref>Organization for Economic Cooperation and Development, ''[http://books.google.com/books?id=kBsfY-Pe2Q4C Competitive Cities in the Global Economy]'', OECD Territorial Reviews, (OECD Publishing, 2006), Table 1.1</ref><ref>Thomas Brinkoff, [http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html Principal Agglomerations of the World], accessed on 12 March 2009. Data for 1 April 2011.</ref>

<center><timeline>
Colors=
  id:lightgrey value:gray(0.9)
  id:darkgrey  value:gray(0.7)
  id:sfondo value:rgb(1,1,1)
  id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)

ImageSize  = width:455 height:373
PlotArea   = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period     = from:0 till:1750
TimeAxis   = orientation:vertical
AlignBars  = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:250 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:50 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo

BarData=
  bar:-350 text:-350
  bar:-270 text:-270
  bar:1 text:1
  bar:150 text:150
  bar:400 text:400
  bar:450 text:450
  bar:553 text:553
  bar:1000 text:1000
  bar:1526 text:1526
  bar:1600 text:1600
  bar:1650 text:1650
  bar:1750 text:1750
  bar:1800 text:1800
  bar:1850 text:1850
 
PlotData=
  color:barra width:20 align:left

  bar:-350 from:0 till: 30.000
  bar:-270 from:0 till: 187.000
  bar:1 from:0 till: 1000.000
  bar:150 from:0 till: 1500.000
  bar:400 from:0 till: 800.000
  bar:450 from:0 till: 650.000
  bar:553 from:0 till: 40.000
  bar:1000 from:0 till: 30.000
  bar:1526 from:0 till: 86.000
  bar:1600 from:0 till: 110.000
  bar:1650 from:0 till: 120.000
  bar:1750 from:0 till: 156.000
  bar:1800 from:0 till: 163.000
  bar:1850 from:0 till: 175.000

PlotData=

  bar:-350 at: 30.000 fontsize:S text: 30 shift:(-8,5)
  bar:-270 at: 187.000 fontsize:S text: 187 shift:(-8,5)
  bar:1  at: 1000.000 fontsize:S text: 1.000 shift:(-10,5)
  bar:150  at: 1500.000 fontsize:S text: 1.500 shift:(-10,5)
  bar:400  at: 800.000 fontsize:S text: 800 shift:(-10,5)
  bar:450  at: 650.000 fontsize:S text: 650 shift:(-10,5)
  bar:553  at: 40.000 fontsize:S text: 40 shift:(-10,5)
  bar:1000 at: 30.000 fontsize:S text: 30 shift:(-10,5)
  bar:1526 at: 86.000 fontsize:S text: 86 shift:(-10,5)
  bar:1600 at: 110.000 fontsize:S text: 110 shift:(-10,5)
  bar:1650 at: 120.000 fontsize:S text: 120 shift:(-10,5)
  bar:1750 at: 156.000 fontsize:S text: 156 shift:(-10,5)
  bar:1800 at: 163.000 fontsize:S text: 163 shift:(-10,5)
  bar:1850 at: 175.000 fontsize:S text: 175 shift:(-10,5)

TextData=
  fontsize:S pos:(20,20)
  text:რომის მოსახლეობის დინამიკა 1850 წლამდე (სვეტებში ქალაქის მოსახლეობა ათასეულებში).

</timeline></center>
<center><timeline>
Colors=
  id:lightgrey value:gray(0.9)
  id:darkgrey  value:gray(0.7)
  id:sfondo value:rgb(1,1,1)
  id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)

ImageSize  = width:455 height:373
PlotArea   = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period     = from:0 till:3000
TimeAxis   = orientation:vertical
AlignBars  = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo

BarData=
  bar:1861 text:1861
  bar:1871 text:1871
  bar:1881 text:1881
  bar:1901 text:1901
  bar:1911 text:1911
  bar:1921 text:1921
  bar:1931 text:1931
  bar:1936 text:1936
  bar:1951 text:1951
  bar:1961 text:1961
  bar:1971 text:1971
  bar:1981 text:1981
  bar:1991 text:1991
  bar:2001 text:2001

PlotData=
  color:barra width:20 align:left

  bar:1861 from:0 till: 0
  bar:1871 from:0 till: 212.386
  bar:1881 from:0 till: 273.893
  bar:1901 from:0 till: 422.319
  bar:1911 from:0 till: 518.804
  bar:1921 from:0 till: 660.091
  bar:1931 from:0 till: 930.723
  bar:1936 from:0 till: 1150.338
  bar:1951 from:0 till: 1651.393
  bar:1961 from:0 till: 2187.682
  bar:1971 from:0 till: 2781.385
  bar:1981 from:0 till: 2839.638
  bar:1991 from:0 till: 2775.250
  bar:2001 from:0 till: 2663.804

PlotData=

  bar:1861 at: 0 fontsize:S text: n.d. shift:(-8,5)
  bar:1871 at: 212.386 fontsize:S text: 212 shift:(-10,5)
  bar:1881 at: 273.893 fontsize:S text: 273 shift:(-10,5)
  bar:1901 at: 422.319 fontsize:S text: 422 shift:(-10,5)
  bar:1911 at: 518.804 fontsize:S text: 518 shift:(-10,5)
  bar:1921 at: 660.091 fontsize:S text: 660 shift:(-10,5)
  bar:1931 at: 930.723 fontsize:S text: 930 shift:(-10,5)
  bar:1936 at: 1150.338 fontsize:S text: 1.150 shift:(-10,5)
  bar:1951 at: 1651.393 fontsize:S text: 1.651 shift:(-10,5)
  bar:1961 at: 2187.682 fontsize:S text: 2.187 shift:(-10,5)
  bar:1971 at: 2781.385 fontsize:S text: 2.781 shift:(-10,5)
  bar:1981 at: 2839.638 fontsize:S text: 2.839 shift:(-10,5)
  bar:1991 at: 2775.250 fontsize:S text: 2.775 shift:(-10,5)
  bar:2001 at: 2663.804 fontsize:S text: 2.663 shift:(-10,5)

TextData=
  fontsize:S pos:(20,20)
  text:რომის მოსახ.-ის დინამიკა 1861-2001 წლებში (სვეტებში ქალაქის მოსახლეობა ათასეულებში).
</timeline></center>

=== ეთნიკური ჯგუფები ===
ისტატის (ISTAT) მიერ ჩატარებული უკანასკნელი სტატისტიკური კვლევის მიხედვით,<ref>{{cite web |url=http://demo.istat.it/str2009/index.html |title=Statistiche demografiche ISTAT |publisher=Demo.istat.it |accessdate=30 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110117015639/http://demo.istat.it/str2009/index.html |archivedate=17 იანვარი 2011 }}</ref> მოსახლეობის დაახლოებით 9,5 % არაიტალიელია. ემიგრანტი მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარი ევროპული წარმოშობისაა (უმეტესად [[რუმინელები]], [[პოლონელები]], [[უკრაინელები]] და [[ალბანელები (ალბანეთი)|ალბანელები]]). მათი რაოდენობაა 131 118 (მთლიანი მოსახლეობის 4,7%). დანარჩენ 4,8 %-ს შეადგენენ არაევროპული წარმოშობის მცხოვრებლები, უმეტესად ფილიპინელები (26 933), ბანგლადეშელები (12 154) და ჩინელები (10 283).

ტერმინის სარკინიგზო სადგურის ესკუილინოს რაიონი, ძირითადად, ემიგრანტულ სამეზობლოში განვითარდა. მას აღიქვამენ, როგორც რომის „ჩაინათაუნს“. ემიგრანტები ასზე მეტი სხვადასხვა ქვეყნიდან სწორედ იქ ცხოვრობენ. კომერციული დასახლება, ესკუილინო მრავალი სახის ინტერნაციონალურ სამზარეულოს რესტორნებს მოიცავს. აქ, ასევე, განლაგებულია ტანსაცმლის მრავალი საბითუმო მაღაზია. რაიონში არსებული 1 300 კომერციული ფართიდან 800 ეკუთვნით ჩინელებს, 300 ემიგრანტებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან, 200 კი — იტალიელებს.

== რელიგია ==
[[File:Archbasilica of St. John Lateran HD.jpg|thumb|right|ლატერანის ბაზილიკა, რომის კათედრალი.]]
რომი, დანარჩენი იტალიის მსგავსად, ძირითადად, კათოლიკური ქალაქია. იგი საუკუნეთა განმავლობაში იყო მნიშვნელოვანი რელიგიური და პილიგრიმული ცენტრი, თავდაპირველად ქალაქში რომაული რელიგიისა და პონტიფექს მაქსიმუსის, ხოლო მოგვიანებით ვატიკანისა და [[პაპი]]ს არსებობის გამო. ქრისტიანების გამოჩენამდე, მთელი ანტიკური პერიოდის განმავლობაში ქალაქში ძირითადი ადგილი რომაულ რელიგიას ეკავა. პირველი ღმერთები, რომელთაც რომაელები თაყვანს სცემდნენ, იყვნენ [[იუპიტერი (ღმერთი)|იუპიტერი]], უზენაესი ღვთაება და [[მარსი (ღმერთი)|მარსი]], ომის ღმერთი და ტრადიციის მიხედვით, რომის ტყუპი დამაარსებლების — [[რომულუსი და რემუსი|რომულუსისა და რემუსის]] მამა. რომაელები პატივს მიაგებდნენ [[ვესტა]]სა და [[მინერვა]]ს მსგავს სხვა ღმერთებსა და ქალღმერთებსაც. რომი იყო, ასევე, მიტრაიზმის მსგავსი რამდენიმე მისტიკური კულტის საფუძველი. ქალაქში [[წმინდა პეტრე]]სა და [[პავლე მოციქული|პავლეს]] წამებისა და პირველი ქრისტიანების გამოჩენის შემდეგ, რომი გაქრისტიანდა. 313 წელს აიგო წმინდა პეტრეს ძველი ბაზილიკა. გარკვეული შეფერხებების მიუხედავად (მაგალითად [[პაპების ავინიონის ტყვეობა]]), რომი საუკუნეთა განმავლობაში იყო [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკური ეკლესიის]] ცენტრი და რომის ეპისკოპოსის — პაპის ადილსამყოფელი. 
[[File:Moschea 00497.JPG|thumb|left|რომის მეჩეთი უდიდესია ევროპაში.]]
მიუხედავად იმისა, რომ სწორედ აქ მდებარეობს [[ვატიკანი]] და [[წმინდა პეტრეს ბაზილიკა]], რომის კათედრალი მაინც წმინდა იოანე ლატერანის ბაზილიკაა, რომელიც ქალაქის ცენტრის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარეობს. თავად კათედრალის გარდა, რომში სულ დაახლოებით 900 ეკლესიაა. ზოგიერთი მნიშვნელოვანი მათგანია: სანტა-მარია მაჯორიეს ბაზილიკა, [[სან-პაოლო-ფუორი-ლე-მურა]], წმინდა კლიმენტის ბაზილიკა, სან-კარლო-ალე-კუატრო-ფონტანე და ჯიეზუს ეკლესია. ქალაქის ქვეშ მდებარეობს ანტიკური [[კატაკომბა|კატაკომბები]]. რომში მდებარეობს მრავალი ისეთი უაღრესად მნიშვნელოვანი სასულიერო სასწავლებელი, როგორებიცაა: პონტიფიკოსის ლატერანის უნივერსიტეტი, პონტიფიკოსის ბიბლიური უნივერსიტეტი, პონტიფიკოსის გრიგორიანული უნივერსიტეტი და პონტიფიკოსის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტი.

უკანასკნელ წლებში რომში მნიშვნელოვნად გაიზარდა [[ისლამი|მაჰმადიანი]] მოსახლეობა, რისი მიზეზიც, ძირითადად, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთი აფრიკისა]] და [[ახლო აღმოსავლეთი]]ს ქვეყნებიდან ჩამოსული ემიგრანტები არიან. ისლამური საზოგადოების რიცხოვნობის ზრდის გათვალისწინებით, კომუნამ ხელი შეუწყო რომის მეჩეთის მშენებლობას, რომელიც უდიდესია ევროპაში. მეჩეთი დააპროექტა არქიტექტორმა პაოლო პორტოგესიმ და გაიხსნა 1995 წლის 21 ივნისს. რომის რესპუბლიკის არსებობის დასრულების შემდეგ, რომი გახდა მნიშვნელოვანი ებრაული თემის ცენტრიც,<ref>კოარელი, გვ. 308.</ref> რომელიც ჯერ ტრასტევერეში, შემდეგ კი რომის გეტოში დაფუძნდა. აქ მდებარეობს რომის მთავარი სინაგოგაც, ''ტემპიო მაჯიორე''.

=== ვატიკანი ===
{{მთავარი|ვატიკანი}}
{{wide image|Vatikan Kolonaden Petersdom.jpg|1000px|<center>[[წმინდა პეტრეს მოედანი]] ვატიკანში.</center>}}
ვატიკანის ტერიტორია წარმოადგენს ''მონს ვატიკანუსისა'' (ვატიკანის ბორცვი) და მიმდებარე ყოფილი ვატიკანის მდელოების ნაწილს სადაც, [[წმინდა პეტრეს ბაზილიკა]], [[აპოსტოლური სასახლე]], [[სიქსტეს კაპელა]] და [[ვატიკანის მუზეუმები|მუზეუმებია]] განთავსებული სხვა შენობებთან ერთად. ეს ტერიტორია იყო ბორგოს რაიონის ნაწილი 1929 წლამდე. ვატიკანი მდინარე [[ტიბრი]]ს დასავლეთ სანაპიროზეა რაც მას ნატურალურად გამოყოფს ქალაქი რომისაგან. ვატიკანს კედლები პირველად [[ლეო IV|პაპმა ლეო IV-მ]] შემოარტყა რაც შემდგომში [[პავლე III (პაპი)|პავლე III]]-ს, [[პიუს IV]]-ისა და [[ურბან VIII]]-ს ზეობების პერიოდში გაფართოვდა და საბოლოოდ, თანამედროვე კედლის დამატებით დღევანდელი სახე მიიღო. ვატიკანი, როგორც სუვერენული სახელმწიფო 1929 წელს [[ლატერანის ხელშეკრულება|ლატერანის ხელშეკრულების]] შედეგად შეიქმნა.

ვატიკანის ტერიტორია მოიცავს [[წმინდა პეტრეს მოედანი|წმინდა პეტრეს მოედანს]], რომელიც იტალიის ტერიტორიისაგან მხოლოდ თეთრი ხაზითაა გამოყოფილი და რომელიც მოედანს მიჰყვება, სადაც მას პიუს XII-ის მოედანი ესაზღვრება. წმინდა პეტრეს მოედანს მდინარე ტიბრთან აკავშირებს ვია დელა კონჩილიაციონეს ქუჩა, რომელიც [[ლატერანის ხელშეკრულება|ლატერანის ხელშეკრულების]] დადების შემდეგ [[ბენიტო მუსოლინი]]ს ინიციატივით დააპროექტეს არქიტექტორებმა პიაჩენტინიმ და სპაცარელიმ.  ხელშეკრულების თანახმად, [[წმინდა საყდარი|წმინდა საყდრის]] საკუთრებაში არსებული ნაგებობები, რომლებიც იტალიის ტერიტორიაზეა მოქცეული, მაგალითად ''Castel Gandolfo'' და რამდენიმე დიდი ბაზილიკა, სარგებლობენ ექსტრატერიტორიული სტატუსით ისე, როგორც უცხოური საელჩოები მოცემულ ქვეყანაში.

=== პილიგრიმობა ===
[[შუა საუკუნეები]]დან მოყოლებული, რომი ასრულებდა მომლოცველთა უმთავრესი ცენტრის ფუნქციას. ხალხი მთელი მსოფლიოდან მოდის რომში მდებარე ვატიკანში, პაპის რეზიდენციაში. პაპი შუა საუკუნეების ყველაზე გავლენიან ფიგურას წარმოადგენდა. შუა საუკუნეებში ქალაქი იქცა პილიგრიმთა უმნიშვნელოვანეს პუნქტად და პაპსა და [[საღვთო რომის იმპერია]]ს შორის არსებული დაპირისპირების ასპარეზად, [[კარლოს დიდი]]დან მოყოლებული, რომელიც იმპერატორად სწორედ აქ ეკურთხა 800 წელს პაპ ლეო III-ის მიერ. გარდა დამოუკიდებელი ქალაქის პერიოდის მსგავსი მომენტებისა, რომი ყოველთვის ინარჩუნებდა პაპის დედაქალაქისა და „წმინდა ქალაქის“ სტატუსს, მაშინაც კი, როდესაც პაპის რეზიდენცია დროებით ავინიონში გადაიტანეს. კათოლიკეებს სჯერათ, რომ ვატიკანი არის [[წმინდა პეტრე]]ს უკანასკნელი განსასვენებელი.

მომლოცველებს შეუძლიათ მოინახულონ მრავალი ადგილი როგორც ვატიკანის შიგნით, ისე იტალიის ტერიტორიაზე. პოპულარული ღირსშესანიშნაობაა [[წმინდა კიბე]]. ქრისტიანული ტრადიციის თანახმად, ეს კიბე იყო განთავსებული იერუსალიმში, [[პონციუს პილატე]]ს სასახლეში და მასზე ავიდა იესო ქრისტე, როდესაც სამსჯავროსაკენ მიემართებოდა.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/06/14/wsteps114.xml Steps Jesus walked to trial restored to glory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070616135825/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2007%2F06%2F14%2Fwsteps114.xml |date=2007-06-16 }}, ''Daily Telegraph'', Malcolm Moore, 14 June 2007</ref> გადმოცემის მიხედვით, კიბე რომში [[მოციქულთასწორი ელენე|წმინდა ელენემ]] ჩამოიტანა იერუსალიმიდან IV საუკუნეში. საუკუნეთა განმავლობაში, წმინდა კიბემ ქრისტიან მომლოცველთა ყურადღება მიიპყრო, რომელთაც ქრისტეს სამსჯავროსათვის თაყვანისცემა სურდათ. მომლოცველობის ობიექტს წარმოადგენს, ასევე, ანტიკური რომის პერიოდში აშენებული რამდენიმე კატაკომბა, რომლებშიც ქრისტიანები ლოცულობდნენ, კრძალავდნენ მიცვალებულებს და აღასრულებდნენ ღვთისმსახურებას დევნის პერიოდში და სხვადასხვა ეროვნული ეკლესია (მათ შორის სან-ლუიჯი-დეი-ფრანჩეზი და სანტა-მარია-დელ-ანიმა), ასევე ცალკეულ რელიგიურ ორდენებთან დაკავშირებული ეკლესიები, როგორებიცაა იესოს იეზუიტური ეკლესია და სანტ-იგნაზიო.

ტრადიციულად, მომლოცველები და რომის მოქალაქეები ღმერთს მადლობას სწირავენ შვიდი პილიგრიმული ეკლესიის ({{lang-it|Le sette chiese}}) ფეხით მოვლისათვის 24 საათში. შუა საუკუნეებში ეს ტრადიცია ყველა პილიგრიმისათვის სავალდებულო იყო. მისი კოდიფიცირება XVI საუკუნეში წმინდა ფილიპ ნერმა მოახდინა. შვიდი ეკლესიიდან ოთხი მთავარი ბაზილიკაა ([[წმინდა პეტრეს ბაზილიკა]], [[სან-პაოლო-ფუორი-ლე-მურა]], ლატერანის ბაზილიკა, სანტა მარია მაჯორეს ბაზილიკა), ხოლო დანარჩენი სამია სან-ლორენცო-ფუორი-ლე-მურა (წინაქრისტიანული ბაზილიკა), სანტა-კროჩე-ინ-ჯერუსალემე (ტაძარში დაცულია წმინდა ჯვრის ფრაგმენტები; დააარსა [[კონსტანტინე I დიდი]]ს დედამ, [[მოციქულთასწორი ელენე|ელენემ]]) და სან-სებასტიანო-ფუორი-ლე-მურა (ტაძარი მდებარეობს [[ვია აპია]]ზე, აგებულია რომის კატაკომბების თავზე).

== ქალაქდაგეგმარება ==
{{wide image|Colosseum-panoramic.view.jpg|800px|align-cap=center|<center>[[კოლოსეუმი]] და კონსტანტინეს ტრიუმფალური თაღი.</center>}}
=== არქიტექტურა ===
[[File:Pantheon Front.jpg|thumb|[[პანთეონი (რომი)|პანთეონი]].]]
რომის არქიტექტურა საუკუნეთა განმავლობაში მნიშვნელოვნად ვითარდებოდა, განსაკუთრებით, კლასიკური და იმპერიული სტილიდან თანამედროვე ფაშისტურ არქიტექტურამდე. ქალაქი საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში იყო კლასიკური არქიტექტურის მთავარი ცენტრი, სადაც განვითარდა ისეთი არქიტექტურული დეტალები, როგორებიცაა [[თაღი]], [[გუმბათი]] და [[კამარა]].<ref name="Eyewitness">Eyewitness Travel (2006), გვ. 36-37.</ref> XI, XII და XIII საუკუნეებში რომის არქიტექტურაში, ასევე, ფართოდ გამოიყენებოდა [[რომანული არქიტექტურა|რომანული]] სტილი, მოგვიანებით კი ქალაქი [[რენესანსი]]სა და [[ბაროკო]]ს არქიტექტურის ერთ-ერთ უმთავრეს ცენტრად იქცა.<ref name="Eyewitness"/>

==== ანტიკური რომი ====
[[File:RomaCastelSantAngelo.jpg|thumb|left|სანტ-ანჯელოს ციხესიმაგრე.]]
[[File:Roma San Paolo fuori le mura BW 1.JPG|thumb|[[სან-პაოლო-ფუორი-ლე-მურა|წმინდა პეტრეს ბაზილიკა კედლებს გარეთ]].]]
{{მთავარი|ანტიკური რომის არქიტექტურა}}
რომის ერთ-ერთ სიმბოლოს წარმოადგენს [[კოლოსეუმი]] (70-80 წწ.), უდიდესი ამფითეატრი [[რომის იმპერია]]ში ოდესმე აშენებულთა შორის. იგი [[გლადიატორი|გლადიატორთა]] ბრძოლების ასპარეზად გამოიყენებოდა და თავდაპირველად, 60 000 მაყურებელს იტევდა. ანტიკური რომის მნიშვნელოვანი ძეგლებისა და ღირსშესანიშნაობათა სიაში შედის: [[რომის ფორუმი]], [[ოქროს სახლი]], [[პანთეონი (რომი)|პანთეონი]], [[ტრაიანეს სვეტი]], [[ტრაიანეს ბაზარი]], კატაკომბები, მაქსიმუსის ცირკი, კარაკალას აბანოები, სანტ-ანჯელოს ციხესიმაგრე, ავგუსტუსის მავზოლეუმი, ავგუსტუსის მშვიდობის საკურთხეველი, კონსტანტინეს ტრიუმფალური თაღი, ცესტიუსის პირამიდა და სიმართლის პირი.

==== შუა საუკუნეები ====
ხშირად შეუმჩნეველი რომის შუასაუკუნეობრივი მემკვიდრეობა ერთ-ერთი უმთავრესია იტალიის ქალაქებს შორის. ადრექრისტიანული პერიოდით დათარიღებულ ბაზილიკებში, სანტა-მარია-მაჯორესა და [[სან-პაოლო-ფუორი-ლე-მურა]]ს ჩათვლით (ეს უკანასკნელი მეტწილად XIX საუკუნეშია გადაკეთებული), IV საუკუნის მოზაიკებია დაცული. უფრო გვიანდელი შუა საუკუნეების მოზაიკები და ფრესკები შემონახულია სანტა-მარია-ინ-ტრასტევერეს, სანტი-კუატრო-კორონატისა და სანტა პრასედეს ტაძრებში. სხვა მნიშვნელოვან ობიექტებს განეკუთვნება მთელი რიგი კოშკებისა, რომელთაგან უდიდესებია ტორე-დელე-მილიციე და ტორე-დეი-კონტი (ორივე რომის ფორუმის გვერდით მდებარეობს) და უზარმაზარი კიბე, რომელიც სანტა-მარია-ინ-არაჩელის ტაძრისაკენ მიემართება.

==== რენესანსი და ბაროკო ====
რომი იყო რენესანსის მსოფლიო ცენტრი, მეორე მხოლოდ [[ფლორენცია|ფლორენციის]] შემდეგ, რამაც დიდი გავლენა მოახდინა მასზე. რომში არსებული რენესანსის არქიტექტურიდან [[მიქელანჯელო ბუონაროტი|მიქელანჯელოს]] დაპროექტებული კამპოდიგლიოს მოედანი ნამდვილ შედევრს წარმოადგენს. ამ პერიოდის განმავლობაში რომის არისტოკრატული ოჯახები აგებდნენ დიდებულ და მდიდრულ საცხოვრებლებს, როგორებიცაა: [[ქვირინალის სასახლე]] (ამჟამად [[იტალიის პრეზიდენტი]]ს ოფიციალური რეზიდენცია), პალაცო ვენეცია, პალაცო ფარნეზე, [[პალაცო ბარბერინი]], პალაცო ჩიჯი (ამჟამად [[იტალიის პრემიერ-მინისტრი]]ს ოფიციალური რეზიდენცია), პალაცო სპადა, პალაცო დელა კანჩელერია და ვილა ფარნეზინა.
{{wide image|Piazza del Campidoglio panoramic view 39948px.jpg|800px|align-cap=center|<center>კამპოდიგლიოს მოედნის პანორამა მარკუს ავრელიუსის ქანდაკების ასლითურთ.</center>}}
ქალაქის მრავალმა ცნობილმა მოედანმა, რამდენიმე დიდმა, დიდებულმა და ხშირად ობელისკებით მორთულმა, ზოგმა მცირემ, თუმცა თვალწარმტაცმა, თავისი დღევანდელი სახე რენესანსისა და ბაროკოს პერიოდში მიიღო. ბაროკოს პერიოდის ხელოვნების უმნიშვნელოვანესი ძეგლია ნიკოლა სალვის შექმნილი [[ტრევის შადრევანი]]. ბაროკოს პერიოდის სასახლეებიდან, ასევე, აღსანიშნავია პალაცო მადამა, რომელშიც ამჟამად [[იტალიის სენატი]]ა განთავსებული და პალაცო მონტეჩიტორიო — იტალიის დეპუტატთა პალატის ადგილსამყოფელი.

==== ნეოკლასიციზმი ====
[[File:Vittoriano 2013-09-16.jpg|thumb|right|[[ვიტორიო ემანუელე II]]-ის მონუმენტი.]]
[[File:Roma Piazza del Popolo BW 1.JPG|thumb|left|სახალხო მოედანი.]]
{{მთავარი|ნეოკლასიციზმი}}
1870 წელს რომი ახლადშექმნილი [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფოს]] დედაქალაქი გახდა. ამ პერიოდში [[ნეოკლასიციზმი|ნეოკლასიციზმმა]], სამშენებლო სტილმა, რომელზეც დიდი გავლენა მოახდინა ანტიკურმა არქიტექტურამ, ქალაქში დომინანტური როლი შეიძინა. ამ დროს სამინისტროებისათვის, საელჩოებისა და მთავრობის სხვა ორგანოებისათვის მრავალი დიდებული სასახლე აიგო ნეოკლასიცისტურ სტილში. რომაული ნეოკლასიციზმის ერთ-ერთი საუკეთესო და ყველაზე ცნობილი ნიმუშია ვიტორიო ემანუელე II-ის მონუმენტი ანდა „სამშობლოს საკურთხეველი“ სადაც მდებარეობს უცნობი ჯარისკაცის საფლავი, რომელიც [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] დაღუპულ 650 000 იტალიელს ეძღვნება.

==== ფაშისტური არქიტექტურა ====
ფაშისტურმა რეჟიმმა, რომელიც [[იტალია]]ს 1922-1943 წლებში მართავდა, განავითარა არქიტექტურული სტილი, რომელიც ხასიათდება თავისი კავშირებით ანტიკური რომის არქიტექტურასთან. ამ სტილის ყველაზე მნიშვნელოვანი ობიექტია E.U.R-ის რაიონი, რომელიც 1938 წელს მარჩელო პიაჩენტინიმ დააპროექტა. ის, თავდაპირველად, 1942 წლის მსოფლიო გამოფენისათვის იყო ჩაფიქრებული, რის გამოც „E.42“ ("Esposizione 42") ეწოდა, თუმცა ეს გამოფენა საერთოდ არ ჩატარებულა, რადგან 1940 წელს იტალია [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]] ჩაება. ამ სტილის ყველაზე მნიშვნელოვანი შენობა E.U.R-ში არის პალაცო დელა ცივილტა იტალიანა (1938-1943 წწ.), რომელიც შეფასებულია, როგორც კვადრატული კოლოსეუმი. მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ, რომის ხელისუფლებამ აღმოაჩინა, რომ მათ უკვე ჰქონდათ ისეთი ბიზნეს-რაიონი, როგორებსაც სხვა დედაქალაქები ჯერ კიდევ გეგმავდნენ (დოკლანდსი ლონდონში და [[ლა-დეფანსი]] პარიზში). ასევე, პალაცო დელა ფარნეზინა, რომელშიც განთავსებულია იტალიის საგარეო საქმეთა სამინისტრო, 1935 წელს დაპროექტდა ტიპურ ფაშისტურ სტილში.

=== პარკები და ბაღები ===
[[File:Rome-VillaBorghese-TempleEsculape.jpg|thumb|left|ვილა ბორგეზეს ბაღები.]]
[[File:Spanish Steps, Rome, Sept. 2011 - Flickr - PhillipC (3).jpg|thumb|right|ესპანური კიბე და ტრინიტა-დეი-მონტი.]]
საზოგადოებრივ პარკებსა და ნაკრძალებს რომში დიდი ფართობი უკავიათ. ქალაქი ერთ-ერთი ლიდერია ევროპის ქვეყნების დედაქალაქებს შორის მწვანე საფარის სიდიდის მიხედვით.<ref>{{cite web|url=http://www.romaperkyoto.org/index.php?option=com_content&task=view&id=35&Itemid=52|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080204030918/http://www.romaperkyoto.org/index.php?option=com_content&task=view&id=35&Itemid=52|archivedate=2008-02-04|title=მწვანე არეალები|publisher=RomaPerKyoto.org|accessdate=9 ნოემბერი, 2008}}</ref> ამ მწვანე სივრცის ყველაზე თვალსაჩინო ნაწილს წარმოადგენს იტალიელი არისტოკრატების მიერ შექმნილი მრავალი ვილა და ლანდშაფტური ბაღი. მიუხედავად იმისა, რომ ვილების ირგვლივ არსებული პარკების უმეტესობა XIX საუკუნის ბოლოს სამშენებლო ბუმისას განადგურდა, ზოგიერთი მათგანი მაინც გადარჩა. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ვილა ბორგეზე, ვილა ადა და ვილა დორია პამფილი. ეს უკანასკნელი გიანიკოლოს ბორცვის დასავლეთით მდებარეობს და 1,8 კმ² ფართობი უკავია. ამავე ბორცვზე მდებარეობს ვილა სკიარაც, საბავშვო მოედნითა და დაჩრდილული სასეირნო ტერიტორიებით. ბოტანიკური ბაღის მიმდებარე ტერიტორია გრილ და დაჩრდილულ ადგილებს უკავია. ძველი რომაული იპოდრომი (მაქსიმუსის ცირკი) ქალაქის კიდევ ერთი დიდი მწვანე არეალია, სადაც ხეები ნაკლებადაა, თუმცა სწორედ აქ მდებარეობს პალატინისა და ვარდების ბაღები. იქვე მდებარეობს აყვავებული ვილა კელიმონტანა, მის მახლობლად კი [[კარაკალა]]ს აბანოები. ვილა ბორგეზეს ბაღები ცნობილი სამხატვრო გალერეებითურთ ყველაზე ცნობილი დიდი მწვანე სივრცეა რომში. სახალხო მოედანი და ესპანური კიბე პინჩიოს ბორცვისა და ვილა მედიჩის ბაღებს წარმოადგენენ. ასევე, აღსანიშნავია კასტელფუსანოს ფიჭვის ტყე ოსტიის მახლობლად. რომში მდებარეობს პინეტოს მსგავსი მთელი რიგი რეგიონალური პარკები, რომელთა უმეტესობაც ბოლო პერიოდში შეიქმნა. აქვეა მარციგლიანისა და ტენუტა დი კასტელპორციანოს ნაკრძალებიც.

=== შადრევნები და აკვედუკები ===
[[File:Fontana di Trevi di notte.JPG|thumb|left|[[ტრევის შადრევანი]] ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილია მთელ მსოფლიოში.]]
რომი ცნობილია თავისი მრავალრიცხოვანი, მრავალ განსხვავებულ (კლასიკური, შუა საუკუნეების, ბაროკოსა და ნეოკლასიცისტური) სტილში აგებული შადრევნებით, რომლებიც ორი ათას წელზე მეტია ამშვენებენ ქალაქის მოედნებს და სასმელი წყლითაც უზრუნველყოფდნენ მას. [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] პერიოდში, 98 წელს, რომის კონსულის, სექსტუს იულიუს ფრონტინუსის მიხედვით, რომელიც ქალაქის წყალმომარაგების კურატორის ფუნქციას ასრულებდა, რომს ჰქონდა ცხრა [[აკვედუკი]], რომლებითაც მარაგდებოდა 39 მონუმენტური შადრევანი და 591 საჯარო აუზი თუ არ ჩავთვლით საიმპერატორო საცხოვრებლებს, აბანოებსა და კერძო ვილებს. თითოეული მთავარი შადრევანი ერთდროულად ორ სხვადასხვა აკვედუკს უკავშირდებოდა, რაც გამორიცხავდა წყლის მიწოდების პრობლემას ერთ-ერთი მათგანის მწყობრიდან გამოსვლის შემთხვევაში.<ref>Frontin, Les Aqueducs de la ville de Rome, translation and commentary by Pierre Grimal, Société d'édition Les Belles Lettres, Paris, 1944.</ref>

XVII და XVIII საუკუნეების პაპებმა აღადგინეს დანგრეული აკვედუკები და ააგეს შადრევნები, რითაც აღინიშნა რომაული შადრევნების ოქროს ხანის დასაწყისი. რომის შადრევნები, [[პეტერ პაულ რუბენსი|რუბენსის]] ფერწერული ნამუშევრების მსგავსად, ახალ, [[ბაროკო]]ს სტილს განეკუთვნებიან. ალეგორიული ფიგურებით, ემოციებითა და მოძრაობებით აღსავსე ამ შადრევნებში ძირითად ელემენტებად ქანდაკება იქცა, ხოლო წყალმა უბრალო, დეკორატიული ფუნქცია შეიძინა. ისინი, ბაროკოს ბაღების მსგავსად, წარმოადგენდნენ „ნდობისა და ძალის ვიზუალურ გამოსახულებას“.<ref>''იტალიური ბაღები, კულტურის ისტორია'', Helen Attlee. Francis Lincoln Limited, [[ლონდონი]], 2006.</ref>

=== ქანდაკებები ===
[[ფაილი:Marforio - Palazzo Nuovo - Musei Capitolini - Rome 2016 (2).jpg|მინიატიურა|მარჯვნივ|მარფორიო, ერთ-ერთი რომის მოლაპარაკე ქანდაკებებიდან.]]
[[File:Column of Marcus Aurelius and Palazzo Wedekind Rome.jpg|thumb|left|39,7 მეტრის სიმაღლის<ref>Height of shaft, base and above ground: {{harvnb|Jones|2000|p=220}}</ref> მარკუს ავრელიუსის სვეტი.]]
რომი კარგადაა ცნობილი მისი ქანდაკებებით, კერძოდ, რომის მოლაპარაკე ქანდაკებებით. ისინი, ძირითადად, უძველესი ქანდაკებებია, რომლებიც გახდნენ პოპულარული თავშეყრის ადგილები პოლიტიკური და სოციალური დისკუსიებისათვის და ასევე, წარმოადგენდნენ ადგილს, სადაც ხალხს შეეძლო საკუთარი აზრის დაფიქსირება.<ref>{{Cite web |url=http://imogzaure.ge/?p=4565 |title=imogzaure.ge — რომის “მოლაპარაკე” ქანდაკებები |accessdate=2015-05-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150910220551/http://imogzaure.ge/?p=4565 |archivedate=2015-09-10 }}</ref> არსებობს ორი მთავარი მოლაპარაკე ქანდაკება: პასკუინო და მარფორიო, თუმცა მათ ოთხ სხვასაც მიაკუთვნებენ: ილ ბაბუნიო, მადამა ლუკრეცია, ილ ფაჩინო და აბატი ლუიჯი. ქანდაკებათა უმეტესობა ანტიკური რომაული ან კლასიკურია და მათი უმრავლესობა, ასევე, ასახავს მითურ ღმერთებს, ანტიკური პერიოდის ადამიანებსა და ლეგენდარულ ფიგურებს. ილ პასკუინო განასახიერებს [[მენელაოსი|მენელაოსს]], აბატი ლუიჯი რომის უცნობი მაგისტრატია, ილ ბაბუნიო, სავარაუდოდ, სილენუსია, მარფორიო წარმოადგენს ოკეანოსს, მადამა ლუკრეცია [[ისიდა]]ს ბიუსტია, ხოლო ილ ფაჩინო ერთადერთი არარომაული ქანდაკებაა, რომელიც 1580 წელს შეიქმნა და კონკრეტულად არავის განასახიერებს. მათი მდგომარეობიდან გამომდინარე, ისინი ხშირად იფარებოდნენ პოლიტიკური იდეებისა და შეხედულებების ამსახველი პლაკატებითა და წარწერებით. სხვა ნიმუშები, რომლებიც არ არიან დაკავშირებულნი მოსაუბრე ქანდაკებებთან, მაგალითად სანტ-ანჯელოს ქანდაკებები, მთელ ქალაქშია მიმოფანტული.

=== ობელისკები და სვეტები ===
ქალაქში მდებარეობს რვა ძველეგვიპტური და ხუთი ანტიკური რომის [[ობელისკი]] მრავალ თანამედროვე ობელისკთან ერთად. 2005 წლამდე, რომში მდებარეობდა, ასევე, უძველესი ეთიოპიური ობელისკი.<ref>{{cite web |url=http://www.initaly.com/regions/classic/obelisks.htm |title=Chasing Obelisks in Rome |publisher=Initaly.com |accessdate=3 თებერვალი, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100206125357/http://initaly.com/regions/classic/obelisks.htm |archivedate=2010-02-06 }}</ref> რამდენიმე ობელისკი მოედანზეა განთავსებული, მაგალითად ნავონას, [[წმინდა პეტრეს მოედანი|წმინდა პეტრეს]], მონტეკიტორიოსა და სახალხო მოედნებზე, ხოლო სხვები ვილებში, თერმულ პარკებსა და ბაღებში. მათ მაგალითები გვხვდება ვილა კელიმონტანაში, დიოკლეტიანეს აბანოებსა და პინჩიანის ბორცვზე. გარდა ამისა, რომის ცენტრში მდებარეობს [[ტრაიანეს სვეტი|ტრაიანესა]] და მარკუს ავრელიუსის სვეტები.

=== ხიდები ===
[[File:Sant'Angelo bridge, dusk, Rome, Italy.jpg|thumb|სანტ-ანჯელოს ხიდი.]]
რომში მდებარეობს უამრავი ცნობილი ხიდი, რომლებიც კვეთენ მდინარე ტიბრს. ერთადერთი ხიდი, რომელიც კლასიკური პერიოდიდან უცვლელად შემორჩა, არის პონტე-დეი-კუატრო-კაპი, რომელიც ტიბერინას კუნძულს მარცხენა სანაპიროსთან აკავშირებს. ტიბრზე მდებარე სხვა შემორჩენილი, თუმცა სახეშეცვლილი, ძველი რომაული ხიდებია: ჩესტიუსის ხიდი, სანტ-ანჯელოს ხიდი და მილვიოს ხიდი. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ნომენტანოს ხიდი, ასევე, ანტიკურ პერიოდში აშენდა. იგი მდინარე ანიენზეა აგებული. სწორედ აქ მდებარეობს აქამდე შემონახული ხუთი ანტიკური რომაული ხიდი. სხვა აღსანიშნავი ხიდებია სისტოს ხიდი, რენესანსის პერიოდში აგებული პირველი ხიდი ძველ რომაულ საფუძვლებზე; როტოს ხიდი, რეალურად, ანტიკური პონს აემილუსის ერთადერთი შემორჩენილი თაღი, ჩამოინგრა 1598 წელს წყალდიდობის გამო და დაანგრიეს XIX საუკუნის ბოლოს და ვიტორიო ემანუელე II-ის ხიდი, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებს კორსო ვიტორიო ემანუელესა და ბორგოს. ქალაქის საზოგადოებრივი ხიდების უმეტესობა აშენდა კლასიკურ ან რენესანსის სტილში, ასევე ბაროკოს, ნეოკლასიციზმისა და მოდერნის სტილებში. [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]]ს მიხედვით, საუკეთესოდ შემონახული ანტიკური ხიდია სანტ-ანჯელოს ხიდი, რომლის მშენებლობა 135 წელს დასრულდა, ხოლო 1688 წელს მოირთო [[ჯოვანი ლორენცო ბერნინი|ბერნინის]] დიზაინით შექმნილი ათი ანგელოზის ქანდაკებით.<ref>{{cite web |publisher=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/523159/SantAngelo-Bridge |title=Sant'Angelo Bridge |accessdate=3 February 2010}}</ref>

=== კატაკომბები ===
რომის შემოგარენში მდებარეობს სულ ცოტა 40 უძველესი [[კატაკომბა]] ან მიწისქვეშა სამარხი, რომელთაგან ზოგიერთი მხოლოდ უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში აღმოაჩინეს. მიუხედავად იმისა, რომ ყველაზე ცნობილი ქრისტიანული სამარხებია, მათ შორის წარმართული და ებრაული სამარხიცაა, რომლებიც ან ცალკ-ცალკეა ან ერთ კატაკომბაშია მოთავსებული. პირველი დიდი ზომის კატაკომბები II საუკუნეს განეკუთვნებიან. ისინი რბილი ვულკანური ქანით, ტუფით არიან მოჩუქურთმებულები და ქალაქის ფარგლებს გარეთ მდებარეობენ, რადგან რომაული კანონი კრძალავდა საფლავების არსებობას ქალაქის საზღვრებში. ამჟამად კატაკომბები ვატიკანს ეკუთვნის, რომელიც მათ კვლევას ახორციელებს.

== ეკონომიკა ==
{{wide image|Panoramic view of EUR business district, Rome.jpg|800px|align-cap=center|<center>პანორამული ხედი EUR-ის ბიზნესრაიონზე.</center>}}
როგორც იტალიის დედაქალაქში, რომში განთავსებულია სახელმწიფოს ყველა ძირითადი ინსტიტუცია, როგორებიცაა რესპუბლიკის პრეზიდენტი, მთავრობა (და მისი სამინისტროები), პარლამენტი, უზენაესი სასამართლოები და ყველა ქვეყნის დიპლომატიური მისია [[იტალია]]სა და ვატიკანში (საინტერესოა, რომ რომში, მის იტალიურ ტერიტორიაზე, ასევე, განთავსებულია იტალიის საელჩო ვატიკანში, რაც უნიკალურ შემთხვევას წარმოადგენს, როდესაც საელჩო საკუთარი ქვეყნის საზღვრებშია მოქცეული). რომში მდებარეობს მრავალი საერთაშორისო ინსტიტუტი, განსაკუთრებით კულტურული და სამეცნიერო მიმართულებისა, როგორებიცაა ამერიკული ინსტიტუტი, ბრიტანული სკოლა, ფრანგული აკადემია, სკანდინავიური ინსტიტუტები, გერმანიის არქეოლოგიური ინსტიტუტი, ასევე, გაეროს სპეციალიზებული სააგენტოები, როგორიცაა [[გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია|FAO]]. რომში განთავსებულია, ასევე, მთავარი საერთაშორისო და მსოფლიო დონის პოლიტიკური და კულტურული ორგანიზაციები, როგორიცაა აგროკულტურული განვითარების საერთაშორისო ფონდი (IFAD), [[მსოფლიო სასურსათო საბჭო]] (WFP), ნატოს დავდაცვითი კოლეჯი და ICCROM — კულტურული ფასეულობების შენარჩუნებისა და აღდგენის საერთაშორისო კვლევითი ცენტრი. ამჟამად, რომი ბეტა+ დონის [[გლობალური ქალაქი]]ა, რომელზეც 2008 წელს [[ბერლინი|ბერლინთან]], [[ბუქარესტი|ბუქარესტთან]], [[ათენი|ათენთან]], [[ლისაბონი|ლისაბონთან]], [[მონრეალი|მონრეალსა]] და [[ბუდაპეშტი|ბუდაპეშტთან]] ერთად ჩამოქვეითდა ალფა რანგიდან.<ref name="lboro.ac.uk"/>

2014 წელს გლობალური ქალაქების ინდექსში რომმა 32-ე ადგილი დაიკავა, რითაც, ასევე, გახდა ყველაზე მაღალი რანგის ქალაქი [[იტალია]]ში.<ref name="atkearney.at"/> 2005 წლის მონაცემებით, რომის მშპ შეადგენს 94,376 მილიარდ ევროს (121,5 მილიარდი აშშ დოლარი),<ref name="rapporto2006">{{cite web |url=http://www.censis.it/277/372/5732/5766/5783/5784/content.asp |title=Rapporto Censis 2006 |publisher=Censis.it |accessdate=3 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080418003612/http://www.censis.it/277/372/5732/5766/5783/5784/content.ASP |archivedate=18 აპრილი 2008 }}</ref> რის მიხედვითაც ქალაქი აწარმოებს ქვეყნის მშპ-ის 6,7%-ს (მეტი, ვიდრე ნებისმიერი სხვა ქალაქი იტალიაში), ხოლო მისი უმუშევრობის დონე 2001-დან 2005 წლამდე 11,1%-დან 6,5%-მდე შემცირდა, რაც ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია ევროკავშირის ყველა ქვეყნის დედაქალაქს შორის. რომის ეკონომიკა ყოველწლიურად 4,4%-ით იზრდება, რაც ამავდროულად ყველაზე მზარდი მაჩვენებელია იტალიის დანარჩენ ქალაქებთან შედარებით.<ref name="rapporto2006"/> ეს ყოველივე იმას ნიშნავს, რომ თუ რომი იქნებოდა დამოუკიდებელი ქვეყანა, იგი იქნებოდა მსოფლიოს 52-ე უმდიდრესი ქვეყანა მშპ-ის მიხედვით (დაახლოებით ეგვიპტის დონის). 2003 წელს რომის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 29 153 ევროს (37 412 აშშ დოლარი) შეადგენდა, რითაც იტალიაში მხოლოდ მილანს ჩამორჩებოდა, თუმცა, ამავდროულად აღემატებოდა ევროკავშირის საშუალო მაჩვენებლის 134,1%-ს. რომს, მთლიანობაში, აქვს ყველაზე მაღალი შემოსავლის მაჩვენებელი იტალიაში, რომელმაც 2008 წელს 47 076 890 463 ევროს მიაღწია,<ref name="ilsole24ore.com">{{cite web |url=http://www.ilsole24ore.com/speciali/redditi_comuni_08/ |title=La classifica dei redditi nei comuni capoluogo di provincia |publisher=Il Sole 24 ORE |accessdate=14 June 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512174557/http://www.ilsole24ore.com/speciali/redditi_comuni_08/ |archivedate=12 მაისი 2011 }}</ref> თუმცა, საშუალო მომუშავის შემოსავლის თვალსაზრისით, იტალიის ქალაქებს შორის მეცხრეა 24 509 ევროთი.<ref name="ilsole24ore.com"/> გლობალურ დონეზე, რომის მომუშავეები იღებენ 30-ე უმაღლეს ანაზღაურებას 2009 წლის მდგომარეობით, რაც სამი ადგილით მაღალია 2008 წლის მაჩვენებელზე, როდესაც ქალაქს 33-ე ადგილი ეკავა.<ref name="citymayors_a">{{cite web|url=http://www.citymayors.com/economics/richest_cities.html |title=World's richest cities in 2009 |publisher=City Mayors |date=22 August 2009 |accessdate=14 June 2010}}</ref> რომის არეალს 167,8 მილიარდ დოლარიანი მშპ გააჩნია, ხოლო მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 38,765 დოლარს შეადგენს.<ref name="Brookings">{{cite web|url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3|title=Global city GDP 2011|publisher=Brookings Institution|accessdate=2015-05-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130106102340/http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3|archivedate=2013-01-06}}</ref>

რომი ეკონომიკა, ძირითადად, მძიმე მრეწველობით არ ხასიათდება. დომინანტი როლი უკვია [[მომსახურება]]ს, მაღალტექნოლოგიურ კომპანიებს (IT, აერო-კოსმოსური, თავდაცვითი, სატელეკომუნიკაციო), კვლევას, სამშენებლო და კომერციულ (განსაკუთრებით, საბანკო) საქმიანობას, ასევე განვითარებად ტურიზმს, რომელსაც ქალაქის ეკონომიკაში უმნიშვნელოვანესია. რომის საერთაშორისო აეროპორტი, ფიუმიჩინო, იტალიაში უმსხვილესია. ქალაქში განთავსებულია იტალიის უმსხვილესი კომპანიების სათავო ოფისები, ასევე, მსოფლიოს 100 უმსხვილესი კომპანიიდან სამის, Enel-ის, Eni-სა და Telecom Italia-ს ცენტრალური ოფისები.

უნივერსიტეტები, ეროვნული რადიო, ტელე და კინოინდუსტრია რომის ეკონომიკის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენენ. [[ჩინეჩიტა]] სტუდიოს დამსახურებით, რომელიც 1930-იანი წლებიდან მუშაობს, ქალაქი იტალიური კინოინდუსტრიის კერაა. რომი საბანკო, სადაზღვეო, ელექტრო, ენერგეტიკული, სატრანსპორტო და კოსმოსური მრეწველობის ცენტრია. უამრავი საერთაშორისო კომპანიისა და სააგენტოს შტაბი, სამინისტროები, საკონფერენციო ცენტრები, სპორტული ობიექტები და მუზეუმებია განთავსებული რომის ძირითად ბიზნესრაიონებში: EUR-ში, ტორინოსა და სხვებში.

== განათლება ==
[[File:RomeUniversity1938.jpg|thumb|right|200px|1935 წელს მარჩელო პიაჩენტინის მიერ აშენებული რომის უნივერსიტეტის ახალი კამპუსი 1938 წლის ფოტოზე.]]
რომი უმაღლესი განათლების ეროვნული და საერთაშორისო ცენტრია, სადაც მრავალი აკადემია, კოლეჯი და უნივერსიტეტი ფუნქციონირებს. საქალაქო ბრენდების ინდექსის მიხედვით, რომი ითვლება მსოფლიოში ისტორიული, საგანმანათლებლო და კულტურული თვალსაზრისით მეორე ყველაზე საინტერესო და ლამაზ ქალაქად.<ref>{{Cite web |url=http://www.debonair.co.uk/destinations/Italy/Rome |title=debonair.co.uk; destinations — Italy, Rome |accessdate=2015-05-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150725004826/http://www.debonair.co.uk/destinations/Italy/Rome |archivedate=2015-07-25 }}</ref> ქალაქი გამოირჩევა მრავალი სხვადასხვა სახის აკადემიითა და უნივერსიტეტით და ყოველთვის წარმოადგენდა ერთ-ერთ უმთავრეს ინტელექტუალურ და საგანმანათლებლო ცენტრს განსაკუთრებით, ანტიკურ პერიოდში და [[რენესანსი]]ს განმავლობაში [[ფლორენცია]]სთან ერთად.<ref>{{cite web |url=http://www.newadvent.org/cathen/01083b.htm |work=კათოლიკური ენციკლოპედია |title=რომაული აკადემიები |publisher=Newadvent.org |date=1 მარტი, 1907 |accessdate=3 თებერვალი, 2010}}</ref>

რომში მდებარეობს მრავალი უნივერსიტეტი და კოლეჯი. მისი პირველი უნივერსიტეტი — [[საპიენცის უნივერსიტეტი|საპიენცა]] (დაარსდა 1303 წელს), სადაც 140 000 სტუდენტი სწავლობს, უდიდესია ევროპაში და მეორე უდიდესი მსოფლიოში. 2005 წელს ის დასახელდა ევროპის 33-ე საუკეთესო უნივერსიტეტად,<ref name="KX">[https://collection.cooperhewitt.org/countries/23424853/ cooperhewitt.org]</ref> ამჟამად კი ევროპის 50 და მსოფლიოს 150 საუკეთესო კოლეჯს შორისაა.<ref name="KX"/> საპიენცის უნივერსიტეტის გადატვირთულობის შესამცირებლად უკანასკნელ ათწლეულებში ორი ახალი საჯარო უნივერსიტეტი დაარსდა: ტორ ვერგატა 1982 წელს და რომა ტრე 1992 წელს. რომში მდებარეობს, ასევე, ლუისის მთავრობის სკოლა ([http://www.sog.luiss.it LUISS School of Government]), იტალიის ყველაზე მნიშვნელოვანი უმაღლესი სასწავლებელი საერთაშორისო ურთიერთობებისა და ევროპული საკითხების სფეროებში. რომის ISIA დაარსდა 1973 წელს ჯულიო კარლო არგანის მიერ და წარმოადგენს იტალიის უძველეს დაწესებულებას სამრეწველო დიზაინის სფეროში.

რომის მთავარ ბიბლიოთეკებს, რომლებიც მოიცავს ბიბლიოთეკა ანჯელიკას (გაიხსნა 1604 წელს; იტალიის პირველი საჯარო ბიბლიოთეკა), ბიბლიოთეკა კასენიტენსს (გაიხსნა 1701 წელს), ბიბლიოთეკა ვალიჩელიანას, ბიბლიოთეკა ჰერციენას (მაქს პლანკის ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტი, რომში მდებარე გერმანული ბიბლიოთეკა) ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც შესანიშნავებს ხელოვნებასა და მეცნიერებაში.<ref>{{cite web |author=Max Planck Gesellschaft e.V |url=http://www.mpg.de/english/aboutTheSociety/aboutUs/scientificAwards/awardsOfMPS/hannoIlseHahnPrize/index.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080613192334/http://www.mpg.de/english/aboutTheSociety/aboutUs/scientificAwards/awardsOfMPS/hannoIlseHahnPrize/index.html |archivedate=2008-06-13 |title=Max Planck Society – Hanno and Ilse Hahn Prize |publisher=Mpg.de |date=17 მაისი, 2006 |accessdate=25 იანვარი, 2010 }}</ref> ქალაქში მდებარეობს, ასევე, მრავალი სხვა ბიბლიოთეკა, რომელთაგან უმნიშვნელოვანესებია ცენტრალური ეროვნული ბიბლიოთეკა, (ერთ-ერთი იტალიის ორი ეროვნული ბიბლიოთეკიდან) რომელიც  4 126 002 ტომს მოიცავს; ბიბლიოთეკა დელა სოსიეტა ჯიოგრაფიკა იტალიანა — იტალიის ყველაზე მნიშვნელოვანი და ევროპის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გეოგრაფიული ბიბლიოთეკა<ref>Amedeo Benedetti, ''La Biblioteca della Società Geografica Italiana'', "Biblioteche oggi", n. 3, aprile 2009, p. 41.</ref> და [[ვატიკანის ბიბლიოთეკა]], რომელიც 1475 წელს დაარსდა, თუმცა, რეალურად, ბევრად უფრო ძველია და სადაც ისტორიის სხვადასხვა პერიოდის 75 000 ხელნაწერი წიგნია დაცული.<ref name=vfl>Vatican Film Library informational pamphlet</ref>

== კულტურა ==
=== საშემსრულებლო ხელოვნება ===
რომი მუსიკის მნიშვნელოვანი ცენტრია და აქვს ინტენსიური მუსიკალური სცენა რამდენიმე პრესტიჟული კონსერვატორიისა და მუსიკალური თეატრის ჩათვლით. ქალაქში მდებარეობს წმინდა ჩეჩილიას ეროვნული აკადემია (დაარსდა 1585 წელს), რომლისათვისაც ახალი საკონცერტო დარბაზები აშენდა მსოფლიოს ერთ-ერთ უმსხვილეს მუსიკალურ კომპლექსში — ახალ აუდიტორიუმ პარკო დელა მუზიკაში. ქალაქს აქვს ოპერის თეატრიც, ასევე, რამდენიმე ნაკლებად მნიშვნელოვანი მუსიკალური დაწესებულება. 1991 წელს რომმა უმასპინძლა ევროვიზიის სიმღერის კონკურსს, 2004 წელს კი MTV-ის ევროპული მუსიკის დაჯილდოების ცერემონიალს.

რომმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა მუსიკის ისტორიაზე. რომაული სკოლა წარმოადგენდა, ძირითადად, საეკლესიო მუსიკის კომპოზიტორთა ჯგუფს, რომლებიც განსაკუთრებით გვიანი რენესანსისა და ადრეული ბაროკოს პერიოდში, XVI-XVII საუკუნეებში აქტიურობდნენ. მრავალი კომპოზიტორი პირდაპირ იყო დაკავშირებული ვატიკანსა და [[სიქსტეს კაპელა|პაპის სამლოცველოსთან]], მიუხედავად იმისა, რომ რამდენიმე ეკლესიისათვის მუშაობდნენ. რომაელ კომპოზიტორთაგან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია [[ჯოვანი პიერლუიჯი და პალესტრინა]], რომლის სახელი უკვე ოთხასი წელია ასოცირდება რბილ, ნათელ, პოლიფონიურ სრულყოფილებასთან. რომში ასევე, მრავალი სხვადასხვა სტილისა და მიმართულების კომპოზიტორი მოღვაწეობდა.

=== ტურიზმი ===
{{ინფოდაფა მსოფლიოს მემკვიდრეობის ძეგლი
|სახელი = რომის ისტორიული ცენტრი, ვატიკანის ქონება და სან-პაოლო-ფუორი-ლე-მურა
|სურათი       = [[ფაილი:Forum Romanum Rom.jpg|250პქ]]
|სურათის წარწერა= 
|რუკა= 
|რუკის_წარწერა = 
|რუკის ზომა = 
|ქვეყანა =  {{დროშა|იტალია}} {{დროშა|ვატიკანი}}
|ტიპი= კულტურული
|კრიტერიუმი= i, ii, iii, iv, vi
|ID          =
|ბმული        =   
|რეგიონი=  ევროპა
|კოორდინატები= 
|წელი=  1980  
|სესია=  
|ნომერი =   91
|გაფართოება = 1990  
}}
მისი შეუფასებელი არქეოლოგიური და მხატვრული საგანძურის, უნიკალური ტრადიციების ხიბლის, პანორამული ხედებისა და ბრწყინვალე ''ვილების'' (პარკები) წყალობით, რომი დღესდღეობით, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ტურისტული ცენტრია მსოფლიოში. უზარმაზრი ტურისტული რესურსებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია მუზეუმები — [[კაპიტოლიუმის მუზეუმები]], [[ვატიკანის მუზეუმები]], ბორგეზეს გალერეა და სხვა, რომლებიც თანამედროვე ხელოვნებას ეძღვნება; ასევე, აკვედუკები, შადრევნები, ეკლესიები, სასახლეები, ისტორიული ნაგებობები, რომის ფორუმის ძეგლები და ნანგრევები და კატაკომბები. ლონდონისა და პარიზის შემდეგ, რომი ყველაზე მონახულებადი ქალაქია ევროკავშირში, რომელიც წელიწადში, საშუალოდ, 7-10 მილიონ ტურისტს მასპინძლობს. ეს რიცხვი წმინდა წლების დროს ზოგჯერ ორმაგდება კიდეც. უკანასკნელი კვლევების თანახმად, [[კოლოსეუმი]] (4 მილიონი ვიზიტორი) და ვატიკანის მუზეუმები (4,2 მილიონი ვიზიტორი), შესაბამისად, 39-ე და 37-ე ყველაზე მონახულებადი ადგილებია მსოფლიოში.

რომი არის უმნიშვნელოვანესი არქეოლოგიური კერა და ერთ-ერთი უმთავრესი არქეოლოგიური კვლევის ცენტრი მსოფლიოში. ქალაქში მდებარეობს მრავალი კულტურული და სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი, როგორებიცაა ამერიკული აკადემია რომში<ref>{{cite web |url=http://www.romanculture.org/index.php?page=airc-hc-rome-program-in-archaeology-and-classical-studies |title=AIRC-HC Program in Archaeology, Classics, and Mediterranean Culture |publisher=Romanculture.org |accessdate=3 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100329144605/http://www.romanculture.org/index.php?page=airc-hc-rome-program-in-archaeology-and-classical-studies |archivedate=29 მარტი 2010 }}</ref> და შვედეთის ინსტიტუტი რომში.<ref>{{cite web |url=http://www.isvroma.it/public/EN/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=%20 |title=Isvroma.it |publisher=Isvroma.it |accessdate=3 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080708234610/http://www.isvroma.it/public/EN/index.php?option=com_content&task=view&id=13&Itemid=+ |archivedate=8 ივლისი 2008 }}</ref> ქალაქი მოიცავს მრავალ ანტიკურ ძეგლს, მათ შორისაა [[რომის ფორუმი]], [[ტრაიანეს ბაზარი]], [[ტრაიანეს ფორუმი]],<ref>{{cite journal |title=Trajan's Glorious Forum |journal=Archaeology |volume=51 |issue=1 |date=January–February 1998 |author=James E. Packer |publisher=Archaeological Institute of America |url=http://www.archaeology.org/9801/abstracts/trajan.html |accessdate=2 October 2010}}</ref> [[კოლოსეუმი]] და [[პანთეონი (რომი)|პანთეონი]]. კოლოსეუმი, რომელიც რომის ერთ-ერთ უმთავრეს ღირსშესანიშნაობას წარმოადგენს, განიხილება, როგორც მსოფლიოს საოცრება.<ref name=brewers>I H Evans (reviser), ''Brewer's Dictionary of Phrase and Fable'' (Centenary edition Fourth impression (corrected); London: Cassell, 1975), გვ. 1 163</ref><ref name=miller>ფრენსის ტრეველიან მილერი, [[ვუდრო უილსონი]], [[უილიამ ჰოვარდ ტაფტი]], [[თეოდორ რუზველტი]]. ''ამერიკა, მიწა რომელიც გვიყვარს'' (1915), [http://books.google.com/books?vid=OCLC00334597&id=UAMqLz88aXAC&pg=PA201&lpg=PA201&dq=%22seven+wonders+of+the+middle+ages%22 გვ. 201 Google Books Search]</ref>

რომი მოიცავს მრავალი განსხვავებული პერიოდის ხელოვნების, სკულპტურის, შადრევნების, მოზაიკის, ფრესკებისა და ფერწერის დიდ და შთამბეჭდავ კოლექციებს. ქალაქი ძირითადი მხატვრული ცენტრი ანტიკური რომის პერიოდში გახდა, როდესაც რომში ყვაოდა რომაული ხელოვნების ისეთი დარგები, როგორებიცაა არქიტექტურა, მხატვრობა, ქანდაკება და მოზაიკა; ასევე, მეტალის დამუშავება, ძვირფასი ქვის გრავიურა, სპილოს ძვლის მოჩუქურთმება, კერამიკა და წიგნის ილუსტრირება, რაც რომაული შემოქმედების „მცირე“ ფორმებად ითვლება.<ref>{{cite journal |doi=10.1017/S0009840X00221331 |last=Toynbee |first=J. M. C. |date=December 1971 |title=Roman Art |url=https://archive.org/details/sim_classical-review_1971-12_21_3/page/439 |journal=The Classical Review |volume=21 |issue=3 |pages=439–442 |jstor=708631 |issn = 0009-840X }}</ref> მას შემდეგ, რაც პაპებმა დაიწყეს უზარმაზარი თანხების ხარჯვა გრანდიოზული ბაზილიკების, სასახლეების, მოედნებისა და საზოგადოებრივი შენობების ასაგებად, რომი [[რენესანსი]]ს ხელოვნების ძირითად ცენტრად იქცა. ქალაქმა ცენტრალური ადგილი დაიკავა ევროპაში რენესანსის ნამუშევრების თვალსაზრისით და ამ მხრივ მხოლოდ [[ფლორენცია]]ს ჩამორჩებოდა. ამავდროულად, შეძლო გატოლებოდა [[პარიზი]]სა და [[ვენეცია|ვენეციის]] მსგავს დიდ ქალაქებსა და კულტურულ ცენტრებს. რომზე დიდი გავლენა მოახდინა [[ბაროკო]]მ და იგი ისეთი ცნობილი მხატვრებისა და არქიტექტორების სახლად იქცა, როგორებიც იყვნენ [[ჯოვანი ლორენცო ბერნინი|ბერნინი]], [[კარავაჯო]], [[ანიბალე კარაჩი|კარაჩი]], [[ფრანჩესკო ბორომინი|ბორომინი]] და [[კორტონა]]. XVIII საუკუნის ბოლოსა და XIX საუკუნის დასაწყისში, რომი გახდა გრან-ტურის ერთ-ერთი ცენტრი,<ref>{{cite web |title=Grand Tour of Europe: The Travels of 17th & 18th Century Twenty-Somethings |author=Matt Rosenberg |publisher=About.com |url=http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/grandtour.htm |accessdate=3 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101205235817/http://geography.about.com/od/historyofgeography/a/grandtour.htm |archivedate=5 დეკემბერი 2010 }}</ref> როდესაც ახალგაზრდა და მდიდარი ინგლისელი და ზოგადად, ევროპელი არისტოკრატები მოდიოდნენ რომში, რათა გასცნობოდნენ ანტიკურ რომაულ კულტურას, ხელოვნებას, ფილოსოფიასა და არქიტექტურას. ქალაქი მასპინძლობდა მრავალ ნეოკლასიცისტ და როკოკოს ხელოვანს, მათ შორის [[ჯოვანი პაოლო პანინი|პანინისა]] და [[ბერნარდო ბელოტო]]ს. დღესდღეობით, რომი არის მნიშვნელოვანი კულტურული ცენტრი, უამრავი სახელოვნებო სასწავლებლითა<ref>{{cite web |url=http://www.trincoll.edu/depts/rome/curriculum/rome350.html |title=The Franca Camiz Memorial Field Seminar in Art History |publisher=Trinity College, Hartford Connecticlt |accessdate=3 თებერვალი, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080530094628/http://www.trincoll.edu/depts/rome/curriculum/rome350.html |archivedate=2008-05-30 }}</ref> და მუზეუმით.
{{wide image|Colosseo_di_Roma_panoramic.jpg|600px|align-cap=center|<center>კოლოსეუმის შიდა ხედი</center>}}
[[File:Rom, Titusbogen, Triumphzug 3.jpg|thumb|ორიგინალი რელიეფი ტიტუსის თაღიდან, რომელზეც გამოსახულია იერუსალიმის ალყა და მისი ცნობილი [[იერუსალიმის მეორე ტაძარი|მეორე ტაძრის]] განადგურება.]]
რომს აქვს თანამედროვე ხელოვნებისა და არქიტექტურის მზარდი ფონდი. თანამედროვე ხელოვნების ეროვნულ გალერეას მუდმივ გამოფენებზე აქვს გამოტანილი ბალას, მორანდის, პირანჯელოს, კარას, დე ჩირიკოს, დე პისისის, გუტუსოს, ფონტანას, ბურის, მასტროიანის, ტურკატოს, კანდინსკისა და ჩეზანეს ნამუშევრები. 2010 წელს გაიხსნა რომის უახლესი ხელოვნების საფუძველი, თანამედროვე ხელოვნებისა და არქიტექტურის გალერეა, რომელიც ცნობილი ერაყელი არქიტექტორის, ზაჰა ჰადიდის მიერაა დაპროექტებული და ცნობილია, როგორც MAXXI — XXI საუკუნის ეროვნული მუზეუმი. MAXXI-ის<ref>{{cite web |url=http://www.maxxi.beniculturali.it/english/ |title=Maxxi_Museo Nazionale Delle Arti Del Xxi Secolo |publisher=Maxxi.beniculturali.it |accessdate=25 March 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100211132529/http://www.maxxi.beniculturali.it/english/ |archivedate=11 თებერვალი 2010 }}</ref> შემადგენლობაში შედის კულტურის, ექსპერიმენტული კვლევითი ლაბორატორიების, საერთაშორისო გაცვლითი პროგრამების, კვლევისა და სწავლების კამპუსები. იგი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე ამბიციურ თანამედროვე არქიტექტურულ პროექტს რომში.

რომი, ასევე, არის საყოველთაოდ აღიარებული, როგორც მსოფლიო მოდის დედაქალაქი, თუმცა არა იმდენად მნიშვნელოვანი, როგორიც [[მილანი]]ა. Global Language Monitor-ის 2009 წლის კვლევის მიხედვით, ქალაქი მსოფლიო მოდის მეოთხე უმნიშვნელოვანესი ცენტრია მილანის, ნიუ-იორკისა და პარიზის შემდეგ, ამასთან, რომი სჯაბნის ლონდონს.<ref>{{cite web|url=http://www.languagemonitor.com/popular-culture/fashion |title=The Global Language Monitor » Fashion |publisher=Languagemonitor.com |date=20 July 2009 |accessdate=17 October 2009}}</ref> რომში აქვთ განთავსებული სათავო ოფისები ან დაარსდნენ ისეთი მოდის სახლები და საიუველირო ქსელები, როგორებიცაა [[Bulgari]], [[Fendi]],<ref>{{cite web|url=http://www.fendi.com/ |title=Fendi|publisher=fendi.com |accessdate=17 October 2009}}</ref> [[Laura Biagiotti]] და [[Brioni]]. ამასთანავე, სხვა ძირითად ბრენდებს, როგორებიცაა [[შანელი]], [[Prada]], [[Dolce & Gabbana]], [[Armani]] და [[Versace]], აქვთ საკუთარი ბუტიკები, უპირველეს ყოვლისა, პრესტიჟული ვია კონდოტის გასწვრივ.

=== სამზარეულო ===
[[File:Spaghetti alla Carbonara.jpg|thumb|''სპაგეტი ალა კარბონარა'', ტიპური რომაული კერძი.]]
[[File:Carciofo alla Giudia.jpg|thumb|''კარჩიოფი ალა ჯუდია'', რომაულ-ებრაული სამზრეულოს ნიმუში]]
რომის სამზარეულო განვითარდა საუკუნეებისა და სოციალური, კულტურული და პოლიტიკური ცვლილებების განმავლობაში. ქალაქი ძირითადი გასტრონომიული ცენტრი ანტიკურ პერიოდში გახდა. ანტიკურ რომაულ სამზარეულოზე მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ძველმა ბერძნულმა კულტურამ და შემდეგ, იმპერიის უზარმაზარ ტერიტორიებზე გადაჭიმვის შემდეგ, მრავალი ახალი პროვინციული კულინარიული ჩვევისა და ტრადიციის დამკვიდრებამ. რენესანსის პერიოდში, რომი ფართოდ გახდა ცნობილი, როგორც მაღალი დონის კულინარიული ცენტრი, რადგან იმ დროის რამდენიმე საუკეთესო მზარეული პაპებთან მუშაობდა. მაგალითად, ბართოლომეო სკაპი, მთავარი მზარეული, რომელიც ვატიკანის სამზარეულოში პაპ [[პიუს IV]]-სათვის მუშაობდა. იგი განსაკუთრებით ცნობილი გახდა 1570 წელს, როდესაც მან გამოსცა კულინარიული რეცეპტების წიგნი (Opera dell'arte del cucinare). წიგნში ჩამოთვლილია რენესანსის სამზარეულოს დაახლოებით 1 000 რეცეპტი, ასევე აღწერილია მომზადების ტექნოლოგიები და ინსტრუმენტები. წიგნში, ასევე, მოცემულია ჩანგლის პირველი გამოსახულება.<ref name="Rolland_1">{{Harv|Rolland|2006|p=273}}.</ref>

თანამედროვე პერიოდში, ქალაქი განვითარდა თავისებური სამზარეულოთი, რომელიც ახლოს მდებარე კამპანიის პროდუქტებს ეფუძნება, მათ შორის ცხვარსა და ბოსტნეულს (გავრცელებულია [[არტიშოკი]]).<ref>Piras, 291.</ref> პარალელურად, რომაელმა ებრაელებმა, რომლებიც აქ ძვ. წ. I საუკუნიდან ცხოვრობენ, საკუთარი სამზარეულო განავითარეს — კუჩინა ჯუდეიკო-რომანესკა. რომაული სამზარეულოს ნიმუშებია: „სალტიმბოკა ლა რომანა“ — რომაული სტილის ხბოს კატლეტი; „კარჩიოფი ალა რომანა“ — [[არტიშოკი]] რომაულად; „კარჩიოფი ალა ჯუდია“ — ზეითუნის ზეთში შემწვარი არტიშოკი, ტიპური რომაულ-ებრაული სამზარეულოსათვის; „სპაგეტი ალა კარბონარა“ — სპაგეტი ბეკონით, კვერცხითა და პეკორინოთი;

=== კინო ===

რომში მდებარეობს [[ჩინეჩიტა]]ს სტუდიები,<ref name="romefile1">{{cite web |url=http://www.romefile.com/culture/cinecitta.php |title=history of Cinecittà Studios in Rome |publisher=Romefile.com |accessdate=17 October 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090501020709/http://www.romefile.com/culture/cinecitta.php |archivedate=1 მაისი 2009 }}</ref> კონტინენტური ევროპის უდიდესი კინო და სატელევიზიო საწარმო და იტალიური კინოს ცენტრი. 40 ჰექტარი ფართობის სტუდიური კომპლექსი, რომელიც რომის ცენტრიდან 9 კილომეტრითაა დაშორებული, ჰოლივუდის შემდეგ მსოფლიოს უდიდესი კინოსაწარმოა მსოფლიოში, სადაც 5 000-მდე პროფესიონალი მუშაობს დაწყებული კოსტიუმების დიზაინერებიდან, დამთავრებული ვიზუალური ეფექტების სპეციალისტებით. ჩინეჩიტასთანაა დაკავშირებული მრავალი გახმაურებული ნამუშევარი, როგორებიცაა „[[ქრისტეს ვნებანი]]“, „[[ნიუ-იორკის ბანდები (2002 წლის ფილმი)|ნიუ-იორკის ბანდები]]“, HBO-ს „[[რომი (სერიალი)|რომი]]“, „[[სტივ ზისუს წყალქვეშა ცხოვრება]]“, [[დინო დე ლაურენტისი]]ს „[[ქალწულების ტერიტორია]]“, „[[ბენ-ჰური (1959 წლის ფილმი)|ბენ-ჰური]]“, „[[კლეოპატრა (1963 წლის ფილმი)|კლეოპატრა]]“ და [[ფედერიკო ფელინი]]ს ფილმები.

ჩინეჩიტა დაარსდა 1937 წელს [[ბენიტო მუსოლინი]]ს ინიციატივით. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს განმავლობაში დაიბომბა მოკავშირეების ძალების მიერ. 1950-იან წლებში იგი რამდენიმე მსხვილი ამერიკული ფილმის გადასაღებ მოედანს წარმოადგენდა, შემდეგ კი იქცა სტუდიად, რომელიც ყველაზე მჭიდროდ უკავშირდება ფედერიკო ფელინის.

=== ენა ===
{{მთავარი|ლათინური ენა}}
მიუხედავად იმისა, რომ ანტიკური რომი მხოლოდ ლათინურ ენასთან ასოცირდება, რეალურად, იგი მრავალენოვანი იყო. ადრე ანტიკურ ხანაში [[საბინები|საბინური]] ტომები დღევანდელი რომის ტერიტორიას ლათინურ ტომებთან იზიარებდნენ. საბინური ენა, რომელიც უძველესი იტალიური ენების [[იტალიკური ენები|იტალიკურ ენათა]] ჯგუფში შედის, ეტრუსკულ ენასთან ერთად ძირითადი ენა უნდა ყოფილიყო რომის უკანასკნელი სამი მეფის პერიოდში, რომლებიც ქალაქს ძვ. წ. 509 წელს რესპუბლიკის დაარსებამდე მართავდნენ. ამ პერიოდიდან საუკუნეების შემდეგ, სვეტონიუსის მიხედვით, ურგანილა ან პლაუტია ურგულანილა, იმპერატორ კლავდიუსის ცოლი, სავარაუდოდ, ეტრუსკულად ლაპარაკობდა. რასაკვირველია, ლათინური, განვითარების სხვადასხვა ფორმაში, კლასიკური რომის ძირითად ენას წარმოადგენდა, თუმცა, რადგანაც ქალაქში ადგილობრივების გარდა, ასევე, ცხოვრობდნენ ემიგრანტები, მონები, ელჩები მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილიდან, იგი ასევე მრავალენოვანიც იყო. მრავალი განათლებული რომაელი ბერძნულადაც ლაპარაკობდა. იმპერიის ჩამოყალიბებამდე, რომის სხვადასხვა ნაწილში არსებობდა მრავალრიცხოვანი ბერძნული, სირიული და ებრაული მოსახლეობა.

შუა საუკუნეებში [[ლათინური ენა|ლათინური]] ახალ ენად, ''ვოგარედ'' განვითარდა. ეს უკანასკნელი სხვადასხვა რეგიონალური დიალექტის შერწყმის შედეგად ჩამოყალიბდა, რომელთა შორისაც ტოსკანური დიალექტი დომინირებდა, თუმცა რომის მოსახლეობამ, ასევე, შეიმუშავა საკუთარი დიალექტი — რომანესკო. შუა საუკუნეებში სალაპარაკო რომანესკო სამხრეთიტალიური დიალექტი იყო და ძალიან უახლოვდებოდა [[ნეაპოლური ენა|ნეაპოლურ ენას]]. რენესანსის პერიოდში [[ფლორენცია|ფლორენციის]] კულტურის გავლენის გაზრდისა და უპირველეს ყოვლისა, ორი მედიჩი პაპის ([[ლეო X]] და [[კლემენტ VII]]) შემდეგ რომში მრავალი ფლორენციელის მიგრირების შედეგად, დიალექტმა ძირითადი ცვლილებები განიცადა და უფრო მეტად დაემსგავსა ტოსკანურ ვარიაციებს. XIX საუკუნემდე მისი გავრცელების არეალი, ძირითადად, რომით შემოიფარგლებოდა, თუმცა, მოგვიანებით, XX საუკუნის დასაწყისში, რომის მზარდი მოსახლეობისა და სატრანსპორტო სისტემის გაუმჯობესების წყალობით, დიალექტი ლაციოს სხვა ნაწილებშიც გავრცელდა ([[ჩივიტავეკია]], [[ლატინა]]). საგანმანათლებლო სისტემისა და ისეთი მედიასაშუალებების წყალობით, როგორებიცაა რადიო და ტელევიზია, იგი უფრო და უფრო დაუახლოვდა სტანდარტულ იტალიურს. რომანესკოს ტრადიციული ფორმის დიალექტურ ლიტერატურას ეკუთვნის ისეთ ავტორთა ნამუშევრები, როგორებიც არიან ჯუზეპე ჯოაკინო ბელი (ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი იტალიელი პოეტი), ტრილუსა და ჩეზარე პასკარელა. თანამედროვე რომანესკო, ძირითადად, წარმოდგენილია ალდო ფაბრიცის, ალბერტო სორდის, ნინო მანფრედის, [[ანა მანიანი]]ს, ჯიჯი პროიეტის, ენრიკო მონტესანოსა და კარლო ვერდონეს მსგავსი პოპულარული მსახიობების სახით.

ბევრად უფრო ფართოა რომის წვლილი მსოფლიოს ენათა განვითარებაში. რომანიზაციის პროცესში, [[გალია|გალიის]], [[პირენეს ნახევარკუნძული]]ს, იტალიისა და  [[დაკია|დაკიის]] ხალხებმა განავითარეს საკუთარი ენები, რომლებიც უშუალოდ ლათინურიდან გამომდინარეობენ და რომლებიც კოლონიზაციისა და კულტურული გავლენის გავრცელების გზებით მსოფლიოს დიდ ტერიტორიებზე გავრცელდა. გარდა ამისა, თანამედროვე ინგლისურმა ენამ თვისი ლექსიკური მარაგის დიდი ნაწილი სწორედ ლათინური ენიდან ისესხა. რომაული ან ლათინური ანბანი კი მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული ანბანური დამწერლობაა, რომელსაც ენათა უდიდესი ნაწილი იყენებს.<ref>Ostler, N. (2007), Ad Infinitum: A Biography of Latin. London: HarperCollins</ref>

==სპორტი==
[[File:Stadio Olimpico 2008.JPG|thumb|[[სტადიო ოლიმპიკო]] ერთ-ერთი უდიდესი სტადიონია ევროპაში, რომელიც 70 000 ადამიანზე მეტს იტევს.<ref>{{cite web|url=http://www.maspostatevilaregina.com/2009/05/05/brief-guide-to-olympic-stadium-of-rome/ |title=Brief Guide to Olympic Stadium of Rome &#124; SPOSTARE LA FINALE DA ROMA? NO! GRAZIE |publisher=Maspostatevilaregina.com |date=23 აპრილი, 2009 |accessdate=30 January 2011}}</ref>]]
ოლიმპიური სტადიონი, უმეტესად, გამოიყენება, როგორც [[იტალიის სერია A|სერია A]]-ს საფეხბურთო კლუბების — [[ლაციო (საფეხბურთო კლუბი)|ლაციოსა]] და [[რომა (საფეხბურთო კლუბი)|რომას]] საერთო მოედანი, რომლებიც დედაქალაქის ჩემპიონატში მონაწილეობენ.<ref>{{cite web |url=http://edition.cnn.com/2008/SPORT/football/10/22/first11.derbies/index.html |title=Football First 11: Do or die derbies |publisher=[[CNN]] |date=22 ოქტომბერი, 2008 |accessdate=5 ოქტომბერი, 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141017011443/http://edition.cnn.com/2008/SPORT/football/10/22/first11.derbies/index.html |archivedate=2014-10-17 }}</ref>

რომში, ისევე, როგორც მთელ დანარჩენ ქვეყანაში, ფეხბურთი ყველაზე პოპულარული სპორტის სახეობაა. ქალაქმა უმასპინძლა 1934 და 1990 წლების [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი]]ს ფინალურ მატჩებს. უკანასკნელი მათგანი ოლიმპიურ სტადიონზე გაიმართა, რომელიც, ასევე, სერია A-ს საფეხბურთო გუნდების, 1900 წელს დაარსებული ლაციოსა და 1927 წელს დაარსებული რომას (ამ გუნდების დაპირისპირება რომაული საფეხბურთო კულტურის საფუძვლადაა მიჩნეული) საშინაო მოედანს წარმოადგენს. ფეხბურთელები, რომლებიც ამ გუნდებში თამაშობენ და ამავდროულად, რომში არიან დაბადებულები, განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობენ, რისი მაგალითებიც  [[ფრანჩესკო ტოტი]] და [[დანიელე დე როსი]] არიან (ორივე მათგანი [[რომა (საფეხბურთო კლუბი)|რომაში]] თამაშობს). რომის ატლეტიკო უმნიშვნელო გუნდია, რომელიც 2012 წლამდე პირველ დივიზიონში თამაშობდა. მისი საშინაო სტადიონი იყო სტადიო ფლამინიო.

1960 წელს რომმა უმასპინძლა ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებს, რომლის მსვლელობისას არენებად დიდი წარმატებით გამოიყენებოდა ბევრი უძველესი ძეგლი, როგორებიცაა ვილა ბორგეზე და კარაკალას აბანოები. ოლიმპიური თამაშებისათვის შეიქმნა მრავალი ახალი ობიექტი, მაგალითად, ახალი, დიდი ოლიმპიური სტადიონი (რომელიც 1990 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის საკვალიფიკაციო და ფინალური მატჩისათვის გაფართოვდა და განახლდა), ვილაჯ ოლიმპიკო (ოლიმპიური სოფელი, ({{lang-it|Villaggio Olimpico}}) რომელიც სპორტსმენების სამასპინძლოდ აშენდა, ხოლო თამაშების შემდეგ საცხოვრებელ უბნად გადაკეთდა) და ა. შ. რომმა განაცხადი შეიტანა [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2020|2020 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების]] მასპინძლობისათვის, თუმცა ქალაქის აპლიკაცია განაცხადების მიღების ვადის ამოწურვამდე იქნა უარყოფილი.<ref name="olympic.org">{{cite web|url=http://www.olympic.org/media?articleid=138217 |title=Media |publisher=Olympic.org |accessdate=15 სექტემბერი, 2011}}</ref><ref name="Bladesplace.id.au">{{cite web|url=http://www.bladesplace.id.au/olympic-games-candidates.html |title=მომავალი ოლიმპიური თამაშების კანდიდატი ქალაქები |publisher=Bladesplace.id.au |accessdate=17 ოქტომბერი, 2009}}</ref>

რომში [[რაგბი]] მზარდი პოპულარობით სარგებლობს. სტადიო ფლამინიო, 2011 წლამდე, [[იტალიის მორაგბეთა ეროვნული ნაკრები]]ს საშინაო მოედანი იყო. ნაკრები 2000 წლიდან მონაწილეობს [[ექვსი ერის ჩემპიონატი|ექვსი ერის ჩემპიონატში]]. გუნდი საშინაო მატჩებს [[სტადიო ოლიმპიკო]]ზე მართავს, რადგან სტადიო ფლამინიო საჭიროებს სარემონტო სამუშაოებს როგორც მოცულობის, ისე უსაფრთხოების გასაუმჯობესებლად. რომში არსებობს რაგბის რამდენიმე ადგილობრივი გუნდი.

ყოველ მაისს ქალაქი მასპინძლობს ATP მასტერს 1000-ის მსოფლიო ტურნირს ჩოგბურთში ფორო იტალიკოს თიხის კორტებზე. ველორბოლა პოპულარული სპორტის სახეობა იყო მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ პერიოდში, თუმცა მისდამი ინტერესი გაქრა. 1989 და 2000 წლებში რომმა უმასპინძლა გირო დ'იტალიის ფინალურ ნაწილს. ქალაქში არსებობს, ასევე, სპორტის სხვა სახეობების, მათ შორის [[კალათბურთი]]ს (ვირტუს რომა), [[ფრენბურთი]]ს, [[ხელბურთი]]სა და [[წყალბურთი]]ს გუნდებიც.

== ტრანსპორტი ==
=== საგზაო და სარკინიგზო ტრანსპორტი ===
რომს გარს აკრავს რადიალური გზების ქსელი, რომლებიც უძველესი რომაული გზების ხაზებს მიჰყვება, რომლებიც კაპიტოლიუმის ბორცვს იმპერიასთან აკავშირებდა.
[[ფაილი:Roma-Termini--Italy--at-night.JPG|მინიატიურა|მარჯვნივ|ტერმინის სადგური იტალიის ყველაზე დატვირთული რკინიგზის სადგურია.]]
[[აპენინის ნახევარკუნძული]]ს ცენტრში მდებარეობის გამო რომი ცენტრალური იტალიის ძირითადი სარკინიგზო კვანძია. რომის მთავარი რკინიგზის სადგური, ''ტერმინი'', ერთ-ერთი უდიდესია ევროპაში და ყველაზე დატვირთული იტალიაში. მისი გავლით ყოველდღიურად დაახლოებით 400 000 ადამიანი მგზავრობს. ქალაქის სიდიდით მეორე სადგური — ''რომა ტიბურტინა'' მაღალი სიჩქარის სარკინიგზო ტერმინალადაა გადაკეთებული.<ref>[https://web.archive.org/web/20080523201048/http://eurostar-av.trenitalia.com/it/progetto/stazioni_rinnovate/roma_tiburtina.html – Entry on Roma Tiburtina station on the official website of the Italian high-speed rail service] {{it icon}}</ref>

რომი განიცდის სატრანსპორტო მოძრაობის პრობლემებს, მეტწილად, რადიალური ქუჩების სისტემის არსებობის გამო, რაც ხელს უშლის ქალაქის მაცხოვრებლებს მარტივად გადაადგილდნენ ერთი რადიალური გზიდან მეორეზე ისტორიულ ცენტრში შესვლის ან „ბეჭდის გზის“ გამოყენების გარეშე. აღნიშნულ პრობლემას ვერ წყვეტს შეზღუდული ზომის მეტროპოლიტენი, რომლის მაშტაბიც მკვეთრად ჩამორჩება სხვა მსგავსი ზომის ქალაქების ანალოგებს. გარდა ამისა, რომში ყოველ 10 000 მოსახლეზე მხოლოდ 21 ტაქსი მოდის, რითაც ბევრად ჩამორჩება სხვა ევროპულ ქალაქებს.<ref>{{cite news |title=Central Rome Streets Blocked by Taxi Drivers |work=New York Times |url=http://www.nytimes.com/2007/11/30/world/europe/30rome.html?scp=93&sq=Rome&st=nyt |date=30 ნოემბერი, 2007 |accessdate=10 თებერვალი, 2008 |first=Peter |last=Kiefer}}</ref> 1970 და 1980-იან წლებში გამუდმებულმა საგზაო საცობებმა გამოიწვია ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში დღის საათებში ავტომანქანებისათვის შეზღუდვების დაწესება. ტერიტორიებს სადაც ეს შეზღუდვები გავრცელდა ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც შეზღუდული მოძრაობის ზონებს (''Zona a Traffico Limitato (ZTL)'' [[იტალიური ენა|იტალიურად]]). ბოლო პერიოდში გარკვეულ არეალებში შეზღუდვები ღამის საათებშიც დაწესდა.

===აეროპორტები ===
[[File:Airbus A320 (Air One) FCO 08.jpg|thumb|მარჯვნივ|ლეონარდო და ვინჩის აეროპორტი იყო მერვე ყველაზე დატვირთული აეროპორტი ევროპაში 2012 წელს.]]
რომს სამი აეროპორტი ემსახურება, აქედან ორი  „აეროპორტი დი რომას“  კუთვნილებაა. რომისა და სრულიად იტალიის უდიდესი საერთაშორისო აეროპორტი [[ლეონარდო და ვინჩი]]ს სახელობისაა, თუმცა, რომის სამხრეთ-დასავლეთით, ფიუმიჩინოს კომუნაში მდებარეობის გამო, მას ხშირად ფიუმიჩინოს აეროპორტსაც უწოდებენ. უფრო ძველ ჩიამპინოს აეროპორტს, რომელიც რომიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ჩიამპინოსთან მდებარეობს, იყენებენ როგორც სამოქალაქო, ისე სამხედრო რეისების შესასრულებლად. მესამე, ქალაქის ცენტრიდან ჩრდილოეთით 6 კილომეტრში მდებარე ურბეს სამოქალაქო აეროპორტი შედარებით მცირეა და უფრო მეტად აეროდრომის ფუნქციებს ასრულებს. იგი ძირითადად ვერტმფრენებსა და კერძო ფრენებს ემსახურება.

=== მეტროპოლიტენი ===
[[File:Roma Metropolitana FR.svg|thumb|right|რომის მიწისქვეშა და სარკინიგზო სისტემის სქემა 2014 წლის მდგომარეობით.]]
{{მთავარი|რომის მეტროპოლიტენი}}
რომში ფუნქციონირებს სამხაზიანი მეტროსისტემა, რომელსაც [[რომის მეტროპოლიტენი|''მეტროპოლიტანა'']] ეწოდება. პირველი განყოფილების მშენებლობა 1930 წელს დაიწყო. გეგმის მიხედვით, ხაზს ერთმანეთთან უნდა დაეკავშირებინა რკინიგზის მთავარი სადური და სამხრეთ გარეუბანში ახლადდაგეგმილი E42-ის ტერიტორია, სადაც 1942 წელს მსოფლიო გამოფენა უნდა გამართულიყო. მეორე მსოფლიო ომის გამო ღონისძიება ჩაიშალა, თუმცა ნაწილობრივი გადაკეთების შემდეგ ტერიტორიას EUR (Esposizione Universale di Roma — რომის უნივერსალური გამოფენა) ეწოდა და 1950-იან წლებში თანამედროვე ბიზნეს რაიონად ჩამოყალიბდა. ხაზი საბოლოოდ 1955 წელს გაიხსნა და ამჟამად, '''ბ''' ხაზის სამხრეთ ნაწილს წარმოადგენს.

'''ა''' ხაზი გაიხსნა 1980 წელს და ერთმანეთთან აკავშირებდა ოტავიანოსა და ანაგნინას სადგურებს, მოგვიანებით, ეტაპობრივად გაფართოვდა (1999–2000 წწ.) ბატისტინის სადგურამდე. 1990-იან წლებში გაიხსნა '''ბ''' ხაზის გაგრძელება, რომელიც ტერმინის სადგურს რებიბიასთან აკავშირებდა. ეს მიწისქვეშა ქსელი, ზოგადად, საიმედოა (თუმცა შეიძლება გადაიტვირთოს პიკის საათებისა და სხვადასხვა შემთხვევის დროს, განსაკუთრებით, '''ა''' ხაზი), რადგან შედარებით მოკლეა.

'''ა''' და '''ბ''' ხაზები ტერმინის სადგურთან იკვეთება. '''ბ''' ხაზის ახალი განშტოება ('''ბ1''') გაიხსნა 2012 წლის 13 ივნისს, მას შემდეგ, რაც მშენებლობის ღირებულება 500 მილიონ ევროდ შეფასდა. '''ბ1''' პიაცა ბოლონიას '''ბ''' ხაზთან კავშირებს და აქვს ოთხი სადგური 3,9 კმ სიგრძეზე.
მესამე, მშენებარე '''ც''' ხაზს, რომლის სავარაუდო ღირებულება 3 მილიარდი ევროა, 25,5 კმ მანძილზე 30 გაჩერება ექნება და ნაწილობრივ ჩაანაცვლებს არსებულ ტერმინი-პანტანოს სარკინიგზო ხაზს და იმოძრავებენ სრულიად ავტომატიზირებული მატარებლები.<ref>{{cite news |first=Tom |last=Kington |title=Roman remains threaten metro |url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/may/14/italy.artnews |work=Guardian |date=14 მაისი, 2007 |accessdate=10 აგვისტო, 2008 |location=London}}</ref> თხუთმეტსადგურიანი პირველი ნაწილი, რომელიც პანტანოს ქალაქის აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე ჩენტოჩელეს კვარტალთან აკავშირებს, 2014 წლის 9 ნოემბერს გაიხსნა.<ref>{{cite news|title=Metro C, apre la Pantano-Centocelle: folla di romani all'inaugurazione|url=http://www.ilmessaggero.it/ROMA/CRONACA/metro_c_atac_sindaco_apertura_pantano_centocelle/notizie/1002186.shtml|accessdate=11 ნოემბერი, 2014|work=Il Messaggero|date=9 ნოემბერი, 2014|language=იტალიური}}</ref> სამუშაოების დასრულება 2015 წლისათვის იყო დაგეგმილი, თუმცა არქეოლოგიური აღმოჩენების გამო მიწისქვეშა მშენებლობები ხშირად შეფერხდა.

ასევე, დაგეგმილია მეოთხე, '''დ''' ხაზის გაყვანა. მისი სადგურების რაოდენობა 22 იქნება, სიგრძე კი 20 კმ. ხაზის პირველი ნაწილის გახსნა 2015 წელს იყო დაგეგმილი, დასრულება კი 2035 წლამდე, თუმცა ქალაქის ფინანსური კრიზისის გამო, პროექტი შეჩერებულია.

=== სხვა საზოგადოებრივი ტრანსპორტი ===
მიწისზედა საზოგადოებრივი ტრანსპორტი რომში შედგება ავტობუსის, ტრამვაისა და ქალაქური მატარებლის ქსელისაგან (FR ხაზები). ქალაქში არსებობს ავტობუსის 350 ხაზი და 8 000 გაჩერება, ხოლო უფრო შეზღუდული ტრამვაის სისტემა 39 კმ სიგრძის მარშრუტისა და 192 გაჩერებისაგან შედგება.<ref>The figures are from the ATAC [http://www.atac.roma.it/index.asp?p=2&i=616&o=3&m=1&a=7&ci=45&tpg=2&lingua=ITA website] {{it icon}}.</ref><ref>and from the information page of the [[iOS]] app [http://www.inarrivo.net/atac/ In Arrivo!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120928000305/http://www.inarrivo.net/atac/ |date=2012-09-28 }} {{it icon}}.</ref> რომში არსებობს, ასევე, ტროლეიბუსის ერთი ხაზი, რომელიც 2005 წელს გაიხსნა. დაგეგმილია ტროლეიბუსის დამატებითი ხაზების მშენებლობა.<ref name="juts2009">Webb, Mary (ed.) (2009). ''Jane's Urban Transport Systems 2009–2010'', გვ. 195. Coulsdon (UK): Jane's Information Group. ISBN 978-0-7106-2903-6.</ref>

მიუხედავად იმისა, რომ რომს აქვს საკუთარი კვარტალი ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე (ოსტია), იგი, არსებითად, ცარიელ ტერიტორიასა და სათევზაო კატარღებისათვის განკუთვნილ მცირე ნავსადგურს მოიცავს. ძირითადი პორტი, რომელიც ქალაქს ემსახურება, რომიდან ჩრდილო-დასავლეთით 62 კმ-ის დაშორებით ჩივიტავეკიაში მდებარეობს.<ref>{{cite web|title=Porti di Roma|url=http://www.port-of-rome.org/|accessdate=6 მარტი, 2015}}</ref>

== ჩართულობა საერთაშორისო გაერთიანებებსა და ორგანიზაციებში ==
[[File:FAO sede.jpg|thumb|[[გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია|FAO-ს]] შტაბ-ბინა რომში]]
[[გლობალური ქალაქი|გლობალურ ქალაქებს]] შორის რომი უნიკალურია, რადგან მთლიანად ქალაქის ფარგლებში მდებარეობს სუვერენული სახელმწიფო — [[ვატიკანი]]. ვატიკანი ანკლავია იტალიის დედაქალაქში, რომელიც [[წმინდა საყდარი|წმინდა საყდრის]] სუვერენულ მფლობელობაშია და რომის ეპარქიასა და კათოლიკური ეკლესიის უზენაეს ხელისუფლებას წარმოადგენს. რომში განთავსებულია საელჩოები როგორც იტალიაში, ისე წმინდა საყდარში, ამასთანავე, ზოგიერთი ელჩი ერთდროულად ორივე მათგანშია აკრედიტებული. რომშია განთავსებული რამდენიმე საერთაშორისო რომაული კოლეჯი და პონტიფიკოსის უნივერსიტეტი. პაპი, ამავდროულად, რომის ეპისკოპოსიცაა და მისი ოფიციალური რეზიდენციაა წმინდა იოანე ლატერანის არქბაზილიკა.

1798 წელს, ნაპოლეონის მიერ მალტის დაპყრობის გამო, 1834 წელს მალტის სუვერენულმა სამხედრო ორდენმა თავი შეაფარა რომს. ორდენი, ზოგჯერ, კლასიფიცირდება, როგორც სუვერენიტეტის მქონე, თუმცა რადგანაც მას არ გააჩნია ტერიტორია არც რომში და არც სადმე სხვაგან, მისი რეალური სუვერენიტეტის საკითხი დავის საგანს წარმოადგენს.

რომში განთავსებულია ე. წ. '''პოლო რომანო''',<ref>[http://www.parlamento.it/application/xmanager/projects/parlamento/file/repository/affariinternazionali/osservatorio/approfondimenti/PI0093.pdf parlamento.it]</ref> რომელიც, ძირითადად, გაეროს სამი საერთაშორისო სააგენტოსაგან შედგება, ესენია: [[გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია]] (FAO), [[მსოფლიო სასურსათო საბჭო]] (WFP) და სოფლის მეურნეობის განვითარების საერთაშორისო ფონდი (IFAD).

ქალაქი, ტრადიციულად, ჩართულია ევროპის პოლიტიკური ინტეგრაციის პროცესში. ევროკავშირის ხელშეკრულებები განთავსებულია პალაცო დელა ფარნეზინაში, იტალიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს შენობაში, რადგანაც იტალიის ხელისუფლებაა ამ ხელშეკრულებათა დეპოზიტორი. 1957 წელს რომმა უმასპინძლა [[რომის ხელშეკრულება|რომის ხელშეკრულების]] ხელმოწერას, რის შედეგადაც დაარსდა [[ევროპული თანამეგობრობა]] ([[ევროპის კავშირი|ევროკავშირის]] წინამორბედი), 2004 წლის ივლისში კი — [[ევროპის კონსტიტუციის პროექტი]]ს ოფიციალურ ხელმოწერას.

რომში განთავსებულია [[ევროპის ოლიმპიური კომიტეტი]] და ნატოს თავდაცვითი კოლეჯი. რომში ჩამოყალიბდა, ასევე, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს წესდება და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია.

ქალაქი მასპინძლობს, ასევე, სხვა მნიშვნელოვან საერთაშორისო ორგანიზაციებსაც, როგორებიცაა IDLO (სამართლის განვითარების საერთაშორისო ორგანიზაცია), ICCROM (კულტურული ფასეულობების დაცვისა და აღდგენის საერთაშორისო კვლევითი ცენტრი) და UNIDROIT (კერძო სამართლის გაერთიანების საერთაშორისო ინსტიტუტი).

== დაძმობილებული, დობილი და პარტნიორი ქალაქები==
[[File:Castro Pretorio - Colonna di Parigi alle Terme di Diocleziano 1010023.JPG|thumb|upright|1956 წელს პარიზისადმი მიძღვნილი სვეტი [[დიოკლეტიანე]]ს აბანოების მახლობლად.]]

[[1956]] წლის [[9 აპრილი]]დან რომი ექსკლუზიურად დაძმობილებულია მხოლოდ ერთ ქალაქთან:
* {{flagicon|FRA}} [[პარიზი]], [[საფრანგეთი]]
:{{fr icon}} ''Seule Paris est digne de Rome; seule Rome est digne de Paris.''
:{{it icon}} ''Solo Parigi è degna di Roma; solo Roma è degna di Parigi.''
:„მხოლოდ პარიზი შეედრება რომს და მხოლოდ რომია პარიზის ღირსი.“<ref>{{cite web|url=http://www.paris.fr/portail/english/Portal.lut?page_id=8139&document_type_id=5&document_id=29903&portlet_id=18784|title=დაძმობილება რომთან|accessdate=27 მაისი, 2010|archiveurl=https://archive.today/20120905235843/http://www.paris.fr/portail/english/Portal.lut?page_id=8139&document_type_id=5&document_id=29903&portlet_id=18784|archivedate=2012-09-05}}</ref><ref name="Paris1">{{cite web |url=http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16468&portlet_id=14974 |work=Mairie de Paris |title=Les pactes d'amitié et de coopération |accessdate=14 October 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100122093109/http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587 |archivedate=22 იანვარი 2010 }}</ref>

რომის დობილი და პარტნიორი ქალაქებია:
{| 
|
* {{flagicon|Bolivia}} [[იაჩაკაჩი]], ბოლივია<!--<ref>http://www.liberazione.it/giornale/051129/LB12D6D0.asp – Short newspaper article on the Rome / Achacachi twinning</ref> -->
* {{flagicon|Algeria}} [[ალჟირი (ქალაქი)|ალჟირი]], ალჟირი
* {{flagicon|China}} [[პეკინი]], ჩინეთი<ref>{{cite web|url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|title=დობილი ქალაქები|publisher=პეკინის მუნიციპალური მთავრობა|accessdate=23 ივნისი, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5mq6B2fdq?url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|archivedate=2010-01-17}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16467&portlet_id=14974 |title=Le jumelage avec Rome |accessdate=9 ივლისი, 2008 |publisher=Municipalité de Paris |language=French |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081216141833/http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16467&portlet_id=14974 |archivedate=2008-12-16 }}</ref>
* {{flagicon|Serbia}} [[ბელგრადი]], სერბეთი
* {{flagicon|Brazil}} [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]], ბრაზილია
* {{flagicon|Egypt}} [[კაირო]], ეგვიპტე
* {{flagicon|Ukraine}} [[კიევი]], უკრაინა
* {{flagicon|Poland}} [[კრაკოვი]], პოლონეთი<ref name="Kraków partnerships">{{cite web|url=http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,kat,0,5,miasta_partnerskie.html|title=Kraków – Miasta Partnerskie|accessdate=10 აგვისტო, 2013|work=Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków|language=Polish|trans_title=Kraków -Partnership Cities|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130702010825/http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,kat,0,5,miasta_partnerskie.html|archivedate=2013-07-02}}</ref>
|valign=top|
* {{flagicon|United Kingdom}} [[ლონდონი]], გაერთიანებული სამეფო
* {{flagicon|Pakistan}} [[მულტანი]], პაკისტანი
* {{flagicon|India}} [[მუმბაი]], ინდოეთი
* {{flagicon|Spain}} [[მადრიდი]], ესპანეთი<ref name="hermanadas">{{cite web |title= Mapa Mundi de las ciudades hermanadas |publisher=Ayuntamiento de Madrid |url= http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.dbd5147a4ba1b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextfmt=especial1&idContenido=1da69a4192b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD |accessdate=17 ოქტომბერი, 2009}}</ref>
* {{flagicon|Spain}} [[მარბელა]], ესპანეთი
* {{flagicon|Canada}} [[მონრეალი]], [[კვებეკი]], კანადა
* {{flagicon|USA}} [[ნიუ-იორკი]], [[ნიუ-იორკის შტატი|ნიუ-იორკი]], აშშ<ref name="New York sisters">{{cite web|url=http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml|title=NYC's Partner Cities|publisher=The City of New York|accessdate=16 დეკემბერი, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130814165415/http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml|archivedate=2013-08-14}}</ref>
* {{flagicon|Bulgaria}} [[პლოვდივი]], ბულგარეთი
|valign=top|
* {{flagicon|India}} [[ნიუ-დელი]], ინდოეთი
* {{flagicon|South Korea}} [[სეული]], სამხრეთი კორეა<ref name="Seoul twinnings2">{{cite web|url=http://english.seoul.go.kr/gover/cooper/coo_02sis.html|title=საერთაშორისო ურთიერთობები: დობილი ქალაქები|accessdate=26 იანვარი, 2008|work=Seoul Metropolitan Government|publisher=www.seoul.go.kr|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071210175055/http://english.seoul.go.kr/gover/cooper/coo_02sis.html|archivedate=10 დეკემბერი 2007}}</ref><ref name="Seoul twinnings">{{cite web|url=http://english.seoul.go.kr/gtk/cg/cityhall.php?pidx=6|title=სეულის დობილი ქალაქები [via WayBackMachine]|accessdate=23 August 2013|work=Seoul Metropolitan Government (archived 2012-04-25)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120325052520/http://english.seoul.go.kr/gtk/cg/cityhall.php?pidx=6|archivedate=2012-03-25}}</ref>
* {{flagicon|Australia}} [[სიდნეი]], ავსტრალია
* {{flagicon|Albania}} [[ტირანა]], ალბანეთი<ref name="International relations">{{cite web |url=http://www.tirana.gov.al/common/images/International%20Relations.pdf |title=Twinning Cities: International Relations |accessdate=23 June 2009 |work=Municipality of Tirana |publisher=www.tirana.gov.al |format=PDF |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111010042121/http://www.tirana.gov.al/common/images/International%20Relations.pdf |archivedate=10 ოქტომბერი 2011 }}</ref><ref>Twinning Cities: International Relations. Municipality of Tirana. www.tirana.gov.al. Retrieved on 25 January 2008.</ref>
* {{flagicon|Japan}} [[ტოკიო]], იაპონია
* {{flagicon|Belgium}} [[ტონგერენი]], ბელგია
* {{flagicon|Tunisia}} [[ტუნისი (ქალაქი)|ტუნისი]], ტუნისი<ref name="Tunis">{{cite web|url=http://www.commune-tunis.gov.tn/fr/mairie_cooperation1.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080508191341/http://www.commune-tunis.gov.tn/fr/mairie_cooperation1.htm|archivedate=8 მაისი 2008|title=Cooperation Internationale|publisher=2003–2009 City of Tunis Portal|language=French|accessdate=31 ივლისი, 2009}}</ref>
* {{flagicon|USA}} [[ვაშინგტონი]], აშშ<ref>{{cite web|title=Visita a Washington del Sindaco|url=http://www.comune.roma.it/wps/portal/pcr?contentId=NEW183956&jp_pagecode=newsview.wp&ahew=contentId:jp_pagecode|accessdate=3 ოქტომბერი, 2011}}</ref>
|}

==ლიტერატურა==
*{{Cite book |last=Bertarelli |first=Luigi Vittorio |year=[[1925]] |title=Guida d'Italia |volume=IV |publisher=CTI |location=რომი |language=[[იტალიური ენა|იტალიური]]}}
*{{Cite book |first=Richard|last=Brilliant |year=[[2006]] |title=Roman Art. An American's View |publisher=Di Renzo Editore |location=რომი |isbn=88-8323-085-X}}
*{{Cite book|last=Coarelli|first=Filippo|title=Guida archeologica di Roma|publisher=Arnoldo Mondadori Editore|year=[[1984]]|language=[[იტალიური ენა|იტალიური]]|location=[[მილანი]]}}
*{{Cite book|last1=Kinder|first1=Hermann|last2=Hilgemann|first2=Werner|title=Dtv-atlas zur Weltgeschichte|volume=1|language=[[გერმანული ენა|გერმანული]]|year=[[1964]]|publisher=Ex Libris|location=[[ციურიხი]]}}
*{{Cite book |last=Hughes |first=Robert |year=[[2011]] |title=Rome |url=https://archive.org/details/rome0000hugh |volume=|publisher=Weidenfeld & Nicolson |location=}}
*{{Cite book |last=Lucentini |first=Mario |year=[[2002]] |title=La Grande Guida di Roma |publisher=Newton & Compton Editori |location=რომი |isbn=88-8289-053-8 |language=[[იტალიური ენა|იტალიური]]}}
*{{Cite book |last=Rendina|first=Mario |year=2007 |title=Roma ieri, oggi, domani|publisher=Newton & Compton Editori |location=რომი |language=[[იტალიური ენა|იტალიური]]}}
*{{Cite book |last=Spoto |first=Salvatore |year=[[1999]] |title=Roma Esoterica |publisher=Newton & Compton Editori |location=რომი |isbn=88-8289-265-4 |language=[[იტალიური ენა|იტალიური]]}}
*{{Cite book|title=Rome – Eyewitness Travel|publisher=DK|year=[[2006]]|isbn=1-4053-1090-1}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{commonscat|Roma}}
{{Wikivoyage|Rome}}
*{{dmoz|Regional/Europe/Italy/Lazio/Localities/Rome/Travel_and_Tourism/Travel_Guides|Rome travel guides}}

; ოფიციალური
* [http://www.comune.roma.it/ რომის კომუნა] {{it icon}}
* [http://www.turismoroma.it/?lang=en <!--http://www.romaturismo.it/--> APT (official Tourist Office) of the City of Rome] {{en icon}}
* [http://en.museiincomuneroma.it/ რომის მუზეუმები – ოფიციალური საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170601075643/http://en.museiincomuneroma.it/ |date=2017-06-01 }} {{en icon}}
* [http://en.museicapitolini.org/ კაპიტოლიუმის მუზეუმები] {{en icon}}
* [http://www-personal.umich.edu/~bkh/rome/5-20-3.htm ანტიკური რომის მოდელი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100118022554/http://www-personal.umich.edu/~bkh/rome/5-20-3.htm |date=2010-01-18 }}
* [http://www.life.com/image/first/in-gallery/44611/vintage-rome-the-eternal-city Vintage რომი: მუდმივი ქალაქი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100711001551/http://www.life.com/image/first/in-gallery/44611/vintage-rome-the-eternal-city |date=2010-07-11 }} - სლაიდშოუ

== კომენტარები ==
<references group="კ"/>

== სქოლიო ==
{{სქოლიო|2}}

{{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები იტალიაში}}
{{ევროკავშირის დედაქალაქები}}
{{ევროპის დედაქალაქები}}
{{ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები}}


[[კატეგორია:რომი]]
[[კატეგორია:იტალიის ქალაქები]]
[[კატეგორია:ევროპის დედაქალაქები]]
[[კატეგორია:ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები]]
[[კატეგორია:წმინდა ქალაქები]]
[[კატეგორია:ძველი ქალაქები]]
[[კატეგორია:ძველი რომის ქალაქები]]