იხილეთ წყარო გვერდისთვის საბიჰა გიოქჩენი

{{ინფოდაფა პიროვნება
| სიგანე       =  
| სახელი       = საბიჰა გიოქჩენი<br />{{lang-tr|Sabiha Gökçen}}
| ფოტო       = Sabiha gokcen2.jpg
| ფოტოს სიგანე = 200პქ
|წარწერა = 
| ალტ         =
| მშობლსახელი =
| ენის კოდი    = 
| დაბსახელი    =
| დაბთარიღი   = [[21 მარტი]] [[1913]]
| დაბადგილი   = [[ბურსა]] {{დროშა|ოსმალეთის იმპერია}}
| მოინათლა    =
| გაუჩინარების თარიღი  = 
| გაუჩინარების ადგილი  = 
| გაუჩინარების სტატუსი = 
| გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2001|3|22|1913|3|22}}
| გარდადგილი = [[ანკარა]], {{დროშა|თურქეთი}}
| გარდაცვალების მიზეზი  =
| სხეულის პოვნის ადგილი = 
| დაკრძალვის ადგილი     =
| დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = 
| ძეგლები      =
| რეზიდენცია   =
| სხვა სახელები =
| ეროვნება     = [[თურქები|თურქი]]
| მოქალაქეობა  =
| ეთნიკური წარმომავლობა =
| ქვეშევრდომობა =
| განათლება     =
| ალმა-მატერი   = უსკუდარის ამერიკული აკადემია
| მოღვაწეობა    = 
| საქმიანობა     = ავიატორი, ავტორი და პრესსპიკერი
| აქტიურობის წლები = 
| დამსაქმებელი   =
| ორგანიზაცია    = 
| ხელფასი       = 
| ქონება        = 
| ცნობილია როგორც  = პირველი თურქი ქალი, რომელიც დაფრინავდა კონფლიქტების დროს.
| ცნობილი ნაშრომები = 
| სიმაღლე =        
| წონა    =  
| წოდება  =
| წლები   =
| წინამორბედი = 
| მემკვიდრე   =
| პარტია     = 
| მოძრაობა   = 
| ოპონენტები = 
| რელიგია   = 
| წაყენებული ბრალდება    =
| განაჩენი                = 
| დანაშაულებრივი სტატუსი =   
| მეუღლეები   =  
| პარტნიორები = 
| შვილები = 
| მამა    = მუსტაფა იზეთ ბეი
| დედა   = ჰაირიე ჰანიმი
| ნათესავები = 
| ჯილდოები = 
| მოსახმობი სიგნალი =
| სუფთა მოგება =
| საიტი     = 
| ხელმოწერა =
| ხელმოწერის ზომა =
| ხელმოწერა ალტ = 
| შენიშვნები = 
}}

'''საბიჰა გიოქჩენი''' ({{lang-tr|Sabiha Gökçen}}; დ. [[21 მარტი]] [[1913]], [[ბურსა]], [[თურქეთი]] – გ. [[22 მარტი]] [[2001]], [[ანკარა]], [[თურქეთი]])<ref>http://www.ntv.com.tr/turkiye/sabiha-gokcen-google-ana-sayfasinda,84NXBXk620mwTL0rKrwfSA</ref> — თურქი ავიატორი. პირველი თურქი სამხედრო პილოტი 23 წლის ასაკში.<ref>{{cite web |url= http://www.ctie.monash.edu.au/hargrave/gokcen.html |title=Sabiha Gokcen (1913-2001), Pioneer Aviatrix |first=Russell  |last=Naughton |work=Hargrave Pioneers of Aviation |year=2014 |accessdate=17 November 2014}}</ref> ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მათ შორის [[გინესის მსოფლიო რეკორდების წიგნი]]ს თანახმად,<ref name="First Female Combat Pilot">{{cite web|title=First Female Combat Pilot|url=http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/first-female-combat-pilot|website=Guinness World Records Official Web Site|accessdate=15 May 2016}}</ref> იგი ასევე მსოფლიოში პირველი ქალი მებრძოლი პილოტია, რომელიც [[1936]] წელს, [[ესქიშეჰირი]]ს სამხედრო საავიაციო აკადემიაში ჩაირიცხა. საბიჰა [[ქემალ ათათურქი]]ს ცამეტი ნაშვილები შვილიდან ერთ-ერთია.

[[2004]] წელს, გიოქჩენის წარმოშობამ გამოიწვია დაპირისპირება, როდესაც ჰრანტ დინქმა, თურქულ-სომხური წარმოშობის ჟურნალისტმა, გამოაქვეყნა ინტერვიუ საბიჰას დისშვილთან, რომელიც აცხადებდა, რომ საბიჰა სომხური წარმოშობისაა. ამის შემდეგ, საბიჰას ნაშვილებმა დამ იულქიუ ადათეფემ, სადავო ინტერვიუში განაცხადა, რომ საბიჰას რეალურად ბოსნიელი წინაპრები ჰყავდა.<ref name="Koser">{{cite news
|url=http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=204528
|accessdate=13 July 2008
|title=İşte soyağacı
|date=23 February 2004
|work=[[Hürriyet]]
|first=Mutlu
|last=Koser
|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402171256/http://www.hurriyet.com.tr/index/ArsivNews.aspx?id=204528
|archive-date= 2 Apr 2015
}}</ref>

== ბიოგრაფია ==
[[ფაილი:ZehraRukiyeSabiha.jpg|thumb|left|200px|ათათურქის ქალიშვილები; მრცხნიდან მარჯვნივ: ზეჰრა აილინი, რუქიე (ერქინი) და საბიჰა (გიოქჩენი).]]
[[ფაილი:RukiyeSabihaAfetZehra.jpg|thumb|left|200px|მრცხნიდან მარჯვნით: რუქიე (ერქინი), საბიჰა (გიოქჩენი), [[აფეთ ინანი|აფეთ]] (ინანი) და ზეჰრა აილინი.]]

საბიჰა გიოქჩენის წარმომავლობა დავის საგანია. ოფიციალური თურქული წყაროების და საბიჰა გოიქჩენის ინტერვიუების თანახმად, ის მუსტაფა იზეთ ბეის და ჰაირიე ჰანიმის ქალიშვილია. [[1925]] წელს, ათათურქის [[ბურსა]]ში ვიზიტის დროს საბიჰამ, რომელიც მაშინ მხოლოდ თორმეტი წლისა იყო, სთხოვა ნებართვა გაესაუბრა ათათურქს, რომლისთვისაც გამოთქვა სურვილი ესწავლა სკოლა-ინტერნატში. საბიჰას ისტორიის და საცხოვრებელი პირობების შესწავლის შემდეგ, ათათურქმა გადაწყვიტა მისი შვილობილად აყვანა და საბიჰას ძმისგან ნებართვა აიღო, რომ მისი და [[ჩანქაიას სასახლე]]ში, ანკარის [[თურქეთის პრეზიდენტი|პრეზიდენტის]] რეზიდენციაში გადაეყვანა, სადაც საბიჰა ათათურქის სხვა შვილად აყვანილი ქალიშვილებთან, ზეჰრასთან, [[აფეთ ინანი|აფეთთან]] და რუქიესთან ერთად იცხოვრებდა. საბიჰამ დაამთავრა [[ანკარა|ანკარის]] ჩანქაის დაწყებითი სკოლა და უსქუდარის ამერიკული აკადემია [[სტამბოლი|სტამბოლში]].

[[2004]] წლის თებერვალში, გაზეთ "Agos"-ში გამოქვეყნდა სტატია, სათაურით "საბიჰა ჰათუნის საიდუმლო", რომელიც შეიცავს ''ჰრიფსიმე სებილჯიანი''ს მიცემულ ინტერვიუს, გაზინთეფის ყოფილი მკვიდრის, სადაც იგი აცხადებს, რომ გიოქჩენის დისშვილია და რომ გიოქჩენი თავად სომხური წარმოშობისაა.<ref>Sabiha Hatun'un Sırrı</ref> მისი განცხადებით, მუსტაფა ქემალმა როდესაც დაინახა საბიჰა, რომელიც მოათავსეს ბავშვთა სახლში, [[სომხების გენოციდი]]ს შემდეგ, აიყვალა იგი შვილად. <ref>[http://books.google.com/books?id=AfeZAwAAQBAJ The New Turkey: The Quiet Revolution On The Edge Of Europe]</ref> ისტორიკოს ფარსი თუღლაჯის განცხადებით, გიოქჩენმა თავასი სომხური იდენტობა [[ანკარა]]ში შეიტყო, როდესაც მისი ოჯახის წევრები [[ბეირუთი]]დან დაუკავშირდნენ.<ref name=hurriyet>{{cite news |title=Gökçen Ermeni’ydi |url=http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=204371 |newspaper=[[Hürriyet]] |date=22 February 2004 |language=tr |access-date=22 აგვისტო 2016 |archiveurl=https://archive.today/20140223204229/http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=204371 |archivedate=23 თებერვალი 2014 }}</ref> დაუდასტურებელი ინფორმაციით გიოქჩენმა ეწვია თავის სომეხ ნათესავებს ბეირუთში. მას ოთხი ძმა ჰყავდა: სარქისი, ბოღოსი, ჰაჯიკი და ოვანესი.<ref>{{cite news |last1=Bal |first1=Ali |title=Sabiha Gökçen et la controverse sur ses origines |url=http://www.turquie-news.com/rubriques/histoire/sabiha-gokcen-et-la-controverse,3990.html |agency=Turquie News |date=16 April 2010 |language=French |access-date=22 აგვისტო 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006131026/http://www.turquie-news.com/rubriques/histoire/sabiha-gokcen-et-la-controverse,3990.html |archivedate=6 ოქტომბერი 2014 }}</ref>

მას შემდეგ, რაც თურქეთში დაინერგვა "გვარი კანონი", [[1934]] წლის 19 დეკემბერს ათათურქმა საბიჰას ''გიოქჩენი''ს გვარი მისცა, სადაც "Gök" თურქულად ნიშნავს ცას, ხოლო ''გიოქჩენი'' ნიშნავს "ცასთან დაკავშირებულ ადამიანს". თუმცა, ამ დროს საბიჰას არ იყო დაინტერესებული ავიაციით,<ref name="TurkishAirForce">{{cite web |url=http://www.hvkk.tsk.tr/tr/IcerikDetay.aspx?ID=34&IcerikID=86 |title=Dünyanın İlk Kadın Savaş Pilotu: Sabiha Gökçen |trans_title=The world's first female combat pilot: Sabiha Gökçen |work=Türk Hava Kuvvetleri |year=2014 |accessdate=17 November 2014 |language=tr |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006181638/http://www.hvkk.tsk.tr/tr/IcerikDetay.aspx?ID=34&IcerikID=86 |archivedate=6 ოქტომბერი 2014 }}</ref><ref>{{cite book |last=Atatürk |first=Kemal |title=Atatürk'ün bütün eserleri |trans_title=Ataturk's Complete Works |url=http://books.google.com/books?id=p49AAQAAIAAJ|volume=27 |date=1 January 1998 |publisher=Kaynak Yayınları |isbn=978-975-343-235-1 |page=109 |language=tr }}</ref> მხოლოდ ექვსი თვის შემდეგ ავიაციამ საბიჰა გაიტაცა.

== კარიერა ==
[[ფაილი:Sabiha Gokcen in Athens.jpg|thumb|საბიჰა გიოქჩენი ათენში, 1938 წლის ბალკანეთის ტურის დროს.]]
ათათურქი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ავიაციას და ამ მიზნით  [[1925]] წელს კურირებდა თურქეთის საავიაციო ასოციაციის ფონდს. [[1935]] წლის 5 მაისს მან საბიჰასთან ერთად დაესწრო Türkkuşu (თურქული ჩიტი) საბრძოლო სკოლის გახსნის ცერემონიას. თვითმფრინავების და [[პარაშუტი]]სტების ავიაშოუ, საზღვარგარეთიდან მოწვეული სტუმრებზე და საბიჰაზე დიდი შთაბეჭდილება დატოვა. ავიაშოუს შემფეგ, როდესაც ათათურქმა საბიჰას ჰკითხა სურს თუ არა მას გახდეს პარაშუტისტი, მან თავი დაუქნია: "დიახ, მართლაც, მე მზად ვარ, ახლავე". მაშინ ათათურქმა დაავალა ფუატ ბულჯას, სკოლის ხელმძღვანელს, დაარეგისტრირებინა საბიჰა, როგორც პირველი ქალი-პრაქტიკანტი. საბიჰა ბევრად უფრო დაინტერესებული იყო ფრენით, ასე რომ, საბოლოოდ მან პილოტის დიპლომი მიიღო. გიოქჩენი შვიდ მამაკაც სტუდენთან ერთად რუსეთში გაგზავეს, რომ უფრო განევითარად მათი უნარები თვითმფრინავის პილოტირებაში. თუმცა, როდესაც იგი მოსკოვში შეიტყო ახალი ამბავი, რომ ზეჰრა გარდაიცვალა, დაბრუნდა თურქეთში და თავი დაანება სოციალურ საქმიანობას გარკვეული დროის განმავლობაში.

თურქეთში იმ დროისთვის გოგონებისთვის არ იყო მიღებული სამხედრო კოლეჯში სწავლა, მაგრამ ათათურქის ბრძანებით, საბიჰას პერსონალურად მიიღეს და გაიარა თერთმეტთვიანი სპეციალური საგანმანათლებლო პროგრამა ესქიშეჰირის ''Tayyare Mektebi'' (საავიაციო სკოლაში), [[1936]]-[[1937]] წლებში. ფრენის პატენტის (დიპლომი) აღების შემდეგ, გაიარა 6 თვიანი ტრენინგი ომის პილოტობაზე.

მან გააუმჯობესა თავისი ცოდნა, როგორც ბომბდამშენის და მოიერიშე თვითმფრინავის პილოტი ესქიშეჰირის ავიაბაზაზე და მიიღო გამოცდილება მას შემდეგ, რაც მონაწილეობდა [[1937]] წლის [[ეგეოსის ზღვა|ეგეოსის]] და [[თრაკია|თრაკიის]] წვრთნებში. ამავე წელს, მონაწილეობა მიიღო [[დერსიმის ხოცვა-ჟლეტა]]ში და გახდა საჰაერო ძალების პირველი თურქი სამხედრო ქალი-პილოტი. გენერალური შტაბის ანგარიშის მიხედვით, საბიჰას ჩამოგდებულმა 50 კგ ბომბმა "სერიოზული ზიანი" მიაყენა ორმოცდაათ ჯგუფიან გაქცეულ "ბანდიტებს",<ref>Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924–1938) The Rebellions in the Republic of Turkey, 1924-1938</ref> ხოლო ამისთვის მას მიენიჭა წერილობითი მადლიერება. მან ასევე მიიღო თურქეთის საავიაციო ასოციაციის პირველი "Murassa (სამკაულებიანი) მედალი" მისი უმაღლესი წვლილისთვის ამ ოპერაციაში.<ref name="TurkishAirForce"/>

[[1938]] წელს, მან წარმატებით განახორციელა ხუთდღიანი ფრენა [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|ბალკანეთის]] ქვეყნების გარშემო. იმავე წელს დაინიშნა თურქეთის საავიაციო ასოციაციის ''Türkkuşu ომის სკოლის'' "მთავარ მწვრთნელად", სადაც [[1954]] წლამდე მუშაობდა, როგორც ინსტრუქტორი, ხოლო შემდეგ ასოციაციის აღმასრულებელი საბჭოს წევრად დაინიშნა. საბიჰამ გადაამზადა ისეთი ქალი ავიატორები, როგორიცაა ედიბე სუბაში, ილდიზი უჩმანი, საჰავეთ ქარაფასი და ნეზიჰე ვირანიალი. საბიჰა გიოქჩენმა იფრინა მსოფლიოს გარშემო 28 წლის განმავლობაში, [[1964]] წლამდე. მისი წიგნი, სახელწოდებით "ათათურქის ცხოვრებისეული გზით" გამოიცა [[1981]] წელს, თურქეთის საავიაციო ასოციაციის მიერ, ათათურქის დაბადებიდან 100 წლის აღსანიშნავად.

მთელი მისი კარიერის განმავლობაში, რაც გაატარა თურქეთის საჰაერო ძალებში, გიოქჩენმა იფრინა 22 სხვადასხვა ტიპის თვითმფრინაზე, 8,000 საათზე მეტი, აქედან 32 საათის განმავლობაში ასრულებდა აქტიურ საბრძოლო მოქმედებებს.<ref name=trt>{{YouTube|id=m-hv6MfohTs#t=9m30s|title=TRT documentary on Sabiha Gökçen}}. See 9m30s in for 1996 USAF poster claim.</ref>

== კამათი ==
მას შემდეგ, რაც [[2004]] წლის სტატიაში "საბიჰა ჰათუნის საიდუმლო" გაჩნდა ვერსია იმისა, რომ საბიჰას ჰქონდა სომხური წარმოშობა, ბევრი შეედავა ამ საკითხს, მათ შორის ათათურქის ბოლო ცოცხალი ქალიშვილი, იულქიუ ადათეფე, რომელიც გამოთქვა პრეტენზია ინტერვიუს დროს.<ref>{{cite news
|url=http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2004/02/28/419832.asp
|title=Sabiha Gökçen tartışmasında kim ne yazdı
|work=[[Hürriyet]]
|date=28 February 2004
|accessdate=13 July 2008
|first=Hüseyin
|last=Tekin
|language=Turkish
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303234636/http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2004/02/28/419832.asp
|archivedate=3 მარტი 2016
}}</ref><ref>{{cite news |last=Morgan |first=Tabitha |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3519561.stm |title=Turkish heroine's roots spark row |work=[[BBC News]] |date=29 February 2004}}</ref><ref>{{cite web
|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2004/41713.htm
|title=2004 Country Report on Human Rights Practices in Turkey
|date=28 February 2005
|accessdate=25 July 2008
|publisher=[[US State Department]]
|work=[[Country Reports on Human Rights Practices]]
|author=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor
|quote=In February, the Hurriyet newspaper's publication of a report that Sabiha Gokcen--an adopted daughter of Mustafa Kemal Ataturk, who was the country's first female pilot--was of Armenian descent drew a number of racist public statements. The Turkish General Staff issued a statement criticizing the reports on Gokcen's Armenian ancestry as 'a claim that abuses national values and feelings' while the Turkish Air Association called the report 'an insult' to Gokcen and to Ataturk.
}}</ref> ადათეფეს თქმით, საბიჰას დედა ჰაირიე ეთნიკურად [[ბოსნიელები (ერი)|ბოსნიელი]] იყო.<ref name="Koser"/> უბრალო მოსაზრება, რომ გიოქჩენი შეიძლებოდა ყოფილიყო სომხური წარმოშობის, გამოიწვის დიდი რეზონანსი თურქეთში და ჰრანტ დინკს, ჟურნალისტს, რომელმაც დაწერა სტატია, გაუხსნეს ცეცხლი, რომ მოეკლათ, ხოლო თურქეთის გაზეთ პუბლიცისტები და თურქული ულტრა-ნაციონალისტური ჯგუფები, იგი შეაფასეს, როგორც მოღალატე.<ref name="Cable">{{cite web |url=http://www.cablegatesearch.net/cable.php?id=04ISTANBUL374 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209123810/http://www.cablegatesearch.net/cable.php?id=04ISTANBUL374 |archivedate=9 December 2013 |title=Cable reference id: #04ISTANBUL374 |work=web.archive.org |date=10 March 2004 |accessdate=17 November 2014}}</ref> დინკს შემდგომში შეეფარდა 6 თვიანი პატიმრობა საქალაქო სასამართლოს მიერ, "თურქი ერის შეურაცხყოფის" ბრალდებით.<ref>{{cite book |last1=Elanchenny |first1=Susae |title=Breaking the Ice The Role of Civil Society and Media in Turkey-Armenia Relations An Evaluation of the 'Dialogue-Building between Turkey and Armenia' Project |date=2010 |publisher=Istanbul Kültür University |location=Istanbul |isbn=6054233807 |page=13 |url=http://books.google.com/books?id=9chOD205h2YC}}</ref><ref>{{cite book |last1=Ertürk |first1=Nergis |title=Grammatology and literary modernity in Turkey |date=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, UK |isbn=0199746680 |pages=84–5 |url=http://books.google.com/books?id=IRIZxQLx3_gC}}</ref> 

== მემკვიდრეობა და აღიარება ==
*[[სტამბოლი]]ს [[საბიჰა გიოქჩენის საერთაშორისო აეროპორტი]] მისი სახელობისაა.
*იგი აღიარებულია, როგორც პირველი ქალი-სამხედრო პილოტი [[გინესის მსოფლიო რეკორდების წიგნი|გინესის მსოფლიო რეკორდების წიგნში]].<ref name="First Female Combat Pilot"/>

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{DEFAULTSORT:გიოქჩენი, საბიჰა}}
[[კატეგორია:დაბადებული 21 მარტი]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1913]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 22 მარტი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 2001]]
[[კატეგორია:თურქი სამხედრო მოღვაწეები]]
[[კატეგორია:თურქი პილოტები]]