იხილეთ წყარო გვერდისთვის რუსეთი

{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = {{lang-ru|Российская Федерация}}
|სრული_სახელი = რუსეთის ფედერაცია
|საერთო_სახელი = რუსეთი
|დროშა = Flag of Russia.svg
|გერბი = Coat of Arms of the Russian Federation.svg
|რუკა = Russian Federation (orthographic projection).svg
|ჰიმნი = [[რუსეთის ჰიმნი]]
|დევიზი = 
|ოფიციალური_ენები = [[რუსული ენა|რუსული]]
|დედაქალაქი = [[მოსკოვი]]
|latd=55
|latm=45
|latNS=N
|longd=37
|longm=37
|longEW=E
|უდიდესი_ქალაქი = [[მოსკოვი]]
|მთავრობის_ტიპი = შერეული რესპუბლიკა [[ავტორიტარიზმი|ავტორიტარული]] [[დიქტატურა|დიქტატურის]] პირობებში<ref name="Krzywdzinski">{{cite book | author = Prof. Dr. Martin Krzywdzinski | date = 26 January 2020 | title = Consent and Control in the Authoritarian Workplace: Russia and China Compared | publisher = [[Oxford University Press]] | pages = 252– | isbn = 978-0-19-252902-2 | oclc = 1026492383 | url = https://books.google.com/books?id=gz5MDwAAQBAJ&pg=PA252|quote=''officially a democratic state with the rule of law, in practice an authoritarian dictatorship''}}</ref><ref name="cia">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/russia/ |title=Russia – The World Factbook |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |access-date=2022-03-04}}</ref><ref name="authoritarianness">{{cite journal|last=Kuzio|first=Taras|title=Nationalism and authoritarianism in Russia|journal=Communist and Post-Communist Studies|year=2016|volume=49|number=1|pages=1–11|publisher=[[University of California Press]]|doi=10.1016/j.postcomstud.2015.12.002|jstor=48610429 | issn=0967-067X }}</ref>
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[რუსეთის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 =[[ვლადიმირ პუტინი]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[რუსეთის ფედერაციის მთავრობის თავმჯდომარე|პრ.-მინისტრი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[მიხეილ მიშუსტინი]]
|ლიდერის_ტიპი_3 = 
|ლიდერის_სახელი_3 = 
|ლიდერის_ტიპი_4 = 
|ლიდერის_სახელი_4 = 
|რანგი_ფართობით = პირველი
|ფართობი = 17 075 400
|წყალი_% = 13
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 143 666 931
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = მე-9
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2014
|მოსახლეობის_ცენზი = 145 274 019
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2010
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 8,39
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 217-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2008
|მშპ_ppp = $2.264 ტრილიონი
|მშპ_ppp_რანგი = მე-6
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $15,948
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 52-ე
|აგი = 0.817
|აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#009900;">მაღალი</span>
|აგი_რანგი = 71-ე
|აგი_წელი = 2007
|ვალუტა = [[რუსული რუბლი]]
|ვალუტის_კოდი = RUB
|ქვეყნის_კოდი = RUS
|დროის_სარტყელი = [[UTC+02:00]]-დან [[UTC+12:00]]-მდე
|ზაფხულის_დრო = [[UTC+03:00]]-დან [[UTC+13:00]]-მდე
|cctld = [[.ru]], [[.рф]]
|სატელეფონო_კოდი = 7
|სატელეფონო_კოდი_მითითება = 
|სქოლიო = 
}}

'''რუსეთი''' ({{lang-ru|Россия}}), ოფიციალური სახელია '''რუსეთის ფედერაცია'''<ref>{{cite web|title=The Constitution of the Russian Federation|work=(Article 1)|url=http://www.constitution.ru/en/10003000-02.htm|accessdate=2009-06-25}}</ref><ref>{{cite web|title=The CIA World Fact Book, "Russia"|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html|accessdate=2009-06-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150703195129/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html|archivedate=2015-07-03}}</ref> ({{lang-ru|Российская Федерация}}) — [[ევრაზია|ევრაზიის]] [[ქვეყანა]]. ის არის [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერაციული]] რესპუბლიკა. რუსეთი შედგება [[რუსეთის ფედერალური მოწყობა|83 ფედერაციულ სუბიექტისგან]]. ქვეყნის [[რუსეთის სახმელეთო საზღვარი|სახმელეთო საზღვარი]] ყველაზე დიდია მსოფლიოში. რუსეთის დასავლეთ მხარეს ესაზღვრება ევროპული სახელმწიფოები: [[ფინეთი]], [[ნორვეგია]], [[ესტონეთი]], [[ლატვია]], [[ლიეტუვა]] და [[პოლონეთი]], ეს ორი სახელმწიფო რუსეთის მხოლოდ ერთი ადმინისტრაციულ სუბიექტს [[კალინინგრადის ოლქი|კალინინგრადის ოლქს]] ესაზღვრება. რუსეთს ასევე ესაზღვრება: [[ბელარუსი]], [[უკრაინა]], [[საქართველო]], [[აზერბაიჯანი]], [[ყაზახეთი]], [[ჩინეთი]], [[მონღოლეთი]] და [[ჩრდილოეთი კორეა]]. რუსეთს ოფიციალური საზღვარი არ გააჩნია [[იაპონია]]სთან და [[აშშ]]-სთან, მაგრამ ამ ორ ქვეყანას ის ზღვის მეშვეობით უკავშირდება, იაპონიასა და რუსეთს შორის მდებარეობს [[ოხოტის ზღვა]], ხოლო აშშ-სა და რუსეთს შორის მდებარეობს [[ბერინგის სრუტე]].

რუსეთს ტერიტორიის ფართობის მიხედვით მსოფლიოში პირველი ადგილი უკავია, მისი ფართობი შეადგენს 17 075 400 კმ²-ს. რაც შეეხება მოსახლეობას რუსეთს მსოფლიოში [[მსოფლიოს ქვეყნები მოსახლეობის მიხედვით|მეცხრე ადგილი უკავია]], მისი მოსახლეობა შეადგენს 146 მილიონ ადამიანს.<ref name=gen>{{cite web|title=The Russian federation: general characteristics|url=http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R|3=Federal State Statistics Service|accessdate=2008-04-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20031021014415/http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1%2F010000R|archivedate=2003-10-21}}</ref> რუსეთის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი [[აზია]]ში მდებარეობს, ხოლო ტერიტორიის 40 % ევროპულია, ქვეყანა მოქცეულია [[დროის სარტყელები ქვეყნების მიხედვით|11 დროის სარტყელში]]. რუსეთი მსოფლიოში გამოირჩევა, თავისი მინერალური და ენერგეტიკული რესურსების სიუხვით.

[[რუსები]] [[აღმოსავლეთის სლავები|აღმოსავლელ სლავებს]] მიეკუთვნებიან. რუსეთის ტერიტორიაზე ადამიანები უძველესი დროიდან სახლობდნენ, პირველი ძლიერი რუსული სახელმწიფო იყო [[კიევის რუსეთი]], ამ ქვეყნის ჩამოყალიბებაში უდიდესი წვლილი მიუძღვით [[ვიკინგები|ვიკინგებს]], გადმოცემით სლავურ ტომებებს ქვეყნის სამართავად სწორედ ვიკინგები მიუწვევიათ. IX საუკუნეში რუსეთში ფართოდ ვრცელდება [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლური ქრისტიანობა]], მართლმადიდებლობა რუსეთში [[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერიიდან]] შედის [[988]] წელს. ბიზანტიურმა და [[სლავები|სლავურმა]] კულტურებმა უდიდესი გავლენა მოახდინეს რუსეთზე, სწორედ ამ გზით ჩამოყალიბდა სრულიად დამოუკიდებელი [[რუსული კულტურა]]. კიევის რუსეთის დაშლის შემდეგ, ქვეყანა წარმოადგენს დამოუკიდებელ სამთავროებს. რუსეთში უკვე ფართოდ იკიდებს ფეხს ფეოდალიზმი.

დაშლილი რუსული სახელმწიფოს პერიოდში ძლიერდება [[მოსკოვის დიდი სამთავრო|მოსკოვი]], მოსკოვი უკვე თავისუფლდება [[ოქროს ურდო]]ს ბატონობისგან. გაძლიერებული მოსკოვის დიდი სამთავრო ერთიანი რუსეთის სახელმწიფოს ძირითად ბირთვად იქცა. რუსეთი ფართოვდება საზღვრებში, შეიქმნა ახალი სახელმწიფო [[რუსეთის სამეფო]], რომელიც პეტრე დიდის დროს უკვე [[რუსეთის იმპერია|იმპერიად]] გამოცხადდა. რუსეთმა მოახერხა მრავალი ქვეყნის ანექსირება და დაპყრობა. დაპყრობილ ტერიტორიებზე სპეციალური კოლონიური პოლიტიკა ტარდებოდა. რუსეთის შემადგენლობაში იყო ჩრდილოეთ ამერიკის ტერიტორიებიც, კერძოდ [[რუსული ალასკა]].

იმპერიის დამხობის შემდეგ რუსეთის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა [[საბჭოთა კავშირი]], რომელშიც უკვე მოგვიანებით 15 რესპუბლიკა გაერთიანდა. სსრკ აგრძელებდა იმპერიულ პოლიტიკას. აქედან ხდებოდა [[სოციალიზმი]]ს და [[კომუნიზმი]]ს პროპაგანდირება მთელ მსოფლიოში. [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომმა]].<ref name="Weinberg, G.L. 1995 264">{{cite book|author=Weinberg, G.L.|title=A World at Arms: A Global History of World War II|url=https://archive.org/details/worldatarmsgloba0000gerh|isbn=0521558794|publisher=Cambridge University Press|page=[https://archive.org/details/worldatarmsgloba0000gerh/page/n285 264]|year=1995}}</ref><ref name="theage.com.au">Osbourne, Andrew, [http://www.theage.com.au/news/World/World-leaders-gather-as-Russia-remembers/2005/05/08/1115491042992.html World leaders gather as Russia remembers]. The Age</ref><ref name="Who won World War II">Rozhnov, Konstantin, [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4508901.stm Who won World War II?]. BBC. Russian historian Valentin Falin</ref> რუსეთზე უდიდესი გავლენა იქონია. 1991 წელს სსრკ-ს დაშლის შემდეგ რუსეთი დამოუკიდებელი ქვეყანა გახდა. რუსეთს თავდაპირველად მრავალი სირთულე და პრობლემა ჰქონდა, თანდათანობით [[რუსეთის ეკონომიკა]]მ განვითარება დაიწყო, მას ამჟამად მსოფლიოში ეკონომიკის თვალსაზრისით მერვე ადგილი უკავია. [[რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)|უკრანაში რუსეთის შეჭრის]] შემდეგ, [[უკრაინა|უკრაინის]], [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთის]], [[ლიეტუვა|ლიეტუვისა]] და [[ლატვია|ლატვიის]] პარლამენტებმა რუსეთი ტერორისტულ სახელმწიფოდ აღიარეს,<ref>{{Cite web|title=Картка законопроекту - Законотворчість|url=https://itd.rada.gov.ua/billInfo/Bills/Card/39284|website=itd.rada.gov.ua|accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web|title=Сейм Литви визнав дії РФ в Україні геноцидом, а Росію - терористичною державою|url=https://www.pravda.com.ua/news/2022/05/10/7345264/|website=Українська правда|accessdate=2022-05-10}}</ref><ref>{{cite web|title=Сейм Латвії визнав Росію державою-спонсором тероризму|url=https://www.radiosvoboda.org/a/news-seim-latvii-rosia-sponsor-teroryzmu/31983434.html|website=Радіо Свобода|accessdate=14 серпня 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/news-slovachchyna-rf-rezhym-teroryzm/32274497.html|title=Парламент Словаччини визнав Росію державою-спонсором тероризму, а російський режим – терористичним}}</ref> ხოლო [[ევროპის პარლამენტი|ევროპარლამენტმა]] რუსეთი ტერორიზმის სპონსორ სახელმწიფოდ დაასახელა.<ref>{{Cite web|title=Європарламент визнав Росію державою-спонсором тероризму. Що це значить|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-63730807|website=bbc.com}}</ref>

== სახელწოდება ==
* ''ოფიციალური'': რუსეთის ფედერაცია.
* ''ეროვნული'': Россия, Российская Федерация.
* ''ეტიმოლოგია'': შესაძლოა სახელწოდება მომდინარეობდეს შვედური სიტყვისაგან rus, რაც „მცხოვრებს“ ნიშნავს. თვით რუსული ენით ეს ტერმინი არ აიხსნება.

== რუსეთის ისტორია ==
{{მთავარი|რუსეთის ისტორია}}

=== უძველესი პერიოდი ===
{{მთავარი|სკვითები|ბოსფორის სამეფო|ხაზარები|აღმოსავლეთის სლავები}}
[[ფაილი:IE expansion.png|thumbnail]]
[[ფაილი:Muromian-map.png|160px|thumbnail|left|[[ევროპული რუსეთი]]ს ტერიტორიაზე დასახლებული უძველესი ხალხები.]]
[[ფაილი:Kievan Rus en.jpg|160px|thumbnail|left|[[კიევის რუსეთი]] 11 საუკუნეში.]]
[[ფაილი:Alexander Newski.jpg|160px|left|thumbnail|''[[ალექსანდრე ნეველი]]''. რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ წმინდანად შერაცხილი]]
რუსეთის ტერიტორიაზე ადამიანები უძველესი დროიდან სახლობდნენ, აღმოჩენილი ადამიანის ფრაგმენტები თარიღდება 35 000 წლით, უძველესი ადამიანის ნასახლარები აღმოჩენილია ქალაქ [[კოსტიონკი]]ს სიახლოვეს მდინარე [[დონი (მდინარე)|დონის]] ნაპირებზე. რუსეთის ტერიტორიაზე უძველესი დროიდან იწყება ტომების გაერთიანება, მათგან აღსანიშნავია [[სკვითები|სკვითების]]<ref name=Belinskij>{{cite journal|author=Belinskij A, Härke, H|title=The 'Princess' of Ipatovo|journal=Archeology|volume=52|issue=2|date=1999|url=http://cat.he.net/~archaeol/9903/newsbriefs/ipatovo.html|accessdate=2007-12-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610043326/http://cat.he.net/~archaeol/9903/newsbriefs/ipatovo.html|archivedate=2008-06-10}}</ref> სახელმწიფო. მათ [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთში]] მარბიელი ლაშქრობები მოაწყვეს და იმდროინდელ [[ურარტუ]]ს და [[ასურეთი]]ს უძლიერეს სახელმწიფოებს მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენეს.

რუსეთის მრავალ ადგილებშია აღმოჩენილი, უძველესი ცივილიზაციების ნაშთები. მათგან აღსანიშნავია [[სინტაშტა]]ს,<ref>{{cite book|author=Drews, Robert|title=Early Riders: The beginnings of mounted warfare in Asia and Europe|url=https://archive.org/details/earlyridersbegin00drew|year=2004|publisher=Routledge|location=New York|page=[https://archive.org/details/earlyridersbegin00drew/page/50 50]}}</ref>[[არკაიმი|არკაიმისა]]<ref>{{cite web|author=Koryakova, L.|title=Sintashta-Arkaim Culture|publisher=The Center for the Study of the Eurasian Nomads (CSEN)|url=http://www.csen.org/koryakova2/Korya.Sin.Ark.html|accessdate=2007-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190228104055/http://www.csen.org/koryakova2/Korya.Sin.Ark.html|archivedate=2019-02-28}}</ref> და [[პაზურიკები]]ს<ref>{{cite web|title=1998 NOVA documentary: "Ice Mummies: Siberian Ice Maiden"|work=Transcript|url=http://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2517siberian.html|accessdate=2007-12-26}}</ref> უძველესი ცივილიზაციები, მათი ძირითადი საცხოვრებელი ადგილები იყო რუსეთის ცენტრალურ ნაწილში. ძველი წელთაღრიცხვით [[ძვ. წ. VIII საუკუნე|VIII საუკუნეში]], რუსეთის სამხრეთ ტერიტორიებზე ხორციელდება [[ძველი საბერძნეთი|ბერძნული კოლონიზაცია]], ამ ტერიტორიებს მნიშვნელოვანი სავაჭრო კავშირები ჰქონდა საბერძნეთთან. კოლონიებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო [[ტანაისი]] და [[ფანაგორია]].<ref>{{cite book|author=Jacobson, E.|title=The Art of the Scythians: The Interpenetration of Cultures at the Edge of the Hellenic World|publisher=Brill|year=1995|location=p. 38|isbn=9004098569}}</ref> ამ ადგილებში აღმოჩენილია ბევრი ძვირფასი ნაკეთიბა და მონეტები.

ბერძნული კოლონიზაციის დასრულების შემდეგ, კოლონიების ტერიტორიაზე შეიქმნა [[ბოსფორის სამეფო]]. მოგვიანებით რუსეთის სამხრეთ ნაილებს იკავებს გაძლიერებული [[რომის იმპერია]], მაგრამ უკვე რომის იმპერიის კრიზისის პერიოდში, ეს ტერიტორიები [[ჰუნები|ჰუნებისა]] და [[ხუნძები]]ს საცხოვრებელი ადგილები ხდება. რუსეთის სამხრეთ ტერიტორიებზე დასახლებას იწყებს [[თურქულენოვანი ხალხები]], მათგან აღსანიშნავია ჩრდილოეთ კავკასაში დასახლებული [[ხაზარები]]ს<ref>{{cite book|author=Christian, D.|title=A History of Russia, Central Asia and Mongolia|publisher=Blackwell Publishing|year=1998|page=343|isbn=0631208143}}</ref> მომთაბარე ტომები, ისინი ერთ-ერთ დიდ ძალას წარმოადგენდნენ. თურქულენოვანი ხალხი ასევე სახლობდა მდინარე [[ვოლგა (მდინარე)|ვოლგისა]] და [[კასპიის ზღვა|კასპიის ზღვის]] აუზის ტერიტორიებზე.

თანდათანობით ამ ტერიტორიებზე ხდება [[სლავები|სლავი]] ხალხის გაძლიერება. ისინი ქმნიან თავიანთ სპეციალურ სამთავროებს.

=== კიევის რუსეთი ===
{{main|კიევის რუსეთი}}
IX საუკუნეში ჩამოყალიბდა [[კიევის რუსეთი]], ეს მნიშვნელოვანი პერიოდია რუსეთის, [[უკრაინა|უკრაინისა]] და [[ბელარუსი|ბელარუსის]] ხალხის ისტორიაში. ძველი რუსული მატიანეების ცნობით, კიევის რუსეთის პირველი მთავარი იყო ლეგენდარული [[კიი]], [[შჩეკი]] და [[ხორივი]]. (დაახლოებით [[852]]). სლავურ ტომებს ქვეყნის სამართავად [[ვიკინგები]] მოუწვევიათ<ref>{{cite web|last=See, for instance,|title=Viking (Varangian) Oleg|publisher=Encyclopaedia Britannica|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/427466/Oleg|accessdate=2007-12-27}}</ref> სამი ძმის — [[რიურიკი]]ს, [[სინეუსი]]ს და [[ტრუველი]]ს მეთაურობით. სწორედ რიურიკი ჩაუდგა კიევის რუსეთს სათავეში და ჩამოაყალიბა რიურიკების დინასტია.

კიევის რუსეთის ფეოდალური სახელმწიფო, სულ უფრო ძლიერდებოდა [[862]] წელს მათ მიიერთეს [[ნოვგოროდი]]. რიურიკის სიკვდილის შემდეგ ძალაუფლება გადავიდა [[ოლეგი]]ს ხელში, რომელმაც [[882]] წელს მან კიევის ადგილობრივი ფეოდალები დაამარცხა და ქალაქი კიევი მან დაიკავა,<ref>{{cite book|author=Thompson, J.W.; Johnson, E.N.|title=An Introduction to Medieval Europe, 300–1500|publisher=W. W. Norton & Co.|year=1937|page=268|isbn=0415346991}}</ref> [[883]]-[[885]] წლებში დაიმორჩილა რადიმიჩთა ტომები, ხოლო [[907]] და [[911]] ილაშქრა [[ბიზანტია]]ში. ოლეგის გარდაცვალების შემდეგ [[912]] წელს, სახელმწიფოს მმართველი ხდება [[იგორი]] ის ასევე აქტიური საგარეო პოლიტიკას აწარმოებს.

[[ფაილი:Lebedev baptism.jpg|180px|right|thumbnail|კიევის რუსეთში [[ქრისტიანობა|ქრისტიანობის]] გავრცელება.]]

[[994]]-[[972]] წლებში კიევის რუსეთის ფეოდალური სახელმწიფო საკმაოდ გაფართოვდა და გაძლიერდა. კიევის რუსეთის მმართველები აწარმოებდნენ ომებს [[პაჭანიკები]]ს წინააღმდეგ. ერთ-ერთ ასეთ ბრძოლაში დაიღუპა [[კიევის რუსეთის მმართველები|კევის რუსეთის დიდი მთავარი]] სვიატოსლავი. მისი გარდაცვალების შემდეგ ტაზტის მემკვიდრე ვაჟებს შორის ატყდა ბრძოლა პირველობისათვის, გაიმარჯვა [[ვლადიმირ I დიდი|ვლადიმირმა]] მოგვიანებით დიდად წოდებულმა ([[980]]–<nowiki/>[[1015]]). ვლადიმირის და მისი ვაჟის [[იაროსლავ ბრძენი]]ს დროს კიევის რუსეთში სახელმწიფო რელიგიად [[ქრისტიანობა]] ცხადდება ([[988]]-[[989]]), კერძოდ, ბიზანტიის [[მართლმადიდებლობა]].

კიევის რუსეთში სიტუაცია ძალიან მძიმე იყო, იაროსლავ ბერძენის გარდაცვალების შემდეგ დაიწყო მის ვაჟებს შორის ბრძოლა ტახტის ხელში ჩასაგდებად. [[1078]]-[[1093]] წლებში კიევის მთავარი გახდა ვსევოლოდი, მან ვერ შეძლო კიევის რუსეთის დაშლის პროცესის შეჩერება. სულ უფრო მეტ დამოუკიდებლობას იჩენდნენ მიწების მთავრები. [[1097]]-[[1113]] წლებში გამართულკმა მთავრების ყრილობებმა უშველა მდგომარეობას ვერ უშველა. [[1113]] კიევის მთავარი გახდა [[ვლადიმირ მონომახი]], მან შეძლო მდგომარეობის სტაბილიზაცია, მან მოახერხა [[ყივჩაყები|ყივჩაყთა]] დამარცხება, ცალკეულ მთავართა დამორჩილება. მაგრამ სიტუაცია მაინც სავალალო იყო და კიევის რუსეთის დაშლამ შეუქცევადი სახე მიიღო. [[1125]]-[[1132]] წლებში გამეფდა ვლადიმირის ვაჟი მსტისლავი, მაგრამ მისი სიკვდილის შემდეგ [[კიევის რუსეთი]] საბოლოოდ დაიშალა ცალკეულ სამთავროებად. კიევის რუსეთის დაშლილ ტერიტორიაზე წარმოქმნილ სახელმწიფოებიდან, ყველაზე მნიშვნელოვანი და ძლიერი სახელმწიფოები იყო [[ვლადიმირ-სუზდალის სამთავრო]], ჩრდილო-აღმოსავლეთით [[ნოვგოროდის რესპუბლიკა]], ხოლო ჩრდილო-დასავლეთის ყველაზე ძლიერი სახელმწიფო იყო [[გალიჩ-ვოლინის სამთავრო]].

სწორედ ამ პერიოდში ძლიერდება [[მონღოლთა იმპერია]] ისინი აწყობედ დაპყრობით ომებს. [[1237]]–<nowiki/>[[1240]]<ref name="Hamm">{{cite book|author=Hamm, M.F.|title=Kiev: A Portrait, 1800–1917|publisher=Princeton University Press|isbn=0691025851|year=1995}}</ref> წლებში მონღოლები იპყრობენ დაშლილ რუსულ სახელმწიფოებს. რუსეთის ამ ტერიტორიებზე დასახლება დაიწყო [[თათრები|თათრული]] წარმოშობის ხალხმა. მონღოლებმა ამ ტერიტორიაზე შექმნეს [[ოქროს ურდო]]ს სახელმწიფო, ეს ერთ-ერთი უძლიერესი სახელმწიფო იყო. უკვე მოგვიანებით მონღოლთა ბატონობა თანდათანობით სუსტდება, რუსეთის ისტორიაში მნიშვნელოვანი პიროვნება იყო [[ალექსანდრე ნეველი]], 1240 წლის 15 ივლისს ალექსანდრე ნეველის რაზმა და ნოვგოროდის სახალხო ლაშქარმა სასტიკად დაამარცხა შვედები მდინარე ნევაზე. 1242 წელს ნეველმა ჩუდის ტბაზე გაანადგურა გერმანელი რაინდები და შეაჩერა მათი აგრესია აღმოსავლეთით.

მონღოლთა უღლის შესუსტებასთან ერთდ ძლიერდება სხვადასხვა სახელმწიფო, რუსეთი ტერიტორიაზე წარმოქმნილ სახელმწიფოთაგან ყველაზე ძლიერი იყო [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა]], ვლადიმირ-სუზდალის სამთავროსგან განსხვავებით კვლავ მნიშვნელოვან ძალას ფლობდა [[ნოვგოროდის რესპუბლიკა]].

=== მოსკოვის დიდი სამთავრო ===
{{main|მოსკოვის დიდი სამთავრო}}
[[ფაილი:Lissner TroiceSergievaLavr.jpg|left|thumbnail|200px|[[სერგეი რედონეჟსკი]] ლოცავს [[დიმიტრი I (დონელი)|დიმიტრი დონელს]] [[კულიკოვის ბრძოლა]]ში წასვლამდე.]]
[[ფაილი:Dormition (Kremlin).JPG|thumbnail|160px|right|[[მიძინების ტაძარი (მოსკოვი)|მიძინების ტაძარი]] [[მოსკოვის კრემლი|მოსკოვის კრემლში]].
აგებულია [[XV საუკუნე|XV]] საუკუნეში იტალიელი ხუროთმოძღვრის [[არისტოტელე ფიორავანტი]]ს მიერ. აქ ხდებოდა [[რუსეთის მონარქები|რუსეთის ცარების]] და [[რუსეთის იმპერატორების სია|იმპერატორების]] კორონაცია.]] კიევის რუსეთის დაშლის შემდეგ, მის ჩრდილოეთ ნაწილში წარმოიშვა [[მოსკოვის დიდი სამთავრო]]. მონღოლებმა ამ ტერიტორიების დაპყრობაც მოახერხეს.

[[1380]] წელს რუსებმა ვლადიმირის მთავრის [[დიმიტრი I (დონელი)|დიმიტრი დონელის]] მეთაურობით დაამარცხეს მონღოლები [[კულიკოვის ბრძოლა|კულიკოვოს ბრძოლაში]]. ამ ბრძოლის შემდეგ რუსეთი მონღოლების ბატონობისგან არ განთავისუფლებულა მაგრამ დაიწყო ნელ-ნელა რუსული სამთავროების მონღოლებისგან გათავისუფლება.მოსკოვის დიდი სამთავრო, თანდათანობით ძლიერდებოდა, მის ტერიტორია თანდათანობით ფართოვდებოდა. 1392 წელს სამეფომ შეიერთა [[ნიჟნი-ნოვგოროდი]], მის შემადგენლობაში შევიდა ასევე [[ტვერი]] და [[ნოვგოროდი]].

XV საუკუნის II ნახევარში მოსკოვის დიდი სამთავროში მიმდინარეობდა ხანგრძლივი შინაფეოდალური ომი, რომელიც [[ვასილი II]]-ის გამარჯვებით დასრულდა. ვასილი მეფობდა [[1415]]-[[1462]] წლებში. მის შემდეგ მოსკოვის დიდი სამთავროს მეფე ხდება [[ივანე III (რუსეთი)|ივანე III]], ივანეს დროს სამეფო განსაკუთრებით ძლიერდება უკვე რუსეთი სრულიად განთავისუფლებულია [[მონღოლთა იმპერია|მონღოლებისგან]]. გაძლიერებული მოსკოვის დიდი სამთავრო ერთიანი რუსეთის სახელმწიფოს ძირითად ბირთვად იქცა. [[1453]] წელს დაემხო [[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]], მართლმადიდებლური სამყაროს წინამძღოლობა რუსეთმა იკისრა, უკვე მოგვიანებით შეიმუშავეს [[მესამე რომი]]ს თეორია.

=== რუსეთის სამეფო ===
{{main|რუსეთის სამეფო}}
[[ფაილი:Ivan the Terrible (cropped).JPG|thumbnail|140px|left|upright|[[ივანე IV (რუსეთი)|ივანე IV]]-ის პორტრეტი. [[ვიქტორ ვასნეცოვი]]ს ნახატი, 1897]]
[[ფაილი:Minin & Pozharskiy 01.JPG|left|140px|thumbnail|[[მინინის და პოჟარსკის ძეგლი]] (1804–1816) [[ვასილი ნეტარის ტაძარი|ვასილი ნეტარის ტაძრის]] წინ. ]]
[[1547]] წელს რუსეთის სამეფოს პირველი მმართველი გახდა [[ივანე IV (რუსეთი)|ივანე IV]] (''ივანე მრისხანე''), ამ პერიოდიდან უკვე [[რუსეთის მონარქები]] ატარებენ ტიტულს [[ცარი]]. რუსეთის პირველი ცარის ივანე IV-ის დროს შემუშვად [[მესამე რომი]]ს<ref>პირველი რომი იყო ქალაქი [[რომი]], „მეორე რომი“ იყო [[კონსტანტინოპოლი]], ხოლო თეორიაში „მესამე რომი“ უნდა ყოფილიყო [[მოსკოვი]].</ref> თეორია. [[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერიის]] დაცემის შემდეგ [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლური]] სამყაროს პირველობის პრეტენზია რუსეთმა წამოაყენა. „მესამე რომი“ ანუ [[მოსკოვი]], თავს ყველა მართლმადიდებლის მფარველად აცხადებდა და ამ უკანასკნელთა იმედებიც გარკვეულწილად მოსკოვს დაუკავშირდა.

რუსეთის სახელმწიფო თანდათანობით სულ უფრო ძლიერდებოდა, სამეფომ დაიპყრო [[ყაზანის სახანო|ყაზანის]] და [[ასტრახანის სახანო|ასტრახანის]] სახანოები. რუსეთის საზღვრები უკვე გადის მდინარე [[ვოლგა (მდინარე)|ვოლგას]] და [[ციმბირის სახანო]]ზე. ამის შემდეგ რუსეთს გზა გაეხსნა [[ციმბირი]]ს სახანოსკენ. ვოლგისპირა კაზაკების რაზმის ატამანის [[ერმაკი]]ს მიერ წამოწყებული ბრძოლა ციმბირის სახანოს წინააღმდეგ. ერმაკის დაღუპვის შემდეგაც გაგრძელდა და ციმბირის სახანოს სამეფოს შემადგენლობაში შესვლით დასრულდა. რუსეთის საზღვრები სულ უფრო იზრდებოდა.

სამეფოს გაუჩნდა სურვილი [[ბალტიის ზღვა]]ზე გასასვლე ჰქონოდა. სწორედ ამ მიზეზის გამო [[1558]] წელს ივანე მრისხანემ დაიწყო [[ლივონიის ომი]]. ეს ომი რუსეთისთვის წარუმატებლად დასრულდა<ref>{{cite book|author=Solovyov, S.|title=History of Russia from the Earliest Times|publisher=AST|year=2001|volume=6|pages=751–908|isbn=5170021429}}</ref> ამ ოცდახუთწლიანმა ომმა რუსეთს ნგრევა და გაპარტახება მოუტანა. რუსეთმა ვერ მოიპოვა გასასვლელი ბალტიის ზღვაზე. უკვე მოგვიანებით რუსეთმა დაიწყო ომი [[ყირიმის სახანო]]ს წინააღმდეგ, ამ ომით რუსეთმა მიიერთა ყოფილი [[ოქროს ურდო]]ს მნიშვნელოვანი ტერიტორიები.

[[1584]] წელს ივანე მრისხანეს გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ავიდა მისი ავადმყოფი და გონებასუსტი ვაჟი [[თედორე I (რუსეთი)|თეოდორე]] ივანეს ძე. თეოდორე ივანეს ძის მეფობის დროს რუსეთს ფაქტობრივად მართავდა [[ბორის გოდუნოვი]]. 1598 წელს თეოდორეს გარდაცვალების შემდეგ რუსეთში [[რიურიკების დინასტია]]მ მმართველობა დაკარგა. ბორის გოდუნოვის გარდაცვალების შემდეგ რუსეთი ანარქიამ და ქაოსმა მოიცვა. ყველაფერი კი დაიწყო იმით რომ, [[1591]] წელს ქალაქ [[უგლიჩი|უგლიჩში]] გაურკვეველ ვითარებაში დაიღუპა ტახტის მემკვიდრე 8 წლის [[დიმეტრი ივანეს ძე]], გავრცელდა ხმები რომ [[კაზაკები|კაზაკებთან]] იმყოფებოდა უგლიჩში მოკლული დიმიტრი ივანეს ძე. ეს იყო თვითმარქვია ბერი [[ცრუ დიმიტრი I|გრიგოლ ოტრიპეევი]]. რომელიც [[პოლონეთი|პოლონეთში]] გაიქცა. [[1604]] წელს [[ცრუ დიმიტრი I|ცრუ დიმიტრი]] პოლონელებთან და კაზაკებთან ერთად [[მოსკოვი]]სკენ გაემართა, მის რაზმებს მოსახლეობა უერთდეობდა. მოსკოვის აღების შემდეგ ცრუ დიმიტრიმ ამოხოცა [[გოდუნოვების დინასტია|გოდუნოვების ოჯახი]] და თავი მეფედ გამოაცხადა. მან ვერ შეძლო ქვეყნის მძიმე მდგომარეობიდან გამოყვანა ამიტომ მისი მეფობის ერთი წლის თავზე ის შეთქმულებმა მოკლეს. 1609 წელს რუსეთში განხორციელდა [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა|პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის]] შეჭრა, მათ აიღეს მოსკოვი, რუსეთიში გამეფდა [[ვლადისლავ IV]]. იმავე წელს რუსეთი დალაშქრეს [[შვედეთი|შვედებმაც]].
[[ფაილი:Surikov Pokoreniye Sibiri Yermakom.jpg|thumbnail|250px|[[ციმბირის სახანოს]] მებრძოლების და [[კაზაკები|კაზაკთა]] ატამანის [[ერმაკი]]ს ბრძოლა. [[ვასილი სურიკოვი]]ს ნახატი.]]
1612 წელს რუსებმა [[კუზმა მინინი]]ს და თავად [[დიმიტრი პოჟარსკი]]ს ხელმძღვანელობით აჯანყება დაიწყეს. მათ მიზნად დაისახეს რუსეთის ინტერვენტთაგან გათავისუფლება. სახალხო ლაშქარი თანდათანობით იზრდებოდა. 1612 წელს მოლაშქრეებმა გაათავისუფლეს რუსეთის ჩრდილოეთი და [[მოსკოვი]]სკენ დაიძრნენ. ბრძოლების შემდეგ ინტერვენტები დამარცხდნენ.

[[1613]] წლის თებერვალში გაიმართა [[ერობის კრება]], რომელმაც ერთხმად აირჩია მეფედ 16 წლის [[მიხეილ I რომანოვი|მიხეილ თევდორეს ძე]] რომანოვი. [[რომანოვები|რომანოვთა]] მმართველობის დასაწყისში ცენტრალური ხელისუფლება დროებით შესუსტდა. სახელმწიფო საქმეებს ძირითადად ერობის კრება წყვეტდა. ვითარება მკვეთრად შეიცვალა მიხეილის ვაჟის [[ალექსეი I (რუსეთი)|ალექსეი I]]-ის მმართველობის დროს, რუსეთის ცენტრალური ხელისუფლება თანდათანობით ძლიერდებოდა. რუსეთმა განაახლა დაპყრობითი ომები, [[1653]] წელს რუსეთმა შეიერთა [[უკრაინა]], რასაც მოჰყვა [[რუსეთ-პოლონეთის ომი]]. ამ ომის შემდეგ რუსეთის შემადგენლობაში დამატებით ახალი ტერიტორიები შევიდა ([[ლევობრეჟის უკრაინა]] და [[კიევი]]).

ალექსანდრე მიხეილის გარდაცვალების შემდეგ ხელისუფლებისთვის გაჩახდა ბრძოლა მის ორ შვილს [[სოფია მიხეილის ასული|სოფიასა]] და [[პეტრე I დიდი|პეტრეს]] შორის. [[1689]] წელს ეს ბრძოლა პეტრეს გამარჯვებით დასრულდა.

=== იმპერიული რუსეთი ===
{{main|რუსეთის იმპერია}}
[[ფაილი:Peter der-Grosse 1838.jpg|upright|140px|thumbnail|left|[[პეტრე I დიდი|პეტრე I]] რუსეთის იმპერიის, პირველი იმპერატორი. [[პოლ დელაროში]]ს ნახატი.]]
[[ფაილი:Empress Catherine The Great circa 1770 (D.G. Levitsky).JPG|140px|right|thumbnail|[[ეკატერინე II (რუსეთი)|ეკაატერინე II]]-ის პორტრეტი. დახატა [[დიმიტრი ლევიცკი]]მ 1770.]]
[[პეტრე I დიდი|პეტრე I]]-ის (''პეტრე დიდი''), დროს რუსეთის ჩამოყალიბდა როგორც [[იმპერია|იმპერიულ]] სახელმწიფოდ. პეტრეს მმართველობის დროს ტერიტორიების შეერთებამ კიდევ უფრო დიდი სახე მიიღო, [[1696]] წელს პეტრე I-მა აიღო [[დონი (მდინარე)|დონის]] შესართავთან აგებული თურქეთის ციხესიმაგრე აზოვი და გზა გაეხსნა [[აზოვის ზღვა|აზოვის ზღვისაკენ]], მაგრამ უკვე მოგვიანებით პეტრე იძულებული გახდა ეს ტერიტორიები კვლავ [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთისთვის]] დაებრუნებინა. რუსეთს კვლავ სურდა [[ბალტიის ზღვა]]ზე გასასვლელი მოეპოვებინა, ამის გამო [[1700]] წელს დაიწყო [[ჩრდილოეთის ომი]], ამ ომში რუსეთი გამარჯვებული გამოვიდა. ამ ომით რუსეთმა მიიერთა [[კარელია]] და [[ინგერმანლანდია]] (ეს ორი რეგიონი რუსეთს დაკარგული ჰქონდა [[არეულობის ხანა]]ში<ref>{{cite book|author=Solovyov, S.|title=History of Russia from the Earliest Times|publisher=AST|year=2001|volume=9, ch.1|url=http://militera.lib.ru/common/solovyev1/09_01.html|isbn=5170021429|accessdate=2007-12-27}}</ref>). [[1721]] წელს რუსეთსა და [[შვედეთი|შვედეთს]] შორის დადებული ზავით პეტრე I-ის მიერ დაპყრობილი [[ლივონია]] და [[ესტონეთის გუბერნია|ესტონეთი]] რუსეთს შეუერთდა. პეტრემ [[ბალტიის ზღვა]]ზე ნევის შესართავთან დაიწყო დიდი სანვსადგურო ქალაქის მშენებლობა [[1721]] წლიდან ახლად აშენებული ქალაქი [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ პეტერბურგი]] რუსეთის დედაქალაქი გახდა. პეტრეს მიერ გატარებულმა [[პეტრე დიდი რეფორმები|რეფორმებმა]], რუსეთი [[ევროპა]]ს დაუახლოვა.

პეტრე დიდის გარდაცვალების შემდეგ, სამეფო ტახტი დაიკავა მისმა მეუღლემ [[ეკატერინე I]]-მა. ეკატერინეს მმართველობა მხოლოდ ორ წელიწადს გაგრძელდა. ეკატერინეს შემდეგ სამეფო ტახტის პრეტენდენტთა რაოდენობა გაიზარდა, [[1741]] წელს იმპერატორ [[ანა (რუსეთი)|ანას]] გარდაცვალების შემდეგ, სამეფო ტახტი დაიკავა [[პეტრე დიდი]]ს ქალიშვილმა [[ელისაბედ I (რუსეთი)|ელისაბედ I]]-მა (1741–1762). [[ევროპა]]ში დაწყებულ [[შვიდწლიანი ომი|შვიდწლიან ომში]] რუსეთი ჩართული აღმოჩნდა, [[რუსეთის იმპერია]] ეომებოდა [[პრუსია|პრუსიის]] უძლიერეს სახელმწიფოს. ამ ომში რუსეთმა გაიმარჯვა, მაგრამ რუსეთმა ამ გამარჯვებით ვერ ისარგებლა, რადგან [[1761]] წელს გარდაიცვალა იმპერატორი ელისაბედი. ტახტი დაიკავა [[პეტრე III]]-მ. პეტრეს მმართველობა დიდხანს არ გაგრძელებულა [[1762]] წელს რუსეთში მორიგი სამხედრო გადატრიალება განხორციელდა და პეტრე თანამდებობიდან ჩამოაგდეს.

პეტრეს შემდეგ რუსეთის მმართველი გახდა, მისი მეუღლე [[ეკატერინე II (რუსეთი)|ეკატერინე II]] (''ეკატერინე დიდი''), ის რუსეთს მართავდა 1762-1796 წლებში. რუსეთმა შეიერთა [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა|პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის]] აღმოსავლეთი ტერიტორიები და უკვე ის უშუალოდ დაუმეზობლდა ცენტრალური ევროპის დომინიონ ქვეყნებს [[ავსტრია]]ს და [[პრუსია]]ს.

სულ უფრო ძლიერდებოდა, რუსეთის პოლიტიკა სამხრეთის ქვეყნების მიმართ. სწორედ ამის გამო [[ოსმალეთის იმპერია]]სა და რუსეთს შორის მრავალი [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი|ომი]] გაიმართა. რუსეთი ნელ-ნელა იკავებდა [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] რეგიონის ქვეყნებს, [[1783]] წელს იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა [[ყირიმის სახანო]]. ამით ოსმალეთმა დაკარგა მისი ტერიტორიები ჩრდილოეთ შავიზღვისპირეთში. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] დასაწყისში რუსეთმა მიიერთა [[სამხრეთი კავკასია]]. რუსეთის იმპერიის კოლონიური პოლიტიკა კიდევ უფრო გაძლიერდა [[ალექსანდრე I (რუსეთი)|ალექსანდრე I]]-ის მმართველობის დროს (1801-1825). შვედეთთან ომის შემდეგ იმპერიის შემადგენლობაში შედის [[ფინეთი]], ხოლო [[1809]] წელს [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთთან]] ომის შემდეგ რუსეთის იმპერიის ნაწილი ხდება [[ბესარაბია]].

[[ფაილი:Vasily Surikov - Suvorov Crossing the Alps in 1799 - Google Art Project.jpg|thumbnail|left|170px|[[ალექსანდრე სუვოროვი|სუვოროვის]] ბრძოლა [[ალპები|ალპებში]]. [[სუვოროვის იტალიური და შვეიცარიული ექსპედიცია]]. [[ვასილი სურიკოვი]]ს ნახატი.]]
[[ფაილი:Napoleons retreat from moscow.jpg|thumbnail|right|''[[ნაპოლეონ ბონაპარტი|ნაპოლეონის]] რუსეთიდან უკან დახევა'', [[ადოლფ ნორზენი]]ს ნახატი.]]
XIX საუკუნის დასაწყისში ევროპაში ვითარება მკვეთრად დაიძაბა მას შემდეგ, რაც საფრანგეთის იმპერატორი გახდა [[ნაპოლეონ ბონაპარტი]]. სწორედ ამის გამო მოხდა ევროპული სახელმწიფოების კოალიციის შექმნა [[საფრანგეთი]]ს წინააღმდეგ. [[1812]] წელს ნაპოლეონმა წამოიყო [[საფრანგეთ-რუსეთის ომი (1812)|ომი]] რუსეთის წინააღმდეგ. ეს ომი საკმაოდ გაჭიანურდა, ხოლო ფრანგულმა ჯარმა [[რუსული ზამთარი|რუსულ ზამთარს]] ვერ გაუძლო, რამაც საფრანგეთის დამარცხება განაპირობა. რუსეთის ლაშქრობა ნაპოლეონის სრული კრახით დასრულდა, რასაც შემდგომში მისი ტახტიდან ჩამოგდება მოჰყვა. რუსეთის ჯარის ხელმძღვანელები იყვნენ [[მიხეილ კუტუზოვი]] და [[მიხეილ ბარკლაი-დე-ტოლი|ბარკლაი-დე-ტოლი]].

რუსეთის იმპერატორმა [[ალექსანდრე I (რუსეთი)|ალექსანდრე I]]-მა რეაქციული გზა აირჩია. [[ვენის კონგრესი]]ს შემდეგ [[საღვთო კავშირი]]ს შექმნით მან რუსეთს ევროპის ჟანდარმის სახელი დაუმკვიდრდა. [[1825]] წლის ნოემბერში იმპერიის სამხრეთში მოგზაურობისას ქალაქ [[ტაგანროგი|ტაგანროგთან]] მოულოდნელად გარდაიცვალა იმპერატორი. [[1825]] წელს რუსეთში მოხდა [[დეკაბრისტთა აჯანყება]], ეს აჯანყება წარუმატებლად დასრულდა.

იმპერიის ტახტი დაიკავა [[ნიკოლოზ I (რუსეთი)|ნიკოლოზ I]]-მა (1825-1855). იმპერატორს სურდა [[ოსმალეთი]]ს დანაწევრება, [[ბოსფორი]]ს და [[დარდანელის სრუტე|დარდანელის]] სრუტეების ხელში ჩაგდება და [[ბალკანეთი|ბალკანეთში]] განმტკიცება. ამ მიზნით [[1853]] წელს მან ოსმალეთს ახალი ომი გამოუცხადა. ეს ომი ისტორიაში შესულია [[ყირიმის ომი]]ს სახელით, რუსეთის ამ მიზნების შესრულების შემთხვევაში ევროპის ქვეყნები ძალიან დიდი საფრთხის წინაშე აღმოჩნდებოდნენ, რუსეთის მიერ ოსმალეთის დამარცხებით ისინი მსოფლიოში პირველობას დაკარგავდნენ. ამიტომ ყირიმის ომში ოსმალეთის მხარის დასახმარებლა ჩაერთო, [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]] და [[საფრანგეთი]], მოგვიანებით მოკავშირეებს შეუერთდა [[სარდინიის სამეფო]]ც. რუსეთის მოწინააღმდეგე მხარეს მიემხრო [[ავსტრია]]ც, მაგრამ ის უშუალოდ ომში არ ჩარეულა. ამ ომის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და გარდამტეხი ბრძოლა მოხდა [[სევასტოპოლი|სევასტოპოლთან]]. ჩამორჩენილმა ბატონყმურმა რუსეთმა ვერ უზრუნველყო სევასტოროლის დაცვა. ამ ომში გამარჯვება [[ოსმალეთი|ოსმალეთმა]] მოიპოვა, რუსეთი უმძიმეს მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მან დაკარგა მრავალი კოლონია.

[[1881]] წელს [[ხალხოსნები|ხალხოსნებმა]] მოკლეს [[ალექსანდრე II (რუსეთი)|ალექსანდრე II]]. ტახტი დაიკავა მისმა რექციონერმა ვაჟმა [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]]-მ (1881-1894). ალექსანდრეს შემდეგ [[რუსეთის იმპერატორების სია|რუსეთის იმპერატორი]] ხდება [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|ნიკოლოზ II]] (1894-1917). რუსეთის ტერიტორიაზე უკვე ფართოდ ვრცელდება [[სოციალიზმი]]. 1904 წელს გამწვავდა ურთიერთობა [[იაპონია]]თან, [[კორეა|კორეის]] და [[მანჯურია|მანჯურიის]] ბატონობისთვის. [[1904]] წელს იაპონელებმა რუსები საზღვაო ბრძოლებში დაამარცხეს. რუსი გლეხების ძირითადი ნაწილის უმძიმეს მდგომარეობაში ყოფნამ და კიდევ სხვა მიზეზებმა, ხალხის მასობრივი უკმაყოფილება გამოიწვია, [[1905]] წლის დასაწყისში მოსახლეობა ქუჩებში გამოვიდა, რევოლუციის თავიდან ასაცილებლად მთავრობამ ქუჩაში გამოსული ხალხი ძალით დაშალა. შექმნილ უმძიმესი სიტუაციის გამო, ნიკოლოზ II იძულებული გახდა [[1905]] წლის [[17 ოქტომბერი|17 ოქტომბერს]] გამოეცა მანიფესტი, რომლითაც იგი ხალხს ჰპირდებოდა დემოკრატიული რეფორმების გატარებას.

[[ფაილი:Imperio Ruso.PNG|thumbnail|left|200px|[[რუსეთის იმპერია]] 1866 წელს.]]
[[ფაილი:Kustodiev The Bolshevik.jpg|thumbnail|200px|right|''[[ბოლშევიკი|ბოლშევიკები]]'' ასახულია [[რუსეთის რევოლუცია (1917)|რუსეთის რევოლუცია]].]]
1914 წელს რუსეთი ჩაერთო [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]], ომში ჩართვის ძირითადი მიზეი იყო ავსტრიის მიერ [[სერბეთი]]სთვის ომის გამოცხადება, რუსეთი მიემხრო [[ინგლისი|ინგლის]]-[[საფრანგეთი]]ს ალიანსს. [[1916]] წელს რუსეთმა განახორციელა ერთ-ერთი ყველაზე დიდი [[ბრუსილოვის კონტრშეტევა]], [[ავსტრიელები]] რუსებს ვერ უმკლავდებოდნენ, რუსეთმა წინსვლა ვეღარ განახორციელა, რადგან მას რესურსები აღარ ყოფნიდა.

[[1917]] წლის [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]] რუსეთის დედაქალაქის მოცხოვრებნი ქუჩებში გამოვიდნენ. 26 თებერვლიდან სამხედრო ნაწილები დემონსტრანტთა მხარეს გადავიდა. ფრონტის სარდლობამ ნიკოლოზს გადადგომა მოსთხოვეს, ნიკოლოზ II [[1917]] წლის [[2 მარტი|2 მარტს]] გადადგა. შეიქმნა [[რუსეთის დროებითი მთავრობა|დროებითი მთავრობა]], თავად [[გიორგი ლვოვი]]ს ხელმძღვანელობით. რუსეთში არსებული არასტაბილური ვითარებით ისარგებლა, [[ვლადიმერ ლენინი|ლენინმა]] და ის [[1917]] წელს ემიგრაციიდან დაბრუნდა. ლენინის დაბრუნებასთან ერთად [[ბოლშევიკი|ბოლშევიკები]] სულ უფრო ძლიერდებოდნენ. 1917 წლის [[25 ოქტომბერი|25 ოქტომბერს]] ბოლშევიკებმა ყოველგვარი მსხვერპლის გარეშე აიღეს ხელისუფლება.

ბოლშევიკებმა ქვეყანაში დიქტატურა დაამყარეს. უპირველეს ყოვლისა მათ დახვრიტეს [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|ნიკოლოზ II]] და მისი ოჯახის წევრები. რუსეთის ტერიტორიაზე დაიწყო აჯანყებები, ეს აჯანყებები [[რუსეთის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომში]] გადაიზარდა. ერთ მხარეს წარმოადგენდა [[ბოლშევიკი|ბოლშევიკები]]. რაც შეეხება ანტი ბოლშევიკთა ბანაკს ისინი ძალზედ მრავალრიცხოვანნი იყვნენ. მაგრამ მათ ბანაკში არსებობდა გადაულახავი წინააღმდეგობები. ეს ომი ბოლშევიკების გამარჯვებით დასრულდა, ქვეყანაში დამყარდა [[ოქტომბრის რევოლუცია|ოქტომბრის რევოლუციის]] მთავრობა, [[ვლადიმერ ლენინი]]ს ხელმძღვანელობით. მსოფლიოში შეიქმნა პირველი [[სოციალიზმი|სოციალისტური]] ქვეყანა.

=== საბჭოთა რუსეთი ===
{{main|საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირის ისტორია|რსფსრ}}
[[ფაილი:Lenin 1920.jpg|thumbnail|left|160px|upright|[[ვლადიმერ ლენინი]], [[ბოლშევიკი|ბოლშევიკური]] პარტიის და საბჭოთა კავშირის ლიდერი.]]
[[ოქტომბრის რევოლუცია|ოქტომბრის რევოლუციის]] შემდეგ, რუსეთმა შეწყვიტა ბრძოლები პირველი მსოფლიო ომში, საბოლოოდ რუსეთი გამარჯვებული გამოვიდა, მაგრამ მიღწეული შედეგები მისთვის დამარცხებას ნიშნავდა. რუსეთს [[ბრესტ-ლიტოვსკის ზავი]]თ ჩამოსცილდა [[უკრაინა]], [[ბალტიისპირეთი]], [[პოლონეთი]], [[კავკასია]] და ყველა დაპყრობილი ქვეყანა. რუსეთს უკე თავიდან უნდა დაემყარებინა ამ ტერიტორიებზე კონტროლი.

[[რუსეთის სამოქალაქო ომი|რუსეთის სამოქალაქო ომში]] მოეწყო ტერორისტული აქტები კომუნისტების მიმართ. ერთ-ერთი ასეთი აქტის დროს დაიჭრა ლენინი. [[1918]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] რუსეთის ცაკ-მა შემოიღო [[თეთრი ტერორი]]ს წინააღმდეგ [[წითელი ტერორი]]. საბოლოოდ ეს ომი დასრულდა [[1921]] წელს, სამოქალაქო ომში დაიღუპა 5 მილიონი ადამიანი.<ref>[http://www.icrc.org/Web/Eng/siteeng0.nsf/html/5RFHJY Famine in Russia: the hidden horrors of 1921] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100719100632/http://www.icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/html/5RFHJY |date=2010-07-19 }}, International Committee of the Red Cross</ref>

[[რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა|რუსეთის სფსრ]]-მ განახორციელა დაპყრობითი ომები და დაიბრუნა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ წართმეული გარკვეული ტერიტორიები. [[1922]] წლის [[30 დეკემბერი|30 დეკემბერს]] შეიქმნა [[საბჭოთა კავშირი]], რუსეთმა განაგრძო მისი იმპერიალური პოლიტიკა და საბოლოოდ სსრკ-ში გაერთიანდა [[საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკები|15 რესპუბლიკა]]. ოფიციალურად ყველა რესპუბლიკა სრულუფლებიანი იყო და მათ ნებისმიერ დროს შეეძლოთ დაეტოვებინათ საბჭოთა კავშირი, მაგრამ ეს შეუძლებელი იყო.

20-იან წლების დასაწყისში რუსეთის კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობა ჯერ კიდევ „ძველი ბოლშევიკების“ ხელში რჩებოდა. მაგრამ პარტიის რიგებში ძალას იკრეფდა ახალი ძალები. [[ვლადიმერ ლენინი|ლენინის]] შემდეგ პარტიას ხელმძღვანელობდა [[ლევ ტროცკი]]. პოლიტბიუროს წევრებს ეშინოდათ ხელისუფლების სათავეში ერთი ძლიერი პიროვნების მოსვლის. [[1924]] წელს ვლადიმერ ლენინის გარდაცვალების შემდეგ [[საბჭოთა კავშირი]]ს ხელმძღვანელი გახდა [[იოსებ სტალინი]], სტალინმა ის ხალხი ჩამოიშორა რომლებმაც ის ხელისუფლებაში მოიყვანეს მათ შორის იყვნენ: [[ლევ კამენევი]], [[გრიგორი ზინოვიევი]], [[ბუხარინი]]. სტალინი გახდა საბჭოთა კავშირის მმართველი დიქტატორი. სტალინის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ქვეყანაში დაიწყო [[დიდი წმენდა]], ტერორი განსაკუთრებით გამძაფრდა [[1934]] წლიდან როდესაც მოკლეს ცნობილი პარტიული ლიდერი [[სერგეი კიროვი]]. მთელს ქვეყანას მოედო შეთქმულების გამომჟღავნების ტალღა. [[1936]]-[[1937]] წლებში განადგურდა, კომუნისტური პარტიის ყოფილი ლიდერები.<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/483936/purge-trials Purge trials (Soviet history)]". Encyclopædia Britannica.</ref> 1937 წელს რეპრესირებული იქნა [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] მეთაურთა თითქმის ნახევარი.

რაც შეეხება საბჭოთა კავშირის ეკონომიკას, ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ქვეყანაში დაიწყო [[გეგმიური ეკონომიკა|გეგმიური ეკონომიკის]] გატარება. ქვეყანაში დაიწყო [[ინდუსტრიალიზაცია|ინდუსტრიალიზაციის]] და [[კოლექტივიზაცია|კოლექტივიზაციის]] განხორციელება. კოლექტივიზაცია ძირითადა ძალდატანებით მიმდინარეობდა, ამიტომ მრავალი ადამიანი გაკულაკებული აღმოჩნდა. 1929-1953 წლებში მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი [[გულაგი|გულაგებში]] გადაასახლეს.<ref>Getty, Rittersporn, Zemskov. Victims of the Soviet Penal System in the Pre-War Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence. The American Historical Review, Vol. 98, No. 4 Oct., 1993).</ref> ინდუსტრიალიზაციის და კოლექტივიზაციის წარმატებულად დასრულების შემდეგ, 1929 წელს დაიწყო სახალხო მეურნეობის განვითარების ხუთწლიანი გეგმა. საბჭოთა კავშირი იმ დროის მოწინავე ქვეყნებს სამხედრო ტწქნიკითაც დაეწია.

[[1933]] წლიდან, [[გერმანია]]ში, [[ადოლფ ჰიტლერი]]ს მოსვლით და ქვეყანაში [[ნაციონალ-სოციალისტური გერმანული მუშათა პარტია|ნაცისტების]] გამარჯვებით დაიწყო ბრძოლა [[კომუნიზმი|კომუნიზმთან]]. ამ დროს მსოფლიოში ორი რეაქციული ძალა არსებობდა, ჰიტლერის გერმანიის მსოფლიო დომინიონობის შეჩერება ვერ შეძლო [[ერთა ლიგა]]მ, ამ პროცესს გარკვეულწილად ხელს უწყობდა თავისი ნეიტრალური დამოკიდებულებით საბჭოთა კავშირიც. [[1939]] წელს აგვისტოში [[სსრკ]] აღმოჩნდა მსოფლიოს პოლიტიკური ცენტრი. მის კეთილგანწყობითვის მიისწრაფოდნენ, როგორც [[გერმანელები]] ასევე მისი მოწინააღმდეგეები. საბჭოთა კავშირმა აირჩია პრო-გერმანული პოზიცია და ამ ორ ქვეყანას შორის გაფორმდა თავდაუსხმელობის პაქტი, ანუ [[მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტი]]. ხანმოკლე მოლაპარაკების შემდეგ პაქტი 1939 წლის [[23 აგვისტო]]ს გაფორმდა. ამ პაქტს გააჩნდა საიდუმლო დამატებითი ოქმები, ამ ოქმებით ეს ორი მხარე შეთანხმდა [[აღმოსავლეთი ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპაში]] ინტერესების სფეროების გაყოფის შესახებ. გერმანიამ საბჭოთა ინტერესთა სფეროდ ცნო: [[ფინეთი]], [[ლატვია]], [[ესტონეთი]] და [[ბესარაბია]]. ოქმი ითვალისწინებდა [[პოლონეთი]]ს შუაზე გაყოფას. საბჭოთა კავშირი „ომის გამჩაღებელთა“ მხარეს აღმოჩნდა.

პაქტის გაფორმებიდან ზუსტად რვა დღის შემდეგ [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]] გერმანიამ დაიწყო ომი პოლონეთის წინააღმდეგ. გერმანიის წინააღმდეგ ომში ჩაერთო [[საფრანგეთი]] და [[ინგლისი]], დაიწყო [[მეორე მსოფლიო ომი]]. თავდაპირველად საბჭოთა კავშირი ომში არ ერეოდა და პაქტში დადებულ პირობებს ასრულებდა. სსრკ-ს სურდა [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] დროინდელი ტერიტორიების დაბრუნება, სწორედ ამიტომ მათ დაიკავეს აღმოსავლეთ პოლონეთი. [[ფინეთი]]ს წინააღმდეგ წამოწყებული [[სსრკ-ფინეთის ომი|ზამთრის ომი]] საბჭოთა კავშირისთვის ძალიან მძიმე აღმოჩნდა, მან ეს ომი წააგო. მიუხედავად ამისა საბჭოთა კავშირმა ფინეთს წაართვა [[კარელია|კარელიის ყელი]] და ზოგიერთი სხვა ტერიტორია. [[1940]] წელს სსრკ-მ აიძულა [[ბალტიისპირეთი]]ს ქვეყნები [[ლატვია]], [[ლიტვა]], [[ესტონეთი]] და ისინი ძალით შეიყვანა მის შემადგენლობაში, მოკავშირე რესპუბლიკის სტატუსით.

[[1941]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]] ნაცისტურმა გერმანიამ დაარღვია შეთანხმება და დაიწყო შეტევა საბჭოთა კავშირზე. მეორე მსოფო იმში შეიქმნა [[აღმოსავლეთი ფრონტი]]. ეს [[რუსეთის ისტორია]]ში უმნიშვნელოვანესი პერიოდია.<ref>{{cite web|title=World War II|publisher=Encyclopædia Britannica|accessdate=2008-03-09|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/648813/World-War-II}}</ref> მოულოდნელმა თვდასხმამ ფაშისტებს მნიშვნელოვანი უპირატესობა მოუტანა და უკვე [[30 სექტემბერი|30 სექტემბერს]], ისინი [[მოსკოვი]]ს სიახლოვეს იყვნენ. საბჭოთა კავშირმა მოახერხა ძალათა მობილიზება და დეკემბერში [[მოსკოვის ბრძოლა|მოსკოვის ბრძოლის]] შემდეგ ფაშისტებმა უკან დაიხიეს.

საბჭოთ კავშირის ტერიტორიებზე, იმართებოდა ბრძოლები, რომლებმაც გარდატეხა მოახდინეს მთელი ომის განმავლობაში. ერთ-ერთი ასეთი ბრძოლა მოხდა [[1942]] წლის სექტემბერ-ოქტომბერში<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/648813/World-War-II|publisher=Encyclopedia Britannica|accessdate=2008-03-12|title=The Allies' first decisive successes > Stalingrad and the German retreat, summer 1942–February 1943}}</ref> ქალაქ სტალინგრადთან. [[სტალინგრადის ბრძოლა]] გერმანელების უდიდესი მარცხი იყო, ასეთი მარცხი ჰიტლერს მანამდე არცერთ ბრძოლაში არ განეცადა. სტალინგრადის შემდეგ ფაშისტებმა მეორე უდიდესი მარცხი ნახეს [[კურსკის ბრძოლა]]ში, სწორედ ამ ბრძოლაში მოხდა კაცობრიობის ისტორიაში პირველი ყველაზე დიდი სატანკო ბრძოლა, რომელშიც ორივე მხრიდან 1200 ტანკი მონაწილეობდა. მიუხედავად ამისა გერმანელებს მაინც ჰქონდათ ალყა შემორტყმული ქალაქ [[ლენინგრადის ალყა|ლენინგრადისთვის]].

[[1945]] წელს [[ბერლინი|ბერლინში]] გამართული [[ბერლინის ბრძოლა|ბრძოლის]] შემდეგ სსრკ-მ გერმანიის აღმოსავლეთი ნაწილი დაიკავა. [[იალტის კონფერენცია|იალტის კონფერენციის]] საფუძველზე, სსრკ-მ ომი გამოუცხადა [[იაპონია]], ამ ომით რუსეთს შეუერთდა [[კურილიის კუნძულები]], რომლებიც დღემდე სადავოა ამ ორ ქვეყანას შორის.

ამ ომში მოკავშირეებმა გაიმარჯვეს, მოკავშირეების გამარჯვებაში უდიდესი წვლილი სწორედ [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირს]] მიუძღოდა. მეორე მსოფლიო ომში საბჭოთა მხარეს თავი გამოიჩინა [[გიორგი ჟუკოვი|გიორგი ჟუკოვმა]] და [[კონსტანტინე როკოსოვსკი]]მ. ამ ომში რუსეთის გამარჯვებით მსოფლიოში უდიდესი გეოპოლიტიკური ცვლილებები მოხდა. [[აღმოსავლეთი ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპის]] დომინიონ ქვეყნად სწორედ, სსრკ იქცა.

1941–1945 წლების [[მეორე მსოფლიო ომი]] რუსეთის ისტორიაში შევიდა ''[[დიდი სამამულო ომი]]ს'' სახელით. ამ ომში საბჭოთა მხარეს დაიღუპა 10.6-15.9 მილიონი ადამიანი.<ref name=vadim>{{cite book|author=Erlikman, V.|title=Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik|year=2004|id=Note: Estimates for Soviet World War II casualties vary between sources|isbn=5931651071|publisher=Russkai︠a︡ panorama|location=Moskva}}</ref> ომში გამარჯვებამ მნიშვნელოვნად გაზარდა [[იოსებ სტალინი]]ს ავტორიტეტი. უდიდესი ზიანი მიიღო საბჭოთა მეურნეობამ, ქალაქებსა და სოფლებში ცხოვრების დონე უკიდურესად მძიმე იყო. ყველაფერ ამის მიუხედავად აღმოსავლეთ ევროპაში სიტუაცია რადიკალურად არ შეცვლილა, გერმანული ჯარი საბჭოთა [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] შეცვალა. ყოველივე ამის გამო [[1956]] წელს დაიწყო [[უნგრეთის რევოლუცია]] სსრკ-მა უნგრელების დამოუკიდებლობის სურვილი ტყვიით ჩაახშო. საბჭოთა კავშირმა შექმნა საკუთარი სამხედრო პოლიტიკური ორგანიზაცია [[ვარშავის პაქტი]], რომელშიც აღმოსავლეთ ევროპის [[სოციალიზმი|სოციალისტური]] ქვეყნები გაეთიანდა. მსოფლიოში დაიწყო [[ცივი ომი]].

საბჭოთა კავშირიდან დაიწყო [[კომუნიზმი|კომუნისტური იდეოლოგიის]] სხვადასხვა ქვეყნებში დანერგვა. კომუნისტები მოვიდნენ ჩინეთის სათავეში, ამას მოყვე კომუნისტების გამარჯვება [[ჩრდილოეთი კორეა|ჩრდილოეთ კორეასა]] და [[კუბა]]ში. ამ ქვეყნებში ძირითადად სწორედ საბჭოთა სისტემით ხდებოდა ეკონომიკის განვითარება.

[[იოსებ სტალინი|სტალინის]] გარდაცვალების შემდეგ საბჭოთა ქვეყნის მმართველი გახდა [[ნიკიტა ხრუშჩოვი]], მისი მმართველობის დასაწყისში დაიგმო [[სტალინის კულტი]] და დაიწყო [[დე-სტალინიზაცია]]. ხრუშჩოვის მმართველობის დასაწყისს [[ხრუშჩოვის დათბობა|დათბობის ხანა]] ეწოდება, მაგრამ დათბობა მხოლოდ პირობითი იყო, ხელისუფლების ყველა კრიტიკას ულმობლად ახშობდნენ. ამ პერიოდში მასობრივად მოხდა [[გულაგი|გულაგებიდან]] ხალხის დაბრუნება, პოლიტპატიმრების გათავისუფლება.

[[ფაილი:Gagarin in Sweden.jpg|left|upright|thumbnail|160px|პირველი ადამიანი [[იური გაგარინი]], რომელმაც დედამიწას შემოუფრინა.]]
1957 წელს საბჭოთა კავშირიდან განხორციელდა პირველი [[ხელოვნური თანამგზავრი]]ს კოსმოსში გაშვება, ''[[სპუტნიკ 1]]-ის'' გაშვებით სსრკ-მ ერთი წლით დაასწრო [[აშშ|აშშ-]]ს. სწორედ ამ დროს გაფრინდა კოსმოსში პირველი კოსმონავტი [[იური გაგარინი]], ის იყო პირველი ადამიანი რომელმაც [[დედამიწა]]ს გარშემო შემოუფრინა. მკვეთრად იძაბებოდა სიტუაცია ორი სახელმწიფოს [[აშშ|აშშ-]]ს და სსრკ-ს შორის მსოფლიო პირველობისთვის, ყოველივე ამას მოჰყვა [[კუბის კრიზისი]], ეს კრიზისი მშვიდობიანად დასრულდა.

ხრუშჩოვის შემდეგ სახელმწიფოს მმართველი ხდება [[ლეონიდ ბრეჟნევი]], სახელმწიფოში გამოცხადდა, რომ ჯერ კიდევ ქვეყანაში არსებობდა „განვითარებული სოციალიზმი“, რომელიც დროთა განმავლობაში [[კომუნიზმი|კომუნიზმში]] გადაიზრდებოდა. ბრეჟნევის მთავრობა ცდილობდა, შექმნილი ვითარება შეენარჩუნეინათ, რაც უკვე მოგვიანებით უძრაობაში გადაიზარდა, ამიტომაც ხშირად ლეონიდ ბრეჟნევის მმართველობას [[უძრაობის ხანა]]ს უწოდებენ. ბრეჟნევის მმართველობის დასაწყისში საბჭოთა ეკონომიკა კვლავ განაგრძობდა განვითარებას, მაგრამ ეს ძირითადად განპირობებული იყო [[ნავთობი]]ს და [[გაზი]]ს დიდი მარაგებით და მათზე ფასების რეგულირებით. მიუხედავად ამისა [[ბრეჟნევის სტაგნაცია|ეკონომიკურმა სტაგნაციამ]] შეუქცევადი სახე მიიღო. პრემიერ-მინისტრ [[ალექსი კოსიგინი]]ს მიერ სოციალისტურ ეკონომიკური სისტემის გადახალისების ცდა უშედეგოდ დასრულდა. ასეთი მძიმე სიტუაციის მიუხედავად უზომოდ დიდი ხარჯები იხარჯებოდა შეიარაღებაზე.

[[1979]] წელს საბჭოთა კავშირმა ჯარები შეიყვანა [[ავღანეთი|ავღანეთში]]. ამ ინტერვენციამ ბოლო მოუღო დაძაბულობის განმუხტვის და მშვიდობიანი დაძაბულობის პოლიტიკას. კვლავ აღდგა ორ დაპირისპირებულ მხარეს შორის ძალისმიერი დაპირისპირების პოლიტიკა. [[1989]] წელს [[სსრკ]]-მ დატოვა ავღანეთის ტერიტორია, ეს ექსპანსეა მისთვის უკიდურესად მძიმე იყო, რადგანაც მან საწადელ მიზანს ვერ მიაღწია. საბჭოთა პოზიციები მსოფლიოში უკიდურესად შეირყა [[საბჭოთა კავშირის ომი ავღანეთში|ავღანეთის ომის]] შემდეგ. 80-იანი წლების დასაწყისში საბჭოთა კავშირი ტექნოლოგიური თვალსაზრისით კიდევ უფრო ჩამორჩა მსოფლიოს. დღის წესრიგში კიდევ უფრო მწვავედ დადგა საბჭოთა სისტემის რეფორმირების საკითხი. გარდაქმნები გარდაუალი იყო.

საბჭოთა ეკონომიკა სავალალო მდგომარეობაში იყო<ref name=cia1990>{{cite web|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2008-03-09|title=1990 CIA World Factbook|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110427053700/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|archivedate=2011-04-27}}</ref> ქვეყანა ვეღარ უძლებდა უზარმაზარ სამხედრო ხარჯებს. სწორედ ასეთ ვითარებაში საბჭოთა კავშირის ხელმძღვანელი გახდა [[მიხეილ გორბაჩოვი]], ახალმა ხელისუფლებამ ჩამოაყალიბა რეფორმების ძირითადი ლოზუნგები, რომელშიც უმნიშვნელოვანესი იყო [[პერესტროიკა|გარდაქმნა]] და პოლიტიკური სისტემის დემოკრატიზაცია. საბჭოთა კავშირმა უარი განაცხადა [[ცივი ომი|ცივ ომზე]], ამან ქვეყანა საერთაშორისო იზოლაციიდან გამოიყვანა. ცენზურა შესუსტდა, მაგრამ თანდათანობით საჯაროობის მართვა გართულდა. დაირღვა კომუნისტური პარტიის ერთიანობა.

[[საბჭოთა კავშირი]]ს დაშლამ შეუქცევადი სახე მიიღო, ქვეყნის ხელმძღვანელობამ საბჭოთა კავშირის შენარჩუნება სცადა ახალი სამოკავშირეო ხელშეკრულების დადებით, რომელიც [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერაციულ]] საწყისებზე უნდა აგებულიყო. მაგრამ ეს კონსერვატორებისთვის მიუღებელი იყო. [[1991]] წლის აგვისტოში მათ სცადეს ამბოხების მოწყობა. რომელიც ისტორიაში [[აგვისტოს პუტჩი]]ს სახელით არის ცნობილი. პუტჩმა კიდევ უფრო დააჩქარა სსრკ-ს დაშლის პროცესი. მიხეილ გორბაჩოვი თანამდებობიდან გადადგა. [[1991]] წლის [[8 დეკემბერი|8 დეკემბერს]] საბჭოთა კავშირი უკვე ოფიციალურად დაიშალა.

* [[1991]] წელს სსრ კავშირის დაშლის შემდეგ გახდა მისი სამართალმემკვიდრე.
* [[1992]] წელს ჩამოაყალიბა დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა.
* [[1993]] წელს მიღებულ იქნა რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუცია.
* [[1990]]-იანი წლების მე-2 ნახევარში გაურთულდა მდგომარეობა ფედერაციის სუბიექტებთან, განსაკუთრებით [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთთან]].
* [[1999]] წლის ბოლოს პოლიტიკური კავშირი შეკრა ბელარუსთან.

== გეოგრაფია და ბუნება ==
{{მთავარი|რუსეთის გეოგრაფია}}
[[ფაილი:Russia-CIA WFB Map.png|მინი|300პქ|რუსეთის რუკა]]
[[ფაილი:Russian Federation Relief Map.png|300px|right|thumb|რუსეთის ტოპოგრაფიული რუკა.]]
ქვეყანა აღმოსავლეთ ევროპასა და ჩრდილოეთ აზიაში. ფართობის მიხედვით (17 075 400 კვ. კმ) მსოფლიოს უდიდესი სახელმწიფოა. გამოიყოფა დიდი გეოგრაფიული რაიონები — აღმოსავლეთ-ევროპის ვაკე, დასავლეთ-ციმბირის დაბლობი, ცენტრალური ციმბირის მაღლობი. ტერიტორიის ნაწილი მთიან რეგიონებს უკავიათ — [[ალთაი]], [[ჩრდილოეთი კავკასია]], [[კოლიმა (მდინარე)|კოლიმა]], [[საიანი]], [[ურალი]]. უმაღლესი მწვერვალია — [[იალბუზი]], 5633 მ. მთავარი [[მდინარე]]ები — [[ამური (მდინარე)|ამური]], [[ანგარა]], [[ირტიში]], [[ლენა (მდინარე)|ლენა]], [[ობი]], [[ვოლგა (მდინარე)|ვოლგა]], [[ენისეი]]. [[ტბა|ტბები]] — [[ბაიკალი]], [[კასპიის ზღვა]], [[ლადოგის ტბა|ლადოგი]], [[ონეგის ტბა|ონეგა]].

=== კლიმატი ===
[[ფაილი:Осетр река.jpg|thumbnail|left|[[შუა რუსეთის მაღლობი]]. [[ზარაისკის]] სიახლოვეს, [[მოსკოვის ოლქი]]]]
[[ფაილი:Caucasus, Russia (Dombay).jpg|thumbnail|left|[[კავკასიონი]]ს მთები, [[დომბაი]]ს სიახლოვეს, [[ყარაჩაი-ჩერქეზეთი]]]]
[[ფაილი:Archangelsk taiga.JPG|thumbnail|left|[[ტაიგა]] ზამთარში, [[არხანგელსკის ოლქი]].]]
რუსეთის ფედერაციის [[კლიმატი]]ს ფორმირებაში დიდი წვრილი შეაქვს გარკვეულ ფაქტორებს. ერთ-ერთ მნიშვნელოვანს წარმოადგენს ტერიტორიის სიდიდე და ზოგიერთი რაიონის საკმაო დაცილება ზღვიდან (უმრავლესობა 400 კმ-ით არის დაცილებული, ხოლო ზოგიერთი რაიონი – 2400 კმ-ით). ეს გახდა ტერიტორიაზე კონტინენტური (ცივი) კლიმატის სიჭარბის მიზეზი. ტერიტორიის ნახევარზე მეტი 60° ჩრ. განედის ზემოთ მდებარეობს. სამხრეთით განლაგებული მთები წინააღმდეგობას უწევენ თბილი მასების შემოსვლას [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანიდან]], ხოლო ქვეყნის ჩრდილოეთით მდებარე დბლობები არქტიკული და ატლანტიკური მასების ზეგავლენის ქვეშ არის მოქცეული. ყველაზე ცივი თვე – [[იანვარი]] (ზღვის სანაპიროებზე – თებერვალი), ხოლო ყველაზე თბილი თვე – ივლისი. რუსეთი მდებარეობს 4 კლიმატურ სარტყელში: [[არქტიკული სარტყელი|არქტიკულში]], [[სუბარქტიკული სარტყელი|სუბარქთიკულში]], [[ზომიერი სარტყელი|ზომიერში]] (დიდ ტერიტორიაზე) და [[სუბტროპიკული სარტყელი|სუბტროპიკულში]] (მხოლოდ სანაპირო ზოლი). უარყოფითი ტემპერატურების ხანგრძლივობა ზოგიერთ რაიონში მარადი მზრალობის მიზეზი ხდება. ასეთ ტერიტორიებს 10 მლნ. კვ. კმ უკავიათ, რაც ქვეყნის თითქმის 60 % შეადგენს.

ტემპერატურასთან მნიშვნელოვან კავშირშია ჰაერის მასების გადაადგილება და სიჩქარე. ზამთარში [[ევროპა|ევროპის]] ნაწილში ჭარბობს სამხრეთ–დასავლეთის ქარები, [[ციმბირის ფედერალური ოკრუგი|ციმბირის]] უდიდეს ტერიტორიაზე – სამხრეთის, ხოლო [[შორეული აღმოსავლეთი|შორეულ აღმოსავლეთში]] – ჩრდილო-დასავლეთის. ზაფხულობით ამ ტერიტორიებზე საპირისპირო სიტუაციაა.

რუსეთში ნალექების რაოდენობა ზაფხულის მაქსიმუმით ხასიათდება. ქვეყნის ევროპულ ნაწილში და დასავლეთ [[ციმბირის ფედერალური ოკრუგი|ციმბირში]] ნალექების რაოდენობა 600 მმ-ს შეადგენს წელიწადში. ზღვისპირეთში და მაღალ მთიან რაიონებში ნალექების შედარებით დიდი რაოდენობა მოდის ([[ურალი]] 1400 მმ) თოვლის დების პერიოდი განსხვავებულია სხვადასხვა რაიონში, აღმოსავლეთ ევროპის დაბლობზე იგი 40–200 დღეს შეადგენს, ხოლო ციმბირში – 120–250 დღეს წელიწადში.

ქვეყნის უზარმაზარი ტერიტორია მრავალფეროვანი ლანდშაფტებით გამოირჩევა. იგი მდიდარია სხვადასხვა სახის სასარგებლო წიაღისეულით, როგორც სათბობ-ენერგეტიკული, ასევე ლითონური და არალითონური წიაღით.

ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი მდებარეობს ზომიერ სარტყელში. ჩრდილოეთით არქტიკული და სუბარქტიკული, ხოლო უკიდურეს სამხრეთში კი სუბტროპიკული სარტყლებია. ჭარბობს კონტინენტური კლიმატი. რუსეთი მდიდარია ჰიდროგრაფიული ქსელით. აქ მიედინება [[ევროპა|ევროპის]] უგრძესი მდინარე [[ვოლგა (მდინარე)|ვოლგა]]. ქვეყნის ტერიტორიაზე მდებარეობს მსოფლიოს უღრმესი [[ტბა]] [[ბაიკალი]]. [[ტყე]]ებს ტერიტორიის 40 % უკავია. სერიოზული პრობლემებია ბუნების დაცვასთან დაკავშირებით.

=== მდინარეები და ტბები ===
[[ფაილი:Vasyugan.jpg|thumbnail|left|პლატო დასავლეთ [[ციმბირი|ციმბირში]], [[ვოსიუგანი (მდინარე)|ვოსიუგანის მდინარე]], [[ტომსკის ოლქი]].]]
[[წყალი|წყალს]] რუსეთის ტერიტორიის 12,4 % უკავია (ძირითადად [[ურალი]]ს აღმოსავლეთით). ევროპული ნაწილის მჭიდროდ დასახლებული ტერიტორიები წყლის რესურსების ნაკლებობას განიცდის. რუსეთის მდინარეების საერთო სიგრძე 8 მლნ. კმ. სულ რუსეთში 2,5 მლნ [[მდინარე]]ა. უმსხვილესი დელტა აქვს მდ. ლენას, ვოლგას, ობს და ენისეის. თითქმის ყველა მდინარეს აქვს შერეული ტიპის კვება. რუსეთის მდინარეები მიეკუთვნებიან 5 მთავარ აუზს: [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] ([[დნეპრი]] და [[დონი (მდინარე)|დონი]]), [[კასპიის ზღვა|კასპიის]] ([[ვოლგა (მდინარე)|ვოლგა]]), [[არქტიკა|არქტიკის]] ([[ობი]], [[ენისეი]], [[ლენა (მდინარე)|ლენა]], [[ჩრდილოეთის დვინა]], [[პეჩორა]], [[ინდიგირგა]]), [[ბალტიის ზღვა|ბალტიის]] ([[ნევა]]) და [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]]. ვოლგა ევროპის უმსხვილესი მდინარეა (3530 მ). მის ნაპირებზე მდებარეობს რუსეთის 4 უმსხვილესი ქალაქი (13-დან) – [[ნოვგოროდი]], [[ყაზანი]], [[სამარა (მდინარე)|სამარა]] და [[ვოლგოგრადი]]. წყალდიდობებისა და წყალმოვარდნის დროს იტბორება უზარმაზარი ტერიტორიები და წარმოიქმნება [[ჭაობი|ჭაობები]]. მდინარე ობი წარმოქმნის ყველაზე დიდ ჭაობს – 49 ათასი კვ. კმ. რუსეთის ევროპულ ნაწილში უმსხვილესი მდინარეები დაკავშირებულია არხების სისტემით. ყველაზე გრძელი არხია ვოლგა-ბალტიის, რომლის სიგრძე 1100 კმ-ია.

რუსეთში ორ მილიონზე მეტი [[ტბა]]ა, საერთო ფართობით 350 ათასი კვ. კმ. ტბების უმრავლესობა მყინვარული წარმოშობისაა. უმსხვილესი ტბებია: [[ლადოგის ტბა|ლადოგის]] (17 680 კვ. კმ), [[ონეგის ტბა|ონეგის]] (9720 კვ. კმ), [[ჩუდის ტბა|ჩუდის]] (3550 კვ. კმ), [[ილმენის ტბა|ილმენი]] (1000 კვ.კმ). მსოფლიოს უღრმესი და [[ციმბირი]]ს უდიდესი ტბა არის [[ბაიკალი]]. გვხვდება აგრეთვე შემდეგი წყალსაცავები: [[რიბინსკის წყალსაცავი|რიბინსკის]], [[შუშენსკოე]]ს, [[კრასნოიარსკის წყალსაცავი|კრასნოიარსკის]], [[ვილუი]]ს.

ჭაობებს რუსეთის ტერიტორიაზე 2 მლნ. კვ. კმ. უკავია (დასავლეთ ციმბირში თითქმის 50 % ჭაობია). დიდი მდინარეების დელტაშიც წარმოიქმნება დაჭაობებული ადგილები. სეისმურად აქტიურ ტერიტორიებზე არის [[ვულკანი|ვულკანებიც]], მათგან ყველაზე მეტი [[კამჩატკის ნახევარკუნძული|კამჩატკაზე]] მდებარეობს.

=== ფლორა და ფაუნა ===
[[ფაილი:Medved mzoo.jpg|upright|thumbnail|right|140px| [[მურა დათვი]]. [[რუსული დათვები|რუსეთის სიმბოლო]].]]
[[ფაილი:Amur Tiger Panthera tigris altaica Cub Walking 1500px.jpg|upright|thumbnail|140px|right|[[ამურის ვეფხვი]], [[შორეული აღმოსავლეთი|შორეულ აღმოსავლეთში]].]]
[[ფაილი:Birches near Novosibirsk in Autumn.jpg|upright|thumbnail|180px|left|[[არყი]]ს ხეები [[ციმბირი|ციმბირში]], [[ნოვოსიბირსკის ოლქი]]. [[არყი]] არის რუსეთი [[ეროვნული ხე]].]]
არქტიკაში რამდენიმე ბუნებრივ ზონას გამოყოფენ: [[არქტიკული უდაბნოები|არქტიკულ უდაბნოებს]], [[ტუნდრა]]ს, [[ტყეტუნდრა]]ს, [[ტაიგა]]ს, [[შერეული ტყეები|შერეული]] და [[ფართოფოთლოვანი ტყეები]]ს, [[ტყესტეპი]], [[სტეპი]], [[უდაბნო]]ები და [[ნახევრად უდაბნოს ზონები|ნახევარუდაბნოები]].

არქტიკულ უდაბნოები გვხვდება უკიდურეს ჩრდილოეთ ნაწილში. მისთვის დამახასიათებელია მწირი მცენარულობა და თითქმის მთლიანად დაფარულია [[ყინული]]თ. აქ ბინადრობენ [[თეთრი დათვი]], [[ლომვეშაპი]], [[სელაპი]]. ზაფხულობით კი კლდეებზე შევხვდებით ფრინველთა ბაზარს, ისეთებს, როგორიცაა [[ბატასინი]]. არქტიკულს მოსდევს ტუნდრის ზონა, რომელიც რუსეთის ტერიტორიის 10 % იკავებს. იგი თითქმის უტყეოა და ძირითადად იზრდება [[ხავსი]], ხავსურა, ბუჩქნარები, ბალახები და ჯუჯა არყები. აქ ბინადრობს: [[ირემი]], [[თეთრი მელა]], [[თეთრი ბუ]], [[კაკაბი]], [[ბატასინი]]. შედარებით შეცვლილია ტყეტუნდრის ბუნება. აქ უკვე ჩნდება ტყის მცენარეულობა: [[ნაძვი]] და რბილწიწვიანა [[ლარიქსი]]. მნიშვნელოვანი ფართობი ჭაობებს უკავიათ. ყველაზე დიდი ტერიტორია [[ტაიგა]]ს უკავია (60 %), რომლისთვისაც დამახასიათებელია ნაძვისა და [[სოჭი|სოჭის ტყეები]]. თუმცა გვხვდება ფართოფოთლოვანი ტყის მასივებიც. ეს ზონა ნელ–ნელა შერეულ და ფართოფოთლოვან ტყეთა ზონაში გადადის. ძირითადი სახეობები, რომლებიც აქ ხარობს არის [[მუხა]] და [[ცაცხვი]]. ბინადრობს: [[ამურის ვეფხვი]], ირემი, [[მანჯურიის კურდღელი]], [[ხოხობი]]. უფრო განვითარებულია ფოთლოვანი მცენარეულობა ტყესტეპის ზონაში. ევროპულ ნაწილში ხარობს [[არყი]], ხოლო აღმოსავლეთით – [[ვერხვი]]. ეს ზონა სამხრეთისკენ იცვლება [[ველი|სტეპით]]. მცენარეულობის ძირითადი წარმომადგენლები არიან: [[ვაციწვერა]], [[ჭანგა]], [[აბზინდა]], სტეპის ბუჩქნარები. ტყის მცენარეები ძირითადად მდინარეების ხეობებსა და დაბლობებზეა გავრცელებული. მშრალ ბუნებრივ პირობებს ყველაზე კარგად ადაპტირებულია მღრღნელების სხვადასხვა სახეობები, სტეპის მგელი, მელა, ანტილოპები. ყველაზე მცირე ტერიტორია უდაბნოსა და ნახევარუდაბნოს ბუნებრივ ზონას უკავია და ის მხოლოდ კასპიისპირეთს მოიცავს. ნიადაგი საკმაოდ დამლაშებულია, ამიტომ ამ ადგილებისთვის მწირი მცენარეულობაა დამახასიათებელი. მრავლადაა სხვადასხვა სახეობის [[ქვეწარმავალი]].

== სახელმწიფო ==
* ''სახელმწიფო სისტემა'' — გარდამავალი.
* ''სახელმწიფოს მეთაური'' — პრეზიდენტი ვლადიმირ პუტინი (2012 წლიდან).
* ''მთავრობის მეთაური — პრემიერ-მინისტრი დიმიტრი მედვედევი (2012 წლიდან).
* საკანონმდებლო ორგანო'' — [[ორპალატიანი პარლამენტი|ორპალატიანი]] [[რუსეთის ფედერალური კრება|ფედერალური კრება]] ([[ფედერაციის საბჭო]] — 178 წევრი და [[სახელმწიფო სათათბირო]] — 450 წევრი).''
* ''პოლიტიკური პარტიები'' — კომუნისტური პარტია (თავმ. გ. ზიუგანოვი), მოძრაობა „ნაშ დომ — როსია“ (ვ. ჩერნომირდინი), ლიბერალურ-დემოკრატიული პარტია (ვ. ჟირინოვსკი), გაერთიანება „იაბლოკო“ (ვ. იავლინსკი).

== ტერიტორიული მოწყობა ==
{{მთავარი|რუსეთის ტერიტორიული მოწყობა}}
რუსეთის ფედერაცია 89 თანაბარუფლებიანი სუბიექტისაგან შედგება, მათ შორის — 21 რესპუბლიკაა (республика), 1 ავტონომიური ოლქი (автономная область), 10 ავტონომიური ოკრუგი (автономный округ), 6 მხარე (край), 49 ოლქი (область) და 2 ფედერალური ქალაქი (город — [[მოსკოვი]], [[სანქტ-პეტერბურგი]]).

=== ფედერალური ოკრუგები ===
2000 წლის მაისში პრეზიდენტის დეკრეტით შემოღებულ იქნა ახალი ადმინისტრაციული დაყოფა — 7 ფედერალური ოკრუგი:
* [[ცენტრალური ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[მოსკოვი]])
* [[ჩრდილო-დასავლეთის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[სანქტ-პეტერბურგი]])
* [[სამხრეთის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[დონის როსტოვი]])
* [[ჩრდილოეთ კავკასიის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[პიატიგორსკი]])
* [[ვოლგისპირეთის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[ნიჟნი-ნოვგოროდი]])
* [[ურალის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[ეკატერინბურგი]])
* [[ციმბირის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[ნოვოსიბირსკი]])
* [[შორეული აღმოსავლეთის ფედერალური ოკრუგი]] (ადმ. ცენტრი — [[ხაბაროვსკი]])

=== ეროვნული რესპუბლიკები ===
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center; font-size: 90%;"
|-style="background:#ddd;"
! №
! რესპუბლიკები
! დროშა
! გერბი
! ფართობი<br />(კმ²)
! მოსახლეობა<br />[[2014|2014 წლის]] [[9 ოქტომბერი]]
! ადმინისტრაციული ცენტრი
|-style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[რუსეთის ფედერაციის რესპუბლიკები|რესპუბლიკები]]'''
|-
| 01 || [[ადიღე]] || [[ფაილი:Flag of Adygea.svg|45x45px]] || [[ფაილი:Coat of arms of Adygea.svg|45x45px]] || align="right" | 7600 || align="right" | 446 406 || [[მაიკოპი]] 
|-
| 02 || [[ალთაის რესპუბლიკა|ალთაი]] || [[ფაილი:Flag of Altai Republic.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Altai Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 92 600 || align="right" | 211 645 || [[გორნო-ალტაისკი]]
|-
| 03 || [[ბაშკირეთი]] || [[ფაილი:Flag of Bashkortostan.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Bashkortostan.svg|45x45px]] || align="right" | 143 600 || align="right" | 4 069 698 || [[უფა]] 
|-
| 04 || [[ბურიატეთი]] || [[ფაილი:Flag of Buryatia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Buryatiya.svg|45x45px]] || align="right" | 351 300 || align="right" | 973 860 || [[ულან-უდე]] 
|-
| 05 || [[დაღესტანი]] || [[ფაილი:Flag of Dagestan.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Dagestan.svg|45x45px]] || align="right" | 50 300 || align="right" | 2 963 918 || [[მაჰაჩყალა]] 
|-
| 06 || [[ინგუშეთი]] || [[ფაილი:Flag of Ingushetia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Ingushetia.svg|45x45px]] || align="right" | 4000 || align="right" | 453 010 || [[მაგასი]] 
|-
| 07 || [[ყაბარდო-ბალყარეთი]] || [[ფაილი:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px]] || align="right" | 12 500 || align="right" | 858 397 || [[ნალჩიკი]] 
|-
| 08 || [[ყალმუხეთი]] || [[ფაილი:Flag of Kalmykia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Kalmykia.svg|45x45px]] || align="right" | 76 100 || align="right" | 282 021 || [[ელისტა]] 
|-
| 09 || [[ყარაჩაი-ჩერქეზეთი]] || [[ფაილი:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px]] || align="right" | 14 100 || align="right" | 469 837 || [[ჩერკესკი]] 
|-
| 10 || [[კარელიის რესპუბლიკა|კარელია]] || [[ფაილი:Flag of Karelia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of arms of the Republic of Karelia.svg|45x45px]] || align="right" | 172 400 || align="right" | 634 402 || [[პეტროზავოდსკი]] 
|-
| 11 || [[კომის რესპუბლიკა|კომი]] || [[ფაილი:Flag of Komi.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of the Komi Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 415 900 || align="right" | 872 057 || [[სიქტივკარი]] 
|-
| 13 || [[მარი ელი]] || [[ფაილი:Flag of Mari El.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Mari El.svg|45x45px]] || align="right" | 23 200 || align="right" | 688 686 || [[იოშქარ-ოლა]] 
|-
| 14 || [[მორდვეთი]] || [[ფაილი:Flag of Mordovia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Mordovia.svg|45x45px]] || align="right" | 26 200 || align="right" | 812 156 || [[სარანსკი]] 
|-
| 15 || [[რესპუბლიკა სახა (იაკუტია)|სახა]] || [[ფაილი:Flag of Sakha.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|45x45px]] || align="right" | 3 103 000 || align="right" | 954 803 || [[იაკუტსკი]]
|-
| 16 || [[ჩრდილოეთი ოსეთი]] || [[ფაილი:Flag of North Ossetia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Wapen Ossetien.svg|45x45px]] || align="right" | 8000 || align="right" | 703 977 || [[ვლადიკავკაზი]] 
|-
| 17 || [[თათრეთი]] || [[ფაილი:Flag of Tatarstan.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Tatarstan.svg|45x45px]] || align="right" | 68 000 || align="right" | 3 838 230 || [[ყაზანი]] 
|-
| 18 || [[ტუვა]] || [[ფაილი:Flag of Tuva.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of arms of Tuva.svg|45x45px]] || align="right" | 170 500 || align="right" | 311 761 || [[კიზილი]]
|-
| 19 || [[უდმურტეთი]] || [[ფაილი:Flag of Udmurtia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of arms of Udmurtia.svg|45x45px]] || align="right" | 42 100 || align="right" | 1 517 050 || [[იჟევსკი]] 
|-
| 20 || [[ხაკასეთი]] || [[ფაილი:Flag of Khakassia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of arms of Khakassia.svg|45x45px]] || align="right" | 61 900 || align="right" | 534 079 || [[აბაკანი]]
|-
| 21 || [[ჩეჩნეთი]] || [[ფაილი:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of arms of Chechnya.svg|45x45px]] || align="right" | 15 300 || align="right" | 1 346 438 || [[გროზნო]] 
|-
| 22 || [[ჩუვაშეთი]] || [[ფაილი:Flag of Chuvashia.svg|45x45px|border]] || [[ფაილი:Coat of Arms of Chuvashia.svg|45x45px]] || align="right" | 18 300 || align="right" | 1 239 984 || [[ჩებოქსარი]] 
|}

== დემოგრაფია ==
{{მთავარი|რუსეთის დემოგრაფია}}
{| class="wikitable" style="border:1px black; float:left; margin-left:1em;"
! style="background:#F99;" colspan="2"|ეთნიკური შემადგელობები (2010)<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/russia/|title="Central Asia :: RUSSIA"|publisher=CIA The World Factbook|accessdate=2021-06-10}}</ref>
|-
|[[რუსები]]||77,7 %
|-
|[[თათრები]]||3,7 %
|-
|[[უკრაინელები]]||1,4 %
|-
|[[ბაშკირები]]||1,1 %
|-
|[[ჩუვაშები]]||1 %
|-
|[[ჩეჩნები]]||1 %
|-
|[[სომხები]]||0,8 %
|-
|სხვა||17,5 %
|}
[[ფაილი:Population of Russia.PNG|thumb|right|მოსახლეობა (მილიონობით) 1950 – 1991 [[რსფსრ|რუსეთის სფსრ]] [[სსრკ|საბჭოთა კავშირში]], 1991 - 1 იანვარი 2010 [[რუსეთის ფედერაცია]].<ref name="gks">{{cite web|title=Demographics|publisher=Federal State Statistics Service|url=http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d01/7-0.htm|accessdate=2009-02-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090222105741/http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d01/7-0.htm|archivedate=2009-02-22}}</ref>]]
რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე მრავალი ეთნიკური ჯგუფი სახლობს, რუსეთში მოსახლე ძირითადი ეთნიკური ჯგუფების რაოდენობა შეადგენს 160, ისინი ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავდებიან და დასახლებული ტერიტორიების ადგილობრივ მოსახლეობას შეადგენენ.<ref>{{cite web|title=1 June 2007: A great number of children in Russia remain highly vulnerable|publisher=United Nations Children's Fund|url=http://www.unicef.org/russia/media_6762.html|accessdate=2007-12-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080103035733/http://www.unicef.org/russia/media_6762.html|archivedate=2008-01-03}}</ref> რუსეთში მცხოვრები ადამიანები არათანაბრადაა განლაგებული, ეს ძირითადად განპირობებულია რუსეთის უზარმაზარი ტერიტორიით.<ref>ნახეთ ''[[ქვეყნების სია მოსახლეობის სიმჭიდროვის მიხედვით]]''</ref> მოსახლეობის ყველაზე დიდი სიმჭიდროვით გამოირჩევა [[ევროპული რუსეთი]] და [[ურალის მთები]]ს ახლოს მდებარე ტერიტორიები. მოსახლეობის ყველაზე ნაკლები სიმჭიდროვით გამოირჩევა [[ციმბირი]]. რუსეთი მაღალურბანიზებული ქვეყანაა მოსახლეობის 73% ქალაქებში ცხოვრობს, ხოლო დარჩენილი მოსახლეობის 27 % სხვა დასახლებულ პუნქტებში სახლობს.<ref>{{cite web|title=Resident population|publisher=Federal State Statistics Service|url=http://www.gks.ru/free_doc/2007/b07_12/05-01.htm|accessdate=2007-12-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120303135317/http://www.gks.ru/free_doc/2007/b07_12/05-01.htm|archivedate=2012-03-03}}</ref> 2010 წლის 1 იანვრის მონაცემებით რუსეთის მოსახლეობა 141,927,297 ადამიანს შეადგენს.

რაც შეეხება რუს ემიგრანტებს, დაახლოებით 10 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში<ref>{{cite web|title=Russia cracking down on illegal migrants|publisher=International Herald Tribune|date=15 January 2007|url=http://www.iht.com/articles/2007/01/15/news/migrate.php|accessdate=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080915210918/http://www.iht.com/articles/2007/01/15/news/migrate.php|archivedate=15 სექტემბერი 2008}}</ref>. ხოლო ეთნიკური რუსებიდან 116 მილიონი ადამინი რუსეთში სახლობს.<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php Ethnic groups in Russia], 2002 census, ''Demoscope Weekly''. Retrieved 5 February 2009.</ref> ეთნიკური რუსებიდან 20 მილიონი ადამიანი, საბჭოთა კავშირის ყოფილი რესპუბლიკების [[უკრაინა|უკრაინისა]] და [[ყაზახეთი]]ს ადგილობრივი მოსახლეობაა.<ref>"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm Russians left behind in Central Asia]", BBC News, 23 November 2005.</ref>

აქ მცხოვრები ხალხების უმრავლესობისთვის მშობლიური ენა [[რუსული ენა|რუსულია]], თუმცა მრავალ ადგილორივ ეთნიკურ წარმომადგენლობას თავისი სპეციალური ენა გააჩნიათ.

{{რუსეთის ქალაქები}}
{{clear}}

== ეკონომიკა ==
{{მთავარი|რუსეთის ეკონომიკა}}
რუსეთი ინდუსტრიულ-აგრარული ქვეყანაა. ქვეყანას აქვს [[ნავთობი]]ს, [[ბუნებრივი აირი]]ს, [[ქვანახშირი]]ს მნიშვნელოვანი მარაგები, საშენი ხე-ტყე, სხვა სტრატეგიული მინერალები, რაც ქვეყნის შემოსავლების ძირითადი წყაროა. მრეწველობის წამყვანი დარგებია: მანქანათმშენებლობა, შავი და ფერადი მეტალურგია, ქიმიური და ნავთობქიმიური მრეწველობა, სატყეო მეურნეობა და სხვა. მნიშვნელოვანი წილი აქვს [[სოფლის მეურნეობა]]ს. ექსპორტის ძირითადი ელემენტებია — ბუნებრივი აირი, ნავთობი, მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, ხე-ტყე, ქვანახშირი, კვების პროდუქტები. ეროვნული ვალუტა — რუსული რუბლი (RUR).

=== ტრანსპორტი ===
[[ფაილი:TransSiberianRailwayAtKm9288.jpg|thumbnail|right|180px|9288 კილომეტრიანი, [[ტრანსციმბირის მაგისტრალი]]. ქალაქი [[ვლადივოსტოკი]].]]
რუსეთის [[სატრანსპორტო ქსელი]] საკმაოდ განვითარებულია და მოიცავს სარკინიგზო გზების 87 ათას კმ-ს, საავტომობილო გზების 745 ათას კმ-ს (ასფალტის საფარიანი), 600 ათას კმ-ზე მეტი საჰაერო და 115 ათასი კმ საზღვაო-სამდინარო გზებს. ქვეყნის მკაცრი კლიმატური პირობების გამო უპირატესად სარგებლობენ სახმელეთო ტრანსპორტით. მეორე ადგილი სატვირთო გადაზიდვების მხრივ საზღვაო ტრანსპორტს უკავია (მოკლეა სანავიგაციო პერიოდი, იყინება პორტები). თანამედროვე სატრანსპორტო ქსელის მდგომარეობა გაუარესბულია, რადგან საკმაო ხანია არ განახლებულა. ამას მივყავართ სხვადასხვა პრობლემებამდე, როგორიცაა უსაფრთხოება.

[[სარკინიგზო ტრანსპორტი]] – ყველაზე განვითარებულია რუსეთში. ევროპულ ნაწილში მას აქვს რადიალური განლაგება, რომლის ცენტრი მოსკოვში მდებარეობს. პირველი [[რკინიგზა]] მოსკოვი-ლენინგრადი 1851 წელს გაიხსნა, ხოლო 1892 წელს სარკინიგზო მაგისტრალი გაიყვანეს ციმბირისკენ.

საზღვაო ტრანსპორტი – ყველაზე დიდი წილი აქვს საერთაშორისო ტვირთბრუნვაში. რუსეთს მნიშვნელოვანი პორტები აქვს: ნოვოროსიისკი (შავი ზღვა), კალინინგრადი, [[სანქტ-პეტერბურგი]], ბალტიისკი (ბალტიის ზღვა), არხანგელსკი (თეთრი ზღვა), ვლადივოსტოკი, აღმოსავლეთის პორტი (იაპონიის ზღვა). ვლადივოსტოკთან ერთად რუსეთში შემდეგი გაუყინავი პორტებია: მურმანსკი, მახაჩკალა, [[ნოვოროსიისკი]].

სამდინარო ტრანსპორტი – ყველაზე დიდი მოთხოვნით სარგებლობს ჩრდილოეთის რეგიონებში (ციმბირი). მნიშვნელოვანია მდინარეთა ვოლგა-კამის აუზი, რომელიც სამდინარო ტვირთბრუნვის 40%-ს ახორციელებს. აგრეთვე მნიშვნელოვანია ისეთი მდინარეები, როგორიცაა ენისეი, ობი, ლენა, ამური და მათი შენაკადები.

[[საავტომობილო ტრანსპორტი]] – სუსტად არის განვითარებული რუსეთში. ეს განპირობებულია გზების მშენებლობის სიძვირით და მკაცრი ბუნებრივი პირობებით. თუმცა ავტომობილის უდავო უპირატესობას წარმოადგენს მობილობა და საკმაოდ კომფორტულია მგზავრთათვის. ეს წარმოქმნის ამ სახეობის ტრანსპორტზე მოთხოვნის ზრდის ტენდენციას.

[[საჰაერო ტრანსპორტი]] – ყველაზე ძვირ სატრანსპორტო საშუალებას წარმოადგენს, ამიტომ ხდება მხოლოდ მალფუჭადი პროდუქტების გადაზიდვა. დიდ როლს თამაშობს მგაზვრთა ტრანსპორტირებაში. მნიშვნლოვანია ვერტმფრენების ფუნქცია ქვეყნის უკიდურეს ჩრდილოეთ ნაწილში (სასწრაფო სამედიცინო დახმარება). ყველაზე მსხვილი აეროპორტებია მოსკოვსა (დომოდევო, შერემეტიევო, ვნუკოვო) და სანქტ-პეტერბურგში.

=== ტურიზმი ===
{{მთავარი|რუსეთის ტურიზმი}}
ვრცელი ტერიტორიები, მრავალფეროვანი ბუნება და [[ლანდშაფტი]] გახდა რუსეთში ტურიზმის განვითარების ერთ-ერთი მიზეზი. [[მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციის]] მიერ რუსეთის ტურისტული პოტენციალი შეფასდა და დადგინდა, რომ სრულად განვითარებული ინფრასტრუქტურის შემთხვევაში ქვეყანა შეძლებს 40 მლნ. საერთაშორისო [[ტურიზმი|ტურისტის]] მიღებას წელიწადში. თუმცა დღესდღეობით მათი რაოდენობა ყოველწლიურად 7,4 მლნ-ს შეადგენს. 2007 წლის მონაცემებით ჩასული ტურისტების რაოდენობა 20,6 მლნ-ს შეადგენს. საერთო შემოსავალი 2008 წელს 11 943 მლნ დოლარია, ხოლო ტურისტული გასავალი (დანახარჯები) ამავე წელს 24,9 მლრდ დოლარია.

რუსეთის ტერიტორია იყოფა შემდეგ ტურისტულ რაიონებად: ცენტრალური რაიონი – ქვეყნის ევროპული ნაწილი, მნიშვნელოვანი ქალაქებით (მოსკოვი, სანქტ-პეტერბურგი); დასავლეთ რაიონი – [[ბალტიის ზღვა|ბალტიის ზღვის]] სანაპირო ტურისტული ცენტრებით კალინინგრადში, ნოვგოროდსა და ფსკოვში; ზემო ვოლგის – ტვერი, იაროსლავლი; ურალის რაიონი – პერმი, უფა. ჩრდილოეთ რუსეთში გამოიყოფა ქვერაიონი – კარელიის-ნოლსკი, რომლის ტურისტული ცენტრებია პეტროზავოდსკი, მურმანსკი, [[არხანგელსკი]], რესპუბლიკა კომი და სანქტ-პეტერბურგი. მნიშვნელოვანი რეგიონია სამხრეთ რუსეთი, რომელიც შემდეგ ქვერაიონებს მოიცავს: შავი ზღვისპირეთი – სოჭი, ანაპა, გელენჯიკი; ჩრდილოეთ კავკასიონი ანუ კავკასიონის მინერალური წყლების კურორტები – ნალჩიკი, ვლადიკავკაზი, კრასნი კლუჩი, ჟელეზნოგორსკი, კისლოვოდსკი, კავკაზსკიე მინერალნიე ვოდი; მთიანი კავკასიის რაიონი – ჯამბალაისკი, ტებერდა, დომბაი, არხიზი; აზოვის რაიონი – როსტოვი დონზე, ტაგანროგი; კასპიის ზღვისპირეთი და ვოლგისა ნაპირები – სამხრეთ რუსეთის რაიონი. ციმბირი და შორეული აღმოსავლეთის რეგიონი იყოფა შემდეგ ქვერაიონებად: ობი-ალთაის ტურისტული ცენტრები – კურგანი, ომსკი, ბარნაული, კემეროვო; ენისეისა და ბაიკალისპირეთი – კრასნოიარსკი, [[აბაკანი (ქალაქი)|აბაკანი]]; შორეული აღმოსავლეთი – [[კურილიის კუნძულები]] და [[სახალინი]]; რუსეთის ტერიტორიის აზიური ჩრდილოეთი – პეტროპავლოვსკი, [[კამჩატკის ნახევარკუნძული|კამჩატკა]], ბოლანჩა, ტოპაია.

== რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობები ==
{{მთავარი|საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები}}
დიპლომატიური ურთიერთობები საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციას შორის დამყარდა [[1992]] წლის [[1 ივლისი|1 ივლისს]]. [[2008]] წლის [[3 სექტემბერი|3 სექტემბრიდან]], აგვისტოს თვეში [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთის საქართველოზე განხორციელებული აგრესიის]] შედეგად, საქართველომ გაწყვიტა დიპლომატიური ურთიერთობა რუსეთის ფედერაციასთან. [[2009]] წლის მარტს გაიხსნა საქართველოში [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] საელჩოს რუსეთის ფედერაციის ინტერესების სექცია, იმავე დღეს გაიხსნა რუსეთის ფედერაციაში შვეიცარიის საელჩოს საქართველოს ინტერესების სექცია.

=== ეკონომიკური თანამშრომლობა და ინვესტიციები ===
[[2005]] წლის ბოლომდე ეკონომიკური ურთიერთობები საქართველოსა და რუსეთს შორის საკმაოდ აქტიურად ვითარდებოდა, იზრდებოდა საქონელბრუნვა, მუშაობდა ეკონომიკური თანამშრომლობის სამთავრობათაშირისო კომისია, მაგრამ რუსეთის მხრიდან განხორციელებულმა ქმედებებმა ჯერ შეაჩერა ზრდის ტემპი, შემდეგ კი პრაქტიკულად მინიმუმამდე დაიყვანა ამ მიმართულებით თანამშრომლობა, კერძოდ:
* [[2005]] წლის დეკემბრიდან, ფიტოსანიტარული ნორმების დარღვევის საბაბით აიკრძალა საქართველოდან რუსეთში მცენარეული წარმოშობის პროდუქციის ექსპორტი;
* [[2006]] წლის მარტის ბოლოს აიკრძალა [[ქართული ღვინო|ქართული ღვინის]], ღვინომასალის, [[ბრენდი]]სა და [[შუშხუნა ღვინო]]ების რუსეთში იმპორტი და რეალიზაცია. აპრილის ბოლოს აკრძალვები გავრცელდა საქართველოდან ექსპორტირებულ [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყლებზე]];
* [[2006]] წლის [[8 ივლისი|8 ივლისს]] რუსეთმა დახურა ერთადერთი ლეგიტიმური საკონტროლო-გამშვები პუნქტი საქართველო-რუსეთის სახელმწიფო საზღვარზე „[[ყაზბეგი-ზემო ლარსი]]“, მისი სარეკონსტრუქციო სამუშაოების დაწყების საბაბით;
* [[2006]] წლის [[2 ოქტომბერი|2 ოქტომბრიდან]] რუსეთმა შეწყვიტა საქართველოსთან [[საჰაერო ტრანსპორტი|საჰაერო]], [[საავტომობილო ტრანსპორტი|საავტომობილო]], [[საზღვაო ტრანსპორტი|საზღვაო]] და [[სარკინიგზო ტრანსპორტი|სარკინიგზო]] მიმოსვლა და [[ფოსტა|საფოსტო]] კავშირი.

პირდაპირმა ინვესტიციებმა რუსეთის ფედერაციიდან საქართველოს ეკონომიკაში მკვეთრად იმატა [[2003]] წელს და ძირითადად ხორციელდებოდა ენერგეტიკულ სფეროსა და გადამამუშავებელ მრეწველობაში. [[2006]] წელს მკვეთრად შემცირდა ინვესტიციების რაოდენობა.

=== სამართლებრივი ბაზა ===
საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციას შორის გაფორმებულია ასზე მეტი სახელშეკრულებო-სამართლებრივი დოკუმენტი, მათ შორის:
* საერთაშორისო საჰაერო მიმოსვლის შესახებ (6.10.1993)
* საბაჟო საზღვარზე გამშვები პუნქტების შესახებ (6.10.1993)
* საკონსულო კონვენცია (8.10.1993)
* კავშირგაბმულობის დარგში თანამშრომლობის შესახებ (3.02.1994)
* თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ (3.02.1994)
* საერთაშორისო საავტომობილო მიმოსვლის შესახებ (3.02.1994)
* კულტურის, მეცნიერებისა და განათლების შესახებ (3.02.1994)
* რკინიგზის ტრანსპორტის საქმიანობის კოორდინაციის შესახებ (15.09.1995)
* სავაჭრო ნაოსნობის შესახებ (19.03.1996)
* რუსეთის ფედერაციის ეროვნულ ბანკსა და საქართველოს ეროვნულ ბანკს შორის ანგარიშსწორების ორგანიზების თაობაზე (10.01.1997)
* საგადასახადო კანონმდებლობის დარღვევასთან ბრძოლის საკითხებზე თანამშრომლობისა და ინფორმაციის ურთიერთგაცვლის შესახებ (09.01.1997)
* სასაზღვრო საკითხებში თანამშრომლობის შესახებ (03.11.1998)
* უკანონო საფინანსო ოპერაციებთან აგრეთვე უკანონო გზით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციასთან (გაწმენდასთან) დაკავშირებულ საფინანსო ოპერაციებთან ბრძოლის სფეროში თანამშრომლობისა და ურთიერთდახმარების შესახებ (04.06.1999)
* შემოსავლებსა (მოგებასა) და კაპიტალზე (ქონებაზე) ორმაგი დაბეგრვის თავიდან აცილებისა და გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთის შესახებ (04.08.1999)
* საქონლის (სამუშაოს, მომსახურების) ექსპორტისა და იმპორტის ირიბი გადასახადებით დაბეგვრის პრინციპების შესახებ (10.07.2001)
* ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის სფეროში თანამშრომლობის შესახებ (11.02.2004)
* საქართველოს ტერიტორიაზე განლაგებული ამიერკავკასიაში არსებული რუსეთის ჯარების ჯგუფის რუსეთის სამხედრო ბაზებისა და სხვა სამხედრო ობიექტების დროებითი ფუნქციონირების ვადების, წესისა და მათი გაყვანის შესახებ (31.03.2006).

== კულტურა ==
{{მთავარი|რუსეთის კულტურა}}
* ''არქიტექტურა'': პეტერბურგის ისტორიული ცენტრი, კიჟი პოგოსტი, კრემლი და წითელი მოედანი, ამაღლების ტაძარი მოსკოვში, ნოვგოროდი და მისი შემოგარენი, დიდი ნოვგოროდი, ვლადიმირისა და სუზდალის მონუმენტები.
* ''სხვა ღირსშესანიშნაობები'': სოლოვეცკის კუნძულის ისტორიული ანსამბლი, ბაიკალის ტბა, კამჩატკის ვულკანები, კავკასიის მინერალური წყლები.
* ''სულიერი კულტურა'': რუსული ეპოსი — თქმულება იგორზე (XII ს.).

== სქოლიო ==
{{სქოლიო|2}}

{{commons|Russia|რუსეთი}}
{{რუსეთის თემები}}
{{პოსტსაბჭოთა ქვეყნები}}
{{დ8}}
{{დსთ–ს ქვეყნები}}
{{ბისეკი}}
{{ევროპის ქვეყნები}}
{{აზიის ქვეყნები}}
{{ბალტიის ზღვის ქვეყნები}}
{{კოლონიზატორი სახელმწიფოები}}

[[კატეგორია:რუსეთი| ]]
[[კატეგორია:ევროპის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:აზიის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:დიდი რვიანის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:სლავური ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ბალტიის ზღვის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:ბირთვული ქვეყნების სია]]