იხილეთ წყარო გვერდისთვის სან-ტომე და პრინსიპი

{{ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = {{lang-pt|República Democrática de São Tomé e Príncipe}}
|სრული_სახელი = სან-ტომესა და პრინსიპის დემოკრატიული რესპუბლიკა
|საერთო_სახელი = სან-ტომე და პრინსიპი
|დროშა = Flag of São Tomé and Príncipe.svg
|გერბი = Coat of arms of São Tomé and Príncipe.svg
|რუკა = LocationSaoTomeAndPrincipe.png
|ჰიმნი = Independência total
|დევიზი = "Unidade, Disciplina, Trabalho", („ერთობა, დისციპლინა, შრომა“)
|ოფიციალური_ენები = [[პორტუგალიური ენა]]
|დედაქალაქი = [[სან-ტომე]]
|latd=0 |latm=20 |latNS=N |longd=6 |longm=44 |longEW=E
|უდიდესი_ქალაქი = [[სან-ტომე]]
|მთავრობის_ტიპი = [[რესპუბლიკა]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[სან-ტომე და პრინსიპის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ევარიშტუ კარვალიო]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[პრემიერ-მინისტრი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[ჟორჟი ბომ ჟეზუში]]
|რანგი_ფართობით = 183-ე
|ფართობი = 1001
|წყალი_% = 0
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 157 000
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 188-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2005
|მოსახლეობის_ცენზი = 187 356
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2012
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 187,17
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 71-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2006
|მშპ_ppp = $214 მილიონი
|მშპ_ppp_რანგი = 218-ე
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $1266
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 205-ე
|აგი = 0.654
|აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#ffcc00;">საშუალო</span>
|აგი_რანგი = 123-ე
|აგი_წელი = 2007
|ვალუტა = [[დობრა]]
|ვალუტის_კოდი = STD
|ქვეყნის_კოდი = STP
|დროის_სარტყელი = [[UTC±00:00]]
|cctld = [[.st]]
|სატელეფონო_კოდი = 239
|სქოლიო = 
}}
'''სან-ტომე და პრინსიპი''' ({{lang-pt|República Democrática de São Tomé e Príncipe}}) — [[კუნძული|კუნძულოვანი]] სახელმწიფო [[გვინეის ყურე]]ში, [[აფრიკა|აფრიკის]] სანაპიროსთან. სახელმწიფოს შემადგენლობაში შედის ორი [[ვულკანი|ვულკანური]] წარმოშობის კუნძული – [[სან-ტომე (კუნძული)|სან-ტომე]] და [[პრინსიპი]], რომელთა შორის მანძილია 140 კმ. გარდა ამისა, ქვეყნის ფარგლებშია 6 მცირე კუნძული. ქვეყნის ფართობია 1001 კმ². 2012 წლის აღწერის მონაცემებით ქვეყნის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს – 187 356 ადამიანს,<ref name="Census">[http://www.ine.st/Documentacao/Recenseamentos/2012/DDENRAP/Resultados%20Nacionais%20do%20IV%20RGPH%202012%20novo.pdf 2012 წლის მოსახლეობის აღწერა (Instituto Nacional de Estatística de São Tomé e Príncipe)]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref name="statoids">[http://www.statoids.com/yst.html 2012 წლის მოსახლეობის აღწერა (statoids)]</ref><ref name="geohive">[http://www.geohive.com/cntry/saotome.aspx 2012 წლის მოსახლეობის აღწერა (geohive)]</ref><ref name="citypopulation">[https://www.citypopulation.de/SaoTome.html 2012 წლის მოსახლეობის აღწერა (citypopulation)]</ref> დედაქალაქი – [[სან-ტომე]].

== ისტორია ==
=== ადრინდელი ისტორია ===
1470 წელს მდიდარმა [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელმა]] ვაჭარმა [[ფერნან გომიშ და მინა]]მ ({{lang-pt|Fernão Gomes da Mina}}) იყიდა უფლება [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] [[მეფე]] [[აფონსუ V (პორტუგალია)|აფონსუ V აფრიკელისგან]] საკუთარი ხარჯით ყოველწლიურად ეწარმოებინა დაზვერვითი გაცურვები აფრიკის სანაპიროს გასწვრივ და ახლად აღმოჩენილი მიწები გამოეცხადებინა პორტუგალიის სამფლობელოთ. ფერნან გომიშის სამსახურში მყოფმა კაპიტანმა [[ჟუან დე სანტარემი|ჟუან დე სანტარემმა]] (João de Santarém) და [[პერუ ეშკობარი|პერუ ეშკობარმა]] (Pêro Escobar)<ref name=Francisco2011>{{cite book|author1-last=Francisco|author1-first=Albertino|author2-last=Agostinho|author2-first=Nujoma|title=Exorcising Devils from the Throne: São Tomé and Príncipe in the Chaos of Democratization|url=https://archive.org/details/exorcisingdevils00fran|year=2011|publisher=Algora Publishing|location=New York, USA|isbn=9780875868486|pages=[https://archive.org/details/exorcisingdevils00fran/page/24 24]}}</ref> 1471 წლის 21 დეკემბერს, [[თომა მოციქული|წმინდა თომა მოციქულის]] დღეს, [[გვინეის ყურე]]ში, [[ეკვატორი|ეკვატორთან]] სიახლოვეს აღმოაჩინეს დაუსახლებელი კუნძული, რომელსაც დაარქვეს [[სან-ტომე (კუნძული)|სან-ტომეს]] ({{lang-pt|São Tomé}}) კუნძული.

რამდენიმე კვირის შემდეგ, 1472 წლის 17 იანვარს, [[ანტონი დიდი|წმინდა ანტონ დიდის]] დღეს, მათვე აღმოაჩინეს მეზობელი დაუსახლებელი კუნძული, რომელსაც თავდაპირველად წმინდანის პატივსაცემად უწოდეს — წმინდა ანტონის კუნძული ({{lang-pt|Santo Antão}}). 1502 წელს პორტუგალიის სამეფო გვირგვინის მემკვიდრის პატივსაცემად, რომლის სასარგებლოდაც ახდევინებდნენ კუნძულზე ნაწარმოები შაქრის გადასახადს, კუნძულს სახელად დაერქვა პრინცის (დღეისათვის [[პრინსიპი]]) კუნძული ({{lang-pt|Ilha do Principe}}).

კუნძულ სან-ტომეს წარმატებული დასახლება დაიწყო 1493 წელს, როდესაც მეფე [[ჟუან II (პორტუგალია)|ჟუან II-მ]] [[ალვარუ დე კამინია]]ს ({{lang-pt|Álvaro de Caminha}}) გადასცა კუნძული. დე კამინიას მფლობელობაში გადაეცა [[პორტუგალიური ინკვიზიცია|პორტუგალიური ინკვიზიციის]] დროს პორტუგალიიდან კუნძულზე გადასახლებული მონათლული [[ებრაელები]], კატორღელები და სხვა მიზეზებით გამოგდებულები. ამასთან დე კამინიამ კუნძულის დასახლებისათვის აფრიკის კონტინენტიდან მონების შესასყიდად მიიღო სპეციალური პრივილეგიები და სახელმწიფო [[მანიკონგო]]ს და კუნძულ [[ბიოკო|ფერნანდო-პოს]] (1778 წლამდე ეკუთვნოდა პორტუგალიას) სანაპიროებთან თავისუფალი ვაჭრობის უფლება. პირველი დასახლებული პუნქტი გახდა დასახლება ანა-დი-ჩავესის (Ana de Chaves) ყურეში იმავე დასახელების მქონე მდინარის შესართავში. დე კამინიას დროს საფუძველი ჩაეყარა [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] პირველ პლანტაციებს, რომლებმაც კუნძულის ნაყოფიერ ვულკანურ ნიადაგზე კარგი მოსავლის მიღება დაიწყო.

კუნძულ [[პრინსიპი]]ს დასახლება მოხდა ანალოგიური მეთოდებით 1500 წელს.

შაქრის ლერწმის მოყვანა საკმაოდ შრომატევადი სამუშაო იყო და პორტუგალიელებმა კუნძულებზე დაიწყეს დიდი რაოდენობით მონების შემოყვანა აფრიკის კონტინენტიდან. XVI საუკუნის შუა პერიოდში დასახლებულებმა სან-ტომე და პრინსიპი გადააქციეს შაქრის წამყვან ექსპორტიორად აფრიკაში.

=== პორტუგალიის კოლონიალური იმპერიის შემადგენლობაში ===
1522 წლის დეკემბერში კუნძული სან-ტომე და 1573 წელს კუნძული პრინსიპი გამოცხადდა პორტუგალიის სამეფო გვირგვინის კოლონიებად, როგორც პორტუგალიელი მეფეების მფლობელობა [[დომენი (ოლქი)|დომენის]] ({{lang-la|dominium}}) შემადგენლობაში.

1530 წელს ბრმა ბელად იუნ გატუს მეთაურობით მოხდა მონების აჯანყება. იუნ გატუ ითვლება ქვეყნის პირველ ეროვნულ გმირად, მისი სახელი ჰქვია დედაქალაქის ერთ-ერთ მოედანს.

1533 წლის 31 იანვარს რომის პაპმა [[კლემენტ VII]]-მ [[ფუნშალი]]ს არქისაეპისკოპოდან გამოყო სან-ტომე და პრინსიპის საეპისკოპოსო, რომლის იურისდიქცია 1534 წლამდე ვრცელდებოდა [[ანგოლა|ანგოლის]] და [[მოზამბიკი]]ს კათოლიკებზეც, ხოლო 1842 წლამდე — გვინეის ყურის მთელი სანაპიროს კათოლიკებზეც.

ახალი სამყაროს ევროპულ კოლონიებში შაქრის წარმოება იყო უფრო იაფი და ხელსაყრელი, ვიდრე სან-ტომე და პრინსიპში, რამაც დროთა განმავლობაში კოლონიის ეკონომიკა მიიყვანა დაქვეითებამდე. ამას გარდა, ძნელი გახდა დიდი რაოდენობის მონების მართვა, ხოლო პორტუგალიას არ სურდა ბევრი რესურსების დახარჯვა კოლონიის განვითარებისათვის. 1595 წელს ქვეყნის ისტორიაში მოხდა ყველაზე დიდი აჯანყება ამადორა ვიეირას ხელმძღვანელობით. აჯანყების მეთაური ადრე მსახურობდა პორტუგალიელ ოფიცერთან და მიიღო სამხედრო გამოცდილება. ვიეირას მომხრეები, გატუს აჯანყებულებისგან განსხვავებით არ მოითხოვდნენ მხოლოდ პირად თავისუფლებას, ისინი ცდილობდნენ დაეარსებინათ საკუთარი სახელმწიფო სან-ტომეს კუნძულზე. 1595 წელს მათი ბელადი მეფედ გამოცხადდა. «მეფის» ჯარი თავს ესხმოდა პლანტაციებს, კლავდა ყველაზე უფრო მეტად თავგამოდებულ კოლონისტებს. მაგრამ მალე პორტუგალიელებმა შეიპყრეს «მეფე ამადორი» და 1596 წლის 4 იანვარს სიკვდილით დასაჯეს. ეს თარიღი ქვეყანაში აღინიშნება, როგორც სამახსოვრო. აჯანყების ბელადის პატივსაცემად გამოშვებულია მარკა.

შაქრის წარმოება მნიშვნელოვნად შემცირდა და XVII საუკუნის შუა პერიოდში კუნძულების ეკონომიკის სტრუქტურა შეიცვალა — პირველ რიგში ისინი გახდნენ გემების ტრანზიტის მთავარი პუნქტი, რომლებიც დაკავებულები იყვნენ მონათა ვაჭრობით ახალ სამყაროსა და აფრიკას, ვესტინდოეთსა და [[ბრაზილია]]ს შორის.

=== ნიდერლანდების შემადგენლობაში ===
1599 წლის 18 ოქტომბრიდან ნოემბრის ჩათვლით სან-ტომე დაიკავეს [[ნიდერლანდელები|ნიდერლანდელებმა]]. [[ნიდერლანდები]]ს ხელისუფლება სან-ტომეს კუნძულზე უფრო მყარი გახდა 1641 წლის 16 ოქტომბერს, როდესაც მას დაეპატრონა [[ჰოლანდიის ოსტინდოეთის კომპანია]]. ნიდერლანდების მმართველობა გრძელდებოდა 7 წელზე უფრო მეტ ხანს, 1649 წლის 6 იანვრამდე.<ref>{{Cite web |url=http://www.geckogo.com/Guide/Sao-Tome-and-Principe/People-Culture/History/ |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2017-01-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110711081813/http://www.geckogo.com/Guide/Sao-Tome-and-Principe/People-Culture/History/ |archivedate=2011-07-11 }}</ref>

=== ახალი ერა და აგრარული მონოკულტურის შეცვლა ===
1753 წელს კოლონია პრინსიპის კოლონია სან-ტომესთან შეერთების გზით შეიქმნა ერთიანი '''სან-ტომე და პრინსიპის კოლონია'''.

XIX საუკუნის დასაწყისში დაიწყო ორი ახალი სავაჭრო კულტურის — [[ყავა|ყავის]] და [[კაკაო]]ს გაშენება. მდიდარი ვულკანური ნიადაგი აღმოჩნდა საკმაოდ ნაყოფიერი მათთვის და მალე კაკაოს ხეების ({{lang-pt|roças}}) ვრცელმა პლანტაციებმა, რომლებიც ეკუთვნოდა პორტუგალიურ კომპანიებს და მფლობელებს, დაიკავეს კუნძულ სან-ტომეს თითქმის მთელი სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები, რომლებიც 1908 წლისთვის გახდა კაკაოს ყველაზე უფრო დიდი მწარმოებელი მსოფლიოში.

კაკაოს (roças) პლანტაციებში არსებული შრომის სისტემა მათ მფლობელებს აძლევდა დიდ ხელისუფლებას, რაც იწვევდა მისი ბოროტად გამოყენების შემთხვევებს სასოფლო-სამეურნეო სფეროში დასაქმებულ აფრიკელების მიმართ. მიუხედავად იმისა, რომ პორტუგალიამ 1876 წელს ოფიციალურად გააუქმა მონობა, იძულებითი შრომის გამოყენების მეთოდების პრაქტიკა ჯერ კიდევ გრძელდებოდა. XX საუკუნის დასაწყისში საერთაშორისო გამოხმაურება ჰპოვა პორტუგალიელი პლანტატორების წინააღმდეგ მიმართულმა ბრალდებამ მათთან კონტრაქტით მომუშავე ანგოლელების მიმართ არაადამიანურ მოპყრობაში, რომლებსაც ძალდატანებით ამუშავებდნენ და ჰქონდათ არსებობის გაუსაძლისი პირობები. 1884 და 1909 წლებს შორის პლანტაციებში სამუშაოდ კუნძულებზე შეიყვანეს 70 000 მონა<ref>{{წიგნი|ავტორი=ფიცჯერალდი, უ.|ნაწილი= |წყარო= |სათაური=აფრიკა. სოციალური, მისი მთავარი რაიონების ეკონომიკური და პოლიტიკური გეოგრაფია|ორიგინალი=Africa. A social, economic and political geography of its major regions|წყარო= |ვიკითეკა= |პასუხისმგებელი=მაგიდოვიჩი ი. კ.|გამოცემა= |ადგილი={{М.}}|გამომცემლობა=უცხოური ლიტერატურის სახელმწიფო გამომცემლობა|წელი=1947|ტომი= |ფურცლები=670|ფურცელი= |სერია= |isbn=978-5-458-54617-1|ტირაჟი=}}</ref>.

1935 წელს [[ანტონიუ დი სალაზარი]]ს რეჟიმის მიერ მიღებული კოლონიალური აქტით სან-ტომე და პრინსიპის, როგორც პორტუგალიის სხვა სამფლობელოების უმრავლესობას, მიენიჭა სტატუსი — '''პორტუგალიის კოლონია სან-ტომე და პრინსიპი''' ({{lang-pt|Colónia portuguesa de São Tomé e Príncipe}}).

1951 წლის 11 ივნისს პორტუგალიის კოლონია სან-ტომე და პრინსიპიმ მიიღო ზღვისიქითა პროვინციის ({{lang-pt| provincia ultramarinа}}) სტატუსი ოფიციალური სახელით — '''პორტუგალიის პროვინცია სან-ტომე და პრინსიპი''' ({{lang-pt|Provincia portuguesa de São Tomé e Príncipe}}).

XX საუკუნის დასაწყისიდან პლანტაციის მუშებს შორის დაწყებულმა სპორადულმა მღელვარებამ უმაღლეს დონეს მიაღწია 1953 წლის ბუნტის დროს, რომელშიც პორტუგალიის ხელისუფლებასთან შეტაკებისას დაიღუპა რამდენიმე ასეული აფრიკელი დაქირავებული მუშა (ეს მოვლენა, ცნობილი, როგორც «ბატეპეს ხოცვა-ჟლეტა», ითვლება კოლონიალური პერიოდის ისტორიის მთავარ მოვლენად და ეს დღე ოფიციალურად აღინიშნება სან-ტომე და პრინსიპიში სახელმწიფო დონეზე). პორტუგალიის ხელისუფლებან დაიწყო კაკაოს პლანტაციებში ანგოლელი მუშების ლოიალური [[კაბო-ვერდე]]ლი მულატებით ჩანაცვლების პროგრამა, რომელთა რამდენიმე ათასი ადამიანი შეადგენდა პირველ ახალ სასოფლო-სამეურნეო დასახლებებს ({{lang-pt|colonato}}). ამასთან კაბო-ვერდელებს ჰქონდათ უფრო მეტი უფლებები და უფრო კარგი შრომის პირობები, განათლების მიღების ჩათვლით. როგორც პორტუგალიის სხვა კოლონიებში კაბო-ვერდელი მულატები შეადგენდნენ ადმინისტრაციის, პოლიციის, სასწავლო დაწესებულებების დაბალ და საშუალო პერსონალს და მსახურობდნენ დაბალ სამეთაურო თანამდებობებზე პორტუგალიის არმიის კოლონიალურ ნაწილებში.<ref>[http://findarticles.com/p/articles/mi_7573/is_200709/ai_n32255043/ Alexander Keese, The Role of Cape Verdeans in War Mobilization and War Prevention in Portugal’s African Empire, International Journal of African Historical Studies, 2007]{{Dead link|date=ოქტომბერი 2022 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

=== გამანთავისუფლებელი მოძრაობა ===
1960 წელს, როდესაც აფრიკაში ეროვნულ-გამანთავისუფლებელმა ანტიკოლონიურმა მოძრაობამ მიიღო ფართომასშტაბიანი ხასიათი, სან-ტომელების ჯგუფმა [[გაბონი]]ს დედაქალაქ [[ლიბრევილი|ლიბრევილში]] შექმნა სან-ტომე და პრინსიპის განთავისუფლების კომიტეტი (CLSTP). მისი ლიდერი გახდა [[მანუელ პინტუ და კოშტა]].

1972 წელს კომიტეტი გარდაიქმნა [[სან-ტომე და პრინსიპის განმათავისუფლებელი მოძრაობა/სოციალ-დემოკრატიული პარტია]]დ ({{lang-pt|Movimento de Libertação de São Tomé e Príncipe, MLSTP/PSD}}).

[[პორტუგალიის გვინეა|პორტუგალიის გვინეისაგან]] (დღევანდელი [[გვინეა-ბისაუ]]), [[ანგოლა|ანგოლისაგან]] და [[მოზამბიკი]]საგან განსხვავებით, სან-ტომე და პრინსიპიზე, როგორც [[კაბო-ვერდე]]ზე, არ ყოფილა შეიარაღებული გამანთავისუფლებელი ომები, რაც აიხსნება [[XV]]-[[XIX]] საუკუნეების განმავლობაში სან-ტომე და პრინსიპის პორტუგალიელ და [[ბანტუს ხალხი|ბანტუს]] სხვადასხვა ხალხის წარმომადგენლებს შორის შერეული ქორწინებების შედეგად მიღებული შთამომავლების — მულატი სან-ტომელების დიდი რაოდენობით, რომელთა დიდი ნაწილი იყო პორტუგალიის მოქალაქე და არ გრძნობდა საკუთარ ეთნიკურ ერთობას აფრიკის კონტინენტის ბანტუს მკვიდრ ხალხთან. ასევე დიდ როლს ასრულებდა ის მდგომარეობა, რომ სან-ტომე და პრინსიპის ტერიტორიაზე იმყოფებოდა პორტუგალიის კოლონიალური ჯარის ბაზები, საიდანაც ხდებოდა ანგოლაში მიმდინარე ანტიკოლონიალურ ბრძოლებში პორტუგალიის არმიის დახმარება.

1972 წელს სან-ტომე და პრინსიპის მიენიჭა ადგილობრივი ავტონომია: შეიქმნა საკანონმდებლო კრება და მთავრობა პორტუგალიელი გუბერნატორის ხელმძღვანელობით.

1974 წლის აპრილში პორტუგალიაში [[მიხაკების რევოლუცია|«მიხაკების რევოლუციის»]] გამარჯვების შემდეგ დაიწყო მოლაპარაკებები MLSTP/PSD-ის წარმომადგენლებსა და პორტუგალიის ახალ ხელისუფლებას შორის, რომელიც 1974 წლის ნოემბერში [[ალჟირი|ალჟირში]] დამთავრდა ხელშეკრულებაზე ხელმოწერით სან-ტომე და პრინსიპისათვის 1975 წლის 12 ივლისს დამოუკიდებლობის მინიჭების და '''სან-ტომე და პრინსიპის ავტონომიური რესპუბლიკის''' გარდამავალი მთავრობის შექმნის თაობაზე, რომელიც 1974 წლის 21 დეკემბერს შეიქმნა პარიტეტულ საფუძველზე პორტუგალიის ხელისუფლებისა და MLSTP/PSD-ის წარმომადგენლებს შორის პორტუგალიის უმაღლესი კომისარის ხელმძღვანელობით.

1975 წლის ივნისში ჩატარებულ დამფუძნებელი კრების არჩევნებში MLSTP/PSD-მა მიიღო ყველა 16 ადგილი.

=== დამოუკიდებლობის პერიოდი ===
1975 წლის 12 ივლისს დამფუძნებელმა კრებამ გამოაცხადა '''სან-ტომე და პრინსიპის დემოკრატიული რესპუბლიკის''' დამოუკიდებლობა, რომლის პირველი [[სან-ტომე და პრინსიპის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] გახდა MLSTP/PSD-ის გენერალური მდივანი [[მანუელ პინტუ და კოშტა]], [[პრემიერ-მინისტრი]] — [[მიგელ ტროვოადა]]. MLSTP/PSD გახდა ქვეყნის მმართველი და ერთადერთი პარტია (1990 წლამდე).

ურთიერთობა პრეზიდენტ მანუელ პინტუ და კოშტასა და პრემიერ-მინისტრ მიგელ ტროვოადას შორის თანდთან უარესდებოდა და თავის ნეგატიურ კულმინაციას მიაღწია 1979 წლის მარტში, როდესაც და კოშტამ გაათავისუფლა ტროვოადა პრემიერ-მინისტრის პოსტიდან და დანიშნა მრეწველობის, მშენებლობის და თევზჭერის მინისტრად, ხოლო წლის ბოლოს მას ბრალი დასდო ანტისახელისუფლებო შეთქმულებაში და ციხეში ჩასვა. 21 თვე პატიმრობაში ყოფნის შემდეგ ტროვოადა ემიგრაციაში წავიდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]].

XX საუკუნის ბოლოს სან-ტომე და პრინსიპი გახდა აფრიკაში ერთ-ერთი პირველი ქვეყანა, რომელიც დაადგა დემოკრატიული რეფორმების გზას. 1989 წლის ბოლოს MLSTP/PSD-ის პარტიულ კონფერენციაზე დისკუსიების შემდეგ განხორციელდა მრავალპარტიულ სისტემაზე გადასვლა. 1990 წლის აგვისტოში საყოველთაო [[რეფერენდუმი|რეფერენდუმზე]] მოსახლეობამ მხარი დაუჭირა MLSTP/PSD-ის ცენტრალური კომიტეტის მიერ წარმოდგენილ ქვეყნის ახალ [[კონსტიტუცია]]ს, რომლითაც მოღვაწეობის ნება ეძლეოდათ ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტიებს და ადგენდა მრავალპარტიულ დემოკრატიულ სისტემას.

1990 წლის ოქტომბერში ჩატარებული MLSTP/PSD-ის ყრილობის გადაწყვეტილებით ამ პარტიის გენერალური მდივნის პოსტზე კარლუშ და გრასამ შეცვალა მანუელ პინტუ და კოშტა, პარტიამ შეიცვალა სახელი და ეწოდა [[სან-ტომე და პრინსიპის განთავისუფლების მოძრაობა / სოციალ-დემოკრატიული პარტია]] ({{lang-pt|Movimento de Libertação de São Tomé e Príncipe / Partido Social Democrata, (MLSTP/PSD)}}).

პირველი თავისუფალი და გამჭვირვალე მრავალპარტიული არჩევნები ძალადობის გარეშე გაიმართა 1991 წელს. ყოფილი პრემიერ-მინისტრი [[მიგელ ტროვოადა]] დაბრუნდა ქვეყანაში კონსტიტუციაში შეტანილი დემოკრატიული ცვლილებების შემდეგ, არჩევნებში მიიღო მონაწილეობა, როგორც დამოუკიდებელი კანდიდატი და არჩეული იქნა ქვეყნის პრეზიდენტად.

1992 წლის ბოლოს გამართულ მუნიციპალურ არჩევნებში MLSTP/PSD-მ მიიღო ადგილების უმრავლესობა 7 რეგიონალური საბჭოდან ხუთში. 1994 წლის ოქტომბრის ეროვნულ სახალხო ასამბლეის არჩევნებში MLSTP/PSD-მა მიიღო ადგილების უმრავლესობა. ეს შედეგი განმეორდა 1998 წლის ნოემბრის საპარლამენტო არჩევნებშიც.

1996 წელს ქვეყნის პრეზიდენტად მეორე ვადით აირჩიეს [[მიგელ ტროვოადა]], როგორც მის მიერვე შექმნილი პოლიტიკური პარტიის — დამოუკიდებელი დემოკრატიული მოქმედების (ADI) კანდიდატი.

2001 წლის ივლისის საპრეზიდენტო არჩევნებში პირველივე ტურში გაიმარჯვა დამოუკიდებელი დემოკრატიული პარტიის მხარდაჭერილმა კანდიდატმა — [[ფრადიკე დე მენეზეში|ფრადიკე დე მენეზეშმა]] და თანამდებობა დაიკავა 2001 წლის 3 სექტემბერს.

მორიგი საპარლამენტო არჩევნები გაიმართა 2002 წლის მარტში.

2003 წლის ივლისში, როდესაც დე მენეზეში ვიზიტით იმყოფებოდა [[ნიგერია]]ში, არმიამ ერთი კვირით ხელში ჩაიგდო ხელისუფლება, მას და ხელისუფლებას ბრალი დასდო კორუფციაში და [[ნავთობი]]ს ექსპორტიდან მიღებული შემოსავლების არასამართლიან განაწილებაში. მაგრამ მიღწეული შეთანხმებების საფუძველზე დე მენეზეში დაუბრუნდა თავის პოსტს.

== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Tp-map.png|thumb|250px|სან-ტომე და პრინსიპის რუკა.]]
[[ფაილი:Sao_tome_and_principe.png|thumb|250px|სან-ტომე და პრინსიპის ხედი ხელოვნური თანამგზავრიდან.]]
ფართობის მიხედვით (1001 [[კმ²]]) [[სეიშელის კუნძულები|სეიშელის კუნძულების რესპუბლიკის]] შემდეგ სან-ტომე და პრინსიპი ყველაზე უფრო პატარა ქვეყანაა აფრიკის სახელმწიფოებს შორის. იგი ასევე ყველაზე უფრო პატარა ქვეყანაა [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიურენოვან]] ქვეყნებს შორის მსოფლიოში.

[[სან-ტომე (კუნძული)|სან-ტომეს]] და [[პრინსიპი]]ს [[კუნძული|კუნძულები]] მდებარეობენ [[ატლანტის ოკეანე]]ში [[ეკვატორი|ეკვატორთან]] ახლოს, [[გაბონი]]ს ჩრდილო-დასავლეთი სანაპიროდან შესაბამისად დაახლოებით 300 და 250 [[კილომეტრი|კმ-ში]]. ორივე კუნძულის [[რელიეფი]] [[მთა|მთიანია]], რადგანაც ისინი ჩამქრალი [[ვულკანი|ვულკანების]] ჯაჭვის ([[კამერუნის ხაზი]]) ნაწილია, რომელიც ასევე მოიცავს კუნძულებს: [[ანობონი]] სამხრეთ-დასავლეთით და [[ბიოკო]] ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ასევე [[ეკვატორული გვინეა|ეკვატორული გვინეის]] ნაწილს და [[კამერუნი (მთა)|კამერუნის]] ვულკანს აფრიკის დასავლეთ ნაპირზე.

კუნძულ სან-ტომეს ზომები შეადგენს 48 კმ-ს სიგრძეში და 32 კმ-ს სიგანეში. ამ კუნძულზე მდებარეობს ქვეყნის დედაქალაქი — [[სან-ტომე]]. კუნძულ პრინსიპის ზომებია — 6 კმ-ს სიგრძეში და 16 კმ-ს სიგანეში.

[[ეკვატორი]] გადის კუნძულ სან-ტომედან ცოტა სამხრეთით, თითქმის კუნძულ [[როლაში|როლაშზე]].

კუნძულები სან-ტომე და პრინსიპი ვულკანური წარმოშობისაა და აგებულია უმთავრესად [[ბაზალტი]]თ. შემორჩენილია ვულკანური კონუსები, [[ვულკანური კრატერი|კრატერებში]] პატარა [[ტბა|ტბებია]]. კუნძულ სან-ტომეს ყველაზე უფრო მაღალი წერტილი მდებარეობს [[პიკუ-დე-სან-ტომე]]ს მთაზე, რომელიც იმყოფება [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2024 მეტრ სიმაღლეზე, კუნძულ პრინსიპის ყველაზე უფრო მაღალი წერტილი მდებარეობს [[პრინსიპის პიკი]]ს მთაზე, რომელიც იმყოფება ზღვის დონიდან 948 მეტრ სიმაღლეზე.

=== შიდა წყლები ===
ქვეყნა დაქსელილია ხშირი მდინარეული სისტემით, მაგრამ ყველა მდინარე სიგრძეში მოკლეა და ძირითადად აქვთ ჩქარი დინება, მრავალრიცხოვანი კასკადებით და ჩანჩქერებით. კუნძულებზე არ არსებობენ [[ტბა|ტბები]], ხოლო მდინარეებზე ნაოსნობა შეუძლებელია. ხშირი და ძლიერი ნალექების გამო მდინარეები მდიდარია მტკნარი წყლით. ყველა მდინარე მთებიდან ჩაედინება ატლანტის ოკეანეში. მთების ფერდოებზე მიედინებიან [[მდინარე]]ები, რომელთაგან ყველაზე უფრო დიდებია — აგუა-გრანდე და იო-გრანდე სან-ტომეს კუნძულზე, ასევე აგულიაში, ბანზუ და პაპაგაიუ პრინსიპის კუნძულზე.

=== ნიადაგი ===
კუნძულებზე [[ნიადაგი]] ვულკანური წარმოშობისაა, ძირითადად შედგება [[ანდოსოლი]]საგან, მინერალების დიდი მარაგით. სან-ტომე და პრინსიპის ნიადაგის ზედაპირი თბილ, ნოტიო კლიმატთან ერთად ხელს უწყობს ვეგეტაციას, შესაბამისად სოფლის მეურნეობას, რომელიც [[ტურიზმი|ტურიზმთან]] ერთად ეკონომიკის მთავარი დარგია.

=== კლიმატი ===
კუნძულ პრინსიპზე ჰავა ეკვატორულია, მუდმივნოტიო, კუნძულ სან-ტომეზე — ეკვატორულიდან ტროპიკულში გარდამავალი. წლის საშუალო ტემპერატურა — +26—27&nbsp;°C. ცხელ თვეებში, განსაკუთრებით იანვარში, ტემპერატურა ჩვეულებრივ აჭარბებს +30&nbsp;°C-ს, ხოლო ყველაზე უფრო ცივ თვეში (ივლისი) შეიძლება დაეცეს +20&nbsp;°C-ზე დაბლა.

ყველაზე უფრო მეტი ნალექი (5000 მმ-მდე) მოდის კუნძულ სან-ტომეს სამხრეთ-დასავლეთში, ყველაზე უფრო ნაკლები (1000 მმ-მდე) — იმავე კუნძულის დაბლობში, ჩრდილოეთში. წვიმების სეზონი გრძელდება ოქტომბრიდან მაისის ჩათვლით.

=== ფლორა და ფაუნა ===
ქვეყანაში [[ძუძუმწოვრები]]ს მრავალფეროვნება არ შეიმჩნევა, არსებობს მხოლოდ ერთი [[ენდემები|ენდემური]] სახეობა [[სან-ტომეს კბილთეთრა]]. კუნძულებზე ბინადრობს [[ღამურა|ღამურების]] რამდენიმე სახეობა, [[Chaerephon tomensis]]-ის ჩათვლით, სხვადასხვანაირი [[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპები]], როგორიცაა [[კუზიანი ვეშაპი]], რომელზეც ადრე ხშირად ნადირობდნენ. ზოგიერთი სახეობა შემოყვანილია ადამიანის მიერ, როგორებიცაა [[მონა მაიმუნი]] ({{lang-la|Cercopithecus mona}}), [[ვირთაგვა]] და გაველურებული [[ღორი]].

კუნძულებზე ბუდობს [[ფრინველები]]ს სულ ცოტა 114 სახეობა, საიდანაც დაახლოებით 26 სახეობა ენდემურია. სულ ცოტა სამ სახეობას — [[სან-ტომეს მოკლეკუდა ბეღურა]] (''Amaurocichla bocagei''), [[სან-ტომეს კანარის ჩიტი]] (''Crithagra concolor'') და [[დორნის შაშვი]] (''Horizorhinus dohrni'') არ ჰყავს უახლოესი [[გვარი (ბიოლოგია)|გვარი]]. კუნძულებზე ბუდობს მსოფლიოში ყველაზე დიდი [[მენექტრიასებრნი|მენექტრიასებრნთა]] სახეობის ფრინველი (გიგანტური მენექტრია) და ყველაზე პატარა [[ივეოსისებრნი|ივეოსი]] (სან-ტომეს ივეოსი). პატარა კუნძულებზე არსებობენ ზღვის ფრინველების დიდი კოლონიები. ზოგიერთი ფრინველის სახეობა იმყოფება გაქრობის საფრთხის ქვეშ, ხოლო სამი მათგანი — სან-ტომეს ივეოსი, [[სან-ტომეს ღაჟო]] და დორნის შაშვი, გაქრობის საფრთხეს არ განიცდის.

სან-ტომე და პრინსიპიში ბინადრობს [[ამფიბიები]]ს 7 სახეობა, ყველა მათგანი ენდემურია: [[ბაყაყი]]ს 6 სახეობა ([[Leptopelis palmatus]], [[Hyperolius molleri]], [[Hyperolius thomensis]], [[Phrynobatrachus dispar]], [[Phrynobatrachus leveleve]] და [[Ptychadena newtoni]]) და 1 [[უფეხო ამფიბიები|უფეხო ამფიბია]] — [[Schistometopum thomense]].<ref name=frost>{{cite web|url=http://research.amnh.org/vz/herpetology/amphibia/index.php/ |title=Amphibian Species of the World: an Online Reference. Version 6.0 |author=Frost, Darrel R.|year=2014|publisher=American Museum of Natural History|accessdate=19 June 2014}}</ref><ref name=Measey>{{Cite journal|doi=10.1111/j.1365-2699.2006.01589.x|title=Freshwater paths across the ocean: Molecular phylogeny of the frog ''Ptychadena newtoni'' gives insights into amphibian colonization of oceanic islands|journal=Journal of Biogeography|volume=34|pages=7–20|year=2006|last1=Measey|first1=G. J.|last2=Vences|first2= M.|last3=Drewes|first3=R. C.|last4=Chiari|first4=Y.|last5=Melo|first5=M.|last6=Bourles|first6=B.| issn=0305-0270 }}</ref> ზუსტად ამ სახეობებმა შეძლეს კუნძულების კოლონიზება, რადგანაც ამფიბიებს ზღვის წყალთან გააჩნიათ დაბალი შემგუებლობა.

[[წვიმის ტყეები]] დაფარულია ქცეყნის ტერიტორიის დაახლოებით 74 %. ესაა ხელმეორედ შექმნილი [[ტყე]], რომელიც გაიზარდა მიტოვებული პლანტაციების ადგილებზე. ტყის დიდი ფართობი უკავია [[ობოს ბუნებრივი პარკი|ობოს ბუნებრივ პარკს]]. ტყეებით ასევე დაფარულია [[სავანა|სავანები]] და [[მანგროს ტყეები]].

კუნძულებზე იზრდება [[ძარღვოვანი მცენარეები]]ს დაახლოებით 895 სახეობა, რომელთაგან 95 სახეობა იზრდება კუნძულ სან-ტომეზე და 37 კი გვხვდება მხოლოდ კუნძულ პრინსიპიზე. ფართედაა გავრცელებული [[ჯადვარისებრნი]]ს, [[ენდროსებრნი]]ს და [[რძიანასებრნი]]ს ოჯახის სახეობები, როგორც თვითონ [[კალვოა]]ს და [[ბეგონია]]ს [[გვარი (ბიოლოგია)|გვარი]]. გიგანტურ ენდემურ ბეგონიებს — [[Begonia crateris]] და [[Begonia baccata]] შეუძლიათ მიაღწიონ სამ მეტრამდე სიმაღლეს. კუნძულები ასევე მდიდარია [[გვიმრანაირნი|გვიმრებით]]. ერთადერთი [[შიშველთესლოვნები|შიშველთესლოვანი]] იზრდება კუნძულ სან-ტომეზე — ერთი ენდემური სახეობა [[Afrocarpus mannii]].<ref>{{citation|title=Diversity and endemism of angiosperms in the Gulf of Guinea islands|author=Figueiredo Estrela|journal=Biodiversity and Conservation|issn=1572-9710|volume=3|issue=9|date=December 1994|doi=10.1007/BF00129658|pages=785–793}}</ref>

სხვა ენდემური მცენარეა — [[Leea tinctoria]], ვაზი [[ვაზისებრნი]]ს ოჯახიდან.

== სახელმწიფო წყობა ==
1902 წლის 10 მარტს მიღებული და 1990 წლის 10 სექტემბერს ძალაში შესული [[კონსტიტუცია|კონსტიტუციის]] თანახმად ქვეყნის მმართველობის ფორმაა — მრავალპარტიული [[საპარლამენტო რესპუბლიკა]].

კონსტიტუციაში ცვლილებები შედის ეროვნული ასამბლეის დეპუტატების ორი მესამედის თანხმობის შემდეგ. ინიციატივა შეიძლება შეიტანონ დეპუტატებმა და საპარლამენტო ჯგუფებმა.

ქვეყნის 18 წელზე უფროსი ასაკის ყველა მოქალაქეს აქვს უფლება აირჩიოს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები და იქნეს არჩეული მასში. ქვეყნის მოქალაქეებს გარანტირებული აქვთ გაერთიანებების შექმნის თავისუფლება, მათ შორის პოლიტიკურისაც, სიტყვის და პრესის თავისუფლება, კერძო საკუთრების, შრომის და [[პროფკავშირები]]ს შექმნის უფლება.

სახელმწიფოს და აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური, ასევე [[შეიარაღებული ძალები]]ს უმაღლესი მთავარსარდალია — [[სან-ტომე და პრინსიპის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]], რომელიც ირჩევა საყოველთაო არჩევნებზე 5 წლის ვადით. შეზღუდვა — ზედიზედ 3 ვადა.

[[პრემიერ-მინისტრი]] ირჩევა ეროვნული ასამბლეის მიერ, რომელსაც მხარს დაუჭერს პრეზიდენტი. მთავრობას პრემიერ-მინისტრის წარდგენით აყალიბებს პრეზიდენტი. ეროვნული ასამბლეა პრეზიდენტმა შეიძლება დაითხოვოს მასში წარმოდგენილი პარტიების აზრის მოსმენის შემდეგ. მთავრობა დათხოვნილი უნდა იქნეს ეროვნული ასამბლეის აბსოლუტური უმრავლესობის მიერ უნდობლობის შესახებ მიღებული რეზოლუციის შემთხვევაში.

საკანონმდებლო ინიციატივას ფლობენ დეპუტატები, საპარლამენტო ჯგუფები და მთავრობა. მთავრობა შედგება პრემიერ-მინისტრისგან, მინისტრებისგან, სახელმწიფო მდივნებისგან და სახელმწიფო მდივნების მოადგილეებისგან. მთავრობა პასუხისმგებელია პრეზიდენტის და ეროვნული ასამბლეის წინაშე.

საკანონმდებლო ორგანო — ეროვნული ასამბლეა (Assembleia Nacional). ერთპალატიანი პარლამენტი. შედგება 55 დეპუტატისაგან. ირჩევა 4 წლიანი ვადით პირდაპირ საყოველთაო არჩევნებზე.

=== სასამართლო ხელისუფლება ===
სან-ტომე და პრინსიპიში სასამართლო ხელისუფლებას წარმოადგენენ:
* საკონსტიტუციო სასამართლო, რომელიც შედგება 13 მოსამართლისგან, საიდანაც 10 ინიშნება ეროვნული ასამბლეის მიერ, ხოლო 3 — ირჩევა ამ ათი მოსამართლის გადაწყვეტილებით. მოსამართლეები ინიშნება 9 წლის ვადით და მათი დანიშვნა მეორე ვადით დაუშვებელია.
* უმაღლესი სასამართლო სასამართლოების იერარქიაში ყველაზე მაღალი ორგანოა, რომელიც არ ერევა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში. პირველი და მეორე ინსტანციის საერთო იურისდიქციის მოსამართლეებს ნიშნავს ეროვნული ასამბლეა.
* უმაღლესი ადმინისტრაციული სასამართლო სასამართლოების იერარქიაში ადმინისტრაციული და ფისკალური სასამართლოების უმაღლესი ორგანოა, რომელიც არ ერევა საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში. ადმინისტრაციული და ფისკალური სასამართლოების კომპეტენციაში შედის სარჩელების და საჩივრების სასამართლო განხილვები დავების დარეგულირების მიზნით, რომელიც წარმოიშვა ფისკალური და ადმინისტრაციული სამართლის სფეროში.

== შეიარაღებული ძალები ==
სან-ტომე და პრინსიპის შეიარაღებული ძალები ({{lang-pt|''Forças Armadas de São Tomé e Príncipe'' (FASTP)}}) ქვეყნის სამხედრო ორგანიზაციაა, რომლის დანიშნულებაა სახელმწიფოს თავისუფლების, დამოუკიდებლობის და ტერიტორიული მთლიანობის დაცვა. ქვეყანა მდებარეობს [[გვინეის ყურე]]ში მდებარე მთავარ სტრატეგიულ საზღვაო გზებთან ახლოს და უკანასკნელ პერიოდში წარმოშობილ რეგიონალური უსაფრთხოების პრობლემებთან დაკავშირებით, ნავთობგადამზიდავი ტანკერების უსაფრთხოების ჩათვლით, ამერიკულმა და სხვა უცხოურმა სამხედრო ფლოტებმა გააფართოეს ურთიერთობა სან-ტომე და პრინსიპის შეიარაღებული ძალებთან (FASTP-თან), ქვეყანას დაეხმარენ შეიარაღებული ძალების განვითარებაში და სასწავლო მისიებში, ასევე საერთაშორისო საინფორმაციო და სადაზვერვო მონაცემების გაცვლის პროგრამებში.

სან-ტომე და პრინსიპის შეიარაღებული ძალები (FASTP) საკმაოდ მცირერიცხოვანია, შედგება 4 განყოფილებისაგან: [[სახმელეთო ჯარები]] ({{lang-pt|Exército}}), სანაპირო დაცვა ({{lang-pt|Guarda Costeira}} ასევე ეძახიან "ფლოტს"), საპრეზიდენტო გვარდია ({{lang-pt|Guarda Presidencial}}) და ეროვნული გვარდია. [[სამხედრო-საჰაერო ძალები]] ქვეყანას არ ჰყავს. [[ცივი ომი]]ს დამთავრების შემდეგ, ქვეყნის სამხედრო ბიუჯეტი განუწყვეტლივ მცირდება. მიუხედავად 2000-იან წლების შუა პერიოდში [[ნავთობი]]ს დიდი მარაგის აღმოჩენისა ქვეყნის სამხედრო ბიუჯეტი მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია უცხოურ ფინანსურ დახმარებაზე და ის აფრიკაში ყველაზე უფრო ნაკლებად ფინანსირებადი დარგია.<ref name=janes>{{cite web|url=https://www.ihs.com/products/janes-military-security-assessments.html|title=Sao Tome and Principe|work=Jane's Sentinel Security Assessment &ndash; Central Africa (subscription required)|publisher=IHS|accessdate=18 October 2016}}</ref> 2005 საფინანსო წელს სამხედრო ხარჯებმა შეადგინა $581 729, ქვეყნის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს დაახლოებით 0,8 %. 2004 წლის შეფასებით ქვეყნის მთლიანი სამხედრო რესურსები შეადგენდა 38 347 ადამიანს (15-49 წლის ასაკის მამაკაცები), სამხედრო სამსახურში ვარგისი ადამიანების რაოდენობა შეადგენდა 20 188-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.immigration-usa.com/wfb2004/sao_tome_and_principe/sao_tome_and_principe_military.html|title=Sao Tome and Principe Military &ndash; 2004|author=Coutsoukis, Photius|accessdate=17 October 2016}}</ref> 2009 წლის მდგომარეობით ქვეყნის შეიარაღებულ ძალებში ირიცხებოდა 300 ჯარისკაცი.<ref name=voa>{{cite web|url=http://www.voanews.com/a/a-13-2004-11-12-voa42-66870572/376603.html|title=Sao Tome Sparks American Military Interest|website=VOA News|date=28 October 2009|accessdate=17 October 2016}}</ref>

== ადმინისტრაციული დაყოფა ==
ადმინისტრაციული თვალსაზრისით სან-ტომე და პრინსიპი იყოფა 2 პროვინციად: [[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]] და [[პრინსიპის პროვინცია|პრინსიპი]].
* '''[[სან-ტომეს პროვინცია]]''' (ადმინისტრაციული ცენტრი — [[სან-ტომე]]) — უკავია კუნძულ [[სან-ტომე (კუნძული)|სან-ტომეს]] ტერიტორია და ყველაზე უფრო მრავალრიცხოვანი პროვინციაა.
* '''[[პრინსიპის პროვინცია]]''' (ადმინისტრაციული ცენტრი — [[სანტუ-ანტონიუ]]) — უკავია კუნძულ [[პრინსიპი]]ს ტერიტორია. მისი [[ფართობი]] შეადგენს დაახლოებით 142 კმ²-ს. [[1995]] წლის 29 აპრილიდან პროვინცია ავტონომიურია.

პროვინციები თავის მხრივ იყოფიან 7 ოლქად: 6 სან-ტომეს პროვინციაში და 1 პრინსიპის პროვინციაში.

{| class="wikitable sortable" style="text-align: left;"
!bgcolor=#FFFFCA|№||bgcolor=#FFFFCA|პროვინციები||bgcolor=#FFFFCA|ადმ. ცენტრი||ფართობი,<br />კმ²||მოსახლეობა,<br />ად. (2012)<ref name="Census" /><ref name="statoids" /><ref name="geohive" /><ref name="citypopulation" />||სიმჭიდროვე,<br />ად./კმ²
|-
|1||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||[[სან-ტომე]]||align="right"|859||align="right"|179 814||align="right"|209,33
|-
|2||[[პრინსიპის პროვინცია|პრინსიპი]]||[[სანტუ-ანტონიუ]]||align="right"|142||align="right"|7542||align="right"|53,11
|- style="background: #CCC;"
|  ||სულ||   ||1001||187,356||187,17
|}

{| class="wikitable sortable" style="text-align: left;"
! colspan=8 |სან-ტომე და პრინსიპის ადმინისტრაციული დაყოფა ოლქებად
|-
! colspan=8 |[[ფაილი:SaoTome Districts.png|200px|center]]
|-
!№<br />რუკაზე||bgcolor=#FFFFCA|ოლქები||bgcolor=#FFFFCA|ადმ. ცენტრი||პროვინციები||ფართობი,<br />კმ²||მოსახლეობა,<ref name="Census" /><ref name="statoids" /><ref name="geohive" /><ref name="citypopulation" /><br />ად. (2012)||სიმჭიდროვე,<br />ად./კმ²
|-
|1||[[აგუა-გრანდე]]||[[სან-ტომე]]||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||align="right"|17||align="right"|73 091||align="right"|4299,47
|-
|2||[[კანტაგალუ]]||[[სანტანა (სან-ტომე და პრინსიპი)|სანტანა]]||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||align="right"|119||align="right"|18 194||align="right"|152,89
|-
|3||[[კაუი]]||[[სან-ჟოზე-დუშ-ანგოლარეში]]||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||align="right"|267||align="right"|6887||align="right"|25,79
|-
|4||[[ლემბა]]||[[ნევეში]]||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||align="right"|230||align="right"|15 370||align="right"|66,83
|-
|5||[[ლობატა]]||[[გვადალუპე (სან-ტომე და პრინსიპი)|გვადალუპე]]||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||align="right"|105||align="right"|20 007||align="right"|190,54
|-
|6||[[მი-სოჩი]]||[[ტრინდადი (სან-ტომე და პრინსიპი)|ტრინდადი]]||[[სან-ტომეს პროვინცია|სან-ტომე]]||align="right"|122||align="right"|46 265||align="right"|379,22
|-
|7||[[პაგუი]]||[[სანტუ-ანტონიუ]]||[[პრინსიპის პროვინცია|პრინსიპი]]||align="right"|142||align="right"|7542||align="right"|53,11
|- style="background: #CCC;"
|  ||სულ||   ||   ||1001||187 356||187,17
|}

== დემოგრაფია ==
* მოსახლეობის რაოდენობა — 187 356 ადამიანი ([[2012]])<ref name="Census" /><ref name="statoids" /><ref name="geohive" /><ref name="citypopulation" />.
* წლიური ზრდა — 1,84 % (2015 წელი).
* ქალაქის მოსახლეობა — 119 781 ადამიანი 67,0 % (2012 წელი).<ref name="Census" />
* სოფლის მოსახლეობა — 58 958 ადამიანი 33,0 % (2012 წელი).<ref name="Census" />
* [[შობადობა]] — 34,23 ბავშვი 1000 ადამიანზე (ფერტილობა — 4,54 დაბადებული ერთ ქალზე) (2015 წელი).
* [[სიკვდილიანობა]] — 7,24 % (2015 წელი).
* ბავშვთა სიკვდილიანობის კოეფიციენტი — 47,88 % (2015 წელი).
* [[სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა]] — 64,58 წელი (2015).
* საშუალი ასაკი — 18,0 წელი
** მამაკაცები — 17,5 წელი
** ქალები — 18,4 წელი (2015 წელი).
** 0-14 წელი: 43,04 %
** 15-64 წელი: 54,08 %
** 65 წელზე უფროსები: 2,88 % (2015 წელი).
* განათლება — 74,9 % (81,8 % მამაკაცებში, 68,4 % ქალებში (2015 წლის შეფასება)).<ref name="WF">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tp.html São Tomé and Príncipe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150918223913/https://www.cia.gov/library/publications//the-world-factbook/geos/tp.html |date=2015-09-18 }} // [[The World Factbook]]. — [[Central Intelligence Agency]], 2015. ISSN 1553-8133. {{ref-en}}</ref>
* [[შიდსი]]ს ვირუსით დაავადება — 100 ადამიანი (2014 წელი).<ref name="WF" />

=== ეთნიკური ჯგუფები ===
[[ფაილი:São Tomé and Príncipe_population.svg|thumb|300px|მოსახლეობის რაოდენობის ზრდა 1961 წლიდან 2006 წლის ჩათვლით]]
2012 წელს ქვეყანაში მცხოვრები 187 356 ადამიანიდან დიდი უმრავლესობა (179 814 ადამიანი) ცხოვრობს კუნძულ [[სან-ტომე (კუნძული)|სან-ტომეზე]]; მხოლოდ 7542 ადამიანი ცხოვრობს კუნძულ [[პრინსიპი]]ზე. გამოჰყოფენ მოსახლეობის შემდეგ ძირითად ჯგუფებს:
* კრეოლები (მეტისები; {{lang-pt|Mestiço}}): პირველი [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელი]] კოლონისტების და კუნძულებზე [[ბენინი]]დან, [[გაბონი]]დან და [[კონგოს სამეფო]]დან ჩამოყვანილი აფრიკელი მონების შთამომავლები (ასევე ცნობილია, როგორც ''filhos da terra'' — «მიწის ბავშვები»).
* ''Angolares'': 1540 წელს [[გემი]]ს ჩაძირვისას გადარჩენილი მუშების შთამომავლები [[ანგოლა|ანგოლიდან]]. დღეისათვის პირველ რიგში დაკავებული არიან [[თევზჭერა|თევზჭერით]].
* ფორუში ({{lang-pt|''Forros''}}): მონებით ვაჭრობის გაუქმების შედეგად განთავისუფლებული მუშების შთამომავლები.
* ''Serviçais'': კუნძულებზე კონტრაქტით დროებით მომუშავე მუშები ანგოლიდან, [[მოზამბიკი]]დან და [[კაბო-ვერდე]]დან.
* ''Tongas'': კუნძულებზე დაბადებული კონტრაქტით მომუშავეთა ბავშვები.
* ევროპელები (პირველ რიგში — [[პორტუგალიელები]]).
* აზიელები: ძირითადად უმცირესობაში მყოფი [[ჩინელები]], [[მაკაო]]დან ჩამოსული პორტუგალიელი და ჩინელი ნაჯვარი ხალხის შთამომავლების ჩათვლით.

=== ენები ===
{{bar box
| title=სან-ტომე და პრინსიპის ენები (2012 წელი)<ref name="Census" />
| titlebar=#ddd
| left1=ენა:
| right1=პროცენტი:
| float=right
| bars={{bar percent|[[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]]|green|98.4}} {{bar percent|[[ფორუ]]|lightgreen|36.2}} {{bar percent|[[კაბუვერდიანუ]]|lime|8.5}} {{bar percent|[[ფრანგული ენა|ფრანგული]]|orange|6.8}} {{bar percent|[[ანგოლარი]]|cyan|6.6}} {{bar percent|[[ინგლისური ენა|ინგლისური]]|blue|4.9}} {{bar percent|[[პრინსიპის კრეოლური]]|purple|1}}{{bar percent|სხვა|gray|2.4}}}}
სან-ტომე და პრინსიპის ოფიციალური ენაა [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]], რომელსაც 2012 წლის აღწერის წინასწარი მონაცემებით ფლობს 170 223 ადამიანი ანუ მთლიანი მოსახლეობის 98,4 %, ძირითადად როგორც მეორე ენას. ძირითადი სალაპარაკო ენაა გვინეის ყურის პორტუგალიურ-კრეოლური ენა, რომლის სამი დიალექტია ძირითადად წარმოდგენილი ქვეყანაში: [[ფორუ]]; (62 707 ადამიანი ანუ 36,2 %), [[ანგოლარი]] (კუნძულ სან-ტომეს სამხრეთში; 11 377 ადამიანი ანუ 6,6 %), [[პრინსიპის კრეოლური]] (იგივე ლუნგუი, კუნძულ პრინსიპიზე; 1753 ადამიანი ანუ 1 %). ქვეყანაში ცხოვრობს ხალხი, რომლებიც საუბრობენ [[კაბუვერდიანუ]]ს ენაზე; (კაბო-ვერდელი მულატების შთამომავლების ენა, 14 654 ადამიანი ანუ 8,5 %). ქვეყანაში ასევე ცხოვრობენ [[ფრანგული ენა|ფრანგულ]] (11 697 ადამიანი ანუ 6,8 %) და [[ინგლისური ენა|ინგლისურ]] (8556 ადამიანი ანუ 4,9 %) ენაზე მოლაპარაკე ხალხი. სხვა ენებზე ლაპარაკობს 4184 ადამიანი ანუ 2,4 %.

=== რელიგია ===
{{bar box
| title=რელიგია სან-ტომე და პრინსიპიში (2012 წელი)<ref name="Census" />
| titlebar=#ddd
| left1=რელიგია:
| right1=პროცენტი:
| float=right
| bars={{bar percent|[[კათოლიციზმი|კათოლიკები]]|purple|55.7}} {{bar percent|[[ადვენტიზმი|ადვენტისტები]]|yellow|4.1}} {{bar percent|[[ღმერთის ასამბლეა]]|green|3.4}} {{bar percent|[[ახალაპოსტოლური ეკლესია]]|lightgreen|2.9}} {{bar percent|[[მანა (რელიგია)|მანა]]|lime|2.3}} {{bar percent|[[ღმერთის სამეფო]]|orange|2.0}} {{bar percent|[[იეჰოვას მოწმეები]]|cyan|1.2}} {{bar percent|სხვები|blue|5.0}} {{bar percent|[[ათეიზმი|ათეისტები]]|black|21.2}} {{bar percent|ვერ გაერკვა|red|0.7}} {{bar percent|არ ამბობს|gray|0.3}}}}
2012 წლის აღწერის წინასწარი მონაცემებით სან-ტომე და პრინსიპის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი მიეკუთვნება შემდეგ რელიგიურ აღმსარებლობას: [[კათოლიციზმი|კათოლიკები]] — 99 570 ადამიანი ანუ 55,7 %, [[ადვენტიზმი|ადვენტისტები]] — 7239 ადამიანი ანუ 4,1 %, [[ღმერთის ასამბლეა]] — 5991 ადამიანი ანუ 3,4 %, [[ახალაპოსტოლური ეკლესია]] — 5177 ადამიანი ანუ 2,9 %, [[მანა (რელიგია)|მანა]] — 4191 ადამიანი ანუ 2,3 %, [[ღმერთის სამეფო]] — 3568 ადამიანი ანუ 2,0 %, [[იეჰოვას მოწმეები]] — 2202 ადამიანი ანუ 1,2 %, სხვები — 8990 ადამიანი ანუ 5,0 %, [[ათეიზმი|ათეისტები]] — 37 935 ადამიანი ანუ 21,2 %, ვერ გაერკვა — 1268 ადამიანი ანუ 0,7 %, არ ამბობს — 488 ადამიანი ანუ 0,3 %.

ქვეყანაში ასევე არსებობს მცირერიცხოვანი, მაგრამ სწრაფად მზარდი [[ისლამი|მუსულმანური]] მოსახლეობა.

== ეკონომიკა ==
დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ქვეყნის მეურნეობის მართვას მიეცა ცენტრალიზებული ხასიათი, ამასთან [[წარმოების საშუალებები]]ს დიდი ნაწილი იმყოფებოდა სახელმწიფოს საკუთრებაში. თავდაპირველი კონსტიტუცია «შერეული ეკონომიკის» გარანტიას იძლეოდა, რომლის დროსაც ერთდროულად არსებობდა კერძო [[კოოპერატივი|კოოპერატივები]] და სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფი წარმოების საშუალებები.

1980-იან — 1990-იან წლებში სან-ტომე და პრინსიპის ეკონომიკა შეეჯახა მნიშვნელოვან სიძნელეებს. ეკონომიკური განვითარება დამუხრუჭდა. პლანტაციური მიწების გადანაწილების მცდელობებმა გამოიწვია მოყვანილი კაკაოს რაოდენობის შემცირება. ამავე დროს კაკაოს ფასი მსოფლიო ბაზარზე მკვეთრად დაეცა. სახელმწიფოს გადახდის ბალანსის დეფიციტი იზრდებოდა ყოველწლიურად.

ეკონომიკური ვარდნის შეჩერებისა და შეწყვეტის მიზნით ხელისუფლებამ განახორციელა მთელი რიგი რეფორმები. 1987 წელს ხელისუფლებამ [[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]]ს დახმარებით დაიწყო რეგულირების სტრუქტურული პროგრამის განხორციელება და გააფართოვა კერძო სექტორის მონაწილეობა ნახევრადსახელმწიფო საწარმოების მართვაში, ასევე სასოფლო-სამეურნეო, სამრეწველო, საბანკო და ტურისტულ სექტორებში. 1990-იანი წლების დასაწყისში ეკონომიკური რეფორმების ბაზა გახდა მასობრივი [[პრივატიზება|პრივატიზაცია]] (განსაკუთრებით სასოფლო-სამეურნეო და სამრეწველო საწარმოების).

სან-ტომე და პრინსიპის ხელისუფლება რეგულარულად იღებს დახმარებებს სხვადასხვა სახელმწიფოებისგან და საერთაშორისო ორგანიზაციებისგან ([[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]] განვითარების პროგრამა, [[მსოფლიო ბანკი]], [[ევროპის კავშირი]], [[პორტუგალია]], [[ტაივანი]], [[აფრიკის განვითარების ბანკი]]).

2007 წლის 27 მარტის მდგომარეობით სახელმწიფო ფულადი შენატანის გადახდის მხრივ შედის გაეროს მოვალეების სიაში.

შედის [[აფრიკის, კარიბის აუზის და წყნარი ოკეანის რეგიონის ქვეყნები]]ს საერთაშორისო ორგანიზაციაში.

=== სოფლის მეურნეობა ===
XIX საუკუნიდან სან-ტომე და პრინსიპის [[ეკონომიკა]] დაფუძნებული იყო [[პლანტაცია|პლანტაციურ]] მეურნეობაზე. დამოუკიდებლობის მიღწევის მომენტისათვის [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] პლანტაციებს ეკავათ დამუშავებული მიწების 90 %. 1975 წლის შემდეგ ეს პლანტაციები გადავიდა სხვადასხვა სახელმწიფო სასოფლო-სამეურნეო საწარმოების მმართველობის ქვეშ, ხოლო შემდეგ მოხდა მათი [[პრივატიზაცია]]. ქვეყანაში მოყვანილი ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო კულტურაა [[კაკაო]], რომლის წილი ექსპორტში შეადგენს გატანილი პროდუქციის მთლიანი მოცულობის 80 %-ზე მეტს<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tp.html CIA World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150918223913/https://www.cia.gov/library/publications//the-world-factbook/geos/tp.html |date=2015-09-18 }} {{ref-en}}</ref>. მცირე რაოდენობით ექსპორტზე ასევე გადის [[ყავა]], [[კოპრა]], [[ბანანი]], {{lang-la|Cínchona}}-ს ქერქი, [[პალმის ზეთი]]. ამას გარდა, ქვეყანაში მოჰყავთ [[პურის ხე]], [[ფეტვი]], [[მანიჰოტი]], [[სიმინდი]], [[იამსი]]. ექსპორტირებული საქონლის 30 %-ზე მეტი მიეწოდება [[დიდი ბრიტანეთი|დიდ ბრიტანეთს]], 25 %-ზე მეტი — [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებს]], 20 %-ზე მეტი — [[ბელგია]]ს<ref name="CIA" />.

=== მრეწველობა ===
[[საკვები]] პროდუქტების [[წარმოება|წარმოების]] მოცულობა საკმაოდ მცირეა და ვერ აკმაყოფილებს მოსახლეობის [[საჭიროება|მოთხოვნილებებს]], ამიტომ საკვები პროდუქტების მნიშვნელოვანი ნაწილი უცხოეთიდან [[იმპორტი]]ს სახით შემოდის. ბოლო დროს საკვები მრეწველობის გასავითარებლად [[მთავრობა]] დიდ ძალისხმევას იღებს, მათ წამოიეყეს რამდენიმე პროექტი, რომელიც მნიშვნელოვანწილად ფინანსირდება უცხოური ორგანიზაციების მიერ. დღეისათვის კუნძულებზე საქონლის ძირითად მომწოდებლად რჩება [[პორტუგალია]]: მის წილზე მოდის ქვეყნის იმპორტის თითქმის 60 %<ref name="CIA" />.

[[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] გარდა, ქვეყნის ეკონომიკის მთავარი დარგებია [[თევზჭერა]] და ნაკლებადგანვითარებელი [[მრეწველობა|სამრეწველო]] სექტორი (სოფლის მეურნეობის პროდუქტების გადამუშავება და სახალხო მოხმარების ძირითადი საქონლის წარმოება). კუნძულებს აქვს [[ტურიზმი]]ს განვითარების მშვენიერი პოტენციალი და მთავრობა ცდილობს გააუმჯობესოს ტურისტული [[ინფრასტრუქტურა]]. [[ეკონომიკის სახელმწიფო სექტორი|ეკონომიკის სახელმწიფო სექტორში]] დაკავებული მოსახლეობის წილი შეადგენს დაახლოებით 11 %-ს.

=== ნავთობის წარმოება ===
1999 წელს [[ExxonMobil]]-ის კორპორაციამ დაიწყო [[ნავთობი]]ს მარაგის დაზვერვა ოკეანის [[შელფი|შელფზე]], რის შედეგადაც აღმოჩენილი იქნა 10 მილიარდ ბარელზე მეტი ნავთობი. 2001 წელს [[ნიგერია|ნიგერიისა]] და სან-ტომე და პრინსიპის მთავრობებმა მიაღწიეს შეთანხმებას რეგიონში არსებული ნავთობის მარაგის ერთობლივი მფლობელობის შესახებ. განვითარების ერთობლივი ზონა დაიყო 9 სექტორად. 2004 წელს ნავთობის მოპოვების უფლება 1 სექტორში მიიღეს კომპანიებმა [[ChevronTexaco]], [[ExxonMobil]] და [[ნორვეგია|ნორვეგიულმა]] ფირმა [[Equity Energy]]-მ. შეთანხმების თანახმად შემოსავლების 60 %-ს იღებს ნიგერია, ხოლო 40 %-ს — სან-ტომე და პრინსიპი.

=== ტრანსპორტი ===
სან-ტომე და პრინსიპის [[ტრანსპორტი]]ს ძირითადი დარგებია ადგილობრივი დანიშნულების საავტომობილო ინფრასტრუქტურა, ასევე საერთაშორისო დანიშნულების საავიაციო [[აეროპორტი|აეროპორტები]] და საზღვაო პორტები. ქვეყანაში არ არსებობს [[რკინიგზა]].

2006 წლის მდგომარეობით ქვეყანაში ფუნქციონირებს 320 კმ ავტოგზა, აქედან 218 კმ მყარი საფარითაა და 102 კმ გრუნტიანი საფარით.

საზღვაო პორტები არსებობს სანტუ-ანტონიუში, სან-ტომეში. 1999 წელს ქვეყნის საზღვაო სავაჭრო ფლოტის შემადგენლობაში ირიცხება 9 [[გემი]] (1000 რეგისტრირებული ტონა (GRT) და მეტი) საერთო მოცულობით 43 587 რეგისტრირებული ტონა (GRT)/34 802 ტონა დიდვეიტი (DWT) — 4 [[სატვირთო გემი]], 1 [[კონტეინერმზიდი]], 1 [[სარეფრეჟერატორო გემი]] და 3 [[როლკერი]].

სან-ტომე და პრინსიპის ემსახურება სან-ტომეს საერთაშორისო აეროპორტი. ფუნქციონირებს ორი ასფალტირებული [[ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი]], მთლიანობაში: ერთი 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე სიგრძის, ხოლო მეორე 914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე სიგრძის.

=== საგარეო ვაჭრობა ===
2012 წლის ექსპორტი — 11,7 მილიონი დოლარი — [[კაკაო]], [[ყავა]], [[კოპრა]], [[პალმის ზეთი]].

ძირითადი მყიდველები — [[ნიდერლანდები]] (32,7 %), [[ბელგია]] (21,4 %), [[ესპანეთი]] (10,8 %), [[ნიგერია]] (5,7 %), [[აშშ]] (5,0 %).<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#tp|title=Export Partners of São Tomé and Príncipe|publisher=[[CIA World Factbook]]|year=2012|accessdate=2013-07-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180212083454/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#tp|archivedate=2018-02-12}}</ref>

2012 წლის იმპორტი — 121,6 მილიონი დოლარი — მანქანები, ელექტრომოწყობილობები, ნავთობპროდუქტები, საკვები პროდუქტები.

ძირითადი მომწოდებლები — [[პორტუგალია]] (63,0 %), [[გაბონი]] (6,0 %).<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#tp|title=Import Partners of São Tomé and Príncipe|publisher=[[CIA World Factbook]]|year=2012|accessdate=2013-07-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#tp|archivedate=2016-08-06}}</ref>

== სოციალური სფერო ==
=== ჯანდაცვა ===
სან-ტომე და პრინსიპის [[ჯანდაცვა|ჯანდაცვის]] ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა [[მალარია]]. რამდენიმე წლის წინ მალარიით დაავადების მასშტაბები საკმაოდ დიდი იყო,<ref>{{cite book|year=2010|title=World Malaria Report 2010|pages=42, 111–113|url=http://www.who.int/entity/malaria/world_malaria_report_2010/worldmalariareport2010.pdf|accessdate=March 25, 2012}}</ref> მაგრამ უკანასკნელ წლებში, [[ტაივანი]]ს და [[შიდსი|შიდსთან]], [[ტუბერკულოზი|ტუბერკულოზთან]] და მალარიასთან ბრძოლის გლობალური ფონდის ტექნოლოგიური და მატერიალური დახმარების შედეგად, დაავადებულთა რიცხვი შემცირდა 60 %-ით.

ქვეყანაში შეიმჩნევა [[აიდ]] ვირუსით და [[შიდსი]]თ დაავადებულთა რიცხვის კატასტროფული ზრდა. სამედიცინო დაწესებულებების რაოდენობა საკმაოდ მცირეა, ხოლო სახელმწიფოს არ გააჩნია თანხები სამედიცინო პრეპარატების შესასყიდად.

ჯანდაცვის სფეროში ქვეყანას აფრიკულ ქვეყნებთან პარტნიორობის პროგრამის საფუძველზე გარკვეულ დახმარებას უწევს [[აშშ-ის შეიარაღებული ძალები]]ს ევროპული ხელმძღვანელობა, რის შედეგადაც ამაღლდა სამხედრო ექიმების კვალიფიკაცია, შეკეთდა საავადმყოფო დედაქალაქ სან-ტომეში და სხვა.

შვიდი ადამიანისგან შემდგარი [[კუბა|კუბელი]] სამედიცინო ბრიგადა, რომელთა შორის არიან ექიმები, მედდები და სხვა სამედიცინო მუშაკები, ძირითადად მუშაობს მთავარ კუნძულზე, თუმცა პერიოდულად ჩადიან პრინსიპის კუნძულზეც.<ref name="ST.MNECC_Coop">[https://web.archive.org/web/20160125212242/http://www.mnecc.gov.st/bilateral.htm DEPARTAMENTO DE COOPERAÇÃO BILATERAL]. Santomense ''Ministério dos Negocios Estrangeiros, Cooperação e Comunidades'' on international cooperation</ref>

2009 წლის მონაცემებით ჯანდაცვის სახელმწიფო ხარჯები ერთ სულ მოსახლეზე შეადგენს $90,73 აშშ დოლარს.<ref>{{cite web|title= World Development Indicators and Global Development Finance – Google Public Data Explorer|url=https://www.google.com/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&ctype=l&met_y=sh_xpd_pcap#!ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=sh_xpd_pcap&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=region&idim=country:STP&ifdim=region&tdim=true&hl=en_US&dl=en_US|accessdate=March 25, 2012}}</ref>

=== განათლება ===
[[განათლება]] სან-ტომე და პრინსიპიში სავალდებულოა ოთხი წლის განმავლობაში.<ref name=ilab>[http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2001/sao-tome-principe.htm "São Tomé and Príncipe"]. ''2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor''. [[Bureau of International Labor Affairs]], [[U.S. Department of Labor]] (2002). ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]].</ref> 2001 წლიდან ინფორმაცია ქვეყანაში დაწყებითი კლასების მოსწავლეების რაოდენობაზე და მათი გაკვეთილებზე დასწრების დონეზე არ მოიპოვება.<ref name=ilab/>

განათლების სისტემა განიცდის საკლასო ოთახების უკმარისობას, მასწავლებლების არასაკმარის კვალიფიკაციას და დაბალ ხელფასს, სასწავლო წიგნების არასრულფასოვნებას, გამეორების მაღალ დონეს, განათლების დაბალ დაგეგმვას და მართვას, ასევე სკოლების მართვაში საზოგადოების არასაკმარის მონაწილეობას.<ref name=ilab/> არასაკმარისია სასკოლო სისტემის შიდა დაფინანსება, რის შედეგადაც სისტემა საკმაოდ დამოკიდებულია გარედან დაფინანსებაზე.<ref name=ilab/>

უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებებია ეროვნული ლიცეუმი და სან-ტომე და პრინსიპის უნივერსიტეტი.

== მასმედია ==
სან-ტომე და პრინსიპიში [[ტელევიზია]] და [[რადიო]] ეკუთვნის სახელმწიფოს. ქვეყანაში ფუნქციონირებს სახელმწიფო ტელეკომპანია და მისი კუთვნილი სახელმწიფო ტელეარხი TVS (''Televisão Santomense'' — «სან-ტომეს ტელევიზია»), სახელმწიფო რადიოკომპანია და მისი კუთვნილი სახელმწიფო რადიოსადგური RNSTP (''Rádio Nacional de São Tomé e Príncipe'' — «სან-ტომე და პრინსიპის ეროვნული რადიო»). დამოუკიდებელი ელექტრონული [[მასმედია]] ქვეყანაში არ არსებობს; ის აკრძალული არ არის, მაგრამ არც იქმნება (ეკონომიკური სიძნელეების გამო). ამასთან ოპოზიციურ პარტიებს ეძლევათ საეთერო დრო (3 წუთიდან) სახელმწიფო არხებზე.

ოპოზიციური ბეჭვდითი საშუალებების გამოცემები და მათი გავრცელება აკრძალული არ არის.

[[Freedom House]] სან-ტომე და პრინსიპის პრესას თვლის თავისუფლად. ამ ორგანიზაციის 2006 წლის მიმოხილვაში 48 [[სუბსაჰარული აფრიკა|სუბსაჰარული აფრიკის]] ქვეყნებს შორის სან-ტომე და პრინსიპიმ დაიკავა მე-5 ადგილი სიტყვის თავისუფლების მხრივ. მკვლევარები აღნიშნავენ, რომ ზოგიერთი ჟურნალისტის პრაქტიკაშია [[თვითცენზურა]].

ისეთი ცნობილი ორგანიზაციები, როგორებიცაა: «[[რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე]]», [[პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტი]], [[ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტი]] სან-ტომე და პრინსიპის არ რთავენ საკუთარ ყოველწლიურ მოხსენებებში.

== კულტურა ==
ქვეყნის აფრიკულმა კულტურამ კოლონიალურ პერიოდში განიცადა ძლიერი [[პორტუგალია|პორტუგალიური]] გავლენა და დღემდე დაკავშირებულია მასთან.

=== მუსიკა ===
კუნძულ პრინსიპიზე გავრცელებულია რიტმი «დექსა» ({{lang-pt|dêxa}}). ქვეყანაში ცნობილია ისეთი რიტმები, როგორებიცაა [[სამბა (ცეკვა)|სამბა]]; [[კაბო-ვერდე]]დან შემოტანილი [[პუიტა]] ({{lang-pt|puita}}); [[სოკოპე]] ({{lang-pt|socopé}}), რომელიც ძველად იყო კოლონიალური ელიტის ცეკვა; [[დანსუ-კონგუ]] ({{lang-pt|Danço Congo}}). ერთ-ერთ ყველაზე უფრო ცნობილ ტრადიციულ მუსიკალურ-საცეკვაო წარმოდგენას ჰქვია «ჩილოლი» ({{lang-pt|tchiloli}}).

XX საუკუნეში ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო პოპულარული მუსიკალური ჯგუფი იყო [[Leoninos]], რომელიც დაარსდა 1959 წელს. ყველაზე უფრო წარმატებულ პერიოდში ჯგუფის გამოსვლა აიკრძალა სიმღერა «Ngandu»-ს გამო, რომელშიც გაკრიტიკებული იყო კოლონიური ხელისუფლება. Leoninos დაიშალა 1965 წელს, მაგრამ იგი შეცვალა სხვა შემსრულებლებმა: [[Os Úntués]] (ამ ჯგუფმა პირველად გამოიყენა [[ელექტრო გიტარა]]), [[Quibanzas]], [[Africa Negra]], [[Mindelo]]. ამ ჯგუფების ხელოვნებაში გაძლიერდა [[ანგოლა|ანგოლის]], [[აშშ|ამერიკული]], [[არგენტინა|არგენტინის]], [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]], [[კუბა|კუბის]] კულტურის გავლენა.

XX საუკუნის ბოლოს ქვეყანაში პოპულარულები იყვნენ მომღერლები [[Zarco]], [[Manjelegua]], ხოლო ისეთი ჯგუფები, როგორებიცაა [[Juka]] და [[Açoreano]] გამოდიოდნენ პორტუგალიაში. თანამედროების ერთ-ერთი პოპულარული ჯგუფია — [[Grupo Tempo]], რომლის წევრი — [[გილერმე კარვალიუ]] — ამავე დროს მხატვრული ხელმძღვანელიცაა.

=== ლიტერატურა ===
სან-ტომე და პრინსიპის [[ლიტერატურა]] პირველ რიგში იქმნება [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიურ ენაზე]], თუმცა არსებობს ადგილობრივ [[ფორო (ენა)|ფოროს]] ენაზე შექმნილი ნაწარმოებებიც.

ქვეყნის [[პოეზია]]ს საძირკველი ჩაუყარა [[კაეტანუ და კოშტა ალეგრე]]მ (1864—1890), მისი კრებულის — «ლექსების» (1916 წელი) თემა იყო თეთრკანიანთა საზოგადოებაში მოხვედრილი აფრიკელი ადამიანის მდგომარეობა, რასობრივი გამოვლინებების წინააღმდეგ გამოთქმული პროტესტი. თავის წინამორბედებად ალეგრე ასახელებს [[ლუიშ დი კამოენსი]]ს, [[დანტე ალიგიერი]]ს, [[ვიქტორ ჰიუგო]]ს, ბრაზილიელ [[კასტრო ალვეში|კასტრო ალვეშს]]. აფრიკის პორტუგალურენოვანი პოეზიის მთავარი ეტაპია [[ტენრეირუ ფრანციშკუ ჟოზე დი ვასკიში]]ს კრებული «წმინდა სახელის კუნძული». ტენრეირუს პოეზიაში გაისმის შავკანიანი მოსახლეობის გენეტიკური ერთიანობის აღქმა, მათი ტრაგიკული დაქსაქსულობის მოტივი. ის თავის თანამოსაზრეებად თვლის [[ლენგსტონ ჰიუზი|ლენგსტონ ჰიუზს]], [[ლუი არმსტრონგი|ლუი არმსტრონგს]], სენეგალელებს [[ბირაგო დიოპი|ბირაგო დიოპს]] და [[ლეოპოლდ სედარ სენგორი|ლეოპოლდ სედარ სენგორს]]. მის შემოქმედებაში იგრძნობა კუბელი [[ნიკოლას გილენ ბატისტა]]ს, პორტუგალიელი [[ფერნანდუ ანტონიუ ნოგეირა პესოა]]ს, ბრაზილიელი [[ჟორჟი დე ლიმა]]ს გავლენა. მაგრამ პოეტი არ გამოდიოდა პორტუგალიური კოლონიალიზმის წინააღმდეგ, იყო დეპუტატი სან-ტომედან [[ანტონიუ დი სალაზარი]]ს პარლამენტში. ტენრეირუ წერდა რომანსებს, რომანსეიროებს, სოკოპეს (სიმღერა-ცეკვის ხალხურ ნაირსახეობას), ტექსტში შეჰყავდა სიტყვების შერწყმა და ფრაზები ფოროს კრეოლურ ენაზე. ანგოლელმა პოეტმა და პოლიტიკურმა მოღვაწემ [[მარიო დე ანდრადი]]მ მას უწოდა «მთელი მსოფლიოს შავკანიანი მოსახლეობის საყვირი».

1950—1960-იანი წლების ლიტერატურა იძენდა რევოლუციურ ხასიათს. [[მწერალი|მწერლები]] [[ალდა ნევეშ და გრასა დუ ეშპირიტუ სანტუ]] და [[ალბერტინუ მეირუში]] იყვნენ დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის აქტიური წევრები, ისინი ფოლკლორულ ტრადიციებს უთავსებდნენ მხატვრული გამოსახვის თანამედროვე ფორმებს.

ქვეყნის ეროვნულ [[პროზა]]ს საძირკველი ჩაუყარა ფ. ვ. დი ალმეიდამ, მის ნაწარმოებებს შორისაა — მონათხრობთა კრებული «მარია ქალაქში» (1937 წელი). პორტუგალიელი [[ფერნანდუ რეიში]] ესწრაფოდა გამოესახა პლანტაციების სპეციფიკური სამყარო: რომანი «პლანტაცია» ასახავს პორტუგალიელი კოლონისტის ადაპტაციას აფრიკაში. რეიში — პიესების, ნოველების ავტორია, სან-ტომეს ფოლკლორის კრებულების შემდგენია. მწერალი უარყოფითად უყურებს აფრიკულ ნაციონალიზმს და დეკოლონიზაციას. თანამედროვე მწერლებიდან შეიძლება აღინიშნოს [[ფრანსიშკუ კოშტა ალეგრე]], [[ალბერტინუ ბრაგანსა]], [[კარლუშ დუ ეშპირიტუ სანტუ]] (რომანი «აწმყოს გახსენება», 2001 წელი). მწერლების ახალგაზრდა თაობას ეკუთვნიან [[ოლინდა ბეჟა]] და [[რაფაელ ბრანკუ]].

სან-ტომეს კუნძულზე ადგილობრივი ოსტატები ხისგან აკეთებენ [[ქანდაკება|ქანდაკებებს]].

=== სამზარეულო ===
სან-ტომე და პრინსიპის სამზარეულოს კვების ძირითადი პროდუქტების მთავარი კომპონენტებია [[თევზი]], ზღვის პროდუქტები, [[პარკოსნები|პარკოსანი კულტურები]], [[სიმინდი]], მოხარშული [[ბანანი]], ტროპიკული ხილი, როგორებიცაა [[ანანასი]], [[ავოკადო]] და [[ბანანი]].<ref name="Evans">{{cite book|title=The Recipes of Africa|url=https://books.google.com/books?id=FJxlWwrVcKcC&pg=PA174|publisher=Dyfed Lloyd Evans|pages=174–176}}</ref><ref name="Becker">{{cite book|author=Kathleen Becker|title=Sao Tome and Principe|url=https://books.google.com/books?id=e59TqbPNAB0C&pg=PA74|date=23 July 2008|publisher=Bradt Travel Guides|isbn=978-1-84162-216-3|pages=74–79}}</ref> ქვეყნის სამზარეულოს კერძებში ფართედ გამოიყენება ცხარე სანელებლები.<ref name="Evans"/> [[ყავა]]ს იყენებენ სხვადასხვა საკვებში სანელებლების სახით.<ref name="Evans"/> საუზმეზე ხშირად მიაქვთ წინა დღის საუზმის შემდეგ დარჩენილი კერძები გაცხელებული სახით, ასევე პოპულარულია [[ომლეტი]].<ref name="Becker"/>

უალკოჰოლო სასმელებიდან გავრცელებულია [[ლიმონი]]ს კანისგან და ცხელი წყლისგან დამზადებული წვენი ''Carioca de limão'', [[ქოქოსის წყალი]], [[ყავა]] და [[ჩაი]].<ref name="Becker"/>

ქვეყანაში ასევე ამზადებენ [[ალკოჰოლური სასმელი|ალკოჰოლიან სასმელებსაც]]. ''Aquardente'' — [[დისტილაცია|დისტილიცებული]] სასმელია, [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმისგან]] დამზადებული. ქვეყნის ეროვნული [[ლუდი]]ა ''Criollo'', თუმცა პორტუგალიიდან ასევე შემოდის ''Super bock''-ის და ''Sagres lager''-ის მარკის ლუდი. ქვეყანაში შაქრის ლერწმისგან მზადდება [[რომი (სასმელი)|რომი]] ''Gravana''. [[პალმის ღვინო]] ითვლება ეროვნულ სასმელად სან-ტომე და პრინსიპიში. [[კოქტეილი]] ''Ponche'' მზადდება [[თაფლი]]საგან და სასმელ ''Aquardente''-საგან. [[ღვინო]] როგორც წესი შემოდის [[პორტუგალია|პორტუგალიიდან]].<ref name="Becker"/>

== სპორტი ==
სან-ტომე და პრინსიპის სპორტსმენები მონაწილეობას იღებდნენ ექვს [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები|ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე]]. მათი დებიუტი შედგა 1996 წლის [[ატლანტა|ატლანტის]] [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1996|ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე]]. [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები|ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებში]] ქვეყნის სპორტსმენებს მონაწილეობა არასდროს არ მიუღიათ. სან-ტომე და პრინსიპის სპორტსმენებს [[ოლიმპიური მედალი]] არასდროს არ მოუპოვებიათ.

== დღესასწაულები ==
სან-ტომე და პრინსიპიში სადღესასწაულო დღეებია:
{| cellpadding=4 cellspacing=0 border=1 style="font-family: verdana, sans-serif; margin: 0 0 1em 1em; font-size:90%; background-color: #f7f8ff;"
|'''თარიღი'''
|'''ქართული დასახელება'''
|'''ადგილობრივი დასახელება'''
|----
|1 იანვარი
|[[ახალი წელი]]
|Ano Novo
|----
|3 თებერვალი
|მოწამეთა დღე
|Dia dos Mártires
|----
|1 მაისი
|[[მშრომელთა საერთაშორისო დღე]]
|Dia do trabalhador
|----
|12 ივლისი
|[[დამოუკიდებლობის დღე]]
|Dia da Independência
|----
|6 სექტემბერი
|შეიარაღებული ძალების დღე
|Dia das Forças Armadas
|----
|30 სექტემბერი
|აგრარული რეფორმის დღე
|Dia da Reforma Agrária
|----
|1 ნოემბერი
|[[ყველა წმინდანის დღე]]
|Todos os santos
|----
|21 დეკემბერი
|[[თომა მოციქული]]ს დღე
|
|---
|25 დეკემბერი
|[[შობა]]
|Natal
|----
|}

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|9|88-89}}

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons category|São Tomé and Príncipe}}
{{Wikivoyage}}
{{Wiktionary}}
* {{Wikiatlas|São Tomé and Príncipe}}
* {{Dmoz|Regional/Africa/Sao_Tome_and_Principe}}
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1064541.stm Country Profile] from [[BBC News]]
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/saotomeprincipe.htm São Tomé and Príncipe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100611122237/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/saotomeprincipe.htm |date=2010-06-11 }} from ''UCB Libraries GovPubs''
* [http://atlas.saotomeprincipe.eu/ Atlas de São Tomé e Príncipe]—Available maps catalogue in the internet from ''Associação Caué-Friends of STP'' {{pt icon}}
* [http://www.saotome.st/ São Tomé e Príncipe]—Tourist information
* [http://www.docstoc.com/docs/100504565/Presentation-Developing-the-sao-tome-island Presentation "Developing the sao tome island"], [http://www.docstoc.com/docs/100512186/Developing-the-sao-tome-island and "Developing the sao tome island" full text.]
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=ST Key Development Forecasts for São Tomé and Príncipe] from [[International Futures]]
* [http://www.gov.st/ Página Oficial do Governo de São Tomé e Príncipe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091224031040/http://www.gov.st/ |date=2009-12-24 }} – Official Page of the Government of São Tomé and Príncipe {{Pt icon}}
* [http://www.presidencia.st/ Presidência da República Democrática de São Tomé e Príncipe] – President of the Democratic Republic of São Tomé and Príncipe (official site) {{Pt icon}}
* [http://www.parlamento.st/ Assembleia Nacional de São Tomé e Príncipe] – National Assembly of São Tomé and Príncipe (official site) {{Pt icon}}
* [http://www.ine.st/ Instituto Nacional de Estatística] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091113141805/http://www.ine.st/ |date=2009-11-13 }} – National statistics institute {{Pt icon}}
* [http://www.bcstp.st/ Central Bank of São Tomé and Príncipe]
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-s/sao-tome-and-principe.html Chief of State and Cabinet Members] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130917181644/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-s/sao-tome-and-principe.html |date=2013-09-17 }}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{აფრიკის ქვეყნები}}
{{აფრიკის კავშირი}}

[[კატეგორია:სან-ტომე და პრინსიპი| ]]
[[კატეგორია:აფრიკის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:პორტუგალიურენოვანი ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:კუნძულოვანი სახელმწიფოები]]