იხილეთ წყარო გვერდისთვის საქართველოს სამეფო

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|მშობლიური სახელი      = საქართველოს სამეფო
|ერა                     = [[შუა საუკუნეები]] <small>([[მაღალი შუა საუკუნეები|მაღალიდან]] [[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიანამდე]])</small>
|მართველობა             = [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური მონარქია]]
<!-- აღზევება, დაცემა და მნიშვნელოვანი წლები -->
|შექმნა                   = გაერთიანება
|შექმნის თარიღი          = 
|შექმნის წელი            = [[1008]]
|გაუქმება                 = დაშლა&nbsp;სამეფოებად
|გაუქმების თარიღი        = 
|გაუქმების წელი          = [[1490]]
|მოვლენა1                = [[საქართველო-ბიზანტიის ომი (1021-1023)|ომი ბიზანტიასთან]]
|მოვლენის თარიღი1       = 1021–1023
|მოვლენა2                = [[საქართველოს ოქროს ხანა|ოქროს ხანა]]
|მოვლენის თარიღი2       = 1122–1226
|მოვლენა3                = [[მონღოლთა ბატონობა საქართველოში|მონღოლები]]
|მოვლენის თარიღი3       = 1238–1335
|მოვლენა4                = [[თემურლენგის ლაშქრობები საქართველოში|თემურლენგი]]
|მოვლენის თარიღი4       = 1386–1403
<!-- წინამორბედები, მემკვიდრეები, დროშები, გერბები და სიმბოლოები -->
|p1                      = აფხაზთა სამეფო
|დროშა_p1               = Flag of the Kingdom of Egris-Abkhazia v2.svg
|p2                      = ქართველთა სამეფო
|დროშა_p2               = Kartli - drosha jvari.svg
|p3                      = კახეთ-ჰერეთის სამეფო
|დროშა_p3               = Flag_of_None.svg
|p4                      = ტაშირ-ძორაგეტის სამეფო
|დროშა_p4               = Flag_of_None.svg
|s1                      = ქართლის სამეფო
|დროშა_s1               = Coat of arms of Kartli Georgia.png
|s2                      = კახეთის სამეფო
|დროშა_s2               = Flag of Kingdom of Kakheti.svg
|s3                      = იმერეთის სამეფო
|დროშა_s3               = Banner of the Kingdom of Imereti.svg
|s4                      = სამცხე-საათაბაგო
|დროშა_s4               = Flag of the Principality of Samtskhe.svg
|დროშის სურათი         = Flag of Kingdom of Georgia.svg
|დროშის აღწერა          = საქართველოს დროშა [[ანჯელინო დულჩერი|დულჩერისა]] და [[ფრანჩესკო და დომენიკო პიციგანები|ძმებ პიციგანების]] მიხედვით
|გერბი                   = Kingdom of Georgia coat of arms.svg
|გერბის ზომა            = 80px
|გერბის აღწერა          = საქართველოს სამეფოს გერბი უფლისწული ვახუშტის ატლასის მიხედვით (დაახლ. 1745)
|რუკის სურათი          = Kingdom of Georgia (1210s) Sphere of influence.png
|რუკის აღწერა           = '''საქართველოს სამეფო (1184–1230), ტერიტორიული ექსპანსიის პიკში.'''<div style="text-align:left;">{{legend|DarkGreen|საქართველოს სამეფო}}{{legend|#9ABC99|მოხარკეები, [[პროტექტორატი|პროტექტორატები]] და გავლენის სფერო}}</div>
|რუკის სურათი2          =  
|რუკის აღწერა2          = 
|დედაქალაქი             = [[ქუთაისი]] <small>([[1008]]-[[1122]])</small><br>[[თბილისი]] <small>([[1122]]-[[1490]])</small>
|უდიდესი ქალაქები       = [[დმანისი]], [[ლორე]], [[ანისი]], [[ოლთისი (ქალაქი)|ოლთისი]], [[ცხუმი]], [[გორი]], [[ახალციხე]], [[რუსთავი]], [[თელავი]], [[სამშვილდე]]
|ენები                   = [[ქართული ენა|ქართული]]
|რელიგია                = [[საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლობა]]
|ვალუტა                = 
<!-- ტიტულები და მართველთა სახელები -->
|ლიდერი1               = [[ბაგრატ III (საქართველოს მეფე)|ბაგრატ III]] <small>(პირველი)</small>
|ლიდერი2               = [[გიორგი VIII]] <small>(ბოლო)</small>
|ლიდერის წელი1         = 978–1014
|ლიდერის წელი2         = 1446–1465
|ლიდერის ტიტული       = [[საქართველოს მმართველთა სია|მეფე]]
<!-- ფართობი და მოსახლეობა -->
|სტატ. წელი1            = 1213–1245
|ფართობი1               = 380000
|სტატ. მოსახ1           = 
|სტატ. წელი2           = [[აღწერა საქართველოში 1254|1254]]
|ფართობი2              = 
|სტატ. მოსახ2           = 2.4–2.5 მილიონი
|სქოლიო_ა               = 
|სქოლიო_ბ               = 
|სქოლიო_ჰ               = 
|სქოლიოები              = 
|დღეს                   = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ქვეყნები დღეს|{{დროშა|აზერბაიჯანი}}<br>{{დროშა|თურქეთი}}<br>{{დროშა|ირანი}}<br>{{დროშა|რუსეთი}}<br>{{დროშა|საქართველო}}<br>{{დროშა|სომხეთი}}<br>{{დროშა|უკრაინა}}|}}
}}

'''საქართველოს სამეფო''' — ფეოდალური სახელმწიფო [[საქართველო|საქართველოში]]. საფუძველი ჩაეყარა [[975]] წელს, როდესაც [[ტაო-კლარჯეთის სამეფო|ტაო-კლარჯეთის]] მეფემ [[დავით III|დავით III კურაპალატმა]] ქართლში მეფედ დასვა თავისი შვილობილი [[ბაგრატ III]] (ძე გურგენ II-ისა), [[978]] წელს კი „აფხაზთა მეფედაც“ აკურთხა. [[1001]] წელს ბაგრატმა შეიერთა დავით III-ის სამფლობელო [[კლარჯეთი]], ხოლო [[1008]] წელს მამამისის სამფლობელო [[ტაო]]. ასე გაერთიანდა საქართველო, ხოლო ბაგრატ III გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფე გახდა. ამ პერიოდში საქართველოს სამეფოში შედიოდა ყველა ქართული სამეფო-სამთავრო გარდა [[კახეთ-ჰერეთის სამეფო|კახეთ-ჰერეთისა]]. თბილისი და მისი მიმდებარე ტერიტორიები რჩებოდა [[არაბები|არაბი]] ამირების ხელში. სამეფოს დედაქალაქი [[უფლისციხე]] იყო, ხოლო [[1046]] წლიდან - [[თბილისი]]. სამეფოს მართავდნენ [[ბაგრატიონები|ბაგრატიონთა დინასტიის]] წარმომადგენლები. საქართველოს გაერთიანების პროცესი, რომელიც [[VIII საუკუნე|VIII საუკუნიდან]] დაიწყო, დაასრულა [[დავით IV|დავით აღმაშენებელმა]], რომელმაც [[1104]] წელს შემოიერთა კახეთ-ჰერეთი, [[1122]] წელს — თბილისი. [[XII საუკუნე]]ში საქართველო წინა აზიის უძლიერესი სახელმწიფო იყო, მისი ტერიტორია მთელ კავკასიას მოიცავდა.

[[1225]] წლიდან საქართველოს ჯერ ჯალალედინი შემოესია, შემდეგ მონღოლები. [[1242]] წლიდან საქართველო მონღოლთა ვასალი გახდა, რომლებმაც [[1247]] წელს აქ ერთდროულად ორი მეფე დასვეს: [[დავით VI]] ნარინი (რუსუდანის ძე) და [[დავით VII]] ულუ (ლაშა-გიორგის ძე). [[1258]] წელს მათ საქართველოზე ორად გაიყვეს: აღმოსავლეთად და დასავლეთად. [[1329]] წელს [[გიორგი V ბრწყინვალე|გიორგი V ბრწყინვალემ]] კვლავ გააერთიანა საქართველო და მონღოლები განდევნა. [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] შუა წლებში თემურლენგისა და „შავბატკნიანთა“ შემოსევების შედეგად საქართველო დასუსტდა და დაიშალა სამეფო-სამთავროებად: მას ჯერ [[სამცხის სამთავრო]] გამოეყო, შემდეგ [[იმერეთის სამეფო]], ბოლოს [[კახეთის სამეფო]]. [[1490]] წელს ქართველმა მეფე-მთავრებმა სცნეს ერთმანეთის დამოუკიდებლობა და საზღვრებიც დაადგინეს.

== საქართველოს გაერთიანება ==
ბაგრატ III-ის მამა იყო [[ქართველთა სამეფო|ქართველთა სამეფოს]] მეფე [[გურგენი]], ხოლო დედა [[გურანდუხტი (X საუკუნე)|გურანდუხტი]] - აფხაზთა მეფის, [[გიორგი II (აფხაზთა მეფე)|გიორგი II-ის]] ასული და ეგრის-აფხაზეთის უშვილო მეფის, [[თეოდოს III]]-ის და. ბაგრატი [[დავით III|დავით III კურაპალატის]] შვილობილი და აღზრდილი იყო. [[X საუკუნე|X საუკუნეში]] ქართულ სამეფო-სამთავროებს შორის პირველობისათვის მიმდინარეობდა ბრძოლა და უკვე გამოკვეთილი იყო აფხაზთა სამეფოს უპირატესობა. აფხაზთა მეფეებს ექვემდებარებოდა არა მხოლოდ მთელი დასავლეთი საქართველო, არამედ [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლიცა]] და [[ჯავახეთი|ჯავახეთიც]]. მდგომარეობა დაიძაბა 975 წელს, როდესაც ქუთაისში სამეფო ტახტი უსინათლო თეოდოსმა დაიკავა. თეოდოსის გამეფებისთანავე კახელებმა ქართლში ილაშქრეს და უფლისციხეს შემოადგნენ. სწორედ ამ დროს გამოიჩინა გონიერება აფხაზთა მეფის ერისთავმა ქართლში იოანე მარუშისძემ.<ref>{{Cite web |url=https://naec.ge/uploads/postData/Jurnal/N15/J-15-7.pdf |title=„კაცი ძლიერი და ერ-მრავალი“ (იოანე მარუშის ძე) |accessdate=2023-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211021072536/https://naec.ge/uploads/postData/Jurnal/N15/J-15-7.pdf |archivedate=2021-10-21 }}</ref> მას ნათლად ჰქონდა წარმოდგენილი, რამდენად საუბედურო იქნებოდა საქართველოსათვის უსინათლო, უძლური კაცის მეფობა და ამიტომ „ამან წარავლინა მოციქული წინაშე დავით კურაპალატისა, აწვია, რათა მოილაშქროს ძალითა მისითა, აღიღოს ქართლი, ანუ დაიმჭიროს თჳთ, ანუ უბოძოს ბაგრატს ძესა გურგენისსა, ასულის წულსა გიორგი აფხაზთა მეფისასა, რომელსა ეყოდა დედულად აფხაზეთი და ქართლი ესევე“ [[დავით III|დავით კურაპალატს]] მოეწონა იოანე მარუშისძის წინადადება და თავის ჯართან ერთად საჩქაროდ ქართლისაკენ გამოეშურა. კახელები იძულებულნი გახდნენ უფლისციხისათვის ალყა მოეხსნათ და უკან გაბრუნებულიყვნენ. დავითმა უფლისციხე დაიკავა, ქართლის აზნაურები შეკრიბა, მათ ბაგრატ III   წარუდგინა და უბრძანა:{{ციტატა|ესე (ბაგრატ) არს მკჳდრი ტაოსა, ქართლისა და
აფხაზეთისა, შვილი გაზრდილი ჩემი, და მე ვარ მოურავი მისი და თანაშემწე, ამას დაემორჩილენით ყოველნი.}}მალე [[აფხაზთა სამეფო|აფხაზთა სამეფოში]] თეოდოს III-ის მიმართ უკმაყოფილება გაიზარდა და ამით ისარგებლა შორსმჭვრეტელმა იოანე მარუშისძემ და  „ინება რათა მოიყუანოს ბაგრატ მეფედ აფხაზეთისა და მის თანა ყოველთა დიდებულთა ერისთავთა და აზნაურთა აფხაზეთისა და ქართლისათა გამიოთხოვეს ბაგრატ მეფედ დავით კურაპალატისაგან“. ახალგაზრდა ბაგრატი აფხაზთა სამეფოში ჩაიყვანეს და იქაც მეფედ აკურთხეს. [[1008]] წელს, [[გურგენი|გურგენ მეფეთ-მეფის]] გარდაცვალების შემდეგ, ბაგრატ III-მ, როგორც მემკვიდრემ, შემოიერთა ტაოს ჩრდილოეთი ნაწილი (ამიერტაო), შავშეთი, კლარჯეთი, სამცხე და ჯავახეთი. ბაგრატ III-მ პირველმა მიიღო „აფხაზთა და ქართველთა მეფის“ ტიტული. ამის შემდეგ ჯერი კახეთსა და ჰერეთზე მიდგა. თავდაპირველად ბაგრატმა კახეთის ქორეპისკოპოსს, დავითს შეუთვალა დაეთმო მისთვის ქართლის ის ციხეები, რომლებიც მიტაცებული ჰქონდა. დავითმა დაცინვით შემოუთვალა „უკეთუ იძიებ ციხეთა, იყოს ჩუენ შორის დამჯერებელ მკლავი და ჰომი“. ბაგრატი მოკლე გზით ჯავახეთიდან კახეთს ჩავიდა, შემუსრა იგი, დაიპყრო ჰერეთი და იქ მთავარი აბულალი განაჩინა. ბაგრატის წასვლისთანავე ჰერეთი გადაუდგა ახალ პატრონს და დავით ქორეპისკოპოსს მიემხრო. ბაგრატი იძულებული გახდა კვლავ გაელაშქრა კახეთის დასაპყრობად. იმ დროისათვის აქ უკვე კვირიკე დავითის ძე მეფობდა. ბაგრატმა ისევ დაიკავა ჰერეთი, დაიჭირა დინარ დედოფალი და კახეთის ციხეების აღებას შეუდგა. ორი წლის განმავლობაში ყველა ციხე ხელთ იგდო, ხოლო ბოჭორმის ციხეში „წლითი წლამდის“ მომწყვდეული კვირიკე იძულებული გახდა ბაგრატს დამორჩილებოდა. [[1010]] წელს ბაგრატმა კახეთ-ჰერეთის შემოერთება დაასრულა. ასე დასრულდა ფეოდალური საქართველოს გაერთიანების ძირითადი ეტაპი. ქ. თბილისისა და შულავერ-ბოლნისის ხეობათა და ტაშირის გარდა ერთეულს სახელმწიფოს შეადგენდა.<ref>ი.ჯავახიშვილი., ტ.II, 1983, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, გვ.86-121</ref>[[ფაილი:Tiflis - Angelino Dulcert - 1339.jpg|280 px|thumb|[[ანჯელინო დულჩერი|ანჯელინო დულჩერის]] მიერ შესრულებული საზღვაო ნავიგაციის რუკის დეტალზე გამოსახულია საქართველოს შავი ზღვის სანაპირო და თბილისი, 1339.]]
[[ფაილი:De Fer 1700-georgie.jpg|280 px|thumb|ფრაგმენტი ნიკოლა დე ფერის რუკიდან, 1705.]]

==თურქ სელჩუკების შემოსევა და საქართველოს დამორჩილება==
სელჩუკების შემოსევის შედეგად, საქართველო ძლიერ დაზარალდა და ვასალიც გახდა. ქართველი მეფეები ხარკს უხდიდნენ თურქ-სელჩუკთა მმართველს, ხოლო ხალხმა იმედი დაკარგა და მიწაზეც ვერ მუშაობდა. ასეთი ძნელი პერიოდი გაგრძელდა, სანამ საქართველოს მეფის გიორგი II-ის შვილი, [[დავით IV აღმაშენებელი]] არ გამეფდა. დავითმა გაატარა რეფორმების რიგი, ჩამოაყალიბა ერთიანი და ძლიერი სახელმწიფო და ბოლო მოუღო სელჩუკების ბატონობას.

==საქართველოს გაძლიერება და სელჩუკების განდევნა==
[[დავით აღმაშენებელი]] ავიდა სამეფო ტახტზე [[1089]] წელს 16 წლის ასაკში. ქვეყნის სათავეში მოსვლის შემდეგ მან შექმნა რეგულარული არმია, რომელიც იგერიებდა შემოჭრილ სელჩუკებს. დავითის დროს მიმდინარეობდა პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა, რამაც ხელი შეუწყო მის გეგმებს. [[1099]] წელს მან შეწყვიტა ხარკის გადახდა და დაიწყო ლაშქრობები დამპყრობლების წინააღმდეგ. [[1103]]-[[1105]] წლებში შემოიერთა ჰერეთი, რამაც განარისხა სელჩუკი განჯის მმართველი. სელჩუკთა რაზმები დაიძრნენ ჰერეთისკენ, რათა განედევნათ ქართველები. [[1104]] წელს მოხდა [[ერწუხის ბრძოლა]], რომელიც დასრულდა ქართველების გამარჯვებით. [[1010]] წელს დავითმა [[სამშვილდის შემოერთება|აიღო ქალაქი სამშვილდე]], რის შემდეგაც სელჩუკებმა დათმეს ქვემო ქართლი. [[1115]] წელს ქართველებმა განდევნეს სელჩუკები რუსთავიდან, ხოლო [[1118]] წელს კი დაიკავეს ლორეს ციხე-სიმაგრე. ასევე მმართველობის დროს დავითმა გაატარა საეკლესიო რეფორმა და ეკლესიას კათალიკოსი დაუნიშნა. ლაშქრობების შედეგად თბილისი, რომელიც ჯერ კიდევ სელჩუკთა ხელში რჩებოდა, იზოლირებული აღმოჩნდა. მის გარშემო ქართული ციხე-სიმაგრეები იდგა.

[[1121]] წელს მოხდა გადამწყვეტი ბრძოლა ქართველებსა და სელჩუკებს შორის, რომელიც ცნობილია როგორც [[დიდგორის ბრძოლა]]. დავით აღმაშენებელმა დაამარცხა  მოწინააღმდეგის 300 ათას კაციანი არმია, რის შედეგადაც სელჩუკები საბოლოოდ განიდევნენ საქართველოდან. შემდგომი ლაშქრობებისას ქართველებმა დაიკავეს [[შირვანი საქართველოს სამეფოში|შირვანი]] და [[სომხეთი საქართველოს სამეფოში|სომხეთის დიდი ნაწილი]].

ამრიგად, დავით აღმაშენებელმა შექმნა იმ დროის კავკასიონის უძლიერესი სახელმწიფო, ხოლო მისმა შთამომავლებმა გააგრძელეს კავკასიონის მთიული ხალხების დამორჩილება.

==საქართველოს სამეფოს ოქროს ხანა==
{{მთავარი|საქართველოს ოქროს ხანა}}

==== დემეტრე I-ის მეფობა ====
დავითის გარდაცვალების შემდეგ [[1125]] წელს საქართველოს მეფე [[დემეტრე I]] გახდა. დემეტრე მამის სიცოცხლეშივე აქტიურ მონაწილეობას იღებდა სახელმწიფო საქმეებში. იბრძოდა [[დიდგორის ბრძოლა|დიდგორისა ბრძოლაში]] და მონაწილეობდა შირვანისათვის ბრძოლაში. მიუხედავათ თურქ-სელჩუკთა ენერგიული წინააღმდეგობისა, დემეტრე I-მა შეძლო მათ მიერ მიტაცებული დმანისისა და ხუნანის დაბრუნება. დავით აღმაშენებლის გარდაცვალების შემდეგ იძულებული გახდა [[ანისი]] ყმადნაფიცობის პირობით [[თურქები|თურქებისათვის]] დაეთმო. [[1130]] წელს [[ხლათის სასულთნო|ხლათის სასულთნოს]] ჯარები შემოიჭრნენ საქართველოში, დემეტრემ დაამარცხა ისინი და განდევნა საქართველოდან. [[ლაშა გიორგის დროინდელი მატიანე]] წერდა:<ref>ჯაფარიძე გ., საქართველო და მახლობელი აღმოსავლეთის ისლამური სამყარო XII-XIII ს-ის პირველ მესამედში, თბ.,1995, გვ.92.</ref>{{ციტატა|გააქცივნა სუქმანეთნი (ოდეს სუქმანეთნი გააქცივნა დემეტრე, ქრონიკონი იყო სამას ორმოცდაათი), თავი ყოვლისა სპარსეთობისა, დაჴოცნა და ამოსწყჳდნა, და აღავსნა საჭურჭლენი და ლაშქარნი მისნი.}}[[1138]] წელს დემეტრე I-ის სარდლობით [[ქართველები|ქართველებმა]] [[განძა]] აიღეს და გამარჯვების ნიშნად ქალაქის კარი საქართველოში ჩამოიტანეს (დღემდე დაცულია [[გელათის მონასტერი|გელათის მონასტერში]]), მაგრამ დემეტრე I-მა ვერ შეძლო განძის შენარჩუნება და ქალაქი დიდხანს დარჩა მაჰმადიანთა საყრდენ პუნქტად საქართველოს წინააღმდეგ ბრძოლაში. [[1153]]-[[1154]] წლებში [[ანისი|ანისის]] ხელში ჩაგდება განუზრახავს არზრუმის მფლობელს ამირა სალდუხს. დემეტრე მეფე თავისი ვასალის, ანისის მფლობელის დასახმარებლად და ქალაქ ანისის დასაცავად წასულა. დემეტრემ სალდუხი დაამარცხა და ტყვედ აიყვანა. შემდეგ მაჰმადიან მფლობელთა შუამდგომლობით საქართველოს მეფემ სალდუხი გაათავისუფლა, რის საფასურად მიიღო 100&nbsp;000 დინარი.<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 3, თბ., 1979, გვ. 267</ref> მიუხედავად იმისა, რომ მისი მეფობის დროს მოხდა ოჯახური კონფლიქტი, რომელიც დაკავშირებული იყო სამეფო მემკვიდრეობასთან, საქართველო რჩებოდა ცენტრალიზებულ სახელმწიფოდ ძლიერი ჯარით.<ref>Rayfield, Donald (2013). ''Edge of Empires: A History of Georgia''. Reaktion Books. p. 100.</ref>

==== გიორგი III-ის მეფობა ====
[[ფაილი:King George III of Georgia.jpg|მინი|გიორგი III]]
[[დავით აღმაშენებელი|დავით აღმაშენებლის]] მსგავსად, [[გიორგი III (საქართველოს მეფე)|გიორგი III]] აქტიურ საშინაო და საგარეო პოლიტიკას ატარებდა. გამეფებისთანავე მეფე გიორგიმ „აღიჭურნა მკლავნიცა მუსვრად და მოწყუედად წინააღმდგომთა ქრისტეს სჯულისათა აგარიანთა, ისმაიტელთა და მამადიანთა“. თამარის პირველი ისტორიკოსი მოგვითხრობს, რომ გიორგი III გამეფების შემდეგ, ალბათ [[1160]] წელს დაიძრა „ქალაქსა ზედა კაღზევანსა და წარმოტყუენა ყოველნი  ჴევნები პლდოვანი და ქალაქები აშორნისა, სომეხთა მეფედ წოდებულისა შაჰერმენისა“ ამრიგად, მას დაულაშქრავს ვანანდის სამხრეთითა და სამხრეთ-აღმოსავლეთით არეზის მარცხენა და მარჯვენა ნაპირებზე მდებარე სუქმან II-ის სამფლობელოები. ამ შორეული რეიდის განხორციელება მოსახერხებელი იყო ტაშირიდან, შირაკის გადაჭრით. შესაძლოა, რომ მეფე აპირებდა დაეჭირა ყარსისა და ანისის სამხრეთით მდებარე სტრატეგიული ხაზი და სამხრეთიდან მოეხდინა შადდადიანთა ანისის ბლოკირება. შაჰ-არმენმა სწრაფი რეაგირება მოახდინა გიორგი III-ის ლაშქრობაზე. [[1160]] წლის ოქტომბერში სუქმან II–ის ლაშქარი მისი სიმამრის ადრადინის სარდლობით მეფის წინააღმდეგ დაიძრა. თურქებს თან ახლდნენ გამუსლიმებული ქართველებიც რენეგატ ვასაკის მეთაურობით, რომელმაც მეგზურობა იკისრა. ბრძოლა მოხდა ოლთისის ოლქში, სადაც შაჰ-არმენის ჯარს შესვლა შეეძლო ვანანდის – ყარსის საამიროს ტერიტორიის გავლით. ჩანს, ყარსი ამ დროს სუქმან II-ის გავლენის სფეროში იყო. ბრძოლა ქართველთა გამარჯვებით დასრულდა.<ref>ჯაფარიძე გ., საქართველო და მახლობელი აღმოსავლეთის ისლამური სამყარო XII-XIII ს-ის პირველ მესამედში, თბ.,1995, გვ.102.</ref> მან ასევე დიდი ბრძოლები აწარმოა [[დვინი|დვინისა]] და [[ანისი|ანისისთვის]]. [[1162]] წელს მან აიღო სომხეთის ძველი დედაქალაქი დვინი. ანისისთვის ბრძოლა კი ცვალებადი წარმატებით მიმდინარეობდა. საბოლოოდ საქართველოს მეფე იძულებული გახდა დაეთმო ანისი მაჰმადიანი მფლობელებისთვის იმ პირობით რომ ისინი მისი ყმადნაიცები იქნებოდნენ. [[1167]] წელს გიორგი III-მ ილაშქრა [[შირვანი|შირვანში]] მისი ყმადნაფიცისა და დისწულის აღსართან (ახსითან) შირვანშაჰის დასახმარებლად (შირვანშაჰს [[დარუბანდი|დარუბანდის]] მხრიდან თავს ესხმოდნენ იმიერკავკასიის მფლობელები). გიორგი III-მ ქალაქები შაბურანი და დარუბანდი მტერს წაართვა და შირვანშას დაუბრუნა.

==== თამარ მეფის მეფობა ====
[[ფაილი:Caucasus 1213 AD map ka.svg|მინი|საქართველო თამარ მეფის დროს]]
[[ფაილი:Queen Tamara of Georgia.jpg|მინი|თამარ მეფე]]
საქართველომ განსაკუთრებულ სიძლიერეს მიაღწია [[თამარ მეფე|თამარ მეფის]] დროს.  [[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] უკანასკნელ მეოთხედსა და [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] დამდეგს საქართველო მთელ მახლობელ აღმოსავლეთში უძლიერეს სახელმწიფოს წარმოადგენდა. იგი აქტიურ მონაწილეობას იღებდა საერთაშორისო ცხოვრებაში და საკუთარ პოლიტიკას ატარებდა. თამარის გამეფების პირველსავე წლებში ქვეყნის შიგნით მიმდინარე კლასობრივი და შინაკლასობრივი მწვავე ბრძოლებით ისარგებლეს მაჰმადიანურმა პოლიტიკურმა ერთეულებმა და დაიწყეს განუწყვეტელი თავდასხმები საქართველოს მოსაზღვრე რაიონებში „მოვიდეს ლაშქარნი არანისა და გელაქუნისა თურქთანი ქუეყანასა პალაკაციოს და ძაღლის ხევად წოდებულსა“, ქართველებმა შემოსეული მტერი [[გამრეკელი თორელი|გამრეკელ კახას ძის]] მეთაურობით განდევნეს. იმავე ხანებში სამხრეთ საქართველოს  [[შავშეთი|შავშეთსა]] და [[კლარჯეთი|კლარჯეთს]] შეესივნენ „კარნუქალაქელნი, შამელნი და თურქნი გარმიანისანი“. მტრის შემოსეული ლაშქარი დაამარცხა და განდევნა სამხრეთ საქართველოს ჯარმა [[გუზან აბულასანის ძე ტაოელი|გუზან აბულასანის ძე ტაოელისა]] და [[ბოცო ჯაყელი|ბოცო ჯაყელის]] მეთაურობით. მტრის შემოსევათა აღკვეთის მიზნით საქართველოს ჯარი თვითონაც ლაშქრობდა მეზობელ მხარეებში. ასეთი იყო [[იური ბოგოლიუბსკი|გიორგი რუსის]] ლაშქრობა კარისა და კარნიფორის ქვეყანაში, მხარგრძელების ლაშქრობა დვინს, ლაშქრობა გელაქუნს და სხვ. [[1185]] და [[1186]] წლებში. ქართველთა ლაშქარმა [[1192]]-[[1193]] წლებში თამარის  მემკვიდრის  [[გიორგი IV ლაშა|ლაშა გიორგის]] დაბადების აღსანიშნავად ილაშქრა ბარდავს. გამარჯვებული ჯარის დიდი ნადავლით დაბრუნების შემდეგ მოეწყო ლაშქრობა არზრუმს ქართველთა ლაშქარმა დავით სოსლანის მეთაურობით სძლია ძლიერ მოწინააღმდეგეს. ამის შემდეგ გელაქუნისკენაც გაილაშქრეს, გაიარეს ხაჩენი და ბაილაყანამდის მიაღწიეს, შემდეგ მოარბიეს არეზის პირის თურქ-სელჩუკები, განძას მიადგნენ და აქედან შამქორამდე მთელი რიგი ტერიტორიები დალაშქრეს. ამ პერიოდისათვის საქართველოს მეზობელი [[ილდეღიზიდები|ილდეღიზიდების]] სახელმწიფო ძლიერ პოლიტიკურ ერთეულს წარმოადგენდა. [[ილდეღიზიდები|ილდეღიზიდი]] ათაბეგის უძეო ყიზილ-არსლანის ([[1186]]-[[1191]]) სიკვდილის შემდეგ ხელისუფლებისათვის ბრძოლა მის ძმისშვილებს შორის ატყდა. შუათანა ძმამ აბუ ბაქრმა დაამარცხა უფროსი ძმა ხუტლუ ინანჩი და მიიტაცა ათაბეგობა. უმცროსი ძმა ამირ მირანი შირვანშაჰ [[ახსითან I|აღსართან I-ს]] (ახსითან I) დაესიძა. შირვანშაჰს შეფარებულ და სიძედ მოკიდებულ ამირ მირანს არც აქ ასვენებდა აბუ ბაქარი. იგი შირვანშაჰსაც ავიწროებდა. შირვანშაჰმა და ამირ მირანმა შემწეობა სთხოვეს საქართველოს მეფეს [[თამარ მეფე|თამარს]], რომელმაც დახმარება აღუთქვა მათ. შირვანშაჰი საქართველოს მეფის ყმადნაფიცი იყო. ამას პირდაპირ აღნიშნავს არაბი ავტორი ჰუსეინი. მისი სიტყვით, „შირვანშაჰიც საქართველოს მორჩილებაში იყო შესული“. ქართველთა მხედრობა სასწრაფოდ შეიყარა და აღსართან შარვანშაჰისა და ამირ მირანის სამხედრო ძალებთან ერთად და აბუ ბაქარის წინააღმდეგ გაემართა. ბრძოლა [[შამქორის ბრძოლა (1195)|შამქორთან გაიმართა]] და ქართული ლაშქრის ბრწყინვალე გამარჯვებით დასრულდა. გამარჯვებულ ქართველთა ლაშქარს მრავლ ტყვესა და ალაფთან ერთად ხელთ ჩაუვარდა ხალიფასაგან წარგზავნილი დროშაც. თამარმა „დროშა იგი ხალიფასი, რომელი მოიღო შალვა ახალციხელმან, წარგზაენა ესე მონასტერსა დიდსა წინაშე ხახულისა ღმრთისმშობლისასა“. ამის შემდეგ გამუდმებული ლაშქრობების შედეგად არაერთი ციხე-ქალაქი შემოვიდა საქართველოს მფლობელობის ქვეშ. [[1199|1199 წ]]. ქართველებმა [[ანისი]] შემოიერთეს, [[1201|1201 წ]]. ბიჯნისი, ხოლო [[1203|1203 წ]]. [[დვინი]]. სამხრეთ-დასავლეთით საქართველოს [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის]] ნაცვლად უკვე კარგა ხნის გამეზობლებული ჰყავდა თურქ-სელჩუკები, რომლებიც არბევდნენ და იტაცებდნენ საქართველოს მიწა-წყალს. სამეფო კარი მედგარ წინააღმდეგობას უწევდა სელჩუკთა მომთაბარე ტომების შემოსევა-ჩამოსახლებას და სისტემატურად ერეკებოდა საქართველოს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში ჩამოსახლებულ მომთაბარეებს, მაგრამ სამხრეთ-დასავლეთით საქართველოს სამეფო კარის პოლიტიკური გეგმების განხორციელებას წინ ეღობებოდა გაძლიერებული [[რუმის სასულთნო]]. რუმის სასულთნო განსაკუთრებით გაძლიერდა სულთან [[რუქნ ად-დინ სულეიმან-შაჰი|რუქნ ად-დინ სულეიმან-შაჰის]] დროს. რუქნ ად-დინ სულეიმან-შაჰმა  თავისი მოღვაწეობის მცირე პერიოდში უპირველეს ამოცანად დაისახა მამის ყილიჩ არსლან II-ის მიერ ცალკეულ სამთავროებად დანაწილებული პროვინციების გაერთიანება. მან თითქმის აღადგინა მთელი იმპერია. ქვეყნის შიგნით ხელისუფლების განმტკიცების შემდეგ შეუდგა მზადებას მეზობელ ქვეყნებზე სალაშქროდ. მისი უმთავრესი ამოცანა სწორედ საქართველოს წინააღმდეგ გალაშქრება იყო. [[1202|1202 წელს]] რუქნ ად-დინის უზარმაზარი ლაშქარი ბასიანის ველზე დაბანაკდა. აქედან წარუვლინა რუქნ ად-დინმა საქართველოს სამეფო კარს ელჩი მუქარით სავსე წერილით. რუქნ ად-დინისა და მისი ელჩის მოულოდნელი და თავხედური მოთხოვნების საპასუხოდ საქართველოს ჯარი „ნიკოფსიით დარუბანდამდის“ სწრაფად შეიყარა და ბასიანისაკენ გაემართა. თვით თამარ მეფემ სამცხემდე მიაცილა ლაშქარი. ბასიანში დაბანაკებულ რუქნ ად-დინის ლაშქარს ქართული მხედრობა თავს მოულოდნელად დაესხა. სასტიკი ბრძოლა დიდხანს გაგრძელებულა. ორივე მხარე დიდად დაზარალებულა, „უმეტეს სულტნისა სპანი მოსრვიდესო“, შენიშნავს ქართველი მემატიანე. ბრძოლა ქართული ლაშქრის გამარჯვაბით დასრულდა. რუქნ ად-დინი  სხვა ემირებთან ერთად არზრუმში გაიქცა. გამარჯვებულმა ქართველთა ლაშქარმა და ქვეყნის წარჩინებულებმა უამრავი სიმდიდრე იგდეს ხელთ. სასულთნო დროშაც ხელთ ჩაუვარდათ ქართველებს. ქართველებმა ხელთ იგდეს აღმოსავლურ სამყაროში ცნობილი სამედიცინო ტრაქტატი კარაბადინი, რომელიც მწიგნობართუხუცესის ბრძანებით მაშინვე ითარგმნა ქართულად. სასტიკად დამარცხებული, საქართველოდან უკან დაბრუნებული სულთანი რუქნ ად-დინი მალე გარდაიცვალა. ამ ომში ქართველთა გამარჯვებას უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა საქართველოს საერთაშორისო ავტორიტეტის კიდევ უფრო განმტკიცებისათვის.  ბასიანში გამარჯვებამ და [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერიის]] დასუსტებამ საქართველოს სამეფო კარს გაუადვილა თავისი გავლენა განემტკიცებინა შავი ზღვის სამხრეთ-დასავლეთ სანაპიროზე. ამ მხრივ საქართველოს სამეფო კარის საგარეო პოლიტიკის ხანგრძლივი და ფრთხილი მოფიქრების შედეგი იყო 1204 წელს [[ტრაპიზონის იმპერია|ტრაპიზონის იმპერიის]] დაარსება. საქართველოს სამეფო კარმა ისარგებლა ბიზანტიაში შექმნილი მეტად მძიმე მდგომარეობით, ქართველთა ლაშქარი შავი ზღვის სამხრეთ ტერიტორიებს შეუსია და ადვილად დაიპყრო. დაპყრობილ ტერიტორიაზე საქართველოს სამეფო ხელისუფლებამ შექმნა ცალკე სახელმწიფო ტრაპიზონის იმპერია. მის მეთაურად დასვეს ბერძენი უფლისწული [[ალექსი I (ტრაპიზონი)|ალექსი კომნენოსი]]. ის თამარის ნათესავი იყო და თავის ძმასთან  დავითთან ერთად ბავშვობიდანვე საქართველოში აღიზარდა ქართული წეს-ჩვეულებით.  საქართველოს სამეფო კარის უშუალო მონაწილეობითა და ხელშეწყობით დაარსებული ტრაპიზონის იმპერია საქართველოს საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი დასაყრდენი იყო. ტრაპიზონის იმპერიის შექმნიდან მალე დაიწყო [[ქართველთა ლაშქრობები ხლათში]]. ქართულმა ლაშქარმა თავიდან დიდ წარმატებას მიაღწია და [[არჭეშის აღება|არჭეში აიღო]], მაგრამ ხლათის ალყის დროს [[ივანე I მხარგრძელი|ივანე მხარგრძელი]] შემთხვევით ტყვედ ჩავარდა. როდესაც ხლათელებმა შეიტყვეს, თუ რა ძვირფასი „ნადავლი” ჩაუვარდათ ხელში, მათ ივანეს განთავისუფლების სანაცვლოდ [[ოცდაათწლიანი ზავი]] მოითხოვეს, რომლის მიხედვითაც საქართველო იძულებული გახდა დაეთმო დაპყრობილი ტერიტორიები. ამის შემდეგ დროებით შეწყდა ომები და შედარებით მშვიდობიანი პერიოდი დადგა. ამ ზავმა [[კირაკოს განძაკეცი|კირაკოს განძაკეცის]] სიტყვით, მშვიდობა და მეგობრობა დაამყარა საქართველოსა და [[აიუბიდები|აიუბიდთა სახელმწიფოებს]] შორის. მაგრამ დროებით შეწყვეტილი ომები ქართველებმა ისევ განაახლეს. დაირღვა კეთილმეზობლური და მშვიდობიანი ურთიერთობა ერანის აზერბაიჯანის გამგებელთან. არდებილის სულთანმა საქართველოს წინააღამდეგ გაილაშქრა. იგი მოულოდნელად დაესხა თავს ანისს, გაანადგურა, მოსახლეობა დახოცა და კვლავ ერანში დაბრუნდა. ამის საპასუხოდ [[1210]]-[[1211]] წლებში მოეწყო [[ქართველთა ლაშქრობა ირანში]]. ქართულმა ლაშქარმა აიღო [[თავრიზი]], [[ყაზვინი]], [[გორგანი (ირანი)|გორგანი]], [[ზენჯანი]] და [[ილდეღიზიდები|ილდეღიზიდთა]] სახელმწიფოს სხვა ქალაქები. ამ შორეულ ლაშქრობაში საქართველოს ლაშქარს უამრავი ნადავლი დაუგროვდა და შემდგომი წინსვლა შეუძლებელი შეიქნა. ეს იყო ბოლო დიდი ლაშქრობა თამარ მეფის დროს. თამარ მეფე მალევე [[1213]] წელს გარდაიცვალა.
[[ფაილი:Georgian invasion of northern Iran-ka.png|მინი|ირანში ლაშქრობის მარშუტი]]
იმ დროინდელ ევროპაში ფართოდ იყო ცნობილი ოქროს ხანის საქართველო, მაგალითად, [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]]  სახელგანთქმული გერმანელი პოეტის [[ვოლფრამ ფონ ეშენბახი|ვოლფრამ ფონ ეშენბახის]]  ნაწარმოებში „პარციფალი“ ლაპარაკია კავკასიაზე, იქაურ „ოქროს მთებზე“, ძვირფასი აბრეშუმის, ოქროქსოვილებისა და კავკასიის მფლობელი უმდიდრესი დედოფლის შესახებ.<ref>ჭიჭინაძე  ბ., საქართველოს ხუთჯვრიანი დროშის წარმომავლობა და ქართულ-ჯვაროსნული ურთიერთობები, თბ., 2022, გვ.96</ref>

==== ლაშა-გიორგის მეფობა ====
[[ფაილი:Georgians vs. Mongols, by Hayton of Corycus.jpg|მინი|ქართველები მონღოლების წინააღმდეგ, მინიატურა [[ჰაიტონ კოიკუსელი|ჰაიტონ კოიკუსელის]] ნაშრომიდან. მეფე გიორგი გამოსახულია ლურჯ სამოსში თეთრ ცხენზე და ხელში მათრახი უჭირავს.]]
[[1206]] წელს თამარმა [[გიორგი IV ლაშა|ლაშა-გიორგი]] თანამოსაყდრედ დასვა. დედის გარდაცვალების შემდეგ ახალგაზრდა კაცს უზარმაზარი სახელმწიფოს მართვა-გამგეობა ერგო. ლაშა-გიორგის გამეფებისთანავე ყმადნაფიცმა ქვეყნებმა სცადეს მეფის სიჭაბუკით ესარგებლათ და თავი დაეხსნათ საქართველოს ყმობისგან. პირველად განძის ათაბაგი აჯანყდა და ხარკის გადახდაზე უარი განაცხადა. ლაშა-გიორგიმ მაშინვე შეკრიბა ჯარი და ქალაქ განძას ალყა შემოარტყა. ქალაქის ალყა დიდხანს გაგრძელდა. აქ გამოჩნდა მისი ხასიათის თავისებურებანი, რაც გამოიხატებოდა მის დაუდგრომელობაში და ჭარბ ენთუზიაზმში. მან მხედართმთავრების შეუთანხმებლად 4000 რჩეული მეომრით დაიწყო ქალაქის გარშემოვლა, რაც არ გამოპარვიათ განძელებს. ისინი გამოვიდნენ ქალაქიდან და 10000 ჯარისკაცით თავს დაესხნენ მეფეს. ლაშა-გიორგი არ შეუშინდა მტერს და მამაცურად შეუტია მათ. განძელები უკუიქცნენ და ისევ ქალაქში ჩაიკეტნენ. მეფის ასეთმა საქციელმა აღაშფოთა სარდლები და ლაშა-გიორგი იძულებული გახდა, ბოდიში მოეხადა მათთვის. საბოოლოოდ ალყით შეწუხებულმა ათაბაგმა მოციქული გამოუგზავნა მეფეს, ზავი სთხოვა და ხარკიც კვლავ იკისრა. განძის ათაბაგის დამორჩილების შემდეგ ლაშამ გააგრძელა სხვა გამდგარი ყმადნაფიცების დამორჩილება. კერძოდ: „მოწუა და მოარბივა ხლათისა ქუეყანა, შემოიხუეწა ხლათელი და ძლევა-შემოსილმან მას ზედა მისცნა ზავისა სიმტკიცენი მათგან შეუცოდებელობასა შინა წყობისნი. და სხუა შემოიხუეწა კარნუ-ქალაქელი მოყურად და ერთგულად სახლისა მისისა.“ შემდგომ მეფემ „აიღო ოროტი და ყოველნი ციხენი და მიმდგომნი მისნი ვიდრე ნახჭევანამდე და განძას კართამდის, აიღო შანქორი.“ ასე დაიმორჩილა მან ხლათის, არზრუმისა და ნახჭევანის მფლობელები. როდესაც მეფემ ქვეყნის შიგნით თუ გარეთ სრული წესრიგი დაამყარა საქართველოში მოვიდა რომის პაპის [[ჰონორიუს III|ჰონორიუსის]] ელჩი, რომელმაც ლაშა-გიორგის პაპის ეპისტოლე გადასცა. იგი მეფეს სთხოვდა ჯვაროსნულ ლაშქრობებში მონაწილეობასა და ევროპელების დახმარებას. ლაშამ თანხმობა განაცხადა და ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მონაწილეობისთვის მზადება დაიწყო. [[1220]] წელი იდგა, როდესაც მოულოდნელად საქართველოს სამეფო საზრვრებს მანამდე ქართველთათვის სრულიად უცნობი მტერი მოადგა, ესენი მონღოლები იყვნენ. მონღოლები ირანსა და კავკასიაში ხორეზმშაჰ ჯალალედინის დევნამ მოიყვანა. ჩინგიზ ყაენმა მისი ორი სარდალი ჯებე და სუბუდაი გამოგზავნა კავკასიის დასაზვერად. [[1220]] წელს ისინი საქართველოს საზღვრებში შემოიჭრნენ და პირველი შეტაკება სწორედ მაშინ მოუხდათ საქართველოს ლაშქართან. ამ ბრძოლაში ქართული ლაშქარი დამარცხდა. ლაშა-გიორგი დაიჭრა, მაგრამ მონღოლებს ქვეყნის შიგნით შემოჭრა არ უცდიათ, რადგან კარგად დაინახეს, რომ საქართველო ფლობდა დიდ სამხედრო ძალას. საქართველოს სამეფო კარს ეს მარცხი შემთხვევით მოვლენად მიუჩნევია და სამწუხაროდ, შესაბამისი დასკვნები არც გაუკეთებია. ამის შემდეგ ლაშა-გიორგი [[1123]] წელს ბაგავანს გაემგზავრა თავისი დის რუსუდანის შირვანშაჰზე დასანიშნად, მაგრამ როდესაც უკან დაბრუნებას აპირედბა მოულოდნელად იქვე გარდაიცვალა. საფიქრალია, რომ ლაშა-გიორგი მონღოლებთან ბრძოლაში მიყენებული ჭრილობის გამო გარდაიცვალა. ძმის გარდაცვალების შემდეგ საქართველოს ახალი მეფე [[რუსუდანი]] გახდა.

== ჯალალედინის ლაშქრობები და მონღოლების ბატონობა ==
[[1125]] წელს საქართველოს საზღვარი გადმოლახა მონღოლების მიერ გამოძევებულმა [[ჯალალედინი|ჯალალედინმა]]. [[1226]] წლის 9 მარტს ჯალალედინმა ქალაქის მუსლიმ მცხოვრებთა ღალატის წყალობთ თბილისი აიღო და გაძარცვა. ჯალალედინით დასუსტებულ საქართველოს სამეფოს [[1235]] წელს მონღოლები შემოესივნენ. სამეფო კარის არათანმიმდევრულობამ და დაბნეულობამ თბილისის დაცემა გამოიწვია. 

[[1243]] წელს მონღოლებთან ზავი დაიდო, რომლის მიხედვითაც საქართველო ცნობდა ყაენის უზენაესობას, თუმცა დე ფაქტო დასავლეთ საქართველო დამოუკიდებლობას ინარჩუნებდა. მონღოლებისთვის, საქართველოს სამეფოს ხარკი უნდა ეხადა და დახმარებოდა ბრძოლებში. 

მონღოლთა წინააღმდეგ მოეწყო [[კოხტასთავის შეთქმულება]] [[1246]] წელს, [[ცოტნე დადიანი|ცოტნე დადიანის]] მეთაურობით, თუმცა შეთქმულება გასცეს და მისი მონაწილეები დააპატიმრეს. 

[[1254]]-[[1256]] წლებში მონღოლებმა მთელი იმპერია აღწერეს და მათ შორის საქართველოც, „გურჯისტანის ვილაიეთის“ სახელით და დააწესეს სხვადასხვა გადასახადები. 

[[1259]] წელს [[დავით VI ნარინი|დავით ნარინი]] აუჯანყდა მონღოლებს, გარკვეულ სამხედრო წარმატებასაც მიაღწია თუმცა საბოლოოდ იძულებული გახდა დას. საქართველოში გადასულიყო, ამ დროიდან საქართველოს სამეფო ორ ნაწილად, დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილად გაიყო.<ref>http://www.ianusi.com/2018/04/blog-post_7.html</ref>

== გიორგი ბრწყინვალის მეფობა ==
[[ფაილი:Mid-14th c. Georgia map.svg|მინი|საქართველო გიორგი V-ის დროს]]
[[გიორგი V ბრწყინვალე|გიორგი V]] ფრთხილი და გონიერი პოლიტიკოსი იყო, ნდობით სარგებლობდა მონღოლთა ილხანის კარზე, რამაც საშუალება მისცა გამოესწორებინა საქართველოს საშინაო მდგომარეობა;

[[1329]] წელს მან შემოიერთა ლიხთიმერეთის სამეფო, ხოლო [[1334]] წელს ცენტრალური ხელისუფლების გავლენა განამტკიცა სამცხის საათაბაგოში. ამრიგად, აღდგა საქართველოს სახელმწიფოებრივი მთლიანობა.

[[1335]] წელს ილხან აბუ საიდის გარდაცვალების შემდეგ დაიწყო საილხანოს სწრაფი დაშლა. გიორგი V-მ ისარგებლა შექმნილი სიტუაციით, საქართველოდან გააძევა მონღოლთა რაზმები და ქვეყანას ფაქტობრივი დამოუკიდებლობა დაუბრუნა.<ref>http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98_V</ref>

საქართველოს ერთიანობის აღდგენამ, მონღოლთა ბატონობისაგან გათავისუფლებამ და ქვეყანაში წესრიგის დამყარებამ ხელი შეუწყო ქვეყნის ეკონომიკის გამოცოცხლებას. საქართველოს ქალაქებში მნიშვნელოვნად განვითარდა ვაჭრობა და ხელოსნური წარმოება; სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები აღდგა არა მარტო ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთის ქალაქებთან, არამედ [[ევროპა|ევროპის]], კერძოდ კი ჩრდილოეთ [[იტალია|იტალიის]] ქალაქ-სახელმწიფოებთანაც. აქტიური სავაჭრო ურთიერთობების დამადასტურებლად უნდა ჩაითვალოს ის ფაქტიც, რომ [[თბილისი|თბილისის]] გარდა, [[ზარაფხანა|ზარაფხანები]] [[ქუთაისი|ქუთაისში]], [[დმანისი|დმანისში]], ყარაღაჯსა და [[ანისი|ანისშიც]] არსებობდა. აღმოსავლეთ საქართველოსა და საქართველოს გავლენის ქვეშ მყოფ [[ჩრდილოეთი კავკასია|ჩრდილოეთ კავკასიაში]], საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგაც, უმთავრესად, იჭრებოდა მონღოლური ან უფრო ზუსტად, ქართულ-ჰულაგუიდური მონეტები, რომელთა მიზანსაც აღმოსავლეთის ქალაქებთან სავაჭრო კავშირების აღდგენა და განმტკიცება წარმოადგენდა.<ref>''ჯავახიშვილი ივ., ქართველი ერის ისტორია ხუთ ტომად, ტ. III, თბ., 2012, გვ.84''</ref>

== თემურლენგის ლაშქრობები ==
[[ფაილი:Timur orders campaign against Georgia.jpg|მინი|„თემური ბრძანებს საქართველოს წინააღმდეგ ლაშქრობას“. „ზაფარნამეს“ ილუსტრაცია, 1595-1600]]
[[თემურლენგი|თემურლენგის]] დაპყრობლურ გეგმებში საქართველოს, როგორც ამიერკავკასიის უმნიშვნელოვანეს სახელმწიფოს, რომელიც იმავდროულად აკონტროლებდა კავკასიონის მთის გადასასვლელებს, დიდი ადგილი ეკავა. თემურმა შვიდჯერ ილაშქრა საქართველოში და ქვეყანას უდიდესი ზიანი მიაყენა. პირველად იგი [[1386]] წელს შემოიჭრა საქართველოში, [[21 ნოემბერი|21 ნოემბერს]] იერიშით აიღო [[თბილისი]] და დაატყვევა მეფე [[ბაგრატ V დიდი|ბაგრატ V]]. ბაგრატმა მალე მოახერხა ტყვეობიდან გათავისუფლება და კვლავ სათავეში ჩაუდგა ქართველთა წინააღმდეგობას, რასაც მოჰყვა თემურის ახალი შემოსევა [[1387]] წლის გაზაფხულზე. [[1394]] წელს თემური კვლავ წამოვიდა საქართველოზე, ოთხი სარდალი სამცხის ასაოხრებლად გაგზავნა, თვითონ კი დარიალის ხელში ჩასაგდებად არაგვის ხეობაში შეიჭრა, მაგრამ ქართველთა წინააღმდეგობის გამო ამ მიზანს ვერ მიაღწია. [[1399]] წელს ინდოეთის ლაშქრობიდან დაბრუნებულმა თემურმა, მეფე [[გიორგი VII (საქართველოს მეფე)|გიორგი VII]]-ზე შურისძიების მიზნით, რომელმაც წინა წელს ნახჭევანთან მისი რაზმები გაწყვიტა, სასტიკად დაარბია ჰერეთ-კახეთი. კიდევ უფრო მასშტაბური იყო თემურის მეხუთე შემოსევა [[1400]] წელს, როდესაც მან დაამარცხა ქართული ლაშქარი, ბრძოლით აიღო თბილისი და სასტიკად მოაოხრა მთელი ტერიტორია ტაომდე. ამ ლაშქრობის შედეგად საქართველოდან 60 ათ. ტყვე წაიყვანეს. [[1402]] წელს თემურლენგის ჯარებმა იერიშით აიღეს და დაანგრიეს თორთუმის ციხე ტაოში. თემურის ბოლო, მეშვიდე, შემოსევა საქართველოში [[1403]] წელს შედგა, როდესაც მან რბევა-თარეშით გადაიარა ქართლი და შეიჭრა იმერეთში, სადაც 700-მდე დასახლებული პუნქტი გაანადგურა. ქართველები მას ყველგან მედგარ წინააღმდეგობას უწევდნენ, მსხვერპლი ორივე მხარეს დიდი იყო, ომს ბოლო არ უჩანდა. თემური დარწმუნდა, რომ საქართველოს იგი ვერ დაიპყრობდა. ქართველებიც სისხლისაგან იყვნენ დაცლილი. ამიტომ მოწინააღმდეგეებს შორის დაიდო ზავი, რომლის პირობითაც [[გიორგი VII (საქართველოს მეფე)|გიორგი VII]]-მ ფორმალურად აღიარა თემურლენგის უზენაესობა. 

== სამეფოს დაშლა ==
[[ფაილი:Caucasus 1490 map de alt ka.png|მინი|კავკასიის რეგიონის რუკა 1490 წლისთვის.]]
[[გიორგი VIII]]-ის დროს საქართველოს დაშლის პროცესმა შეუქცევადი სახე მიიღო. ცალკე გამოყოფას ყველაზე მეტად კვლავ სამცხე ცდილობდა. სამცხის დამოუკიდებელი ათაბაგობისთვის ერთმანეთს ივანე II-ის ძენი, [[აღბუღა II]] და [[ყვარყვარე II]] ებრძოდნენ. [[1447]] წელს ყვარყვარემ დაამარცხა აღბუღა, რომელმაც დახმარებისთვის მეფეს მიმართა. გიორგიმ ათაბაგად აღბუღა დაადგინა, მაგრამ [[1451]] წელს აღბუღა გარდაიცვალა და მეფემ ათაბაგობა ყვარყვარეს უბოძა. ყვარყვარემ დაიწყო მღვდელმთარების დანიშვნა სამცხის საეპისკოპოსო კათედრებზე მცხეთის კათოლიკოსის დაუკითხავად. საქართველოს მეფე უკვე ვეღარ აკონტროლებდა ცალკეულ მთავრებს, რომლებიც მეფისგან დამოუკიდებლად მოქმედებდნენ. [[1459]] საქართველოში ჩავიდა [[რომის პაპი|რომის პაპის]] ელჩი [[ლუდოვიკო ბოლონიელი]]. მან გიორგი მეფეს გააცნო რომის პაპის გეგმა ოსმალეთის იმპერიაზე ერთობლივი გალაშქრებისა. მეფემ თანხმობა განაცხადა ამ კოალიციაში მონაწილეობას და ლუდოვიკოს წასვლისას თან გააყოლა ელჩობა. ევროპაში ცალკე გაემგზავრა მეფე გიორგი VIII-ს ელჩი და ცალკე სამცხის ათაბაგ ყვარყვარესი. ლაშქრობაში მონაწილეთა სიაში ცალკე ითვლებოდნენ საქართველოს მეფე, აფხაზეთის მთავარი, [[გურიის სამთავრო|გურიის მთავარი]], სამცხის ათაბაგი, იმერეთის მეფე. დასავლელ და აღმოსავლელ ქრისტიანთა ერთობლივი ბრძოლის იდეა ჩაიშალა.
[[ფაილი:Coat of arms of the Kingdom of Georgia.svg|მინი|228x228პქ|საქართველოს სამეფოს გერბი [[კონრარდ გრუნენბერგი|კონრარდ გრუნენბერგის]] მიხედვით, [[1480]] წ.]]
[[1462]] წელს წითელბატკნიანთა ბელადმა უზუნ-ჰასანმა [[უზუნ-ჰასანის ლაშქრობები საქართველოში|ხუთჯერ ილაშქრა საქართველოში]] და დიდი ზიანი მიაყენა ქვეყანას. უზუნ-ჰასანი საქართველოზე სალაშქროდ სამცხის ათაბაგმა მოიწვია. ერთი წლის შემდეგ გიორგი მეფეს აუჯანყდა სამოქალაქოს ერისთავი [[ბაგრატ VI (იმერეთის მეფე)|ბაგრატი]]. მან [[ჩიხორის ბრძოლა|ჩიხორის ბრძოლაში]] დაამარცხა გიორგი მეფე, რომლის მდგომარეობა სულ უფრო მძიმბდებოდა. [[1465]] გიორგიმ გადაწყვიტა სამცხე დაემორჩილებინა. სამცხეში ლაშქრობის დროს [[ფარავანი|ფარავნის ტბასთან]] დაბანაკებული გიორგი მეფე ყვარყვარემ დაატყვევა. ბაგრატმა თავი ქართლისა და იმერეთის მეფედ გამოაცხადა. ამასობაში [[კახეთი|კახეთის]] ფეოდალებმა მეფედ გამოაცხადეს ადგილობრივი ერისთავი დავითი. ბაგრატმა სცადა კახეთის დამორჩილება, მაგრამ დამარცხდა. ბაგრატი ცდილობდა სამცხის დამორჩილებასაც. მასთან დასაპირისპირებლად ყვარყვარემ გაათავისუფლა გიორგი VIII და მას ჯარიც გააყოლა, მაგრამ გიორგიმ ტახტი ვერ დაიბუნა და ჯარით კახეთში გადავიდა, სადაც შეებრძოლა გამეფებულ დავითს და დაამარცხა ის. ერთიანი საქართველოს ბოლო მეფე გიორგი VIII გახდა [[კახეთის სამეფო|კახეთის მეფე]] გიორგი I.

[[1466]] წელს საქართველოს სამეფო დაიშალა, კახეთში მეფობდა გიორგი I, ქართლ-იმერეთში ბაგრატ VI, სამცხეს განაგებდა ყვარყვარე II, ხოლო [[საბედიანო|საბედიანოს]] სამთავრო არ აღიარებდა ქართლ-იმერეთის მეფის მორჩილებას. [[1490]] წელს ოფიციალურად გაფორმდა ქვეყნის დაშლა [[ქართლის სამეფო|ქართლის]], [[კახეთის სამეფო|კახეთის]], [[იმერეთის სამეფო|იმერეთის]] სამეფოებად და [[სამცხე-საათაბაგო|სამცხე საათაბაგოდ]].<ref>http://www.ianusi.com/2018/04/blog-post_25.html</ref>

== იხილეთ აგრეთვე ==

* [[საქართველოს ოქროს ხანა]]
* [[საქართველოს მმართველთა სია]]

== მემკვიდრეობა  ==

==== მხატვრული მემკვიდრეობა ====
<gallery>
ფაილი:Georgia Khakhuli triptych.jpg|[[ხახულის ხატი]]
ფაილი:Khakhuli icon. Big cross.jpg|ხახულის კარედის ფრაგმენტი
ფაილი:Golden Theotokos from Khobi, Georgia 12th century.jpg|ღვთისმშობლის ოქროს ხატი [[ხობის მონასტერი|ხობის მონასტერში]] (ძვრიფასი თვლების ნაწილი [[კომუნისტები|კომუნისტების]] პერიოდში დაიკარგა)
ფაილი:Jvari12cgeorgia.jpg|[[დავით IV აღმაშენებელი|დავით IV აღმაშენებელის]] ჯვარი
ფაილი:The XIIc. cross of Queen Tamara of Georgia - Gold, rubies, emerald and pearls.jpg|[[თამარ მეფე|თამარ მეფის]] ოქროს ჯვარი
ფაილი:Damiane1.jpg|[[უბისის მონასტერი|უბისის]] ფრესკა
ფაილი:Georgia Tondo StMamai 11th century.jpg|ქართული [[ტონდო]]
ფაილი:Mestia Museum. Crucifixion. 12th c..jpg|ჯვარცმის ხატი [[მესტია|მესტიიდან]]
ფაილი:Gelati 1661.jpg|[[გელათის მონასტერი]]
ფაილი:Kvatakhevi monastery.jpg|[[ქვათახევი]]
ფაილი:Georgian Betania.jpg|[[ბეთანიის მონასტერი]]
ფაილი:Vardezia city cave, Georgia.jpg|[[ვარძია]]
ფაილი:Ангел. Фрагмент фрески храма Кинцвиси. Конец 12 - начало 13 вв.jpg|[[ყინწვისის მონასტერი|ყინწვისის]] ანგელოზი
ფაილი:The Last Supper fresco - Ubisa Monastery.png|უბისის „საიდუმლო სერობა“
ფაილი:Damiane. The Annunciation.jpg|უბისა, „ხარება“
ფაილი:Khobi monastery. Southern wall.jpg|ხობის მონასტრის კედლები
ფაილი:Katskhi Pillar.jpg|[[კაცხის სვეტი]]
ფაილი:Atskuri icon.jpg|[[აწყურის ღვთისმშობლის ხატი]]
</gallery>

== ლიტერატურა ==

* საქართველოს მეფეები, მარიამ ლორთქიფანიძე, როინ მეტრეველი, თბ., 2007, გვ. 131-149
* {{წიგნი|ავტორი=[[ზაზა აბაშიძე|აბაშიძე ზ.]], ბახტაძე მ, [[ოთარ ჯანელიძე|ჯანელიძე ო.]]|სათაური=„საქართველო და ქართველები“|ადგილი=თბილისი|წელი=2013|ISBN=978-9941-0-5498-3|გვერდები=245-265}}
* საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 3, თბ., 1979, გვ. 316-338

==რესურსები ინტერნეტში==
* [https://books.google.kz/books?id=2KPdSQU-Bx4C Antony Eastmond „Royal Imagery in Medieval Georgia“]. Penn State Press, 2010 M11 1.
* [http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A8%E1%83%98 თემურლენგის ლაშქრობები საქართველოში] — ბიბლიოვიკი

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{საქართველოს სამეფოს საერისთავოები}}
{{ისტორიული ქართული სახელმწიფოები}}

[[კატეგორია:საქართველოს სამეფო| ]]