იხილეთ წყარო გვერდისთვის საღვთო რომის იმპერია

{{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა
|სახელი = საღვთო რომის იმპერია
|მშობლიური სახელი = {{lang-la|Sacrum Imperium Romanum}}<br />{{lang-de|Heiliges Römisches Reich}}
|სტატუსი = იმპერია
|ჰიმნი = ოფიციალური არ აქვს<br />'''[[ავსტრო-უნგრეთის ჰიმნი|Gott erhalte Franz den Kaiser]]''' <small>(1797 — 1806)</small><br /><small>{{lang-ka|ღმერთო, დაიფარე იმპერატორი ფრანცი}}</small>
|დროშა = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
|დროშის აღწერა = დროშა <small>(1400 — 1806)</small>
|გერბი = Coat of Arms of the Holy Roman Emperor (c.1433-c.1450).svg
|გერბის აღწერა = გერბი
|რუკა = HRR.gif
|აღწერა = საღვთო რომის იმპერიის ტერიტორია [[962]] წლიდან [[1806]] წლამდე
|p1 =
|flag_p1 =
|p2 =
|flag_p2 =
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|შექმნილია = 962
|ლიკვიდერებულია = 1806
|s1 =
|flag_s1 = 
|s2 = 
|flag_s2 = 
|s3 = 
|flag_s3 = 
|s4 = 
|flag_s4 = 
|s5 = 
|flag_s5 = 
|s6 = 
|flag_s6 = 
|s7 = 
|flag_s7 = 
|s8 = 
|flag_s8 = 
|s9 = 
|flag_s9 = 
|s10 = 
|flag_s10 = 
|s11 = 
|flag_s11 = 
|s12 = 
|flag_s12 = 
|s13 = 
|flag_s13 = 
|s14 = 
|flag_s14 = 
|s15 = 
|flag_s15 = 
|დევიზი =
|დედაქალაქი ='''[[რომი]]''' (ფორმალურად)<br /><small>'''[[ვენა]]'''<br />([[საღვთო რომის იმპერატორების სია|იმპერატორის]] რეზიდენცია [[1483]] — [[1806]] წწ.)<br />'''[[რეგენსბურგი]]'''<br />([[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] სხდომების ადგილი [[1663]] — [[1806]] წწ.)<br />'''[[პრაღა]]'''<br />(1346 — 1437; 1583 — 1611)</small>
|ქალაქები =
|ენა = [[ლათინური ენა|ლათინური]], [[გერმანული ენა|გერმანული]], [[იტალიური ენა|იტალიური]], [[ჩეხური ენა|ჩეხური]], [[უნგრული ენა|უნგრული]], [[პოლონური ენა|პოლონური]]
|რელიგია = [[კათოლიციზმი]] (იმპერატორები)<br />[[ლუთერანობა]], [[კალვინიზმი]] (ზოგიერთი სამთავრო)
|ვალუტა = [[დუკატი|გერმანული დუკატი]]
|დამატებითი პარამეტრი = [[პარლამენტი]]
|პარამეტრის შიგთავსი = [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგი]]
|ფართობი =
|მოსახლეობა = 17 000 000 ადამიანი (1550-იანები)
|მართველობის ფორმა = [[არჩევითი მონარქია]]
|დინასტია = [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|14 დინასტია, 3 ცალკეული წარმომადგენელი]]
|მმართველის ტიტული = [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორების სია|იმპერატორი]]
|მმართველი1 = [[ოტო I დიდი]] <small>''(პირველი)''</small>
|მმართველი1 წელი = 962 — 973
|მმართველის ტიტული2 = <!--გამოიყენება მმართველის ტიტულის შეცვლის შემთხვევაში-->
|მმართველი2 = [[ფრანც II]] <small>''(უკანასკნელი)''</small>
|მმართველი2 წელი = 1792 — 1806
|მმართველის ტიტული3 = 
|მმართველი3 = 
|მმართველი3 წელი = 
|მმართველის ტიტული4 = 
|მმართველი4 = 
|მმართველი4 წელი = 
|მმართველის ტიტული5 = 
|მმართველი5 = 
|მმართველი5 წელი = 
|მმართველის ტიტული6 =  
|მმართველი6 = 
|მმართველი6 წელი = 
|დამატებითი პარამეტრი1 =
|პარამეტრის შიგთავსი1 =
|ეტაპი1 = [[ოტო I დიდი|ოტო I]] გამოცხადდა რომის იმპერატორად
|თარიღი1 = [[2 თებერვალი]]
|წელი1 = [[962]]
|ეტაპი2 = [[აუგსბურგის რელიგიური ზავი]]
|თარიღი2 = [[25 სექტემბერი]]
|წელი2 = [[1555]]
|ეტაპი3 = [[ვესტფალიის ზავი]]
|თარიღი3 = [[24 ოქტომბერი]]
|წელი3 = [[1648]]
|ეტაპი4 = [[ფრანც II]]-ის მოკვეთა
|თარიღი4 = [[6 აგვისტო]]
|წელი4 = [[1806]]
|ეტაპი5 =
|თარიღი5 =
|წელი5 =
|ეტაპი6 =
|თარიღი6 =
|წელი6 =
|დამატებითი პარამეტრი2 =
|პარამეტრის შიგთავსი2 =
|დამატებითი პარამეტრი3 = '''წინამორბედები:'''
[[ფაილი:Flag of None.svg|20პქ]] [[გერმანიის სამეფო]]<br />
[[ფაილი:Flag of None.svg|20პქ]] [[იტალია (შუა საუკუნეების სამეფო)|იტალიის სამეფო]]<br />
[[ფაილი:Flag of None.svg|20პქ]] [[ბურგუნდიის სამეფო]]
|პარამეტრის შიგთავსი3 = '''მემკვიდრეები:'''
<div align=right>
[[ავსტრიის იმპერია]] [[ფაილი:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|20პქ]]<br />
[[პრუსიის სამეფო]] [[ფაილი:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|20პქ]]<br />
[[რაინის კავშირი]]<br />
[[საქსონიის სამეფო]] [[ფაილი:State flag of Saxony before 1815.svg|20პქ]]<br />
[[ოლდენბურგის საჰერცოგო]] [[ფაილი:Flag of Oldenburg (Scandinavian Cross).svg|20პქ]]<br />
[[ჰოლშტაინის საჰერცოგო]] [[ფაილი:Merchant Ensign of Holstein-Gottorp (Lions dexter).svg|20პქ]]<br />
[[ჰამბურგი]] [[ფაილი:Flag of Hamburg.svg|20პქ]]<br />
[[როისის სამთავრო]] [[ფაილი:Flagge Fürstentum Reuß ältere Linie.svg|20პქ]]<br />
[[მეკლენბურგ-შვერინი|მეკლენბურგ-შვერინის<br />საჰერცოგო]] [[ფაილი:Flagge Großherzogtümer Mecklenburg.svg|20პქ]]<br />
[[შვედეთის პომერანია]] [[ფაილი:Naval Ensign of Sweden.svg|20პქ]]<br />
[[ვალდიეკის სამთავრო]] [[ფაილი:Flag of Waldeck before 1830.svg|20პქ]]<br />
[[საქსენ-ვაიმარის საჰერცოგო]] [[ფაილი:State flag of Saxony before 1815.svg|20პქ]]<br />
[[საქსენ-გოთა-ალტენბურგის საჰერცოგო]] [[ფაილი:VlagSGA.svg|20პქ]]<br />
[[ანჰალტ-დესაუს საჰერცოგო]] [[ფაილი:Flag of Anhalt Duchies.png|20პქ]]<br />
[[ანჰალტ-კეთენის საჰერცოგო]] [[ფაილი:Flag of Anhalt Duchies.png|20პქ]]<br />
</div>
|წინა =
|წინამორბედი1 =
|წინამორბედი2 =
|წინამორბედი3 =
|წინამორბედი4 =
|წინამორბედი5 =
|წინამორბედი6 =
|წინამორბედი7 =
|შემდეგი =
|მემკვიდრე1 =
|მემკვიდრე2 =
|მემკვიდრე3 =
|მემკვიდრე4 =
|მემკვიდრე5 =
|მემკვიდრე6 =
|მემკვიდრე7 =
|სქოლიო =
}}
'''საღვთო რომის იმპერია''' ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich}}), [[1512]] წლიდან '''გერმანელი ერის საღვთო რომის იმპერია''' ({{lang-la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae}} ან {{lang-la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Teutonicae}}; {{lang-de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}) — სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი, რომელიც არსებობდა [[962]] წლიდან [[1806]] წლამდე და აერთიანებდა [[ევროპა|ევროპის]] ბევრ ტერიტორიას. უმაღლესი აყვავების პერიოდში იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა: [[გერმანია]], რომელიც წარმოადგენდა იმპერიის ბირთვს, ჩრდილოეთი და ცენტრალური [[იტალია]], [[ნიდერლანდები]], [[ჩეხეთი]], ასევე [[საფრანგეთი]]ს [[ბურგუნდიის სამეფო|ზოგიერთი რეგიონი]]. [[1134]] წლიდან ფორმალურად შედგებოდა სამი [[სამეფო]]საგან: [[გერმანიის სამეფო|გერმანიის]], [[იტალიის შუა საუკუნეების სამეფო|იტალიისა]] და [[ბურგუნდიის სამეფო|ბურგუნდიის]] სამეფოებისგან. [[1135]] წლიდან იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა [[ჩეხეთის სამეფო]], რომლის ოფიციალური სტატუსიც იმპერიის შემადგენლობაში საბოლოოდ დარეგულირდა [[1212]] წელს [[სიცილიის ოქროს ბულა|სიცილიის ოქროს ბულით]].

იმპერია დაარსდა [[962]] წელს [[აღმოსავლეთ ფრანკთა სამეფო|აღმოსავლეთ ფრანკების მეფის]], [[ოტო I დიდი]]ს მიერ და განიხილებოდა, როგორც [[ანტიკური ხანა|ანტიკური]] [[რომის იმპერია|რომის იმპერიისა]] და [[კარლოს დიდი]]ს [[ფრანკთა იმპერია|ფრანკთა იმპერიის]] პირდაპირი გაგრძელება. ერთიან სახელმწიფოდ გადაქცევის პროცესები იმპერიაში მისი არსებობის მთელი ისტორიის მანძილზე არ დამთავრებულა, ამიტომ იგი რჩებოდა დეცენტრალიზებულ წარმონაქმნად, რომელსაც ჰქონდა რთული [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური]] იერარქიული სტრუქტურა და რომელიც აერთიანებდა რამდენიმე ასეულ ტერიტორიულ-სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნს. იმპერიის სათავეში იდგა [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორი]]. საიმპერატორო ტიტული არ იყო მემკვიდრეობითი. იგი ენიჭებოდა [[კურფიურსტები]]ს კოლეგიის არჩევნების შედეგების მიხედვით. იმპერატორის ძალაუფლება არასდროს არ ყოფილა აბსოლუტური და ყოველთვის იზღუდებოდა გერმანიის უმაღლესი არისტოკრატიის, ხოლო [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] მიწურულიდან — [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] მიერ, რომელიც იცავდა იმპერიის მთავარი [[საიმპერიო წოდებები|წარჩინებული წოდებების]] ინტერესებს.

თავისი არსებობის ადრეულ პერიოდში იმპერიას ჰქონდა ფეოდალურ-[[თეოკრატია|თეოკრატიული]] სახელმწიფოს ხასიათი, ხოლო იმპერატორები [[ქრისტიანობა|ქრისტიანულ სამყაროში]] უმაღლეს ძალაუფლებაზე პრეტენდირებდნენ. [[რომის პაპი|პაპის ტახტის]] გაძლიერებამ, [[იტალია|იტალიის]] დაპყრობისათვის მრავალსაუკუნოვანმა ბრძოლამ და ამავდროულად გერმანიის ტერიტორიული მთავრების ძალაუფლების გაზრდამ მნიშვნელოვნად დაასუსტა იმპერიის ცენტრალური ძალაუფლება. [[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]] ბატონობდა დეზინტეგრაციის ტენდენციები, რომლებიც საღვთო რომის იმპერიას ნახევრადდამოუკიდებელი წარმონაქმნების კონგლომერატად გადაქცევაში ემუქრებოდა. თუმცა [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] მიწურულსა და [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში განხორციელებულმა „[[საიმპერიო რეფორმა]]მ“ განამტკიცა ქვეყნის ერთიანობა და შექმნა ახალი ბალანსი იმპერატორისა და წარჩინებული წოდებების ძალაუფლებებს შორის, რამაც იმპერიას საშუალება მისცა, შედარებით წარმატებით გაეწია კონკურენცია დასავლეთ ევროპის ეროვნული სახელმწიფოებისთვის. [[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციის]] კრიზისისა და [[ოცდაათწლიანი ომი]]ს გადალახვა მოხერხდა იმპერატორის შემდგომი ძალაუფლების შეზღუდვისა და წარჩინებული წოდებების საყოველთაო რაიხსტაგის იმპერიის კონსტრუქციის მთავარ ელემენტად გადაქცევის ხარჯზე. ადრეული ახალი ისტორიის დროინდელი იმპერია უზრუნველყოფდა ერთიანი სახელმწიფოს ფარგლებში რამდენიმე [[რელიგია|რელიგიის]] თანაარსებობასა და მისი სუბიექტების დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას, ასევე პრივილეგირებული წოდებების ტრადიციული წესებისა და პრივილეგიების დაცვას. თუმცა იმპერიამ დაკარგა ექსპანსიის, ცენტრალური ხელისუფლების გაძლიერებისა და დაპყრობითი ომების წარმოების შესაძლებლობა. შიდა კონსოლიდაციისა და საკუთარი სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბების დროს მსხვილი გერმანული სამთავროების განვითარება ეწინააღმდეგებოდა იმპერიის გაყინულ სტრუქტურას, რამაც [[XVIII საუკუნე]]ში გამოიწვია ცენტრალური ინსტიტუტების პარალიზება და საიმპერიო სისტემის დაშლა. საღვთო რომის იმპერიამ იარსება [[1806]] წლამდე და განადგურდა [[ნაპოლეონის ომები]]ს მსვლელობისას, როდესაც შეიქმნა [[რაინის კავშირი]], ხოლო იმპერიის უკანასკნელი იმპერატორი [[ფრანც II]] ტახტიდან გადადგა.

== სახელმწიფოს ხასიათი ==
[[ფაილი:Flag of the Holy Roman Empire (1200-1350).svg|მინი|200პქ|მარჯვნივ|საღვთო რომის იმპერიის დროშა [[XIII საუკუნე|XIII]]—[[XIV საუკუნე]]ებში]]
[[ფაილი:Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg|მინი|200პქ|მარჯვნივ|საღვთო რომის იმპერიის დროშა [[XV საუკუნე|XV]]—[[XVIII საუკუნე]]ებში]]
[[ფაილი:Wappen röm.kaiser.JPG|მინი|200პქ|მარჯვნივ|საღვთო რომის იმპერიის [[ჰაბსბურგები]]ს დინასტიის წარმომადგენელი იმპერატორის გერბი, [[1605]] წელი.]]
საღვთო რომის იმპერია თავისი არსებობის მთელი რვაას ორმოცდაათი წლის განმავლობაში რჩებოდა [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური ტიპის]] იერარქიულ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნად. მას არასდროს მიუღია ეროვნული სახელმწიფოს სახე, როგორც [[ინგლისი|ინგლისსა]] და [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], ასევე არ მიუღწევია მართვის სისტემის ცენტრალიზაციის მაღალი საფეხურისთვის. იმპერია თანამედროვე გაგებით არ იყო არც [[ფედერაცია]], არც [[კონფედერაცია]]. იგი მოიცავდა ამ სახელმწიფო მოწყობის ფორმების ელემენტებს. იმპერიის სუბიექტური შემადგენლობა გამოირჩეოდა უკიდურესი მრავალფეროვნებით: ნახევრადდამოუკიდებელი ვრცელი [[კურფიურსტები|საკურფიურსტოები]] და საჰერცოგოები, სამთავროები და საგრაფოები, თავისუფალი ქალაქები, პატარა სააბატოები და საიმპერიო რაინდების სამფლობელოები — ყველა მათგანი იმპერიის სრულუფლებიანი სუბიექტი იყო, რომელიც ქმედუნარიანობის სხვადასხვა დონეს ფლობდა. იმპერატორის ძალაუფლება არასდროს იყო აბსოლუტური, იგი ქვეყნის უმაღლეს არისტოკრატიასთან ნაწილდებოდა. უფრო მეტიც, სხვა ევროპული სახელმწიფოებისგან განსხვავებით, იმპერიის მცხოვრებლები უშუალოდ კი არ ექვემდებარებოდნენ იმპერატორს, არამედ ჰყავდათ თავიანთი მმართველი — საერო ან სასულიერო მთავარი, საიმპერიო რაინდი ან ქალაქის მაგისტრატი, რამაც ქვეყანაში ძალაუფლების ორი დონე ჩამოაყალიბა: საიმპერიო და ტერიტორიული — რომლებსაც ხშირად ერთმანეთთან კონფლიქტი ჰქონდათ.

იმპერიის ყოველი სუბიექტი, განსაკუთრებით ისეთი ძლევამოსილი სახელმწიფოები, როგორებიცაა [[ავსტრია]], [[პრუსია]], [[ბავარია]], ფლობდა დამოუკიდებლობის ფართო დონეს საშინაო საქმეებში და გარკვეულ პრეროგატივებს საგარეო პოლიტიკაში, თუმცა [[სუვერენიტეტი]] ისევ იმპერიის ატრიბუტად რჩებოდა, ხოლო საიმპერიო დაწესებულებებსა და იმპერიის სამართლის ნორმებს სავალდებულო ძალა ჰქონდათ (ზოგჯერ, მართალია, მხოლოდ თეორიულად) იმპერიის შემადგენელი ყოველი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნისთვის. საღვთო რომის იმპერიისთვის დამახასიათებელი იყო მნიშვნელოვანი როლი ეკლესიისა, რომელიც ამ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნს სძენდა [[თეოკრატია|თეოკრატიის]] ელემენტებს, თუმცა ამავდროულად იმპერიის სტრუქტურამ [[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციის]] შემდეგ ევროპაში პირველად უზრუნველყო რამდენიმე კონფესიის ხანგრძლივი მშვიდობიანი თანაცხოვრება ერთიანი სახელმწიფოს ქვეშ. საღვთო რომის იმპერიის განვითარება მიმდინარეობდა დეზინტეგრაციისა და ინტეგრაციის ტენდენციების გამუდმებული ბრძოლების პირობებში. პირველს უმეტესწილად გამოხატავდნენ მსხვილი ტერიტორიული სამეფოები, რომლებიც დროდადრო სუვერენული სახელმწიფოების ნიშნებს იძენდნენ და რომლებიც იმპერატორის ძალაუფლებისგან განთავისუფლება სურდათ, ხოლო მთავარ მაკონსოლიდირებელ ფაქტორებად გამოდიოდნენ საიმპერატორო ტახტი, საიმპერიო დაწესებულებები და ინსტიტუტები ([[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგი]], [[საიმპერიო სასამართლო]], [[1495]] წლის [[სამშვიდობო შეთანხმება|„მიწის ზავის“]] სისტემა), [[კათოლიციზმი|კათოლიკური ეკლესია]], [[გერმანელები|გერმანული]] ეროვნული თვითცნობიერება, იმპერიის სახელმწიფო სტრუქტურის წარჩინებული წოდებების წყობის პრინციპი, ასევე '''იმპერიული პატრიოტიზმი''' ({{lang-de|Reichspatriotismus}}) — საზოგადოების ცნობიერებაში დამკვიდრებული ერთგულება იმპერიისა და იმპერატორისადმი (როგორც იმპერიის მმართველის, და არა კონკრეტული დინასტიის წარმომადგენლისადმი).

== სახელწოდება ==
საღვთო რომის იმპერია წარმოიქმნა [[962]] წელს და პრეტენდირებდა [[ანტიკური ხანა|ანტიკური]] [[რომის იმპერია|რომის იმპერიისა]] და [[კარლოს დიდი]]ს [[ფრანკთა იმპერია|ფრანკთა იმპერიის]] მემკვიდრეობაზე. ამგვარად იგი ცდილობდა გამხდარიყო უნივერსალური სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი, რომელიც გააერთიანებდა ევროპის მთელ ქრისტიანულ სამყაროს. [[ოტო I დიდი]], საღვთო რომის იმპერიის პირველი მონარქი, იყენებდა ტიტულს '''imperator Romanorum et Francorum''' ({{lang-la|რომაელებისა და ფრანკების იმპერატორი}}{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=65}}<ref group="კ">თუმცა უფრო ხშირად [[ოტო I დიდი|ოტო I]] და მისი უახლოესი მემკვიდრეები იყენებდნენ ტიტულს '''imperator augustus'''.</ref>). მიუხედავად იმისა, რომ იმპერიის ბირთვი ყოველთვის [[გერმანია]] იყო, მის სიმბოლურ ცენტრს [[რომი]] წარმოადგენდა: ამ ქალაქში [[XVI საუკუნე]]მდე ტარდებოდა იმპერატორების [[კორონაცია]] და სწორედ რომიდან, შუა საუკუნეების წარმოდგენების მიხედვით, მომდინარეობდა მათი ღვთიური ძალაუფლება. ტიტული „რომის იმპერატორი“ ({{lang-la|imperator augustus Romanorum}}) გამოიყენებოდა ჯერ კიდევ [[ოტო II]]-ის მიერ ([[973]]-[[983]]), ხოლო სიტყვათშეთანხმება „რომის იმპერია“ პირველად მოიხსენიეს [[1034]] წლის წყაროებში. ამავდროულად, ამ ტიტულის გამოყენება ძლიერ კამათს იწვევდა [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში]] (ბიზანტიაში), სადაც თვლიდნენ, რომ მხოლოდ მათ იმპერატორს ჰქონდა რომის იმპერატორად წოდების უფლება.

საღვთო რომის იმპერიის მონარქები პრეტენდირებდნენ მის ტერიტორიაზე უზენაეს საღმრთო ძალაუფლებასა და ევროპის ქრისტიანული ეკლესიის მფარველობაზე. თავდაპირველად ეს არ მოითხოვდა ტიტულატურაში ცალკეულ მოხსენიებას, თუმცა [[ბრძოლა ინვესტიტურისთვის|ინვესტიტურისთვის ბრძოლის]] დამთავრებისა და სულიერ სფეროში [[რომის პაპი]]ს უზენაესობის იდეის გავრცელების შემდეგ იმპერიის სახელწოდებაში დაამატეს სიტყვა „საღვთო“ ({{lang-la|Sacrum}}; პირველად, სავარაუდოდ, [[1157]] წელს), რითიც ხაზს უსვამდნენ ეკლესიასთან მიმართებაში იმპერატორების პრეტენზიებს.<ref group="კ">უზენაესი საერო და სასულიერო საწყისების იმპერატორის პიროვნებაში გაერთიანებას ჰქონდა [[ბიზანტია|ბიზანტიური]] ფესვები, თუმცა ძველი რომის მემკვიდრედ წოდებისთვის ბრძოლაში ბიზანტია ეწინააღმდეგებოდა საღვთო რომის იმპერიას და გერმანელ მონარქებში არ აღიარებდა რომის იმპერატორის ტიტულს.</ref> ეპითეტ „საღვთოს“ გამოყენება არა მმართველის, არამედ სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნის მიმართ, როგორც ჩანს, იყო ნოვაცია, რომელიც იმპერატორ [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა]]ს კანცელარიაში გაჩნდა<ref>Moraw, P. Heiliges Reich. // Lexikon des Mittelalters, Bd. 4.</ref> ([[1152]]—[[1190]]). თვითონ სახელწოდება „საღვთო რომის იმპერია“ მის ლათინურ ვერსიაში '''Sacrum Romanum Imperium''' პირველად გაჩნდა [[1254]] წელს, ხოლო მისი ეკვივალენტი [[გერმანული ენა|გერმანულ ენაში]] ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich}}) — კიდევ ერთი ასწლეულის შემდეგ, [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV-ის]] მმართველობის დროს ([[1346]]—[[1378]]).

იმპერატორის ტიტულში „გერმანულ ერზე“ მითითება გამოიყენებოდა [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] შუა წლებიდან, როდესაც არაგერმანული მიწების უდიდესი ნაწილი იმპერიამ დაკარგა და განიხილებოდა, როგორც ეროვნული გერმანული სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი. ამ ტიტულის გამოყენების პირველი მტკიცებულება მოცემულია იმპერატორ [[ფრიდრიხ III (სრი)|ფრიდრიხ III-ის]] [[1495]] წლის კანონში [[სამშვიდობო შეთანხმება|მიწის ზავის]] შესახებ. იმპერიამ სახელწოდების საბოლოო ფორმა მიიღო [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში: [[1512]] წელს [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-მა]] თავის მიმართვაში [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგისადმი]] ოფიციალურად პირველად გამოიყენა სახელწოდება „გერმანელი ერის საღვთო რომის იმპერია“ ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}).

[[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] შუა წლებში იმპერიამ დაკარგა ყოველგვარი გავლენა [[იტალია]]ში, იმპერატორმა — თავისი პრეროგატივები საეკლესიო სფეროში, ხოლო დეზინტეგრაციის ტენდენციებმა, ფაქტობრივად, გერმანია გადააქცია ნახევრადდამოუკიდებელი სამთავროების კონგლომერატად. ამან [[ვოლტერი|ვოლტერს]] საშუალება მისცა, განეცხადებინა, რომ საღვთო რომის იმპერია აღარ იყო „არც საღვთო, არც რომის, არც იმპერია“. თავის უკანასკნელ დოკუმენტებში ([[1803]] წლის „[[იმპერიის დეპუტაციის საბოლოო დადგენილება]]“ და [[1806]] წლის [[ფრანც II]]-ის „მანიფესტი იმპერიის დაშლის შესახებ“) სახელმწიფო მოიხსენიებოდა „გერმანიის იმპერიად“ ({{lang-de|Deutsches Reich}}).

იქიდან გამომდინარე, რომ თავისი არსებობის თითქმის მთელი პერიოდის განმავლობაში საღვთო რომის იმპერია დასავლეთ ევროპაში წარმოადგენდა ერთადერთ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნს, რომლის მონარქიც ატარებდა ტიტულს „[[იმპერატორი]]“, ის უფრო ხშირად ცნობილი იყო, უბრალოდ, როგორც [[იმპერია]]. [[რუსეთი]]ს [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] დოკუმენტებში გამოიყენება ასევე სახელწოდება „ცესარია“.<ref name="მაგერამოვი">{{cite web|url=http://artofwar.ru/m/maa/text_0140.shtml|title=ArtOfWar. ალექსანდრ არნოლდოვიჩ მაგერამოვი. თავი 1. დიდი იმპერიის სამხედრო ტყვეები ციმბირის სახაზო კაზაკური ჯარის სამსახურში|publisher=|accessdate=7 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCUuwhb?url=http://artofwar.ru/m/maa/text_0140.shtml|archivedate=2011-08-11}}</ref> [[XIX საუკუნე]]ში, [[გერმანიის იმპერია|გერმანიისა]] და [[ავსტრიის იმპერია|ავსტრიის იმპერიების]] წარმოქმნის შემდეგ, მათი წინამორბედის აღსანიშნავად გამოიყენებოდა სახელწოდება „ძველი იმპერია“. იქიდან გამომდინარე, რომ [[1933]]—[[1945]] წლების გერმანიაში [[ნაციზმი|ნაცისტური რეჟიმის]] აღსანიშნად არაოფიციალურად იყენებდნენ ტერმინს „[[მესამე რაიხი]]“, საღვთო რომის იმპერიის მიმართებაში ზოგჯერ იყენებენ აღნიშვნას „პირველი რაიხი“.

== ისტორია ==
{{გერმანიის ისტორია}}
=== იმპერიის წარმოქმნა ===
იდეა იმპერიისა ({{lang-la|imperium}}), ერთიანი სახელმწიფოსი, რომელიც მთელ [[ცივილიზაცია|ცივილიზებულ]] და [[ქრისტიანობა|ქრისტიანულ]] სამყაროს გააერთიანებდა, საფუძველს იღებდა [[ძველი რომი]]დან, ხელმეორედ დაიბადა [[კარლოს დიდი]]ს დროს და რჩებოდა [[კაროლინგების დინასტია|კაროლინგების]] [[ფრანკთა სახელმწიფო]]ს დაცემის შემდგომაც. საზოგადოებრივ ცნობიერებაში იმპერია განიხილებოდა, როგორც ღვთის სასუფევლის მიწიერი განსახიერება, სახელმწიფოს ორგანიზების საუკეთესო მოდელი, რომლის დროსაც მმართველი ხელს უწყობს ქრისტიანულ ქვეყნებში მშვიდობისა და სიწყნარის შენარჩუნებას, იცავს და ზრუნავს ეკლესიის აყვავებაზე, ასევე ორგანიზებას უწევს საგარეო საფრთხეებისგან თავდაცვას. იმპერიის ადრეულშუასაუკუნოვანი კონცეფცია ვარაუდობდა სახელმწიფოსა და ეკლესიის გაერთიანებას და მჭიდრო ურთიერთმოქმედებას იმპერატორსა და [[რომის პაპი|რომის პაპს]] შორის, რომლებიც ახორციელებდნენ უზენაეს საერო და სასულიერო ძალაუფლებას. მიუხედავად იმისა, რომ კარლოს დიდის იმპერიის დედაქალაქი იყო [[აახენი]], იმპერიის იდეა, უპირველეს ყოვლისა, დაკავშირებული იყო [[რომი|რომთან]], დასავლეთის ქრისტიანობის ცენტრსა და, „[[კონსტანტინეს ნაბოძვარი]]ს“ მიხედვით, მთელ ევროპაში პოლიტიკური ძალაუფლების წყაროსთან.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=15—35}}

კარლოს დიდის სახელმწიფოს [[ვერდენის ხელშეკრულება|დაშლის]] შემდეგ, [[IX საუკუნე|IX საუკუნის]] შუა წლებში იმპერატორის ტიტული შენარჩუნდა, თუმცა მისი მატარებლის რეალური ძალაუფლება შემოიფარგლებოდა მხოლოდ [[იტალია|იტალიით]], გარდა რამდენიმე მოკლევადიანი შემთხვევისა, როცა გაერთიანდა [[ფრანკები|ფრანკთა]] ყველა სამეფო. რომის უკანასკნელი იმპერატორი, [[ბერენგარ I]] გარდაიცვალა [[924]] წელს. მისი სიკვდილის შემდეგ იტალიაში ძალაუფლებას რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში ინაწილებდნენ ჩრდილოეთ იტალიისა და [[ბურგუნდიის სამეფო|ბურგუნდიის]] რიგი არისტოკრატიული გვარების წარმომადგენლები. თვითონ რომში პაპის ტახტი აღმოჩნდა ადგილობრივი [[პატრიციატი]]ს სრული კონტროლის ქვეშ. იმპერიის იდეის აღორძინების წყარო [[X საუკუნე]]ში გახდა [[გერმანიის სამეფო|გერმანია]].

[[ფაილი:Holy Roman Empire 1000 map-ka.svg|მინი|მარჯვნივ|350პქ|საღვთო რომის იმპერია [[X საუკუნე]]ში.]]
[[ჰაინრიხ I ფრინველმჭერი]]სა ([[919]]—[[936]]) და განსაკუთრებით [[ოტო I დიდი|ოტო I-ის]] მმართველობის დროს ([[936]]—[[973]]) გერმანიის სამეფო მნიშვნელოვნად განმტკიცდა. სახელმწიფოს შემადგენლობაში შევიდა მდიდარი [[ლოთარინგიის საჰერცოგო|ლოთარინგია]], [[კაროლინგების დინასტია|კაროლინგების]] ყოფილ საიმპერიო დედაქალაქთან — [[აახენი|აახენთან]] ერთად. გერმანიამ მოიგერია [[უნგრელები]]ს თავდასხმები ([[955]] წლის [[ბრძოლა მდინარე ლეხზე]]), დაიწყო აქტიური ექსპანსია [[ელბა (მდინარე)|ელბის შემოგარენისა]] და [[მეკლენბურგი]]ს [[სლავები|სლავური]] მიწების მიმართულებით. თანაც დაპყრობებს თან ახლდა ენერგიული მისიონერული მოღვაწეობა სლავურ ქვეყნებში, [[უნგრეთი|უნგრეთსა]] და [[დანია]]ში. ეკლესია გადაიქცა გერმანიის სამეფო ძალაუფლების მთავარ საყრდენად. ტომობრივი საჰერცოგოები, რომლებიც აღმოსავლეთფრანკული სამეფოს ტერიტორიული სტრუქტურის მთავარ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენდა, ოტო I-ის დროს დაექვემდებარა ცენტრალურ ხელისუფლებას. [[960-იანები|960-იანი წლების]] დასაწყისში კარლოს დიდის იმპერიის ყველა სახელმწიფო-მემკვიდრეს შორის ოტო გახდა ყველაზე ძლევამოსილი მმართველი და მიიღო ქრისტიანული ეკლესიის დამცველის რეპუტაცია.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=64—65}}

[[961]] წელს რომის პაპმა [[იოანე XII (პაპი)|იოანე XII-მ]] ოტოს სთხოვა, დაეცვა იგი იტალიის მეფის, [[ბერენგარ II (იტალია)|ბერენგარ II ივრეელისს]] წინააღმდეგ და იმპერატორის გვირგვინს შეჰპირდა მას. ოტომ დაუყოვნებლივ გადალახა [[ალპები]], დაამარცხა ბერენგარი და გამოცხადდა [[ლანგობარდები]]ს ([[იტალია|იტალიის]]) მეფედ, შემდეგ კი რომისკენ აიღო გეზი. [[962]] წლის [[2 თებერვალი|2 თებერვალს]] ოტო I-ს მირონი სცხეს და იმპერატორად [[კორონაცია|აკურთხეს]].{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=63}} ეს თარიღი ითვლება საღვთო რომის იმპერიის დაარსების თარიღად. თუმცა თვითონ ოტო დიდი, როგორც ჩანს, მიზნად სულაც არ ისახავდა ახალი იმპერიის დაარსებას და საკუთარ თავს განიხილავდა კარლოს დიდის მემკვიდრედ, რომელიც წარმოადგენდა რომის იმპერიის მემკვიდრეს და პრეტენდირებდა ქრისტიანული ეკლესიის მფარველის როლზე. ფაქტობრივად, იმპერიის გვირგვინის გერმანელი მონარქებისკენ გადასვლა ნიშნავდა [[აღმოსავლეთ ფრანკთა სამეფო]]ს ([[გერმანია]]) საბოლოო განცალკევებას [[დასავლეთ ფრანკთა სამეფო|დასავლეთფრანკულისაგან]] ([[საფრანგეთი]]) და გერმანულ და ჩრდილოიტალიურ ტერიტორიებზე ახალი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნის შექმნას.

=== იმპერია შუა საუკუნეებში ===

==== ოტონების მმართველობა და ბრძოლა ინვესტიტურისათვის ====
იმპერატორის ტიტული, რომელიც ოტო დიდმა მიიღო, მას ევროპის ყველა მონარქზე ერთი საფეხურით მაღლა აყენებდა და, ყოველ შემთხვევაში, ათანასწორებდა რომის პაპთან. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა ამ ტიტულის საკრალურ ხასიათს, რომელიც ოტო I-სა და მის მემკვიდრეებს საშუალებას აძლევდა, თავიანთ სამფლობელოებში სრულყოფილად ეკონტროლებინათ საეკლესიო ინსტიტუტები.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=64}} [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსების]] და [[აბატი|აბატების]] არჩევნები ხორციელდებოდა იმპერატორის მითითების მიხედვით და ჯერ კიდევ საეკლესიო იერარქიის [[მღვდლობა|ხელდასმამდე]] მას ერთგულებასა და ფეოდალურ ფიცს აძლევდნენ. ეკლესია შევიდა იმპერიის საერო სტრუქტურაში და გადაიქცა საიმპერატორო ძალაუფლებისა და ქვეყნის ერთობის ერთ-ერთ მთავარ საყრდენად. ეს ნათლად გამოჩნდა ჯერ კიდევ [[ოტო II წითური|ოტო II-ის]] მმართველობის პერიოდსა ([[973]]—[[983]]) და [[ოტო III]]-ის არასრულწლოვნობის დროს ([[983]]—[[1002]]), როდესაც გერმანიის უზენაესი საღმრთოების დახმარების წყალობით იმპერატორებმა შეძლეს საგვარეულო საჰერცოგოების მმართველების რამდენიმე მსხვილი აჯანყების ჩახშობა. თვითონ პაპის ტახტი ოტოების დროს აღმოჩნდა იმპერატორების დომინანტური გავლენის ქვეშ, რომლებიც უმეტესწილად ერთპიროვნულად წყვეტდნენ რომის პაპების დანიშვნისა და მოხსნის საკითხებს. ამ პერიოდში საერო და სასულიერო საქმეები არ იყო ერთმანეთისგან მკაფიოდ განცალკევებული და იმპერატორი, როგორც „დედამიწაზე ღვთის მოადგილე“, ორივე სფეროში ახორციელებდა ხელისუფლებას. ეკლესიის ინტეგრაციამ სახელმწიფო სტრუქტურაში თავის აპოგეას მიაღწია [[კონრად II (სრი)|კონრად II-ისა]] ([[1024]]—[[1039]]) და [[ჰაინრიხ III (სრი)|ჰაინრიხ III-ის]] ([[1039]]—[[1056]]) დროს, როდესაც ჩამოყალიბდა იმპერიის კლასიკური საეკლესიო სისტემა ({{lang-de|Reichskirchensystem}}).

[[ფაილი:Perikopenbuch Heinrich und Kunigunde.jpg|200პქ|მინი|მარცხნივ|იმპერატორი [[ჰაინრიხ II (სრი)|ჰაინრიხ II]] და მისი ცოლი კუნიგუნდა, [[იესო ქრისტე|ქრისტეს]] მიერ კორონირებულნი. ქვემოთ: [[გერმანია|გერმანიის]], [[გალია|გალიისა]] და [[რომი]]ს ალეგორიები.]]
ადრეულ პერიოდში იმპერიის სახელმწიფო ინსტიტუტები საკმაოდ სუსტად დიფერენცირებული იყო. იმპერატორი ერთდროულად იყო გერმანიის, იტალიის, ხოლო [[1032]] წელს [[ბურგუნდიის სამეფო|ბურგუნდიის უკანასკნელი მეფის]], [[რუდოლფ III (ბურგუნდიის მეფე)|რუდოლფ III-ის]] გარდაცვალების შემდეგ — [[ბურგუნდიის სამეფო|ბურგუნდიის]] მეფეც.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=138}} გერმანიაში მთავარ პოლიტიკურ ერთეულად ითვლებოდა საგვარეულო საჰერცოგოები: [[საქსონიის საჰერცოგო|საქსონია]], [[ბავარია]], [[ფრანკონია]] (არსებობდა ცოტა ხანს), [[შვაბია]], [[ლოთარინგიის საჰერცოგო|ლოთარინგია]] (ეს უკანასკნელი [[965]] წელს გაიყო [[ქვემო ლოთარინგია|ქვემო]] და [[ზემო ლოთარინგია|ზემო]] ლოთარინგიად) და, [[976]] წლის შემდეგ, [[კარინტიის საჰერცოგო|კარინტია]] (გამოეყო ბავარიას).{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=121}} აღმოსავლეთ საზღვრის გასწვრივ შეიქმნა [[მარკა (ადმინისტრაციული ერთეული)|მარკების]] სისტემა ([[ჩრდილოეთ მარკა|ჩრდილოეთი]], [[საქსონიის აღმოსავლეთ მარკა|საქსონიის აღმოსავლეთი]], [[აღმოსავლეთი მარკა|ბავარიის აღმოსავლეთი]], მოგვიანებით — [[მეისენის მარკა|მეისენის]], [[ბრანდენბურგი]]ს, [[ლუჟიცა|ლუჟიცის]] მარკები). [[980-იანები|980-იან წლებში]] სლავებმა დროებით კვლავ განდევნეს გერმანელები [[ელბა (მდინარე)|ელბიდან]] და დაიპყრეს [[ჰამბურგი]], მაგრამ [[XI საუკუნე|XI საუკუნის]] დასაწყისში იმპერიამ აღადგინა თავისი პოზიციები რეგიონში, თუმცა შემდგომი პროგრესი შეაჩერა ევროპის ქრისტიანულ საზოგადოებაში [[პოლონეთი]]სა და [[უნგრეთი]]ს დამოუკიდებელი სამეფოების რანგში გადასვლამ. იტალიაში ასევე შეიქმნა მარკები ([[ტოსკანის მარკა|ტოსკანა]], [[ვერონის მარკა|ვერონა]], [[ივრეის მარკა|ივრეა]]), თუმცა [[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] დასაწყისში [[კომუნალური მოძრაობა|კომუნალური მოძრაობის]] განვითარებამ გაანადგურა მათი სტრუქტურა.

იმპერატორების მთავარ პრობლემას წარმოადგენდა [[ალპები]]დან ჩრდილოეთითა და სამხრეთით ძალაუფლების ერთდროულად შენარჩუნება. [[ოტო II წითური|ოტო II]], [[ოტო III (სრი)|ოტო III]] და [[კონრად II (სრი)|კონრად II]] იძულებულნი იყვნენ, ხანგრძლივად ყოფილიყვნენ იტალიაში, სადაც იბრძოდნენ [[არაბები]]სა და [[ბიზანტია|ბიზანტიელების]] შემოსევების წინააღმდეგ, ასევე პერიოდულად ახშობდნენ იტალიური [[პატრიციატი]]ს მღელვარებებს, თუმცა [[აპენინის ნახევარკუნძული|აპენინის ნახევარკუნძულზე]] საიმპერიო ძალაუფლების საბოლოოდ განმტკიცება მაინც ვერ მოხერხდა. ოტო III-ის ხანმოკლე ბატონობის გარდა, რომელმაც თავისი რეზიდენცია რომში გადაიტანა, იმპერიის ბირთვი ყოველთვის გერმანია იყო.

[[კონრად II (სრი)|კონრად II-ის]] მმართველობას განეკუთვნება მცირე რაინდების (მათ შორის [[მინისტერიალი|მინისტერიალების]]) წოდებების ფორმირება, რომელთა უფლებებსაც იმპერატორი გარანტირებდა თავის [[1036]] წლის დადგენილებაში „'''Constitutio de feudis'''“, რომელიც საფუძვლად დაედო საიმპერიო [[ფეოდალიზმი|ლენის სამართალს]]. მცირე და საშუალო რაინდობა მოგვიანებით იმპერიაში ინტეგრაციის ტენდენციების ერთ-ერთი მთავარი მატარებელი გახდა. კონრად II და მისი მემკვიდრე [[ჰაინრიხ III (სრი)|ჰაინრიხ III]] აკონტროლებდნენ გერმანიის რელიგიური სამთავროების დიდ ნაწილს, დამოუკიდებლად ნიშნავდნენ გრაფებსა და ჰერცოგებს და ბოლომდე დომინირებდნენ ტერიტორიულ არისტოკრატიასა და სამღვდელოებაზე. ამან მათ საშუალება მისცა, იმპერიის სამართალში შეეტანათ [[სამშვიდობო შეთანხმება|„ღვთიური მშვიდობის“]] ინსტიტუტი — იმპერიის შიგნით ძმათაშორისი ომებისა და საომარი კონფლიქტების აკრძალვა.

[[ჰაინრიხ II (სრი)|ჰაინრიხ II-ის]] დროს მიღწეული იმპერიის ძალაუფლების აპოგეა ხანმოკლე აღმოჩნდა: ჯერ კიდევ [[ჰაინრიხ IV (სრი)|ჰაინრიხ IV-ის]] არასრულწლოვნების პერიოდში ([[1056]]—[[1106]]) დაიწყო იმპერატორის ძალაუფლების დაცემა. ეს ხდებოდა [[კლუნი]]ს მოძრაობის წინსვლისა და მისგან გამომდინარე [[გრიგორიანული რეფორმა|გრიგორიანული რეფორმის]] იდეის წარმოქმნის ფონზე, რომლებიც [[რომის პაპი]]ს უზენაესობასა და საეკლესიო ძალაუფლების საეროსგან სრულ დამოუკიდებლობას ამტკიცებდნენ. პაპი [[გრიგოლ VII (პაპი)|გრიგოლ VII]] ცდილობდა, საეკლესიო თანამდებობების ჩანაცვლების პროცესში იმპერატორის გავლენის შესაძლებლობა აღმოეფხვრა და გაკიცხა საერო [[ინვესტიტურა|ინვესტიტურის]] პრაქტიკა. თუმცა ჰაინრიხ IV მტკიცედ დადგა იმპერატორის პრეროგატივების დაცვის მხარეზე, რამაც იმპერატორსა და რომის პაპს შორის გამოიწვია ხანგრძლივი [[ბრძოლა ინვესტიტურისთვის]]. [[1075]] წელს ჰაინრიხ IV-ის მიერ [[მილანი|მილანში]] ეპისკოპოსის დანიშვნა გახდა გრიგოლ VII-ის მიერ იმპერატორის ეკლესიიდან [[ანათემა|განკვეთისა]] და ქვეშევრდომების ერთგულების ფიციდან განთავისუფლების საბაბი. [[1077]] წელს გერმანელი მთავრების ზეწოლის ქვეშ იმპერატორი იძულებული იყო, მონანიებით [[კანოსაში წასვლა|„წასულიყო კანოსაში“]] და პაპისთვის პატიების ეთხოვნა.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=158}} ბრძოლა ინვესტიტურისთვის დასრულდა მხოლოდ [[1122]] წელს [[ვორმსის კონკორდატი]]ს ხელმოწერით, რომელმაც განამტკიცა კომპრომისი საერო და სასულიერო ძალაუფლებებს შორის: [[ეპისკოპოსი]]ს არჩევნები უნდა ჩატარებულიყო თავისუფლად და [[სიმონია|სიმონიის გარეშე]], თუმცა საერო ინვესტიტურა მიწების ფლობაზე, ასევე იმპერატორის გავლენა ეპისკოპოსებისა და აბატების დანიშვნაზე, შენარჩუნდა. საბოლოოდ, [[ბრძოლა ინვესტიტურისთვის|ინვესტიტურისთვის ბრძოლამ]] მნიშვნელოვნად დაასუსტა იმპერატორის მიერ ეკლესიის კონტროლი, რომის პაპები იმპერიის დამოკიდებულებიდან გამოიყვანა და ხელი შეუწყო საერო და სასულიერო ტერიტორიული სამთავროების გავლენის გაზრდას.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=168—170}}

==== ჰოენშტაუფენების ეპოქა ====
[[ფაილი:Monument barbarossa.jpg|მინი|მარჯვნივ|250პქ|[[ფრიდრიხ I ბარბაროსა]]ს ძეგლი მთა [[კიფჰოიზერი|კიფჰოიზერზე]].]]
[[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] მეორე მეოთხედში იმპერიის პოლიტიკური ცხოვრების ცენტრში აღმოჩნდა დაპირისპირება გერმანიის ორ მსხვილ სამთავრო გვარს — [[ჰოენშტაუფენები|ჰოენშტაუფენებსა]] და [[ველფები|ველფებს]] შორის. პირველები დომინირებდნენ სამხრეთ-დასავლეთ გერმანიასა ([[შვაბია]], [[ელზასი]]) და [[ფრანკონია]]ში. ველფები იყვნენ [[ბავარია|ბავარიის]], [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიისა]] და [[ტოსკანა|ტოსკანის]] მმართველები და [[ალბრეხტ I დათვი|ალბრეხტ I დათვთან]] ერთად ავითარებდნენ ექსპანსიას [[ელბა (მდინარე)|ელბის]], პომორიესა და [[მეკლენბურგი]]ს სლავური მიწების მიმართულებით. [[1138]] წელს იმპერატორად აირჩიეს [[კონრად III|კონრად III ჰოენშტაუფენი]], თუმცა ველფებისა და ჰოენშტაუფენების შეიარაღებული დაპირისპირება ფაქტობრივად გრძელდებოდა მთელი მისი მმართველობის განმავლობაში.

კონრად III-ის გარდაცვალების შემდეგ, [[1152]] წელს, იმპერატორი გახდა მისი ძმისშვილი [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა]], რომლის ბატონობაც გერმანიაში ცენტრალური ძალაუფლების მნიშვნელოვნად გაძლიერების პერიოდი გახდა, ბევრი ისტორიკოსის აზრით — საღვთო რომის იმპერიის სიძლიერის მწვერვალი. ფრიდრიხ I-ის პოლიტიკის მთავარი მიმართულება [[იტალია]]ში იმპერატორის ძალაუფლების აღდგენა იყო. ფრიდრიხმა ექვსი ლაშქრობა განახორციელა იტალიაში, რომელთაგან პირველის დროსაც [[რომი|რომში]] მას იმპერატორის გვირგვინი დაადგეს თავზე. [[1158]] წელს [[რონკალის სეიმი|რონკალის სეიმზე]] იტალიასა და გერმანიაში იმპერატორის სრული ძალაუფლების იურიდიული გაფორმება სცადეს. [[აპენინის ნახევარკუნძული|აპენინის ნახევარკუნძულზე]] იმპერატორის გაძლიერებამ გამოიწვია წინააღმდეგობა როგორც რომის პაპ [[ალექსანდრე III (პაპი)|ალექსანდრე III-ისა]] და [[სიცილიის სამეფო]]სი, ასევე ჩრდილოიტალიური [[კომუნალური მოძრაობა|საქალაქო კომუნებისა]], რომლებიც [[1167]] წელს გაერთიანდა [[ლომბარდიის ლიგა]]ში. ლომბარდიის ლიგამ იტალიაში ფრიდრიხ I-ის გეგმებისთვის ეფექტიანი წინააღმდეგობის გაწევა მოახერხა და [[1176]] წელს [[ბრძოლა ლენიანოსთან|ლენიანოსთან ბრძოლაში]] იმპერიის ჯარები გამანადგურებლად დაამარცხა, რამაც იმპერატორი [[1187]] წელს აიძულა, ეღიარებინა ქალაქების ავტონომია. თვითონ გერმანიაში იმპერატორის პოზიციები მნიშვნელოვნად განმტკიცდა [[1181]] წელს [[ველფები]]ს სამფლობელოების გაყოფისა და ჰოენშტაუფენების საკმაოდ მსხვილი დომენის ფორმირების წყალობით. სიცოცხლის ბოლოს [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა|ფრიდრიხ I]] გაემგზავრა [[მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა|მესამე ჯვაროსნულ ლაშქრობაში]], რომლის დროსაც, [[1190]] წელს, დაიღუპა.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=184—206}}

ფრიდრიხ ბარბაროსას ვაჟმა და მემკვიდრემ, [[ჰაინრიხ VI (სრი)|ჰაინრიხ VI-მ]] საბრძოლო ოპერაციების სერიაში შეძლო იმპერატორის ტერიტორიული ძალაუფლების კიდევ უფრო გაფართოება და [[სიცილიის სამეფო]] დაიპყრო. სწორედ ამ სახელმწიფოში ჰოენშტაუფენებმა შეძლეს ცენტრალიზებული მემკვიდრეობითი მონარქიის შექმნა, რომელსაც ძლიერი სამეფო ძალაუფლება და განვითარებული ბიუროკრაიული სისტემა ჰქონდა, მაშინ, როცა უშუალოდ გერმანულ მიწებში რეგიონული სამთავროების გაძლიერებამ შესაძლებელი არ გახადა, არა მხოლოდ მმართველობის თვითმპყრობელური სისტემის განმტკიცება, არამედ იმპერატორის ტახტის მემკვიდრეობით გადაცემის უზრუნველყოფაც. ჰაინრიხ VI-ის გარდაცვალების შემდეგ, [[1197]] წელს, აირჩიეს ერთდროულად რომის ორი მეფე: [[ფილიპ შვაბიელი]] და [[ოტო IV ბრაუნშვაიგელი|ოტო IV]], — რამაც გერმანიაში ძმათაშორისი ომი გამოიწვია.
[[ფაილი:Frederick II and eagle.jpg|200პქ|მინი|მარცხნივ|იმპერატორი [[ფრიდრიხ II შტაუფენი|ფრიდრიხ II]]]]

[[1220]] წელს იმპერატორად აირჩიეს [[ფრიდრიხ II შტაუფენი|ფრიდრიხ II ჰოენშტაუფენი]], ჰაინრიხ VI-ის ვაჟი და სიცილიის მეფე, რომელმაც განაახლა ჰოენშტაუფენების პოლიტიკა, რომელიც მიზნად ისახავდა იტალიაში იმპერიის ბატონობის დამყარებას. ფრიდრიხი მწვავე კონფლიქტზე წავიდა რომის პაპთან, [[ანათემა|იგი ეკლესიიდან მოკვეთეს]] და [[ანტიქრისტე]]დ მონათლეს, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მან მონაწილეობა მიიღო [[პალესტინა]]ში [[ჯვაროსნული ლაშქრობა|ჯვაროსნულ ლაშქრობაში]] და [[იერუსალიმის სამეფო|იერუსალიმის მეფედ]] აირჩიეს. ფრიდრიხ II-ის მამრთველობის დროს იტალიაში დაიწყო ბრძოლა რომის პაპის მომხრე [[გველფები და გიბელინები|გველფებსა]] და იმპერატორის მომხრე [[გველფები და გიბელინები|გიბელინებს]] შორის. ბრძოლა მონაცვლეობითი წარმატებით მიმდინარეობდა, მაგრამ საბოლოოდ ფრიდრიხ II-სთვის საკმაოდ წარმატებულად: მისი ჯარი აკონტროლებდა ჩრდილოეთ იტალიის ნაწილს, [[ტოსკანა]]სა და [[რომანია]]ს, გარდა ამისა, იმპერატორი სამხრეთ იტალიაში მემკვიდრეობით სამფლობელოებს ფლობდა. იტალიურ პოლიტიკაზე კონცენტრირებამ ფრიდრიხ II აიძულა, მნიშვნელოვან დათმობებზე წასულიყო გერმანელ მთავრებთან. [[1220]] წლის [[შეთანხმება ეკლესიის მთავრებთან|„ეკლესიის მთავრებთან შეთანხმებითა“]] და [[1232]] წლის [[დადგენილება მთავრების სასარგებლოდ|„დადგენილებით მთავრების სასარგებლოდ“]] ეპისკოპოსებსა და გერმანიის საერო მთავრებს თავიანთი სამფლობელოების ტერიტორიების ფარგლებში დაუმტკიცდათ სუვერენული უფლებები. ეს დოკუმენტები სამართლებრივი საფუძველი გახდა იმპერიის შემადგენლობაში ნახევრადდამოუკიდებელი მემკვიდრეობითი სამთავროების შექმნისა და რეგიონული მმართველების გავლენის გაძლიერებისთვის, რაც იმპერატორის პრეროგატივებს ზიანს აყენებდა.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=213—229}}

==== გვიანი შუა საუკუნეების კრიზისი ====
[[ფაილი:HRR 14Jh.jpg|მინი|250პქ|მარჯვნივ|საღვთო რომის იმპერია [[XIV საუკუნე]]ში და მმართველი დინასტიების სამფლობელოები ([[ლუქსემბურგები]], [[ვიტელსბახები]], [[ჰაბსბურგები]]).]]
[[1250]] წელს [[ჰოენშტაუფენები]]ს დინასტიის შეწყვეტის შემდეგ საღვთო რომის იმპერიაში დაიწყო ხანგრძლივი უმეფობის ხანა ([[1254]]—[[1273]]). მაგრამ მისი გადალახვისა და [[1273]] წელს ტახტზე [[რუდოლფ I ჰაბსბურგი]]ს ასვლის შემდეგაც კი ცენტრალური ძალაუფლების მნიშვნელობა კვლავ ეცემოდა, ხოლო რეგიონული სამეფოების მმართველების როლი — იზრდებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ მონარქები იმპერიის წარსული სიძლიერის აღდგენას ცდილობდნენ, პირველ პლანზე მაინც დინასტიური ინტერესები გამოვიდა: არჩეული მეფეები, უწინარეს ყოვლისა, თავიანთი საგვარეულო სამფლობელოების მაქსიმალურად გაფართოებას ცდილობდნენ: [[ჰაბსბურგები]] [[ავსტრია|ავსტრიის მიწებში]] გამტკიცდნენ, [[ლუქსემბურგები]] — [[ჩეხეთი|ჩეხეთში]], [[მორავია]]სა და [[სილეზია]]ში, [[ვიტელსბახები]] — [[ბრანდენბურგი|ბრანდენბურგში]], [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებსა]] და [[გენეგაუს საგრაფო|გენეგაუში]]. სწორედ გვიან შუა საუკუნეებში იმპერატორის არჩევის პრინციპი რეალურად განხორციელდა: [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] მეორე ნახევრისა და [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] მიწურულის განმავლობაში იმპერატორი, მართლაც, ირჩეოდა რამდენიმე კანდიდატს შორის, ხოლო ძალაუფლების მემკვიდრეობით გადაცემის მცდელობებს, როგორც წესი, შედეგი არ მოჰქონდა. მკვეთრად გაიზარდა მსხვილი ტერიტორიული სამთავროების გავლენა იმპერიის პოლიტიკაზე, თანაც ყველაზე მეტად ძლევამოსილმა მთავრებმა მიისაკუთრეს იმპერატორის არჩევისა და ჩამოგდების განსაკუთრებული უფლება.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=248—249}} ამას თან ახლდა საშუალო და მცირე დიდგვაროვნების განმტკიცება, ჰოენშტაუფენების საიმპერატორო დომენის დაშლა და ფეოდალური ბრძოლების გაზრდა.

იმავდროულად [[იტალია]]ში საბოლოოდ იზეიმა [[გველფები და გიბელინები|გველფიზმმა]] და იმპერიამ [[აპენინის ნახევარკუნძული|აპენინის ნახევარკუნძულზე]] გავლენა დაკარგა. დასავლეთ საზღვრებზე გაძლიერდა [[საფრანგეთი]], რომელმაც იმპერატორის გავლენიდან ყოფილი [[ბურგუნდიის სამეფო]]ს მიწები გამოიყვანა. [[ჰაინრიხ VII]]-მ [[1310]]—[[1313]] წლებში იტალიაში ექსპანსია განახორციელა და [[ფრიდრიხ II შტაუფენი|ფრიდრიხ II-ის]] შემდეგ პირველად მიიღო საიმპერატორო გვირგვინი [[რომი|რომში]], თუმცა მისი მმართველობის პერიოდში იმპერიის იდეის ნაწილობრივი გაცოცხლება მოკლევადიანი აღმოჩნდა: [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] მიწურულიდან მოყოლებული საღვთო რომის იმპერია უფრო და უფრო იფარგლებოდა მარტოოდენ გერმანული მიწებით, რითიც გერმანელი ერის ეროვნული სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი ხდებოდა. პარალელურად ასევე მიმდინარეობდა [[რომის პაპი]]ს ძალაუფლებისგან საიმპერიო დაწესებულებების განთავისუფლების პროცესი: [[პაპების ავინიონის ტყვეობა|პაპების ავინიონის ტყვეობის]] პერიოდში რომის პაპის როლი [[ევროპა]]ში მკვეთრად დაეცა, რამაც გერმანიის მეფე [[ლუდვიგ IV ბავარიელი|ლუდვიგ IV ბავარიელს]], შემდეგ კი გერმანიის მსხვილ რეგიონულ მთავრებს, რომის ტახტის მორჩილებიდან თავის დაღწევის საშუალება მისცა.

[[ფაილი:Balduineum Wahl Heinrich VII.jpg|250პქ|მინი|მარცხნივ|[[კურფიურსტები]], რომლებსაც იმპერატორი [[ჰაინრიხ VII]] ირჩევს, საგვარეულო სამფლობელოების გერბებთან ერთად, მარცხნიდან მარჯვნივ: კელნის, მაინცისა და ტრირის არქიეპისკოპოსები, პფალცგრაფი რეინელი, [[საქსონიის საჰერცოგო|საქსონიის ჰერცოგი]], [[ბრანდენბურგის მარკსაგრაფო|ბრანდენბურგის მარკგრაფი]], [[ბოჰემიის სამეფო|ბოჰემიის მეფე]].]]
რეგიონული სამთავროების განმტკიცებისა და მეზობელი სახელმწიფოების გაძლიერების პირობებში პრესტიჟის შენარჩუნებისა და დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარების შესაძლებლობის შენახვას [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნის]] იმპერატორები საკუთარ მემკვიდრეობით სამფლობელოებზე დაყრდნობის წყალობით ახერხებდნენ: [[ავსტრია]] და ზემოშვაბიური მიწები [[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგების]] გვარის იმპერატორების დროს, [[ბავარია]] და [[კურპფალცი|პფალცი]] [[ლუდვიგ IV (სრი)|ლუდვიგ IV-ის]] დროს და [[ჩეხეთის სამეფო|ჩეხეთის გვირგვინის]] სამფლობელოები [[ლუქსემბურგების დინასტია|ლუქსემბურგების]] დროს. ამ მხრივ აღსანიშნავია [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV-ის]] მეფობა ([[1346]]—[[1378]]), რომლის მმართველობის პერიოდშიც იმპერიის ცენტრმა [[პრაღა]]ში გადაინაცვლა. კარლ IV-მ იმპერიის კონსტიტუციური მოწყობილობის მნიშვნელოვანი რეფორმის გატარება მოახერხა: [[1356]] წელს იმპერატორის [[ოქროს ბულა (1356)|ოქროს ბულით]] შეიქმნა შვიდწევრიანი [[კურფიურსტები]]ს კოლეგია, რომლის შემადგენლობაშიც შევიდნენ [[კელნი]]ს, [[მაინცი]]სა და [[ტრირი]]ს [[არქიეპისკოპოსი|არქიეპისკოპოსები]], [[ჩეხეთის სამეფო|ჩეხეთის მეფე]], [[პფალცის საკურფიურსტო|პფალცის კურფიურსტი]], [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიის ჰერცოგი]] და [[ბრანდენბურგის მარკსაგრაფო|ბრანდენბურგის მარკგრაფი]]. კურფიურსტების კოლეგიის წევრებს იმპერატორის არჩევის განსაკუთრებულ უფლება ჰქონდათ და ფაქტობრივად საზღვრავდნენ იმპერიის პოლიტიკის მიმართულებას. კურფიურსტებს აგრეთვე მიენიჭათ შიდა სუვერენიტეტი, რამაც განამტკიცა გერმანული სახელმწიფოების დანაწილება. იმავდროულად პაპმა ყოველგვარი გავლენა დაკარგა იმპერატორის არჩევნებში.

იმპერიაში კრიზისული განწყობა გაძლიერდა [[1347]]—[[1350]] წლების [[შავი ჭირი|შავი ჭირის ეპიდემიის]] შემდეგ, რომელმაც მოსახლეობის რაოდენობის მკვეთრი დაცემა გამოიწვია და გერმანიის ეკონომიკას შესამჩნევი ზიანი მიაყენა. იმავდროულად [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნის]] მეორე ნახევარი გამოირჩა [[ჰანზა|ჰანზის სავაჭრო ქალაქების]] ჩრდილოგერმანული კავშირის ამაღლებით, რომელიც საერთაშორისო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა და [[სკანდინავია|სკანდინავიის სახელმწიფოებში]], [[ინგლისი|ინგლისსა]] და [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთში]] მნიშვნელოვანი გავლენა მოიპოვა. სამხრეთ გერმანიაში ქალაქები აგრეთვე გადაიქცნენ გავლენიან პოლიტიკურ ძალად, რომელიც გამოდიოდა მთავრებისა და რაინდების წინააღმდეგ, თუმცა XIV საუკუნის სამხედრო კონფლიქტების სერიაში [[შვაბია|შვაბიისა]] და [[რაინი]]ს ქალაქთა კავშირებმა იმპერიის მთავრების ჯარებთან მარცხი განიცადა.

[[ფაილი:HRR 1400.png|მინი|მარჯვნივ|250პქ|საღვთო რომის იმპერია დაახლოებით [[1400]] წელს.]]
[[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] დასაწყისში [[დიდი განხეთქილება|კათოლიკურ ეკლესიაში დიდი განხეთქილებისა]] და [[კონცილიარიზმი|კონცილიარისტული]] მოძრაობის გაძლიერების პირობებში მკვეთრად გამწვავდა რელიგიურ-პოლიტიკური პრობლემები. ეკლესიის დამცველის ფუნქცია საკუთარ თავზე აიღო იმპერატორმა [[სიგიზმუნდ I ლუქსემბურგი|სიგიზმუნდმა]], რომელმაც ევროპაში იმპერატორის პრესტიჟისა და რომის ეკლესიის ერთიანობის აღდგენა მოახერხა. თუმცა თვითონ იმპერიაში მოუწია [[ჰუსიტები|ჰუსიტურ ერესთან]] ბრძოლა, რომელმაც ჩეხეთის გვირგვინის მიწები მოიცვა, ხოლო იმპერატორის მცდელობა, საყრდენი ენახა ქალაქებსა და იმპერიის რაინდებში („მესამე გერმანიის“ პროგრამა<ref group="კ">„მესამე გერმანიის“ ქვეშ იგულისხმება ქალაქების, მცირე საიმპერიო საგრაფოებისა და რაინდების გერმანია, იმპერატორის „პირველი გერმანიისა“ და კურფიურსტების „მეორე გერმანიის“ საპირისპიროდ.</ref>) ფუჭი გამოდგა ამ წოდებებს შორის მწვავე უთანხმოების გამო. ასევე ვერ მოხერხდა იმპერიის სუბიექტებს შორის შეიარაღებული კონფლიქტებისთვის ბოლოს მოღება.

[[1437]] წელს, სიგიზმუნდის გარდაცვალების შემდეგ, საღვთო რომის იმპერიას სათავეში ჩაუდგა [[ჰაბსბურგების დინასტია]], რომლის წარმომადგენლებიც, ერთის გამოკლებით, იმპერიაში ბატონობას მის დაშლამდე აგრძელებდნენ. [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] მიწურულს იმპერია იმყოფებოდა ღრმა კრიზისში, რომელიც გამოწვეული იყო მისი ინსტიტუტების დროის მოთხოვნებთან შეუსაბამობით, სამხედრო და ფინანსური ორგანიზების დაშლითა და რეგიონული სამთავროების იმპერატორის ძალაუფლებისგან ფაქტობრივი განთავისუფლებით. სამთავროებში დაიწყო საკუთარი მართვის აპარატის, სამხედრო, სასამართლო და საგადასახადო სისტემების ფორმირება, შეიქმნა ძალაუფლების წოდებრივი წარმომადგენლობითი ორგანოები ([[ლანდტაგი|ლანდტაგები]]). [[ფრიდრიხ III (სრი)|ფრიდრიხ III-ის]] დროს ([[1440]]—[[1493]]) იმპერატორი [[უნგრეთი|უნგრეთთან]] გადავადებულ და ნაკლებადწარმატებულ ბრძოლებში აღმოჩნდა ჩათრეული, მაშინ, როცა ევროპული პოლიტიკის სხვა მიმართულებებში იმპერატორის გავლენა ნულისკენ მიემართებოდა. იმავდროულად იმპერატორის გავლენის დაცემას იმპერიაში ხელს უწყობდა იმპერიის წარმომადგენლობითი ორგანოს — [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] მართვისა და ფორმირების პროცესში საიმპერიო წოდებების აქტიური ჩართვა.

==== სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება ====
შუა საუკუნეებში საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობაში შემავალი ტერიტორიები ერთმანეთისგან მკვეთრად განსხვავდებოდა მოსახლეობით, ენითა და სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონით. გერმანიაში [[X საუკუნე|X]]—[[XI საუკუნე]]ებში ბატონობდა სახნავი მიწათმოქმედება, სასოფლო-სამეურნეო მიწების ფართობი განუხრელად იზრდებოდა უდაბნოებისა და ტყეების მასობრივი ათვისების ხარჯზე. მეურნეობის მთავარი ერთეული იყო თავისუფალი ან ნახევრადდამოკიდებული გლეხი, რომელიც თავის მიწის ნაკვეთს მემკვიდრეობითი საკუთრებით ფლობდა. [[ფეოდალიზმი|ფეოდალიზაციის]] პროცესი არ იყო დასრულებული: მოწესრიგებული ფეოდალური იერარქია ვერ შედგა, იმპერატორების მხარდაჭერით კი შეიქმნა მცირე და საშუალო [[რაინდი|რაინდებისა]] და [[მინისტერიალი|მინისტერიალების]] საკმაოდ ფართო ფენა, რომელიც ნაკლებად იყო დამოკიდებული ტერიტორიულ მთავრებზე. როგორც გერმანიაში, ასევე იტალიაში, განსაკუთრებული გავლენა ჰქონდა უზენაეს სამღვდელოებას: [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსები]] და [[აბატი|აბატები]] სტატუსობრივად დაუახლოვდნენ ტერიტორიულ მთავრებს, ფლობდნენ განვითარებულ ადმინისტრაციულ აპარატს და აკონტროლებდნენ იმპერიის ვრცელ რეგიონებს. გლეხობის დამონება უფრო ნელა მიმდინარეობდა, ვიდრე, მაგალითად, [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[ინგლისი|ინგლისში]]. იტალიაში მეურნეობის პროგრესი, გერმანიისგან განსხვავებით, უფრო მნიშვნელოვანი იყო. აქ უფრო სწრაფად ვითარდებოდა სოფლის მეურნეობა, რომლისთვის დამახასიათებელი იყო გლეხური მიწათმოქმედების ფორმების მრავალფეროვნება, თუმცა ეკონომიკის მთავარი ძრავა გახდა ქალაქები, რომლებიც უკვე [[XII საუკუნე|XII საუკუნისთვის]] გადაიქცა მსხვილ სავაჭრო-სახელოსნო ცენტრებად და რომლებიც, უპირველეს ყოვლისა, სპეციალიზირებდნენ ქსოვაზე, მაუდის კეთებასა და საშუამავლო ვაჭრობაზე.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=241—242}} საერო დიდგვაროვნება იტალიაში საკმაოდ სუსტი იყო და ეპისკოპოსებსა და [[ვალვასორები|ვალვასორებს]] მალევე უთმობდა წამყვან პოზიციებს, ხოლო [[კომუნალური მოძრაობა|კომუნალური მოძრაობის]] განვითარებასთან ერთად — ქალაქის [[პატრიციატი|პატრიციატსაც]]. ვაჭრობის გაცოცხლება გერმანულ რეგიონებშიც გავრცელდა, უპირველეს ყოვლისა, [[რაინი]]სა და [[მაასი]]ს გასწვრივ მდებარე ქალაქებში, ასევე [[ჰარცი|ჰარცში]], სადაც [[ვერცხლი]]ს აქტიური მოპოვება დაიწყო. გერმანიაში ქალაქების განვითარების შედეგად [[XI საუკუნე|XI]]-[[XII საუკუნე]]ებში დაიწყო სენიორული და თავისუფალი საიმპერიო ქალაქების [[ბიურგერი]]ს წოდების ფორმირება, თუმცა საფრანგეთისა და ინგლისისგან განსხვავებით, მოქალაქეთა კავშირი ცენტრალურ ხელისუფლებასთან პრაქტიკულად არ შეგდა.

[[XII საუკუნე|XII]]-[[XIII საუკუნე]]ებში იმპერიაში წოდებრივი იერარქიის გაფორმება მოხდა, უპირველეს ყოვლისა, მთავრების, რომლებიც გახდნენ მემკვიდრეობითი მმართველები რეგიონული სამთავროებისა, რომელთა გავლენაც განუხრელად იზრდებოდა და [[ჰოენშტაუფენები]]ს სახლის იმპერატორების ცენტრალიზებულ პოლიტიკას ეწინააღმდეგებოდა, ასევე მცირე საიმპერიო რაინდების, მინისტერიალებისა და თავისუფალი ქალაქების საბიურგეროების, რომლებიც საიმპერიო ძალაუფლების მთავარი საყრდენი გახდა. გერმანიაში ვაჭრობის განვითარების ტემპები მნიშვნელოვნად აჩქარდა, რასაც მოჰყვა ქალაქების მასობრივი წარმოქმნა და უკვე არსებული საქალაქო ცენტრების სწრაფი გაზრდა. მრავალმა ქალაქმა შეძლო ფეოდალების მორჩილებიდან გამოსვლა და შიდა ავტონომიის მოპოვება.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=235}} თუმცა კეთილდღეობისა და თავისუფალი გერმანული ქალაქების დამოუკიდებლობის დონე ძველებურად მნიშვნელოვნად ჩამორჩებოდა განვითარებას იტალიის საქალაქო კომუნებისა, რომლებიც ამ პერიოდში გადაიქცა ფაქტობრივად დამოუკიდებელ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნებად, რომლებიც ევროპის საზღვაო ვაჭრობის, ხელობისა და ფინანსური ოპერაციების ცენტრები გახდა. XII-XIII საუკუნეებში ჩრდილოეთ და შუა იტალიაში იმპერატორის ძალაუფლების გაძლიერების ბრძოლის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იტალიური ქალაქების სიმდიდრე გახდა. სოფლის მეურნეობაში მიწათმოქმედების პროდუქტიულობის გაზრდა, ერთი მხრივ, იწვევდა გლეხების ექსპლუატაციის გაზრდასა და ფულადი რენტისკენ პერიოდულ გადასვლას, ხოლო მეორე მხრივ, ხელს უწყობდა გერმანელი მიწათმფლობელების მიერ აღმოსავლეთი მიწების — [[სილეზია|სილეზიის]], [[ჩეხეთი]]ს, პომორიესა და [[ბალტიისპირეთი]]ს კოლონიზაციას. ამ ტერიტორიების აგრარულ კოლონიზაციას თან ახლდა გერმანიის საქალაქო პრინციპით ქალაქების დაარსება, ასევე ფეოდალების ექსპანსია, რომელსაც სათავეში ედგა გერმანული რაინდთა ორდენები („[[ტევტონთა ორდენი]]“ [[პრუსია]]ში, „[[ხმლის საძმოს ორდენი]]“ [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთში]]), რის შედეგადაც გერმანიის გავლენა აღმოსავლეთში გაფართოვდა თანამედროვე [[ესტონეთი|ესტონეთამდე]]{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=232—233}} (თუმცა ორდენის სახელმწიფოები [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთში]] იურიდიულად არ შედიოდნენ იმპერიის შემადგენლობაში).

[[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]], იმპერიის მიერ იტალიური მიწების დაკარგვის შემდეგ, ეკონომიკურ განვითარებაში პირველ პლანზე გამოვიდა [[ჰანზა|ჰანზის]] ქალაქები ჩრდილოეთ გერმანიაში, რომლებმაც ხელთ იგდეს ვაჭრობა [[სკანდინავია]]ს, [[ინგლისი|ინგლისს]], [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებს]], [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთსა]] და [[ნოვგოროდის რესპუბლიკა|ნოვგოროდს]] შორის,{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=234}} ასევე ნიდერლანდებისა ([[ანტვერპენი]], [[მეხელენი]], [[ბრიუსელი]]) და სამხრეთ გერმანიის ([[შვაბია|შვაბიის]] გაბნეული მანუფაქტურები) ტექსტილური ცენტრები. განუხრელად იზრდებოდა მეტალების მოპოვებისა და დამუშავების მნიშვნელობა ([[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონია]], [[ჩეხეთი]], [[ტიროლი (ისტორიული რეგიონი)|ტიროლი]], [[ნიურნბერგი]]), თანაც კონტროლი მთის საბადოებსა და მეტალურგიულ საწარმოებზე გადავიდა მსხვილი სავაჭრო კაპიტალისკენ ([[ფუგერები]] და სხვა). ევროპის ერთ-ერთი უმსხვილესი ცენტრი გახდა [[აუგსბურგი]]. [[1348]]—[[1350]] წლების [[შავი სიკვდილი]]ს ეპიდემიამ, რომლის შედეგადაც ზოგიერთ რეგიონში მოსახლეობის რაოდენობა ორზე მეტჯერ დაეცა, ბოლო მოუღო გერმანიის აგრარულ კოლონიზაციას აღმოსავლეთის მიმართულებით და გამოიწვია მწარმოებელი ძალების გადენა სოფლიდან ქალაქში. სოფლის მეურნეობაში პურზე მოთხოვნის გაზრდამ გამოიწვია ჩრდილოეთ გერმანიაში მარცვლეული წარმოების სასაქონლო ღირებულების გაზრდა, რასაც თან ახლდა დასავლეთში გლეხების მფლობელობაში არსებული მიწების, ხოლო აღმოსავლეთში — საგვარეულო მრეწველობის ზრდა. სამხრეთ გერმანიაში, სადაც მთავარი მნიშვნელობა მებოსტნეობასა და მეცხოველეობას ჰქონდა და სადაც მცირე გლეხური მრეწველობა ბატონობდა, დაიწყო [[ფეოდალიზმი|ფეოდალების]] აქტიური შეტევა გლეხებზე, რაც თავს იჩენდა მებატონოებისა და ბუნებრივი ვალდებულებების გაზრდაში, გლეხების თავიანთი მიწებიდან განდევნასა და საზოგადოებრივი ნაკვეთების დაპყრობაში. ამას შედეგად მოჰყვა სოციალური პრობლემების გამწვავება, რაც გამოიხატებოდა გლეხების მთელ რიგ აჯანყებებში ([[ჰუსიტური ომები]], „[[ქალამნის მოძრაობა]]“).

=== ახალი დროის იმპერია ===

==== საიმპერიო რეფორმა ====
[[ფაილი:1640 sitzung-des-immerwaehrenden-reichstags-regensburg-stich-merian 1-1560x1100.jpg|250პქ|მარჯვნივ|მინი|სხდომა [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგისა]], რომელიც შეიქმნა [[საიმპერიო რეფორმა|„საიმპერიო რეფორმის“]] ფარგლებში. მატიას მერიანის გრავიურა, [[XVII საუკუნე]].]]
იმპერატორ [[ფრიდრიხ III (სრი)|ფრიდრიხ III-ის]] გარდაცვალების შემდეგ ([[1493]]) იმპერიის მართვის სისტემა ღრმა კრიზისის მდგომარეობაში იმყოფებოდა: გერმანიაში არსებობდა დამოუკიდებლობის განსხვავებული დონისა და განსხვავებული ფინანსური და სამხედრო პოტენციალის მქონე რამდენიმე ასეული სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი, ხოლო იმპერატორის იმპერიის მთავრებზე გავლენის სადავეები მოძველებული და არაეფექტიანი აღმოჩნდა. მსხვილი სამთავროები ფაქტობრივად დამოუკიდებელ საშინაო პოლიტიკას აწარმოებდნენ. ისინი ერთდროულარ ცდილობდნენ მეზობელი [[რაინდი|რაინდების]] სამფლობელოებისა და თავისუფალი ქალაქების დამორჩილებას, რომლებიც იმპერიის მთავარ შეიარაღებულ ძალასა და ბიუჯეტს წარმოადგენდა.{{sfn-2|გრესინგი|2005|გვ=112—113}}

[[1495]] წელს [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-მა]] [[ვორმსი|ვორმსში]] მოიწვია [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|საღვთო რომის იმპერიის საერთო რაიხსტაგი]], რომლის დამტკიცებაზეც მან წარადგინა იმპერიის სახელმწიფო მართვის რეფორმის პროექტი. განხილვის შედეგად მიიღეს ე.წ. „[[საიმპერიო რეფორმა]]“ ({{lang-de|Reichsreform}}). გერმანია გაიყო ექვს [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქად]] ([[1512]] წელს მათ კიდევ ოთხი დაემატა). ოლქის მართვის ორგანო გახდა საოლქო კრება, რომელშიც მონაწილეობის უფლება ჰქონდა ოლქის ტერიტორიაზე მდებარე ყველა სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნს: საერო და სასულიერო სამთავროებს, საიმპერიო რაინდების სამფლობელოებსა და თავისუფალ ქალაქებს. ყოველი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი ფლობდა ერთ ხმას (ზოგიერთ ოლქში ეს უზრუნველყოფდა უპირატესობას საიმპერიო რაინდებისა, მცირე სამთავროებისა და ქალაქებისა, რომლებიც წარმოადგენდნენ იმპერატორის მთავარ საყრდენს). ოლქები წყვეტდნენ სამხედრო მშენებლობის, თავდაცვის ორგანიზებას, ჯარის შეგროვებას, ასევე საიმპერიო გადასახადების განაწილებისა და შეგროვების საკითხებს. უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა აგრეთვე გერმანიის სასამართლო ძალაუფლების უზენაესი ორგანოს — [[იმპერიის კამერალური სასამართლო|უმაღლესი საიმპერიო სასამართლოს]] შექმნას, რომელიც გახდა ტერიტორიულ მთავრებზე იმპერატორის გავლენის ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტი და იმპერიის ყველა სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნში ერთიანი პოლიტიკის გატარების მექანიზმი.{{sfn-2|გრესინგი|2005|გვ=217—220}}<ref name="კრუგოსვეტი">{{cite web|url=http://slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/f/f4/1004754.htm|title=მაქსიმილიან I|work=ენციკლოპედია „Кругосвет“|accessdate=2009-12-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCVOXhK?url=http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/|archivedate=2011-08-11}}</ref>

[[ფაილი:საღვთო რომის იმპერია (1512).png|მინი|300პქ|მარჯვნივ|[[იმპერიის ოლქი|იმპერიის ოლქები]] [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში.]]
თუმცა [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიანის]] მცდელობები, გაეღრმავებინა იმპერიის რეფორმირება და შეექმნა აღმასრულებელი ძალაუფლების ერთიანი ორგანოები და ერთიანი საიმპერიო ჯარი, უშედეგო აღმოჩნდა: იმპერიის მთავრები მწვავედ ეწინააღმდეგებოდნენ ამ იდეას და იმპერატორს საშუალებას არ აძლევდნენ, [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგზე]] გაეტანა ეს საკითხები. მეტიც, იმპერიის წარჩინებულმა წოდებებმა უარი თქვეს [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-ის]] იტალიური კამპანიის დაფინანსებაზე, რამაც იმპერატორის პოზიციები მკვეთრად დაასუსტა როგორც საერთაშორისო არენაზე, აგრეთვე უშუალოდ იმპერიაშიც. გერმანიაში იმპერატორის ძალაუფლების ინსტიტუციური სისუსტის გააზრების შემდეგ, მაქსიმილიან I-მა გააგრძელა თავისი წინამორბედების პოლიტიკა, რომელიც მოიაზრება ავსტრიული მონარქიის იმპერიისგან იზოლაციას: [[1453]] წლის „[[Privilegium Maius]]-ზე“ დაყრდნობით, მაქსიმილიან I-მა ავსტრიის [[ერცჰერცოგი]]ს რანგში უარი თქვა იმპერიის დაწესებულებების დაფინანსებაზე და ავსტრიის მიწებზე საიმპერიო გადასახადების შეგროვების საშუალებას არ იძლეოდა. ავსტრიული საჰერცოგოები არ მონაწილეობდნენ იმპერიის რაიხსტაგისა და სხვა საზოგადო ორგანოების მუშაობაში. ავსტრია, ფაქტობრივად, იმპერიის გარეთ აღმოჩნდა, მისი დამოუკიდებლობა გაფართოვდა. მაქსიმილიან I-ის პრაქტიკულად მთელი პოლიტიკა, უპირველეს ყოვლისა, ტარდებოდა [[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგების დინასტიისა]] და ავსტრიის ინტერესების დასაცავად, გერმანია კი მხოლოდ მეორე პლანზე იყო.{{sfn-2|გრესინგი|2005|გვ=185—186}}<ref name="კრუგოსვეტი" />

საღვთო რომის იმპერიის კონსტიტუციისთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ასევე რომის პაპის მიერ იმპერატორის უფლებების ლეგიტიმიზაციისთვის მისი კორონაციის აუცილებლობის პრინციპის უარყოფას. [[1508]] წელს მან [[რომი|რომში]] ექსპედიციის განხორციელება სცადა კორონაციისთვის, მაგრამ იგი არ გაატარეს [[ვენეციის რესპუბლიკა|ვენეციელებმა]], რომლებიც აკონტროლებდნენ გზებს გერმანიასა და იტალიას შორის. [[1508]] წლის [[4 თებერვალი|4 თებერვალს]] [[ტრენტო|ტრიენტში]] სადღესასწაულო ცერემონიაზე იგი იმპერატორად გამოაცხადეს. რომის პაპმა [[იულიუს II]]-მ, რომელსაც მაქსიმილიან I ვენეციის წინააღმდეგ ფართო კოალიციის შესაქმნელად სჭირდებოდა, მას უფლება მისცა, ეტარებინა „რჩეული იმპერატორის“ ტიტული. მოგვიანებით მაქსიმილიან I-ის მემკვიდრეები ([[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V-ის]] გარდა) უკვე აღარ მიილტვოდნენ კორონაციისკენ, ხოლო იმპერიის სამართალში შევიდა ცვლილება, რომლის თანახმადაც [[კურფიურსტები]]ს მიერ გერმანიის მეფის არჩევა ავტომატურად ხდიდა მას იმპერატორად.{{sfn-2|გრესინგი|2005|გვ=114—115, 252—254}}

მაქსიმილიანის რეფორმები გააგრძელა მისმა შვილიშვილმა, [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V ჰაბსბურგმა]]. რეფორმების შედეგად [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგი]] გადაიქცა საკანონმდებლო ძალაუფლების მქონე პერიოდულად მოწვევად ორგანოდ, რომელიც იმპერიის პოლიტიკის გატარების ცენტრი გახდა. იმპერიის მართვაში სხვადასხვა დონით მონაწილეობდნენ ქვეყნის ძირითადი სოციალური ჯგუფები ([[კურფიურსტები]], [[საიმპერიო მთავარი|საიმპერიო მთავრები]], [[საიმპერიო რაინდი|საიმპერიო რაინდები]], მოქალაქეები), რომელთა შორისაც ჩამოყალიბდა ძალაუფლების მყარი ბალანსი. იმპერიის შიგნით სახელმწიფო წარმონაქმნების ურთიერთქმედებას საფუძვლად დაედო [[სამშვიდობო შეთანხმება|„მიწის ზავის“]] პრინციპი — იმპერიის სუბიექტებს შორის კონფლიქტების გადაჭრის სამხედრო გზების გამოყენების აკრძალვა, რომელსაც კანონის რანგი მიენიჭა. საბოლოოდ შეიქმნა ზოგადსაიმპერიო დანახარჯების დაფინანსების სისტემა, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ კურფიურსტების მიერ საერთო ბიუჯეტში თავიანთი წილის შეტანის სურვილის არ ქონის გამო ზოგჯერ მარცხს განიცდიდა, იმპერატორს მაინც აძლევდა აქტიური საგარეო პოლიტიკის გატარებისა და [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში თურქული საფრთხის მოგერიების საშუალებას. [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V-ის]] დროს დამტკიცდა ერთიანი სისხლის სამართლის კოდექსი მთელი იმპერიისთვის — „[[Constitutio Criminalis Carolina]]“.

[[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] მიწურულსა და [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში მომხდარი ცვლილებების შედეგად იმპერიამ შეიძინა ორგანიზებული სახელმწიფო-სამართლებრივი სისტემა, რომელმაც მას არსებობისა და ახალი დროის ეროვნულ სახელმწიფოებთან კონკურენციის საშუალება მისცა. მიუხედავად იმისა, რომ ახალი იმპერიის ყველა ორგანო სულაც არ მოქმედებდა საკმარისად ეფექტიანად, ისინი გერმანიაში ერთიანობისა და შედარებითი მშვიდობის შენარჩუნობას უწყობდნენ ხელს. თუმცა, რეფორმები არ იყო დასრულებული და იმპერია თავისი არსებობის ბოლომდე რჩებოდა ძველი და ახალი ინსტიტუტების გაერთიანებად და არ შეუძენია ერთიანი სახელმწიფოს ატრიბუტები.

საღვთო რომის იმპერიის ორგანიზების ახალი მოდელის ფორმირებას თან ახლდა იმპერატორის არჩევის [[არჩევითი მონარქია|არჩევითი პრინციპის]] დასუსტება. [[1439]] წლიდან მოყოლებული იმპერიის ტახტზე ავიდა [[ჰაბსბურგების დინასტია]] — ტერიტორიული თვალსაზრისით, ყველაზე ძლიერი გერმანული გვარი. იმპერიის გარეთ არსებულმა ჰაბსბურგების ვრცელმა სამფლობელოებმა (მათი მემკვიდრეობითი მიწების რიცხვში შედიოდა [[ჩეხეთი]], [[მორავია]], [[სილეზია]], [[უნგრეთი]], [[ხორვატია]] და [[ესპანეთი]]) მკვეთრად გააფართოვა იმპერატორის ეკონომიკური ბაზა და ჰაბსბურგების დინასტიას იმპერიის გვირგვინის მოპოვებაში დაეხმარა. გერმანიის დედაქალაქი ფაქტობრივად [[ვენა]] გახდა, სადაც იმპერატორის სამეფო კარი და მასზე დაქვემდებარებული მართვის ორგანოები მდებარეობდა. იმპერიის ძალაუფლების ცენტრის სამხრეთ-აღმოსავლეთ პერიფერიაზე გადასვლას ახალი დროის ქვეყნების ბედისწერისთვის არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა.

==== რეფორმაცია ====
[[ფაილი:Druck Augsburger Reichsfrieden.jpg|150პქ|მარჯვნივ|მინი|[[აუგსბურგის რელიგიური ზავი]]ს ტექსტის პირველი გამოცემის პირველი გვერდი. [[მაინცი]], [[1555]].]]
[[1517]] წელს დაწყებული [[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციის]] შედეგად იმპერია გაიყო [[ლუთერანობა|ლუთერანულ]] ჩრდილოეთად და [[კათოლიციზმი|კათოლიკურ]] სამხრეთად. [[პროტესტანტიზმი]] [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] პირველ ნახევარში მიიღო მრავალმა მსხვილა სამთავრომ ([[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონია]], [[ბრანდენბურგი (მხარე)|ბრანდენბურგი]], [[კურპფალცი]], [[ბრაუნშვაიგ-ლიუნებურგი]], [[ჰესენი (ლანდსაგრაფო)|ჰესენი]], [[ვიურტემბერგი]]), ასევე მნიშვნელოვანმა საიმპერიო ქალაქებმა — [[სტრასბურგი|სტრასბურგმა]], [[მაინის ფრანკფურტი|ფრანკფურტმა]], [[ნიურნბერგი|ნიურნბერგმა]], [[ჰამბურგი|ჰამბურგმა]], [[ლიუბეკი|ლიუბეკმა]]. კათოლიკური დარჩა [[რაინი]]ს, [[ბრაუნშვაიგ-ვოლფენბიუტელი]]ს, [[ბავარია|ბავარიის]], [[ავსტრია|ავსტრიის]], [[ლოთარინგიის საჰერცოგო|ლოთარინგიის]], [[აუგსბურგი]]ს, [[ზალცბურგი]]ს საეკლესიო საკურფიურსტოები და რამდენიმე სხვა სახელმწიფო. [[ევროპა]]ში იმპერატორ [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V-ის]] ჰეგემონიაზე ([[იტალიური ომები]]) პრეტენზიების, აგრეთვე მის მიერ იმპერიის ინსტიტუტების ცენტრალიზაციის პოლიტიკის გატარების პირობებში იმპერიის კონფესიურმა განხეთქილებამ გამოიწვია გერმანიის საშინაო მდგომარეობის გამწვავება და იმპერიის წარჩინებული წოდებების წარმომადგენლებსა და იმპერატორს შორის კონფლიქტის გაზრდა. საეკლესიო საკითხის მოუგვარებლობამ და იმპერატორის მიერ თეოლოგიურ საკითხებში კომპრომისის მიღწევის მცდელობამ [[1530]] წლის [[აუგსბურგი]]ს რაიხსტაგზე გამოიწვია გერმანიაში ორი პოლიტიკური კავშირის — პროტესტანტური [[შმალკალდენის კავშირი|შმალკალდენისა]] და კათოლიკური [[კათოლიკური ლიგა (1538)|ნიურნბერგის]] გაფორმება. მათი დაპირისპირება გადაიზარდა [[1546]]-[[1547]] წლების [[შმალკალდენის ომი|შმალკალდენის ომში]], რომელმაც შეარყია იმპერიის კონსტიტუციური საფუძვლები. მიუხედავად იმისა, რომ კარლ V-მ ომში გამარჯვება მოიპოვა, მალევე მის წინააღმდეგ გაერთიანდა იმპერიის ყველა ძირითადი პოლიტიკური ძალა, რომლებიც უკმაყოფილონი იყვნენ საეკლესიო საკითხების გადაჭრაში კარლ V-ის არათანმიმდევრობით და მისი პოლიტიკის უნივერსალიზმით, რომელიც მოიაზრებდა მსოფლიო იმპერიის დაარსებას გერმანული, ავსტრიული და ესპანური სამფლობელოების საფუძველზე. [[1555]] წელს [[აუგსბურგი|აუგსბურგში]] რაიხსტაგზე დაიდო [[აუგსბურგის რელიგიური ზავი]], რომელმაც ლუთერანობა აღიარა ლეგიტიმურ რელიგიად და რომელიც, [[აუგსბურგის რელიგიური ზავი#Cujus regio, ejus religio|cujus regio, ejus religio]]-ს პრინციპის მიხედვით, იმპერიის წარჩინებული წოდებების წარმომადგენლებში აღმსარებლობის თავისუფლებას გარანტირებდა. [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V-მ]] უარი თქვა ამ შეთანხმების ხელმოწერაზე და მალევე ჩამოიშორა იმპერატორის უფლებები.<ref name="ეგერი3">{{cite web|url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/06.php|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 3. ახალი ისტორია). წიგნი პირველი. რეფორმაცია გერმანიაში 1517-1555. მეექვსე თავი|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=7 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCVwG0D?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/06.php|archivedate=2011-08-11}}</ref>

[[აუგსბურგის რელიგიური ზავი]]ს დახმარებით იმპერიამ [[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციის]] შედეგად გამოწვეული კრიზისი დაძლია და საიმპერიო ინსტიტუტების შრომისუნარიანობა აღადგინა. მიუხედავად იმისა, რომ კონფესიური განხეთქილება შენარჩუნდა, პოლიტიკურად იმპერიამ ერთიანობა მოიპოვა. შემდგომი ნახევარი საუკუნის განმავლობაში იმპერიის კათოლიკური და პროტესტანტული სუბიექტები საკმაოდ ეფექტურად თანამშრომლობდნენ მართვის ორგანოებში, რამაც გერმანიაში მშვიდობისა და სოციალური სიმშვიდის შენარჩუნებას შეუწყო ხელი.

==== კონფესიური ეპოქა და ოცდაათწლიანი ომი ====
''იხილეთ აგრეთვე: '''[[ოცდაათწლიანი ომი]]'''''
[[1556]] წელს [[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V-ის]] ტახტიდან ჩამოშორებამ და [[ჰაბსბურგთა დინასტია|ჰაბსბურგების]] სამფლობელოების გაყოფამ ხელი შეუწყო იმპერიაში მდგომარეობის სტაბილიზაციას, რადგან ამგვარად ბოლო მოეღო ძალაუფლების სათავეში უკომპრომისო კათოლიკის, ფილიპ II-ის მოსვლის საფრთხეს, რის შედეგადაც [[ესპანეთი]], [[ფლანდრია (ისტორიული ოლქი)|ფლანდრია]] და [[იტალია]] კარლ V-ის შვილს, [[ფილიპ II (ესპანეთი)|ფილიპ II-ს]] შეხვდა, ხოლო ავსტრიული მიწები და იმპერატორის პოსტი — ძმას, [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I-ს]]. ფერდინანდ I, აუგსბურგის რელიგიური ზავის ერთ-ერთი ავტორი და მთავრებთან მჭიდრო კავშირის დახმარებით იმპერიის განმტკიცებისა და საიმპერიო დაწესებულებების ფუნქციონირების ეფექტიანობის გაზრდის კურსის თანამიმდევრული გამტარებელი, კანონიერად ითვლება ახალი დროის იმპერიის ფაქტობრივ დამაარსებლად. [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I-ის]] მემკვიდრე, იმპერატორი [[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II]] პროტესტანტიზმის მიმართ სიმპათიით იყო გამსჭვალული და თავისი მმართველობის პერიოდში ([[1564]]—[[1576]]) ორივე კონფესიის საიმპერიო მთავრებზე დაყრდნობით იმპერიაში ტერიტორიული და რელიგიური წყობის დაცვა მოახერხა. იგი წარმოქმნილ კონფლიქტებს ჭრიდა იმპერიის მხოლოდ სამართლებრივი მექანიზმების დახმარებით. [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] მეორე ნახევარსა და [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] დასაწყისში განვითარების მთავარი ტენდენციები გახდა სამი კონფესიის — [[კათოლიციზმი]]ს, [[ლუთერანობა|ლუთერანობისა]] და [[კალვინიზმი]]ს დოგმატური და ორგანიზებული გაფორმება და განკერძოება, ასევე ამასთან დაკავშირებული გერმანული სახელმწიფოების სოციალური და პოლიტიკური ცხოვრების ყველა ასპექტის კონფესიონალიზაცია. თანამედროვე [[ისტორიოგრაფია]]ში ამ პერიოდმა მიიღო სახელწოდება '''„კონფესიური ეპოქა“''' ({{lang-de|Konfessionelles Zeitalter}}).

თუმცა, [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] ბოლოს გამოიკვეთა დესტრუქტიული ტენდენციები, რომლებიც აუგსბურგის ზავის პირობების არასრულყოფილებაში იყო ჩადებული. ისინი, უპირველეს ყოვლისა, დაკავშირებულნი იყვნენ რადიკალური [[კალვინიზმი]]ს ტერიტორიულ-პოლიტიკურ გაფართოებასთან ([[კურპფალცი]], [[ნიდერლანდები]], [[ჰესენ-კასელი]], [[ანჰალტი]], [[ბადენ-დურლახი]]), რომელსაც მტრულად შეხვდნენ როგორც ლუთერანები, ასევე კათოლიკეები, ხოლო შემდეგ კი კონტრრეფორმაციასთან, რომელიც ტრიენტის ტაძრის დასრულების შემდეგ ნელ-ნელა ძალებს იკრებდა. ამ უკანასკნელის გავლენით ავსტრიის მიწებსა და იმპერიის ზოგიერთ ქალაქში დაიწყო პროტესტანტების დევნა, კათოლიკურ აღმსარებლობას დაუბრუნდა ბევრი საეკლესიო სამთავრო და სამხრეთ და დასავლეთ გერმანიის ქალაქი, ასევე [[ბადენ-ბადენი]] და [[პფალც-ნოიბურგი]]. გარდა ამისა, კონფესიონალიზაციის პროცესის გავლენის ქვეშ გერმანული სამთავროების ორგანიზაციული სტრუქტურების გაფორმება და თანამედროვე ტიპის სახელმწიფოების ფორმირების პროცესის დაწყება ეწინააღმდეგებოდა შემორჩენილ საიმპერიო ინსტიტუტებს. უკვე [[1588]] წელს [[იმპერიის კამერალური სასამართლო|საიმპერიო სასამართლოს]] მუშაობა შეჩერდა, ხოლო [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] დასაწყისიდან კონფესიებს შორის კონფლიქტის გამო შრომისუნარიანობა დაკარგა იმპერიის [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგმა]].

[[ფაილი:Defenestration-prague-1618.jpg|250პქ|მარჯვნივ|მინი|[[1618]] წლის [[პრაღა|პრაღის]] [[პრაღის დეფენესტრაციები|დეფენესტრაცია]].]]
იმპერატორ [[რუდოლფ II ჰაბსბურგი|რუდოლფ II-ის]] მდგომარეობას სერიოზულად გამოუთხარა ძირი ჰაბსბურგების სახლის შიდა კონფლიქტებმა, [[ცამეტწლიანი ომი უნგრეთში|ავსტრო-თურქეთის 1593-1606 წლების ომში]] წარუმატებლობებმა და [[უნგრეთი|უნგრეთში]] [[იშტვან ბოჩკაი]]ს მეთაურობით აფეთქებულმა აჯანყებამ. [[1608]] წელს რუდოლფ II იძულებული იყო, უარი ეთქვა [[ავსტრია]]ზე, [[უნგრეთი|უნგრეთსა]] და [[მორავია]]ზე. ამგვარად მან დაიტოვა მხოლოდ იმპერატორის ტიტული და [[ჩეხეთის სამეფო|ჩეხეთი]], რომელსაც ფართო შიდა ავტონომია მიანიჭა („უდიდებულესობის წერილი“, [[1609]]; {{lang-de|Majestätsbrief}}), რაც ხელს უწყობდა რადიკალური პროტესტანტული დინებების განვითარებასა და კონფესიური კონფლიქტის გამწვავებას. იმპერატორის ძალაუფლების დასუსტებამ და სამმართველო ინსტიტუტების დაშლამ გამოიწვია ალტერნატიული სტრუქტურების შექმნა: [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტმა]] მთავრებმა [[1608]] წელს შექმნეს [[პროტესტანტული უნია]], ხოლო [[კათოლიციზმი|კათოლიკეებმა]] [[1609]] წელს დააარსეს [[კათოლიკური ლიგა (გერმანია)|კათოლიკური ლიგა]]. კონფესიებს შორის დაპირისპირება განუხრელად ღრმავდებოდა, სანამ [[1618]] წელს [[პრაღა]]ში არ იფეთქა აჯანყებამ ახალი იმპერატორისა და ჩეხეთის მეფე [[ფერდინანდ II შტირიელი|ფერდინანდ II-ის]] წინააღმდეგ. აჯანყებას მხარი დაუჭირა პროტესტანტულმა უნიამ, კონფლიქტში ჩაებნენ გერმანიის ორივე კონფესიური ბანაკის წარმომადგენლები, შემდეგ კი უცხო სახელმწიფოებიც, რის შედეგადაც დაიწყო [[ოცდაათწლიანი ომი]].<ref name="ეგერი32">{{cite web
 |url         = http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/12.php
 |title       = ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 3. ახალი ისტორია). წიგნი პირველი. რეფორმაცია და ანტირეფორმაცია 1555-1618. თავი მეექვსე
 |publisher   = ჰუმერის ბიბლიოთეკა
 |accessdate  = 8 მაისი 2011
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/60rCWROff?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/12.php
 |archivedate = 2011-08-11
}}</ref>

თავდაპირველად ომში წარმატება იმპერატორის მხარეზე იყო. [[1621]] წელს [[ფრიდრიხ V (პფალცის კურფიურსტი)|ფრიდრიხ V]]-ს, [[კურპფალცი|პფალცის]] კურფიურსტსა და [[პროტესტანტული უნია|პროტესტანტული უნიის]] ლიდერს, ჩამოერთვა თავისი სამფლობელოები და [[კურფიურსტები|კურფიურსტის]] ტიტული, რომელიც გადაეცა [[მაქსიმილიან I (ბავარიის კურფიურსტი)|მაქსიმილიან I]]-ს, ბავარიის ჰერცოგს, [[კათოლიკური ლიგა (გერმანია)|კათოლიკური ლიგის]] ხელმძღვანელს. [[1625]]—[[1626]] წლებში [[ალბრეხტ ფონ ვალენშტაინი|ვალენშტაინისა]] და [[იოჰან ცერკლას ტილი|ტილის]] ჯარების მიერ [[დანია|დანიის]] ჯარების განადგურებამ იმპერატორს იმპერიის პოლიტიკური გარდაქმნის ცდის საშუალება მისცა. [[1629]] წლის [[6 მაისი]]ს [[რესტიტუციური ედიქტი]] აუქმებდა პროტესტანტების მიერ თორმეტი საეპისკოპოსოსა და საარქიეპისკოპოსოს და დაახლოებით ორასი მონასტრის [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|სეკულარიზაციას]], ასევე კათოლიკურ საეკლესიო მიწებზე პროტესტანტული უმცირესობების უფლებების გარანტიას. ედიქტის მდგომარეობის რეალიზაციის შედეგად იმპერიაში დომინანტური პოზიცია კათოლიკურმა პარტიამ დაიკავა, რამაც გამოიწვია მძაფრი წინააღმდეგობა, როგორც იმპერიის პროტესტანტული სუბიექტების, რომლებმაც დახმარების თხოვნით მიმართეს [[შვედეთი|შვედეთსა]] და [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], ასევე კათოლიკე კურფიურსტების მხრიდან, რომლებიც უკმაყოფილონი იყვნენ იმპერატორის მიერ გერმანიის მართვაში მათი მონაწილეობის უფლებების დარღვევის გამო. ამან გამოიწვია კონფლიქტის ესკალაცია. [[ფერდინანდ II შტირიელი|ფერდინანდ II]] იძულებული იყო, ვალენშტაინის ჯარი დაეშალა, ხოლო [[1630]] წელს იმპერიის ტერიტორიაზე შემოიჭრა [[გუსტავ II ადოლფი]]ს შვედური არმია, რომელმაც გაანადგურა კათოლიკური ლიგის ჯარი და რამდენიმე წელიწადში გერმანიის ჩრდილოეთ ნაწილი დაიკავა. მეტიც, [[1633]] წელს შვედეთის ხელმძღვანელობის ქვეშ შეიქმნა იმპერიის პროტესტანტული სამთავროების [[ჰაილბრონის კავშირი]], რაც ჩრდილოეთ გერმანიაში საიმპერიო ინსტიტუტების დემონტაჟს ნიშნავდა და იმპერიას დაშლის საფრთხეს უქმნიდა. თუმცა, [[1634]] წელს ესპანურ-იმპერიულმა ჯარმა [[ნერდლინგენის ბრძოლა (1634)|ნერდლინგენის ბრძოლაში]] მოახერხა შვედებისთვის გამანადგურებელი მარცხის მიყენება და შეტევაში გადასვლა. [[1635]] წლის [[მაისი|მაისში]] იმპერიის პროტესტანტულ და კათოლიკურ სუბიექტებს შორის დაიდო [[პრაღის ზავი (1635)|პრაღის ზავი]], რომლის შესაბამისადაც გერმანიის ტერიტორიაზე არსებული ყველა მოკავშირეობითი გაერთიანება უქმდებოდა, მათ შორის კათოლიკური ლიგა და ჰაილბრონის კავშირი. [[რესტიტუციური ედიქტი]]ს ამოქმედება გადაიდო ორმოცი წლით, ხოლო ყველა გერმანელი მთავარი, აღმსარებლობის განურჩევლად, ვალდებული იყო, შვედების წინააღმდეგ ერთიანი ბრძოლისთვის თავისი სამხედრო კონტინგენტები იმპერიის არმიასთან გაეერთიანებინა. კვლავ შეიქმნა წამყვანი გერმანული სახელმწიფოების კავშირი (მათ შორის [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონია]], [[ბრანდენბურგი]] და [[ბავარია]]) იმპერატორთან, დეზინტეგრაციული პროცესები შეწყდა.

პრაღის ზავისგან განზე დარჩნენ რადიკალური კალვინისტური სამთავროები [[ჰესენ-კასელი]]ს მეთაურობით. იმავდროულად იმპერიის კონსოლიდაცია ძლიერ აწუხებდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]]. [[1635]] წლის მაისში საფრანგეთმა შვედების მხარე დაიკავა და ომში ჩაერთო. თავდაპირველად იმპერია ახერხებდა ფრანკო-შვედური იერიშების მოგერიებას, მაგრამ [[1639]] წელს მოხდა გარდატეხა — ფრანგები შეიჭრნენ [[შვაბია]]ში, ხოლო პრაღის სისტემამ დაშლა დაიწყო; [[1640]] წელს ომს გამოეთიშა [[ბრანდენბურგის საკურფიურსტო|ბრანდენბურგი]], [[1642]] წელს განადგურდა [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონია]]. [[მიუნსტერი|მიუნსტერსა]] და [[ოსნაბრიუკი|ოსნაბრიუკში]] საიმპერიო წოდებების აქტიური მონაწილეობით [[1645]] წელს დაიწყო სამშვიდობო მოლაპარაკებები იმპერატორს, საფრანგეთს, [[ესპანეთი|ესპანეთსა]] და შვედეთს შორის. მათი სვლა განისაზღვრებოდა სამხედრო მოქმედებების განვითარებით: [[1647]] წელს კაპიტულაცია მოახდინა [[ბავარია]]მ, [[1648]] წელს შვედებმა დაიპყრეს პრაღის ნაწილი, ხოლო ესპანეთი იძულებული იყო, ეღიარებინა [[ნიდერლანდები]]ს დამოუკიდებლობა. 1648 წლის ოქტომბერში დაიდო [[ვესტფალიის ზავი]], რომელმაც ოცდაათწლიან ომს წერტილი დაუსვა და კარდინალურად შეცვალა საღვთო რომის იმპერია.<ref name="ეგერი33">{{cite web|url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/13.php|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 3. ახალი ისტორია). წიგნი მესამე. ოცდაათწლიანი ომის პერიოდი. თავი პირველი|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=8 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCXs5Pn?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/13.php|archivedate=2011-08-11}}</ref>

==== ვესტფალიის ზავი ====
{{main|ვესტფალიის ზავი}}
[[ფაილი:Holy Roman Empire 1648 ka.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|საღვთო რომის იმპერია [[1648]] წლის [[ვესტფალიის ზავი]]ს შემდეგ.]]
[[ვესტფალიის ზავი|ვესტფალიის სამშვიდობო შეთანხმების]] პირობებს ფუნდამენტური მნიშვნელობა ჰქონდა საღვთო რომის იმპერიისთვის. ტერიტორიული თვალსაზრისით, შეთანხმებამ გაამყარა იმპერიის მიერ [[შვეიცარია|შვეიცარიისა]] და [[ნიდერლანდები]]ს დაკარგვა, რომლებიც დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად გამოცხადდა. თვითონ იმპერიაში მნიშვნელოვანი მიწები მოექცა უცხოური სახელმწიფოების ძალაუფლების ქვეშ: [[შვედეთი|შვედეთმა]] მიიღო [[დასავლეთი პომერანია|წინა პომერანია]] და [[ბრემენი]]სა და [[ფერდენი]]ს ყოფილი საეპისკოპოსოების მიწები, [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] — [[ელზასი]]ს დიდი ნაწილი, [[რაინის ბრაიზახი|ბრაიზახი]] და [[ფილიპსბურგი]]. ასევე დამტკიცდა ჩრდილოეთ გერმანიაში საეკლესიო მიწების [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|სეკულარიზაცია]]. კონფესიური თვალსაზრისით, იმპერიის ტერიტორიაზე აღიარეს [[კათოლიციზმი|კათოლიკური]], [[ლუთერანობა|ლუთერანული]] და [[კალვინიზმი|კალვინისტური]] ეკლესიების თანაბარუფლებიანობა, იმპერიის წარჩინებულ წოდებებს დაუმტკიცდათ ერთი რელიგიიდან მეორეში გადასვლის თავისუფლება, ხოლო რელიგიური უმცირესობებს აღმსარებლობის არჩევისა და ემიგრაციის უფლების თავისუფლება. ამასთან ერთად მკაცრად დაფიქსირდა კონფესიური საზღვრები და დაინერგა, რომ სამთავროს მმართველის სხვა რელიგიაზე გადასვლას არ უნდა მოჰყოლოდა მისი ქვეშევრდომების კონფესიის შეცვლა. ორგანიზაციული თვალსაზრისით, ვესტფალიის ზავმა იმპერიის ძალაუფლების ორგანოების ფუნქციონირების წესრიგის კარდინალური რეფორმა მოიტანა: რელიგიური პრობლემები განცალკევდა ადმინისტრაციულ-სასამართლო საკითხებისგან და მათ გადასაწყვეტად [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგსა]] და [[იმპერიის კამერალური სასამართლო|საიმპერიო სასამართლოში]] შემოიღეს კონფესიური პარიტეტის პრინციპი: ყოველ კონფესიას ენიჭებოდა თანაბარი რაოდენობის ხმა, რამაც აღადგინა რაიხსტაგისა და სასამართლოს მუშაობის ეფექტიანობა. ვესტფალიის ზავმა აგრეთვე ხელახლა გადაანაწილა იმპერიის შიგნით ძალაუფლების ინსტიტუტებს შორის უფლებები: მიმდინარე საკითხები, მათ შორის კანონმდებლობა, სასამართლო სისტემა, გადასახადების შეგროვება, სამშვიდობო შეთანხმებების რატიფიკაცია გადავიდა კომპეტენციაში რაიხსტაგისა, რომელიც მუდმივმოქმედი ორგანო ხდებოდა. ეს არსებითად ცვლიდა ძალების ბალანსს იმპერატორსა და საიმპერიო წოდებებს შორის, ამ უკანასკნელების სასიკეთოდ. იმავდროულად, მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად საიმპერიო წოდებების პრივილეგიები და უფლებები აღიარებული და განმტკიცებული იყო ([[ტერიტორიული სუვერენიტეტი|„საიმპერიო წოდებების ტერიტორიული კანონი“]], {{lang-la|jus territoriale}}), საიმპერიო წოდებები არ ხდებოდნენ სახელმწიფო [[სუვერენიტეტი]]ს მატარებლები: იმპერიის სამთავროები თანამედროვე დამოუკიდებელი სახელმწიფოს რიგი ატრიბუტების გარეშე რჩებოდნენ და არ შეეძლოთ ისეთი საერთაშორისო შეთანხმებების დადება, რომლებიც იმპერატორის ან იმპერიის ინტერესებს ეწინააღმდეგებოდა.

[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] ბოლომდე ვესტფალიის ზავი ისტორიკოსების უმეტესობის მიერ ფასდებოდა, როგორც შეთანხმება, რომელმაც გერმანიის ეროვნული და რელიგიური განხეთქილება გაამყარა, მკვეთრად შეზღუდა იმპერატორის პრეროგატივები ტერიტორიული მთავრების სასარგებლოდ და გამოიწვია იმპერიის შემდგომი დაცემა და დაშლა. ვესტფალიის ზავის შედეგები გერმანიისთვის განიხილებოდა, როგორც [[პარტიკულარიზმი]]ს გამარჯვება მეფის ცენტრისკენულ ძალებზე და მთავრების სრული განთავისუფლება იმპერატორის ძალაუფლებისგან, რამაც იმპერიის პოლიტიკური დაქუცმაცება გამოიწვია. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დიდი გერმანელი ისტორიკოსის, ფოლკერ პრესის გამოთქმის თანახმად, ''„ვესტფალიის ზავის ტენდენციები იმპერიას გარდაქმნიდა მთავრების იმპერიად, რომელთა შორისაც მომავალში იმპერატორი იქნებოდა არაუმეტეს „პირველისა თანასწორებს შორის“''.<ref>{{წიგნი
 |ავტორი      = ფოლკერ პრესი
 |ნაწილი      = 
 |სათაური     = Kriege und Krise. Deutschland 1600—1715.
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = [[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი         = [[1991]]
 |ტომი         = 
 |გვერდები     =
 |გვერდნი      = 
 |isbn         =
}}.</ref> მეცნიერთა აზრით, დადებითი მომენტი იყო მხოლოდ კონფესიური მართლშეგნების აღმოფხვრა და თანამედროვე [[საერთაშორისო სამართალი|საერთაშორისო სამართლის]] ჩასახვა, რომელიც დაფუძნებული იყო სახელმწიფოების სუვერენიტეტზე და არ იყო დამოკიდებული სამართლის სუბიექტების რელიგიურ კუთვნილებაზე.

თუმცა, ბოლო დროს მიმდინარეობს იმპერიის ბედისწერაში ვესტფალიის ზავის მნიშვნელობის ხელახლა გააზრება. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა [[ოცდაათწლიანი ომი]]ს დროს დაკნინებული იმპერიის საბაზო სტრუქტურებისა და, უპირველეს ყოვლისა, სხვადასხვაწოდებრივი რაიხსტაგის აღდგენას, რომელიც საინტეგრაციო პროცესების ცენტრად და იმპერიის მთელი სტრუქტურის საყრდენად იქცა. თანამედროვე ისტორიკოსები უკვე აღარ განიხილავენ ვესტფალიის შეთანხმებას, როგორც სეპარატიზმის ერთმნიშვნელოვან ტრიუმფსა და იმპერიის განუყოფლობის დაცემას. პირიქით, „შემორჩენილი სასამართლო სივრცე იმპერატორს იმპერიაში დასაბრუნებელ გზას უხსნიდა“;{{sfn-2|Schindling|1980|გვ=}} წოდებების წინააღმდეგობებზე თამაშითა და კონფესიური პარიტეტის პრინციპის გამოყენებით, იმპერატორმა შეძლო ნეიტრალური, იმპერიის გამაერთიანებელი მხარის როლში გამოსვლა. იმპერიის წარჩინებულებმა ვერ მიაღწიეს სუვერენიტეტს და იმპერიის სამართლის მოქმედების სფეროში დარჩნენ, რომლის ღირებულებაც მხოლოდ გაიზარდა. ვესტფალიის ზავი გარკვეულწილად განიხილება, როგორც [[1495]] წლის „[[საიმპერიო რეფორმა]]სა“ და [[1555]] წლის [[აუგსბურგის რელიგიური ზავი|„აუგსბურგის რელიგიურ ზავში“]] ჩადებული პრინციპების განვითარება და გაუმჯობესება. ზავმა არ მოიტანა არც დაქუცმაცება, არც მთავრების აბსოლუტიზმი, არამედ გერმანელი ერის ეროვნულ შეკავშირებას შეუწყო ხელი და განამტკიცა [[სტატუს-კვო|„status quo-ს“]] მდგომარეობა (ეწინააღმდეგებოდა მცირე სამფლობელოების ანექსიას და მმართველობის დესპოტურ ფორმას). ვესტფალიის ზავი იმპერიას ამორფულს სულაც არ ხდიდა, მაგრამ გარანტირებდა იმჟამინდელი ფორმით მის შემდგომ არსებობას.<ref>{{წიგნი
 |ავტორი      = გ. შმიდტი
 |ნაწილი      = 
 |სათაური     = Der Dreissigjährige Krieg.
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = [[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი          = [[1997]]
 |ტომი         = 
 |გვერდები     =
 |გვერდნი      = 
 |isbn         =
}}.</ref>

==== იმპერია XVII საუკუნის მეორე ნახევარსა და XVIII საუკუნის შუა წლებში ====
[[ფაილი:Kaiser-Leopold1.jpg|მინი|200პქ|იმპერატორი [[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I]].]]
[[ოცდაათწლიანი ომი|ოცდაათწლიან ომში]] დამარცხებამ იმპერიას [[ევროპა|ევროპის]] პოლიტიკურ არენაზე დაათმობინა წამყვანი პოზიცია, რომელიც [[საფრანგეთი]]ს ხელში გადავიდა. ახალმა იმპერატორმა, [[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I-მა]], [[ესპანეთი]]ს მხარდაჭერის ტრადიციული პოლიტიკის გაგრძელებასთან ერთად დაიწყო [[ინგლისი|ინგლისსა]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებთან]] დაახლოვება, რათა ერთობლივი ძალებით ებრძოლათ საფრანგეთის წინააღმდეგ. [[ლუდოვიკო XIV]]-ის აგრესიამ გამოიწვია იმპერიისგან [[ფრანშ-კონტე]]სა და მთელი [[ელზასი]]ს მოწყვეტა, თუმცა [[აუგსბურგის ლიგის ომი|აუგსბურგის ლიგის ომში]] ([[1688]]—[[1697]]), მოკავშირეების აქტიური მოქმედებების წყალობით, ნიდერლანდებში შეძლეს რაინის მიმდებარე ტერიტორიების მიმართულებით ფრანგების შემდგომი დაწინაურებისთვის ხელის შეშლა. [[ომი ესპანური მემკვიდრეობისათვის]] ([[1701]]—[[1714]]) ჰაბსბურგების მთავარი რევანში გახდა [[ოცდაათწლიანი ომი]]სთვის: ფრანგული ჰეგემონია დასავლეთ ევროპაში დაეცა, [[ბელგია|სამხრეთი ნიდერლანდები]], [[ნეაპოლის სამეფო|ნეაპოლი]] და [[მილანი]] ავსტრიელი ჰაბსბურგების გავლენის ქვეშ მოექცნენ. ჩრდილოეთით შეიქმნა ჰაბსბურგების, [[პოლონეთი]]ს, [[ჰანოვერი]]სა და [[ბრანდენბურგი]]ს კავშირი [[შვედეთი]]ს წინააღმდეგ, რის შედეგადაც [[ჰოლანდიის ომი]]სა ([[1672]]—[[1678]]) და [[ჩრდილოეთის ომი|ჩრდილოეთის მეორე ომის]] შემდეგ ([[1700]]—[[1721]]) შვედეთის დომინირება [[ბალტიისპირეთი|ბალტიის რეგიონში]] დასასრულს მიუახლოვდა, ხოლო მისი იმპერიის ტერიტორიაზე არსებული სამფლობელოების უმეტესი ნაწილი ([[დასავლეთი პომერანია]], [[ბრემენი]] და [[ფერდენი (ალერი)|ფერდენი]]) ბრანდენბურგსა და ჰანოვერს შორის გაიყო. ჰაბსბურგებმა მთავარ წარმატებას სამხრეთ-აღმოსავლეთით მიაღწიეს: [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] უკანასკნელ მეოთხედში [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] წინააღმდეგ სამხედრო კამპანიების სერიის შედეგად განთავისუფლდა [[უნგრეთი]], [[ტრანსილვანია]] და ჩრდილოეთი [[სერბეთი]], რომლებიც ჰაბსბურგთა მონარქიის შემადგენლობაში შევიდნენ, რამაც მკვეთრად აამაღლა იმპერატორების პოლიტიკური პრესტიჟი და ეკონომიკური ბაზა. [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] მიწურულსა და [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] დასაწყისში საფრანგეთსა და [[თურქეთი|თურქეთთან]] ომებმა გამოიწვიეს იმპერიული პატრიოტიზმის აღორძინება და იმპერატორის ტახტი კვლავ გახადეს გერმანელი ერის ეროვნული ერთობის სიმბოლო.<ref name="ეგერი324">{{cite web|url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/21.php|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 3. ახალი ისოტირა). წიგნი მეოთხე. ლუდოვიკო XIV-ის საუკუნე. თავი მეექვსე|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=8 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCYDHek?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/21.php|archivedate=2011-08-11}}</ref>

უშუალოდ [[ოცდაათწლიანი ომი]]ს შემდეგ იმპერიის საშინაო მდგომარეობა ხასიათდებოდა იმპერატორის გავლენის არსებითი შეზღუდვით: დასავლეთგერმანული სამთავროები მჭიდროდ დაუკავშირდნენ საფრანგეთს, ჩრდილოეთის სამთავროები კი შვედეთზე ორიენტირებდნენ. თუმცა, [[1685]] წელს [[კურპფალცი|პფალცში]] [[ვიტელსბახები]]ს დინასტიის კათოლიკური საგვარეულო შტოს მოსვლამ და საფრანგეთის ექსპანსიურმა პოლიტიკამ იმპერატორ [[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I-ს]] ქვეყნის დასავლეთში პოზიციების აღდგენისა და იმპერიის ტახტის გარშემო რაინის მიმდებარე სახელმწიფოების გაერთიანების საშუალება მისცა. ამ რეგიონში იმპერიის ტახტის მთავარი მოკავშირეები გახდნენ [[კურპფალცი|პფალცის საკურფიურსტო]], [[ჰესენ-დარმშტადტის ლანდსაგრაფო|ჰესენ-დარმშტადტი]], [[მაინცი]] და [[ვესტფალია|ვესტფალიის]], შუა რაინისა და [[შვაბია|შვაბიის]] [[საიმპერიო რაინდი|საიმპერიო რაინდები]]. [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] მიწურულსა და [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] დასაწყისში გერმანიის სამხრეთ სექტორში ბატონობდა ბავარია, რომლის [[კურფიურსტი]] თავისი გავლენით თვით იმპერატორსაც კი უწევდა კონკურენციას. ბრანდენბურგის გაძლიერების პირობებში იმპერიის ჩრდილოეთ ნაწილში [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონია]], რომლის მმართველმაც [[1697]] წელს [[კათოლიციზმი|კათოლიკეობა]] მიიღო, ასევე [[ჰანოვერი]], რომელმაც [[1692]] წელს კურფიურსტის მეცხრე ტიტული მოიპოვა, ჰაბსბურგებთან უფრო მჭიდრო კავშირში შევიდნენ. იმპერიის ინტეგრაციის პროცესებში ჩაერთო [[ბრანდენბურგი]]ც: იმპერატორზე ორიენტირება [[ფრიდრიხ ვილჰელმი (ბრანდენბურგის კურფიურსტი)|„დიდებული კურფიურსტის“]] მთავარი პოლიტიკა გახდა, ხოლო მისმა ვაჟმა [[1700]] წელს [[პრუსია|პრუსიის]] მეფის ტიტულის მიღებაზე [[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I-ის]] თანხმობა მიიღო.<ref name="ეგერი324" />

[[ფაილი:Reichskarte1705.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|საღვთო რომის იმპერია [[1705]] წელს, „გერმანიის იმპერიის“ რუკა, ნიკოლ დე ფერის შესრულებით, [[1770]].]]
[[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგი]] [[1662]] წლიდან მუდმივმოქმედ ორგანოდ იქცა და იკრიბებოდა [[რეგენსბურგი|რეგენსბრგში]]. მისი მუშაობა გამოირჩეოდა საკმარისი ეფექტიანობით და იმპერიას ერთიანობის შენარჩუნებაში ეხმარებოდა. რაიხსტაგის მუშაობაში აქტიურ მონაწილეობას იღებდა იმპერატორი [[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I]], რომელიც თანამიმდევრულად ახორციელებდა იმპერატორის როლის აღდგენისა და საიმპერიო წოდებების შემდგომი ინტეგრაციის პოლიტიკას. დიდ როლს თამაშობდა [[ვენა]]ში იმპერატორის სამეფო კარის წარმომადგენლობითი ფუნქცია. იგი მთელი გერმანიის წარჩინებულების მიზიდვის ცენტრი გახდა, ხოლო თვითონ ქალაქი — იმპერიული [[ბაროკო]]ს მთავარი ცენტრი. მემკვიდრეობით მიწებზე [[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგების]] პოზიციების განმტკიცება, დინასტიური ქორწინებების და ტიტულებისა და თანამდებობების დარიგების წარმატებული პოლიტიკა მნიშვნელოვნად უწყობდა ხელს იმპერატორის გავლენის გაზრდას. იმავდროულად, საიმპერიო დონეზე კონსოლიდაციის პროცესები რეგიონულ ინტეგრაციას დაევალა: უმსხვილეს გერმანულ სამთავროებში ყალიბდებოდა საკუთარი დატოტვილი აპარატი, მდიდარი სამთავრო კარი, რომელიც ადგილობრივ წარჩინებულებს აახლოვებდა, და შეიარაღებული ძალები, რომლებიც [[კურფიურსტები|კურფიურსტებს]] [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორისგან]] უფრო დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარების საშუალებას აძლევდა. [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[თურქეთი|თურქეთთან]] ომის დროს მნიშვნელოვნად გაიზარდა როლი [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქებისა]], რომლებმაც [[1681]] წლიდან საკუთარ თავზე აიღეს ჯარისა და საიმპერიო გადასახადების შეგროვების, ასევე იმპერიაში მუდმივი სამხედრო კონტინგენტების მხარდაჭერის ფუნქცია. მოგვიანებით შეიქმნა საიმპერიო ოლქების ასოციაციები, რაც იმპერიის საზღვრების უფრო ეფექტიანი დაცვის საშუალებას იძლეოდა.<ref name="ეგერი324" />

[[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I-ის]] მემკვიდრეების დროს იმპერატორის ძალაუფლების განმტკიცებას თან ახლდა აბსოლუტისტური ტენდენციების აღორძინება. ჯერ კიდევ [[იოზეფ I (სრი)|იოზეფ I-ის]] მმართველობის პერიოდში ([[1705]]—[[1711]]) იმპერიის საქმეები ფაქტობრივად [[ავსტრია|ავსტრიის სამეფო კარის]] კანცელარიის მართვაში გადავიდა, ხოლო [[ერცკანცლერი]] და მისი უწყება გადაწყვეტილებების მიღების პროცესს გამოეთიშნენ. [[ომი ესპანური მემკვიდრეობისათვის|ესპანური მემკვიდრეობისთვის ომის]] დროს ([[1701]]—[[1714]]) იმპერატორმა კვლავ წამოაყენა პრეტენზიები ჩრდილოეთ და შუა [[იტალია]]ზე. იმპერატორებმა უფრო გაბედულად დაიწყეს გერმანული სამთავროების საშინაო საქმეებში ჩარევა, რამაც გამოიწვია იმპერიის მსხვილი სუბიექტების საპასუხო წინააღმდეგობა და მათ მიერ იმპერატორის მხარდაჭერაზე უარის თქმა. [[კარლ VI (სრი)|კარლ VI-ის]] დროს ([[1711]]—[[1740]]) იმპერატორის პოლიტიკა ძირითადად განისაზღვრებოდა ესპანურ ტახტზე მისი პრეტენზიებითა და ჰაბსბურგთა მიწების დამემკვიდრების პრობლემებით ([[პრაგმატული სანქცია (1713)|პრაგმატული სანქცია]], [[1713]] წელი), მაშინ, როცა იმპერიის პრობლემები ყურადღების პერიფერიაზე აღმოჩნდა. ეს ხდებოდა იმპერიის მსხვილი სუბიექტების ([[ბავარია]], [[პრუსია]], [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონია]] და [[ჰანოვერი]]) სიძლიერის ზრდის პირობებში. ისინი [[ევროპა]]ში საკუთარი დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარებისკენ მიილტვოდნენ და ნაკლებად ითვალისწინებდნენ იმპერიისა და იმპერატორის ინტერესებს. ამგვარად, იმპერატორი ჩრდილოეთის მეორე ომის შემდეგ იმპერიაში ყოფილი შვედური სამფლობელოების გაყოფისგან შევიწროვდა, ხოლო [[1719]]—[[1724]] წლებში [[კურპფალცი|პფალცის]] [[კათოლიციზმი|კათოლიკეებსა]] და [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტებს]] შორის კონფლიქტში იმპერატორის წინააღმდეგ მკვეთრად გამოვიდა გერმანული [[ევანგელიკური ეკლესია|ევანგელისტური]] სახელმწიფოების კოალიცია [[პრუსია|პრუსიისა]] და [[ჰანოვერი]]ს მეთაურობით, რამაც თითქმის გამოიწვია სამხედრო შეტაკება. [[კარლ VI (სრი)|კარლ VI-თვის]] დიდი წარმატება იყო იმპერიის პოლიტიკაში [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] მიერ [[1732]] წლის [[პრაგმატული სანქცია (1713)|პრაგმატული სანქციის]] აღიარება, თუმცა [[ბავარია|ბავარიის]], [[კურპფალცი|პფალცისა]] და [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიის]] [[კურფიურსტები|კურფიურსტებმა]] ამის წინააღმდეგ მისცეს ხმა. საერთო ჯამში, [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] შუა წლებიდან იმპერიის ერთიანობას არსებითად გამოეთხარა ძირი, მსხვილი გერმანული სამთავროები პრაქტიკულად იმპერატორის კონტროლიდან გამოვიდნენ, დეზინტეგრაციის ტენდენციები კი აშკარად აჭარბებდნენ გერმანიაში ძალაუფლების ბალანსის შენარჩუნების იმპერატორის სუსტ მცდელობებს.<ref name="ეგერი361">{{cite web|url=http://krotov.info/history/00/eger/eger_32.htm|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 3. ახალი ისტორია). წიგნი მეექვსე. ფრიდრიხ დიდის საუკუნე. თავი პირველი|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=2011-05-10|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCYXWsX?url=http://krotov.info/history/00/eger/eger_32.htm|archivedate=2011-08-11}}</ref>

==== ავსტრო-პრუსიული დაპირისპირება და იმპერიის დაკნინება ====
ჯერ კიდევ [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] ბოლოს საღვთო რომის იმპერიის ფარგლებში დაიწყო მისი ორი ყველაზე გავლენიანი წევრის — [[ავსტრია|ავსტიისა]] და [[პრუსია|პრუსიის]] ანტაგონიზმის გამოვლენა. [[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგების]] [[ავსტრია|ავსტრიული მონარქია]], რომელმაც [[უნგრეთი]] დაიპყრო და [[ომი ესპანური მემკვიდრეობისათვის|ესპანური მემკვიდრეობისთვის ომის]] შემდეგ მიიღო ვრცელი სამფლობელოები [[იტალია]]სა და [[ბელგია|ნიდერლანდებში]], სულ უფრო და უფრო ცალკევდებოდა იმპერიისგან, თუმცა სწორედ მისი მმართველები იკავებდნენ იმპერატორის ტახტს. ჰაბსბურგების ინტერესები, უპირველეს ყოვლისა, მიმართული იყო სამხრეთ-აღმოსავლეთისა და სამხრეთის მიმართულებით, მაშინ, როცა იმპერიის საშინაო საქმეებს [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] დასაწყისიდან უფრო ნაკლები ყურადღება ეთმობოდა. უფრო მეტიც, ჰაბსბურგებმა სცადეს, მემკვიდრეობით მიწებზე ცენტრალიზებული პოლიტიკის წარმატებები იმპერიაზეც გადაეტანათ, რამაც საიმპერიო წოდებების მკვეთრი ოპოზიცია გამოიწვია. [[პრუსია|პრუსიის]] მეფის სამფლობელოების მნიშვნელოვანი ნაწილი აგრეთვე მდებარეობდა იმპერიის ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ, რაც მას [[ევროპა|ევროპის]] პოლიტიკურ სცენაზე დამოუკიდებელი მმართველის როლში მოქმედების საშუალებას აძლევდა. ეკონომიკურმა აღმასვლამ, [[ფრიდრიხ I (პრუსია)|ფრიდრიხ I-სა]] და [[ფრიდრიხ ვილჰელმ I (პრუსია)|ფრიდრიხ ვილჰელმ I-ის]] დროს მართვის ეფექტიანი ბიუროკრატიული სისტემის შექმნამ და ძლიერი არმიის ფორმირებამ პრუსია გერმანულ სახელმწიფოებს შორის პირველ ადგილზე დააყენა, რამაც ავსტრიასთან დაპირისპირება გაამწვავა. პრუსიამ, ფაქტობრივად, შეწყვიტა იმპერიის საკითხებში მონაწილეობის მიღება: მის ტერიტორიაზე არ მოქმედებდა ნორმები, რომლებიც წარჩინებულთა ინტერესებს იცავდა, არ სრულდებოდა [[იმპერიის კამერალური სასამართლო|საიმპერიო სასამართლოს]] გადაწყვეტილებები, ჯარი არ იღებდა მონაწილეობას იმპერატორის საბრძოლო კამპანიებში, ხოლო [[ზემო საქსონიის ოლქი|ზემო საქსონიის]] [[საიმპერიო ოლქი]]ს მუშაობა პარალიზებული იყო. პრუსიისა და სხვა მსხვილი გერმანული სამთავროების ფაქტობრივ სამხედრო-პოლიტიკურ ძალასა და მოძველებულ საიმპერიო იერარქიას შორის ძლიერი უთანხმოების შედეგად [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] შუა წლებში საღვთო რომის იმპერიაში დაიწყო მწვავე სისტემური კრიზისი.

[[1740]] წელს იმპერატორ [[კარლ VI (სრი)|კარლ VI-ის]] გარდაცვალებისა და ჰაბსბურგთა საგვარეულოს მამაკაცთა პირდაპირი შტოს შეწყვეტის შემდეგ ავსტრო-პრუსიული დაპირისპირება ღია ომში გადაიზარდა. [[სილეზიის ომები]] ([[1740]]—[[1745]]) პრუსიის მეფე [[ფრიდრიხ II დიდი|ფრიდრიხ II-სა]] და ავსტრიის [[ერცჰერცოგი|ერცჰერცოგ]] [[მარია ტერეზია]]ს შორის დასრულდა ავსტრიის დამარცხებითა და მის მიერ [[სილეზია|სილეზიის]] დაკარგვით. იმავდროულად, ავსტრია იძულებული იყო, ეწარმოებინა [[ომი ავსტრიული მემკვიდრეობისათვის]] ფრანკო-ესპანო-ბავარიული კოალიციის წინააღმდეგ.<ref name="ეგერი325">{{cite web|url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/22.php|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 3. ახალი ისტორია). წიგნი მეექვსე. ფრიდრიხ დიდის საუკუნე. თავი პირველი|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=8 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCYgbF2?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger3/22.php|archivedate=2011-08-11}}</ref> [[1742]] წელს [[კარლ VII ალბრეხტი|კარლ ალბრეხტი]], [[ბავარია|ბავარიის]] კურფიურსტი, ერთხმად აირჩიეს საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორად. სამი საუკუნის განმავლობაში პირველად გერმანიის ტახტზე ავიდა არა ჰაბსბურგების სახლის წარმომადგენელი. ზოგიერთი ისტორიკოსის მიერ<ref>იხილეთ, მაგალითად, {{წიგნი
 |ავტორი      = Шмидт, А.
 |ნაწილი      = Карл VII.
 |სათაური     = Кайзеры.
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = Ростов-на-Дону
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი          = [[1997]]
 |ტომი         =
 |გვერდები     =
 |გვერდნი     =
 |isbn        =
}}.</ref> კარლ ალბრეხტის არჩევა განიხილება, როგორც საიმპერიო წოდებების მხრიდან იმპერიისთვის ახალი პოლიტიკური გზის პოვნისა და იმპერიის სიმძიმის ცენტრის სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან „ძველ გერმანიაში“ გადატანის მცდელობა. მიუხედავად იმისა, რომ [[კარლ VII (სრი)|კარლ VII]] იმპერიის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედების მოწესრიგებას ცდილობდა, სამხედრო მოქმედებები მისთვის წარუმატებლად ვითარდებოდა: ავსტრიელებმა რამდენიმეჯერ გაძარცვეს და დაიპყრეს [[ბავარია]], რამაც იმპერატორის მატერიალურ ბაზას გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა.

[[1745]] წელს, [[კარლ VII ალბრეხტი|კარლ VII-ის]] გარდაცვალების შემდეგ, იმპერიის ტახტი ჰაბსბურგებს დაუბრუნდა: იმპერატორად აირჩიეს მარია ტერეზიას მეუღლე, [[ფრანც I შტეფანი|ფრანც I ლოთარინგიელი]]. თუმცა ამ დროისთვის იმპერია უკვე იმყოფებოდა ღრმა კრიზისში. ჰაბსბურგების მცდელობებს, აღედგინათ იმპერიის სტრუქტურების მუშაობის ეფექტიანობა და ჩაეყენებინათ ისინი ავსტრიის ინტერესების სამსახურში, დიდი წინააღმდეგობა შეხვდა სამთავროების მხრიდან, რომლებსაც სათავეში პრუსია ედგა. პრუსიამ საკუთარ თავზე აიღო ჰაბსბურგების „აბსოლუტისტური“ მოთხოვნებისგან გერმანული თავისუფლებების დამცველის როლი. ფრანც I-მა [[ფეოდალიზმი|ლენის სამართლის]] სფეროში იმპერატორის პრეროგატივების აღდგენისა და მოქმედი საიმპერიო ჯარის შექმნის მცდელობისას სრული კრახი განიცადა. თუმცა [[შვიდწლიანი ომი]]ს დროს ([[1756]]—[[1763]]) მიიღწა [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] მიერ [[ფრიდრიხ II დიდი|ფრიდრიხ II-ის]] წინააღმდეგ ომის გამოცხადება. ეს უმეტესწილად მოხდა საფრანგეთის გერმანელ მოკავშირეებზე ზეწოლით და არ გამოუწვევია ომში გარდატეხა. მეტიც, შვიდწლიანი ომის ბოლოს გერმანულმა სამთავროებმა საბოლოოდ შეწყვიტეს იმპერატორის მორჩილება და დამოუკიდებლად დადეს სეპარატული ნეიტრალიტეტი [[პრუსია]]სთან. ხოლო [[1778]]-[[1779]] წლებში, [[ომი ბავარიის მემკვიდრეობისათვის|ბავარიის მემკვიდრეობისათვის ომის დროს]], როდესაც იმპერატორმა ძალის მეთოდით სცადა, [[ბავარია]] ჰაბსბურგებისთვის დაემორჩილებინა, პრუსიას დაქვემდებარებული საიმპერიო წოდებები ღიად დაუპირისპირდნენ იმპერატორს.

თვითონ იმპერატორისთვის საღვთო რომის იმპერიის გვირგვინი განუხრელად კარგავდა თავის მიმზიდველობას. იგი მხოლოდ ავსტრიული მონარქიისა და [[ევროპა]]ში ჰაბსბურგების პოზიციების განმტკიცების საშუალება ხდებოდა.<ref group="კ">ცნობილია, რომ იმპერატორმა [[ფრანც I (სრი)|ფრანც I-მა]] ჯერ კიდევ [[1745]] წელს ინგლისის ელჩს ჰკითხა: „ღირს კი იმპერატორის გვირგვინი სილეზიის დაკარგვად?“</ref> იმავდროულად იმპერიის გაყინული სტრუქტურა ეწინააღმდეგებოდა ავსტრიის ინტერესებს, იმპერატორის ნებისმიერი მცდელობა, განეხორციელებინა რამენაირი ცვლილება, კრახით სრულდებოდა იმის გამო, რომ იმპერიის სუბიექტებს არ სურდათ ძალისა და ძალაუფლების მიმდინარე ბალანსის დარღვევა და ცენტრალური ხელისუფლების გაძლიერების საშუალებას არ იძლეოდნენ. განსაკუთრებით ნათლად ეს გამოჩნდა [[იოზეფ II (სრი)|იოზეფ II-ის]] ([[1765]]—[[1790]]) მმართველობის დროს, რომელიც იძულებული იყო, პრაქტიკულად იმპერიიდან წასულიყო და ავსტრიის ინტერესებზე გაემახვილებინა ყურადღება. ამას წარმატებით იყენებდა პრუსია, რომელიც იმპერიის წესრიგის დამცველის როლში გამოდიოდა და საკუთარ თავზე იმპერიის პატარა სუბიექტების სუვერენული უფლებების დაცვის გარანტის როლის აღება სურდა. [[1785]] წელს ფრიდრიხ II-ის ხელმძღვანელობის ქვეშ შეიქმნა გერმანელ მთავართა კავშირი, როგორც ალტერნატივა საიმპერიო ინსტიტუტებისა, რომლებსაც ჰაბსბურგები აკონტროლებდნენ. ავსტრო-პრუსიული დაპირისპირება სხვა გერმანულ სახელმწიფოებს იმპერიის საშინაო საქმეებში ოდნავი გავლენის მოხდენის საშუალებასაც კი უსპობდა და შეუძლებელს ხდიდა „მესამე გერმანიის“ პროგრამის ტიპის რეფორმების განხორციელებას, რომლებიც ორიენტირებული იყო იმპერიის მცირე და საშუალო სუბიექტების ინტერესების დაცვაზე. ეს იწვევდა საღვთო რომის იმპერიის კონსტრუქციის მთავარი საყრდენების — საერო და საეკლესიო სამთავროების, [[საიმპერიო რაინდი|რაინდებისა]] და [[თავისუფალი ქალაქი|თავისუფალი ქალაქების]] „იმპერიისგან დაღლილობას“. იმპერიის სიმტკიცე საბოლოოდ დაიკარგა.

==== სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება ====
[[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციის]] იდეის გავლენის ქვეშ სამხრეთ გერმანიაში გლეხობის ექსპლუატაციის გაძლიერებამ, საქალაქო [[პატრიციატი|პატრიციატსა]] და საამქროების მუშებს, ასევე უმდაბლეს წარჩინებულებსა და იმპერიის მთავრებს შორის სოციალური კონფლიქტის გამწვავებამ [[1524]]-[[1525]] წლებში [[შვაბია]]ში, [[ფრანკონია]]ში, [[თიურინგია]]სა და [[ტიროლი (ისტორიული ოლქი)|ტიროლში]] გამოიწვია მასობრივი სახალხო აჯანყება, რომელიც ისტორიაში შევიდა [[გლეხთა ომი გერმანიაში|გლეხთა დიდი ომის]] სახელწოდებით. [[XVI საუკუნე]]ში აჯანყების დამარცხებამ და აგრარული კონიუნქტურის გაუარესებამ გამოიწვია სამხრეთ-გერმანული გლეხობის ფეოდალური დამოკიდებულების გაძლიერება და ბატონყმობა გერმანიის სხვა რეგიონებში. თავისუფალი გლეხობა და თემური ინსტიტუტები დომინანტური მნიშვნელობის შენახვას მხოლოდ [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიაში]], [[თიურინგია]]ში, [[ფრისლანდია (ისტორიული ოლქი)|ფრისლანდიაში]], [[დითმარშენი|დითმარშენში]] და [[ჰესენი (ლანდსაგრაფო)|ჰესენის]] რამდენიმე რეგიონში აგრძლებედნენ. თუკი [[ბრანდენბურგი|ბრანდენბურგში]], [[მეკლენბურგი|მეკლენბურსა]] და [[პომერანია]]ში შეინიშნებოდა ფოლვარკური მრეწველობის განმტკიცება და საბეგრო მოვალეობების გაზრდა, მაშინ იმპერიის დასავლეთში გლეხობის მდგომარეობის მნიშვნელოვანი გაუარესება არ შეიმჩნეოდა. გლეხებსა და წარჩინებულებს შორის სოციალურმა დაპირისპირებამ [[XVI საუკუნე|XVI]]-[[XVII საუკუნე]]ებში სიმწვავე დაკარგა, უმეტესწილად რელიგიური სოლიდარობის ფაქტორის, მფარველობის მრავალფეროვანი ფორმებისა და გლეხების მიერ თავიანთი ინტერესების დაცვის სასამართლო არხების წყალობით.

[[XVI საუკუნე]]ში ქალაქების განვითარებაში გამოიკვეთა ყოფილი ეკონომიკური ლიდერების ([[ჰანზა|ჰანზის ქალაქები]], [[აუგსბურგი]], საქსონიის სამთო ცენტრები) სტაგნაცია და ლიდერობის ცენტრალური გერმანიისკენ გადასვლა [[მაინის ფრანკფურტი|ფრანკფურტისა]] და [[ნიურნბერგი]]ს მეთაურობით. [[ფუგერები]]სა და [[ველზერები]]ს სავაჭრო საბანკო სახლების ადგილი დაიკავა [[ჰამბურგი]]ს, [[ნიურნბერგი]]სა და [[ლაიფციგი]]ს ბანკებმა. [[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციის]] პერიოდში [[ბიურგერი|ბიურგერობის]] მნიშვნელოვანი გაძლიერება [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნისთვის]] შეიცვალა წარჩინებულების სრული დომინირებით იმპერიის პოლიტიკურ სისტემაში, მმართველობაში ბიურგერობის შევიწროებითა და მისი ანობლირებით. ქალაქურ დონეზე ხდებოდა საქალაქო თემების [[ოლიგარქია|ოლიგარქიზაცია]] და ქალაქის მართვის სისტემაში [[პატრიციატი]]ს სრულუფლებიანობის განმტკიცება. უმდაბლესი დიდებულები დროდადრო გადადიოდნენ საიმპერიო მთავრების ეგიდის ქვეშ, ხოლო სამთავროებში სამეფო კარის ადმინისტრაციული აპარატის განვითარებასთან ერთად ჩაერთნენ მსხვილი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების პოლიტიკურ სისტემაში და დაკარგეს თავიანთი დამოუკიდებლობა.

[[ოცდაათწლიანი ომი|ოცდაათწლიანმა ომმა]] იმპერიის ეკონომიკურ და დემოგრაფიულ მდგომარეობას მძიმე დარტყმა მიაყენა. [[გერმანია|გერმანიიდან]] ექსპორტი პრაქტიკულად შეწყდა, [[ჰანზა|ჰანზის ქალაქები]] და [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიის]] სამთო ცენტრები დაკნინდნენ. ქალაქებში გაიზარდა ტერიტორიული მთავრების მფარველობის ქვეშ გადასვლისკენ ლტოლვა, არსებობა შეწყვიტა ჰანზამ, საბოლოოდ განმტკიცდა [[მაინის ფრანკფურტი|ფრანკფურტისა]] და [[კელნი]]ს ეკონომიკური ლიდერობა. [[XVII საუკუნე]]ში საადგილმამულო და გლეხურ მეურნეობას ახასიათებდა არსებული წესების და გლეხებსა და მემამულეებს შორის მშვიდობიანი ურთიერთობების კონსერვაცია. ჩრდილო-აღმოსავლეთ გერმანიაში [[XVIII საუკუნე]]ში განმტკიცდა მსხვილი ლატიფუნდიური მიწათმფლობელური მრეწველობა, რომელიც დაფუძნებული იყო საბატონო ბეგარის სამსახურზე და ორიენტირებდა ბაზარზე, ხოლო დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ მიწებზე ბატონობდა ჩინშის სისტემა. [[XVIII საუკუნე]]ში მნიშვნელოვნად გამოცოცხლდა მდინარე [[რაინი]]ს მიმდებარე მიწებზე, [[ბრანდენბურგი|ბრანდენბურგსა]] და [[სილეზია]]ში მაუდისა და მეტალურგიული მრეწველობა, გაჩნდა მსხვილი ცენტრალიზებული მანუფაქტურები, თუმცა მრეწველობითი განვითარების ტემპებით იმპერია არსებითად ჩამორჩებოდა არა მხოლოდ [[ინგლისი|ინგლისსა]] და [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], არამედ [[შვედეთი|შვედეთსაც]].

=== იმპერიის დაცემა ===

==== ომი საფრანგეთთან და 1803 წლის სეკულარიზაცია ====
[[ფაილი:HRR 1789 EN.png|მინი|მარჯვნივ|250პქ|საღვთო რომის იმპერია [[1789]] წელს.]]
დაწყებულმა [[დიდი ფრანგული რევოლუცია|დიდმა ფრანგულმა რევოლუციამ]] თავდაპირველად იმპერიის კონსოლიდაცია გამოიწვია. [[1790]] წელს იმპერატორსა და [[პრუსია]]ს შორის შეიქმნა [[რაიხენბახის კონვენცია (1790)|რაიხენბახის კავშირი]], რომელმაც დროებით შეწყვიტა ავსტრო-პრუსიული დაპირისპირება, ხოლო [[1792]] წელს ხელი მოეწერა პილნიცის კონვენციას, რომლის მიხედვითაც, ორივე სახელმწიფო ვალდებული იყო, საფრანგეთის მეფისთვის სამხედრო მხარდაჭერა გაეწია. თუმცა ავსტრიის ახალი იმპერატორის, [[ფრანც II]]-ის მიზანი იყო არა იმპერიის განმტკიცება, არამედ ჰაბსბურგების საგარეო პოლიტიკური გეგმების რეალიზაცია, ავსტრიის მონარქიის გაფართოება, მათ შორის გერმანული სამთავროების ხარჯზე, და ფრანგების გერმანიიდან განდევნა. ანალოგიური მიზნები ჰქონდა პრუსიის მეფესაც. [[1793]] წლის [[23 მარტი|23 მარტს]] [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგმა]] საფრანგეთს იმპერიული ომი გამოუცხადა.

ამ დროისთვის ფრანგებმა [[რაინი]]ს მარცხენა სანაპირო და [[ბელგია|ავსტრიის ნიდერლანდები]] დაიკავეს, ხოლო [[მაინის ფრანკფურტი|ფრანკფურტი]] გადაწვეს. საიმპერიო არმია მეტად სუსტი იყო. იმპერიის სუბიექტები ცდილობდნენ, რაც შეიძლება მეტად შეეზღუდათ საკუთარი მიწების საზღვრებს გარეთ საბრძოლო მოქმედებებში თავიანთი სამხედრო კონტინგენტების მონაწილეობა, უარს ამბობდნენ სამხედრო გადასახადის გადახდაზე და ცდილობდნენ, რაც შეიძლება მალე დაედოთ საფრანგეთთან სეპარატული სამშვიდობო ხელშეკრულება. უკვე [[1794]] წელს იმპერიის კოალიციამ დაშლა დაიწყო. [[1795]] წელს, [[ბაზელის ზავი (1795)|ბაზელის ზავის]] დადების შემდეგ, ომს გამოეთიშა პრუსია, რომელსაც მიჰყვა რიგი ჩრდილოგერმანული სახელმწიფოებისა, ხოლო [[1796]] წელს — [[ბადენი]] და [[ვიურტემბერგი]]. ავსტრიის არმია, რომელიც სამხედრო მოქმედებების წარმოებას აგრძელებდა, ყველა ფრონტზე მარცხს განიცდიდა. საბოლოოდ, [[1797]] წელს [[ნაპოლეონ ბონაპარტე]]ს ფრანგული ჯარი [[იტალია|იტალიიდან]] შეიჭრა ავსტრიის მემკვიდრეობით სამფლობელოებში.

[[1797]] წლის გაზაფხულზე დაიდო [[კამპოფორმიოს ზავი]]. იმპერატორი საფრანგეთს გადასცემდა [[ბელგია]]სა და [[ლომბარდია]]ს და თანხმდებოდა [[რაინი]]ს მარცხენა სანაპიროს დათმობაზე, ხოლო სანაცვლოდ იღებდა [[ვენეციის რესპუბლიკა|ვენეციის]] კონტინენტურ სამფლობელოებს და სამხრეთ-აღმოსავლეთ გერმანიის საეკლესიო სამთავროების ხარჯზე იმპერიაში ავსტრიული სამფლობელოების გაფართოების უფლებას.<ref name="ეგერი326">{{cite web|url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger4/6.php|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 4. უახლესი ისტორია). წიგნი პირველი. რევოლუცია საფრანგეთში 1789-1799. თავი მეექვსე|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=8 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCYzW2r?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger4/6.php|archivedate=2011-08-11}}</ref>

იმპერიის სახელით [[1798]] წელს [[რაშტატი|რაშტატში]] საფრანგეთთან დაიწყო სამშვიდობო მოლაპარაკებები, რომლებზეც განიხილეს რაინის მარცხენა მხარის სამთავროების ყოფილი მმართველებისთვის კომპენსაციის სახით საეკლესიო სამფლობელოების [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|სეკულარიზაციის]] საკითხი. მოლაპარაკებები ჩაიშალა, მაგრამ [[1799]] წელს დაწყებული [[მეორე კოალიციის ომი]] ([[1799]]—[[1801]]), რომელშიც ავსტრიამ რევანშის აღება სცადა, მოკავშირეების სრული მარცხით დასრულდა.

[[1801]] წლის [[ლუნევილის ზავი|ლუნევილის ზავმა]] აღიარდა საფრანგეთის მიერ რაინის მარცხენა სანაპიროს, მათ შორის სამი [[კურფიურსტები|სასულიერო საკურფიურსტოს]] — [[კელნი]]ს, [[მაინცი]]სა და [[ტრირი]]ს მიწების ანექსია. დაზარალებული გერმანელი მთავრებისთვის ტერიტორიული ანაზღაურების საკითხი განსახილველად გამოუტანეს [[იმპერიის დეპუტაცია]]ს. საფრანგეთისა და [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის]] ზეწოლისა და იმპერატორის პოზიციის პრაქტიკული უგულებელყოფის ქვეშ ხანგრძლივი მოლაპარაკებების შემდეგ მიიღეს საბოლოო პროექტი იმპერიის რეორგანიზაციის შესახებ, რომელიც დამტკიცდა [[1803]] წლის [[24 მარტი|24 მარტს]].

[[1803]] წლის „[[იმპერიის დეპუტაციის საბოლოო დადგენილება]]“ ითვალისწინებდა საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობისა და სტრუქტურის კარდინალურ რეორგანიზაციას. საეკლესიო სამფლობელოები გერმანიის ტერიტორიაზე [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|სეკულირდა]] და უმეტესწილად შევიდა მსხვილი საერო სახელმწიფოების შემადგენლობაში. იმპერიის სამართლის სუბიექტების რანგში თავისი არსებობა შეწყვიტეს აგრეთვე იმპერიის თითქმის ყველა (ექვსის გამოკლებით) ქალაქმა. [[საფრანგეთი]]ს მიერ ანექსირებული მიწების გამოკლებით, იმპერიის შემადგენლობაში სულ გაუქმდა 100-ზე მეტი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი, ხოლო სეკულირებული მიწების მოსახლეობის რაოდენობა სამ მილიონ ადამიანს აღწევდა. ტერიტორიისა და მოსახლეობის რაოდენობის თვალსაზრისით, ყველაზე მეტი მატება განიცადეს ფრანგულმა სატელიტებმა: [[ბადენის დიდი საჰერცოგო|ბადენმა]], [[ვიურტემბერგის სამეფო|ვიურტემბერგმა]] და [[ბავარია]]მ; ასევე [[პრუსია]]მ, რომლის ძალაუფლების ქვეშაც გადავიდა ჩრდილოეთ გერმანიის საეკლესიო სამფლობელოების დიდი ნაწილი. ტერიტორიული გამიჯვნის დასრულების შემდეგ, [[1804]] წლისთვის საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობაში დარჩა 130-მდე სახელმწიფო, თუ არ ჩავთვლით [[საიმპერიო რაინდი|საიმპერიო რაინდების]] სამფლობელოებს.

ტერიტორიულმა ცვლილებებმა გამოიწვია რადიკალური ცვლილებები [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგისა]] და [[კურფიურსტები|კურფიურსტების კოლეგიის]] შემადგენლობაში. გაუქმდა სამი საეკლესიო კურფიურსტის ტიტული, ხოლო მათ ნაცვლად კურფიურსტის უფლებები გადაეცა ბადენის, ვიურტემბერგის, [[ჰესენ-კასელი]]ს წარმომადგენლებსა და იმპერიის [[ერცკანცლერი|ერცკანცლერს]], [[კარლ თეოდორ დალბერგი|კარლ თეოდორ დალბერგს]]. საბოლოოდ კურფიურსტების კოლეგიაში, ასევე იმპერიის რაიხსტაგის მთავრების პალატაში, უმრავლესობა [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტების]] მხარეზე გადავიდა და შეიქმნა ძლიერი პროფრანგული პარტია. ტრადიციულად იმპერიის მთავარი საყრდენის, თავისუფალი ქალაქებისა და საეკლესიო სამთავროების ლიკვიდაციის შედეგად იმპერიამ დაკარგა სიმტკიცე, ხოლო იმპერატორის ტახტის გავლენა მთლიანად დაეცა. საღვთო რომის იმპერია საბოლოოდ გადაიქცა ფაქტობრივად დამოუკიდებელი სახელმწიფოების კონგლომერატად და დაკარგა ერთიან პოლიტიკურ წარმონაქმნად დარჩენის პერსპექტივები.

==== საღვთო რომის იმპერიის დასასრული ====
[[ფაილი:Rheinbund 1807.png|250პქ|მინი|[[რაინის კავშირი]] [[1808]] წლისთვის.]]
[[1803]] წლის „იმპერიის დეპუტაციის საბოლოო დადგენილების“ მიღების შემდეგ იმპერიის მალე დაცემის, ყოველ შემთხვევაში, გერმანიაში ჰაბსბურგთა ძალაუფლების დაცემის პერსპექტივა საკმაოდ ნათელი გახდა თვით იმპერატორ [[ფრანც II]]-თვისაც. [[1804]] წელს მან მიიღო ტიტული '''ავსტრიის იმპერატორი''', რითიც იგი ცდილობდა, გამხდარიყო თანასწორი [[ნაპოლეონ ბონაპარტე|ნაპოლეონისა]], რომელიც იმავე წელს საფრანგეთის მემკვიდრეობით იმპერატორად გამოცხადდა. მიუხედავად იმისა, რომ ავსტრიის იმპერატორის ტიტულის მიღების აქტი პირდაპირ არ არღვევდა იმპერიის კონსტიტუციას, იგი მოწმობდა ჰაბსბურგების მიერ საღვთო რომის იმპერიის ტახტის დაკარგვის გაცნობიერებას. საშიშროება იმისა, რომ რომის იმპერატორად ნაპოლეონს აირჩევდნენ, რეალური გახდა ჯერ კიდევ [[1804]] წელს, როდესაც ეს უკანასკნელი ეახლა იმპერიის ყოფილ დედაქალაქ [[აახენი|აახენს]] და იქ [[კარლოს დიდი]]ს საფლავი მოინახულა. ნაპოლოენის მიერ რომის გვირგვინის მიღების იდეა მოსწონდა იმპერიის ერცკანცლერს, [[კარლ თეოდორ დალბერგი|კარლ თეოდორ დალბერგს]].

ყველაფრის მიუხედავად, საღვთო რომის იმპერიას სასიკვდილო დარტყმა მიაყენა არა [[ავსტრიის იმპერია|ავსტრიის იმპერიის]] დაარსების აქტმა, არამედ [[1805]] წლის [[მესამე კოალიციის ომი|მესამე კოალიციის ომმა]]. ფრანც II-ის არმია განადგურდა [[აუსტერლიცის ბრძოლა]]ში, ხოლო ქალაქი [[ვენა]] ფრანგებმა დაიპყრეს. ამ ომში ნაპოლეონის მხარეს იბრძოდნენ [[ბადენი]]ს, [[ბავარია|ბავარიისა]] და [[ვიურტემბერგი]]ს ჯარები, რასაც იმპერიაში არანაირი უარყოფითი რეაქცია არ გამოუწვევია. ფრანც II იძულებული იყო, საფრანგეთთან დაედო [[პრესბურგის საზავო ხელშეკრულება (1805)|პრესბურგის საზავო ხელშეკრულება]], რომლის თანახმადაც, იმპერატორი ნაპოლეონისა და მისი სატელიტების საკეთილდღეოდ არა მხოლოდ უარს ამბობდა [[იტალია|იტალიის]], [[ტიროლი (ისტორიული ოლქი)|ტიროლის]], [[ფორარლბერგი]]სა და წინა ავსტრიის სამფლობელოებზე, არამედ ბავარიისა და ვიურტემბერგის მმართველებში აღიარებდა მეფის ტიტულს, რასაც იურიდიულად ეს სახელმწიფოები იმპერატორის ბატონობიდან გამოჰყავდა და მათ თითქმის სრულ სუვერენიტეტს ანიჭებდა. ავსტრია საბოლოოდ შევიწროვდა გერმანიის პერიფერიაზე, ხოლო იმპერია ფიქცია გახდა. როგორც ნაპოლეონი პრესბურგის საზავო ხელშეკრულების შემდეგ აღნიშნავდა თავის წერილში [[შარლ მორის დე ტალეირანი|ტალეირანთან]]: 
{{ციტირება|აღარ იარსებებს რაიხსტაგი [...], აღარ იარსებებს გერმანიის იმპერიაც.<ref>ციტ. Kubin, E. Die Reichskleinodien, Ihr tausendjähriger Weg, Wien und München 1991, ISBN 3-85002-304-4.</ref>
}}

იმპერიის დაშლის პროცესი ახლოვდებოდა. იანვარში შვედეთმა განაცხადა, რომ წყვეტდა თავისი ჩრდილოგერმანული სამფლობელოების ([[წინა პომერანია]]) წარმომადგენლების მონაწილეობას იმპერიის რაიხსტაგში და მის წილ გერმანულ მიწებში იმპერიის კონსტიტუციის ძალაუფლებას ანულირებდა. [[1806]] წლის მაისში იმპერიის ერცკანცლერმა დალბერგმა, იმპერატორის პროტესტის მიუხედავად, თავის [[კოადიუტორი|კოადიუტორად]] და მემკვიდრედ დანიშნა ნაპოლეონის ბიძა, [[კარდინალი (რელიგია)|კარდინალი]] [[ჟოზეფ ფეში]] — ფრანგი, რომელიც ერთ სიტყვასაც კი არ ამბობდა გერმანულად. დალბერგის გარდაცვალების შემთხვევაში, ფეში საღვთო რომის იმპერიის ხელისუფლების ხელმძღვანელი გახდებოდა. ავსტრიის ახალი კანცლერის, [[იოჰან ფილიპ ფონ შტადიონი]]ს აზრით, იმპერიას მხოლოდ ორი პერსპექტივა ჰქონდა: დაშლა, ან რეორგანიზაცია საფრანგეთის ბატონობის ქვეშ. 1806 წლის [[12 ივლისი|12 ივლიის]] [[ბავარია]]მ, [[ვიურტემბერგი|ვიურტემბერგმა]], [[ბადენი|ბადენმა]], [[ჰესენ-დარმშტადტის ლანდსაგრაფო|ჰესენ-დარმშტადტმა]], ნასაუმ (ორივე ხაზმა), ბერგმა, ერცკანცლერმა დალბერგმა და სხვა რვა გერმანულმა სამთავრომ [[პარიზი|პარიზში]] ხელი მოაწერეს ნაპოლეონის მფარველობის ქვეშ [[რაინის კავშირი]]ს შექმნის ხელშეკრულებას.<ref name="ეგერი327">{{cite web|url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger4/06.php|title=ო. ეგერი. მსოფლიო ისტორია (ტომი 4. უახლესი ისტორია). წიგნი მეორე. საკონსულო და იმპერია. თავი მესამე|publisher=ჰუმერის ბიბლიოთეკა|accessdate=9 მაისი 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rCZIR6Q?url=http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eger4/06.php|archivedate=2011-08-11}}</ref> [[1 აგვისტო]]ს ამ სახელმწიფოებმა განაცხადეს საღვთო რომის იმპერიის შემადგენლობიდან გამოსვლის შესახებ. მალევე რაინის კავშირის წევრების მიერ დაიწყო იმპერიის რაინდებისა და მცირე საგრაფოების მეზობელი სამფლობელოების [[გერმანიის მედიატიზაცია|მედიატიზაცია]], რის შედეგადაც გერმანული სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების რაოდენობა ორასიდან ორმოცამდე შემცირდა.
[[ფაილი:Niederlegung Reichskrone Seite 1.jpg|მინი|მარცხნივ|220პქ|[[ფრანც II]]-ის აქტი საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორის გვირგვინის დატოვების შესახებ]]
[[1806]] წლის [[22 ივლისი|22 ივლისს]] ავსტრიის ელჩმა პარიზში მიიღო ნაპოლეონის ულტიმატუმი, რომლის თანახმადაც, იმ შემთხვევაში, თუ ფრანც II არ დატოვებდა იმპერიის ტახტს [[10 აგვისტო]]მდე, საფრანგეთის ჯარი ავსტრიის სამფლობელოებს შეუტევდა. [[ვენა]]ში ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში მიმდინარეობდა დისკუსიები, ღირდა თუ არა საღვთო რომის იმპერიის შენარჩუნება გერმანიაში საფრანგეთის აბსოლუტური დომინირების პირობებში. გავლენა ჰქონდა კანცლერ შტადიონის პოზიციას, რომლის თანახმადაც, არსებობდა საშიშროება იმისა, რომ იმპერია გადაიქცეოდა საფრანგეთის პროტექტორად და ფრანც II-ის მიერ იმპერიის ტახტის შენარჩუნების შემთხვევაში, გამოიწვევდა ნაპოლეონთან ომს, რომლისთვისაც ავსტრია მზად არ იყო. ტახტის დატოვება გარდაუვალი იყო. როგორც ჩანს, [[1806]] წლის აგვისტოს დასაწყისში, მას შემდეგ, რაც ფრანც II-მ საფრანგეთის ელჩისგან მიიღო გარანტია, რომ ნაპოლეონი არ დაიდგამდა რომის იმპერატორის გვირგვინს, მან ტახტის დატოვება გადაწყვიტა.

[[1806]] წლის [[6 აგვისტო]]ს ფრანც II-მ განაცხადა საღვთო რომის იმპერატორის ტიტულისა და უფლებამოსილების დატოვების შესახებ. ამ ქმედების მიზეზად მან დაასახელა [[რაინის კავშირი]]ს დაარსების შემდეგ იმპერატორის ვალდებულებების შესრულების შეუძლებლობა. ამავდროულად მან იმპერიის სამთავროები, ფენები, ჩინები და იმპერიის დაწესებულებების ოფიციალური პირები გაათავისუფლა იმ ვალდებულებებისგან, რომლებსაც მათ იმპერიის კონსტიტუცია აკისრებდა. მიუხედავად იმისა, რომ იურიდიული თვალსაზრისით ტახტის დატოვების აქტი სულაც არ იყო სრულყოფილი (დღემდე მიმდინარეობს დებატები ამ საკითხთან დაკავშირებით, ჰქონდა თუ არა იმპერატორს უფლება, ერთპიროვნულად მიეღო გადაწყვეტილება იმპერიის გაუქმების შესახებ), გერმანიაში უკვე აღარ იყო იმპერიის არსებობის მხარდაჭერის პოლიტიკური სურვილი.

==== ვენის კონგრესი და გერმანიის კავშირი ====
[[ფაილი:Deutscher Bund ka.png|250პქ|მინი|მარჯვნივ|[[გერმანიის კავშირი]] [[1815]]—[[1866]] წლებში.]]
[[1813]]-[[1814]] წლებში ნაპოლეონის განადგურებამ და გერმანიაში პატრიოტულმა ამაღლებამ წარმოშვა საღვთო რომის იმპერიის აღდგენის ახალი შესაძლებლობები. ამ იდეას მხარს უჭერდნენ [[ინგლისი]], [[რომის პაპი]], ასევე მცირე და საშუალო გერმანული სამთავროები, რომლებიც იმპერიის აღდგენაში ხედავდნენ მსხვილი სახელმწიფოების ([[პრუსია]], [[ბავარია]], [[საქსონია]], [[ვიურტემბერგი]]) მხრიდან მათი ხელყოფის დაცვის საშუალებას. 1814 წლის ნოემბერში ოცდაცხრა გერმანელმა მთავარმა მოაწერა ხელი მოწოდებას, რომელშიც ფრანც II-ს სთხოვდნენ, კვლავ მიეღო იმპერატორის ტიტული. თუმცა ძველი იმპერიის რესტავრირება უკვე შეუძლებელი იყო. [[1807]] და [[1813]] წლების ავსტრო-პრუსიული შეთანხმების, [[1814]] წელს დადებული [[რაინის კავშირი]]ს ყოფილი წევრების ანტიფრანგულ კოალიციასთან შეერთების შეთანხმებისა და, საბოლოოდ, [[1814]] წლის [[პარიზის სამშვიდობო ხელშეკრულება (1814)|პარიზის სამშვიდობო ხელშეკრულების]] თანახმად, გერმანია კონფედერაციული წარმონაქმნი უნდა გამხდარიყო. იმპერიის აღზევების მცდელობა იწვევდა ავსტრიასა და პრუსიას, ასევე სხვა მსხვილ გერმანულ სახელმწიფოებს შორის სამხედრო კონფლიქტის საშიშროებას. [[1814]]-[[1815]] წლების [[ვენის კონგრესი|ვენის კონგრესზე]] ფრანც II-მ იმპერატორის გვირგვინზე უარი განაცხადა და შეეწინააღმდეგა იმპერიის აღდგენის პროექტს, რომლის თანახმადაც, იმპერიას სათავეში გერმანელი მთავრების მიერ არჩეული იმპერატორი უნდა ჩასდგომოდა. ამის ნაცვლად [[1815]] წლის [[8 ივნისი|8 ივნისს]] შეიქმნა [[გერმანიის კავშირი]] — 38 გერმანული სახელმწიფოს [[კონფედერაცია]], რომელიც მოიცავდა [[ავსტრიის იმპერია|ავსტრიის იმპერიისა]] და [[პრუსია|პრუსიის სამეფოს]] მემკვიდრეობით სამფლობელოებს, რომლებიც დაახლოებით მოქცეული იყო ყოფილი საღვთო რომის იმპერიის საზღვრებში. გერმანიის კავშირის წარმომადგენლად [[1866]] წლამდე რჩებოდა ავსტრიის იმპერატორი. გერმანიის კავშირი დაიშალა 1866 წლის [[ავსტრო-პრუსო-იტალიური ომი|ავსტრია-პრუსია-იტალიის ომის]] შემდეგ, მის ნაცვლად შეიქმნა [[ჩრდილოეთ გერმანიის კავშირი]], ხოლო [[1871]] წლის შემდეგ — [[გერმანიის იმპერია]] პრუსიის მეთაურობის ქვეშ.

== სახელმწიფო აპარატი ==

=== კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძვლები ===
საღვთო რომის იმპერიას არ ჰქონდა [[კონსტიტუცია]], როგორც ერთიანი [[ნორმატიული აქტი]]. მის სახელმწიფო აპარატსა და ფუნქციონირების პრინციპებს საფუძვლად ედო დაუწერელი ჩვეულებითი სამართალი, რომელიც მხოლოდ [[გვიანი შუა საუკუნეები]]დან შეავსეს იმპერატორებისა და [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] საკანონმდებლო აქტებით. ახალ ეპოქაში კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმები მიმოფანტული იყო მნიშვნელოვანი რაოდენობის აქტებად, რაც იმპერიის უნიკალურ ფედერაციულ ხასიათთან და იმპერიის სხვადასხვა ინსტიტუტებსა და წოდებებს შორის შექმნილ ძალაუფლების ბალანსთან შეთანხმებით ქმნიდა საკმაოდ რთულ სახელმწიფო-სამართლებრივ კონსტრუქციას. [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] დიდი [[გერმანელი]] სამართალმცოდნის, [[იოჰან იაკობ მოზერი]]ს [[მეტაფორა|მეტაფორული გამოთქმის]] მიხედვით:

{{ციტირება|გერმანია იმართება გერმანულად: ჩვენი სახელმწიფო აპარატის ახსნა არ შეიძლება რამდენიმე სიტყვით ან სხვა ქვეყნების სახელმწიფო აპარატებთან შედარების გზით.<ref>ციტ: {{წიგნი
 |ავტორი      = Hartmann, P. C.
 |ნაწილი      =
 |სათაური     = Das Heilige Römische Reich deutscher Nation in der Neuzeit 1486-1806.
 |ორიგინალი   =
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = [[შტუტგარტი|Stuttgart]]
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი         = [[2005]]
 |ტომი         =
 |გვერდები     = 
 |გვერდნი      = 
 |isbn         = 3-15-017045-1
}}.</ref>}}

სახელმწიფო სტრუქტურის რთული იერარქია და ფედერაციული პრინციპი კრიტიკის ობიექტები გახდა ჯერ კიდევ [[პროტესტანტული რეფორმაცია|რეფორმაციისა]] და [[ევროპა]]ში ცენტრალიზებული ეროვნული სახელმწიფოების შექმნის დროიდან. [[XVII საუკუნე]]ში [[სამუელ პუფენდორფი|სამუელ პუფენდორფმა]] საღვთო რომის იმპერიას უწოდა „ურჩხულის“ მსგავსი ({{lang-la|monstro simile}}) საზოგადოება ნახევრადდამოუკიდებელი სამთავროებისა, რომლებიც არსებობდნენ იმპერიის ტახტის სუსტი პრეროგატივების მფარველობის ქვეშ“.<ref>{{წიგნი
 |ავტორი      = Severinus von Monzambano (სამუელ პუფენდორფის ფსევდონიმი)
 |ნაწილი      =
 |სათაური     = De statu Imperii Germanici Liber unus
 |ორიგინალი   =
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = [[ჟენევა|Женева]]
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი         = [[1667]]
 |ტომი         =
 |გვერდები     = 
 |გვერდნი     = 
 |isbn        =
}}. ციტ: {{წიგნი
 |ავტორი      = Прокопьев, А. Ю.
 |ნაწილი      =
 |სათაური     = Германия в эпоху религиозного раскола: 1555—1648.
 |ორიგინალი   =
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = [[სანქტ-პეტერბურგი|СПб]]
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი         = [[2002]]
 |ტომი        =
 |გვერდები    = 
 |გვერდნი    = 
 |isbn       = 
}}.</ref> თუმცა, დეცენტრალიზაციის მიუხედავად, იმპერია რჩებოდა ერთიან სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნად, რომელსაც ჰყავდა თავისი მეთაური — [[არჩევითი მონარქია|არჩევითი]] [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორი]] — და სუბიექტები — [[საიმპერიო წოდებები]]. დუალიზმი იმპერატორისა და საიმპერიო წოდებებისა, რომლებიც წარმოადგენდნენ უზენაესი ძალაუფლების შედარებით დამოუკიდებელ წყაროებს, ქმნიდა სისტემას, რომელიც ძლიერ განსხვავდებოდა სხვა ევროპული სახელმწიფოებისგან: იმპერატორი „არ იყო იმპერია“<ref group="კ">[[ლუი XIV]]-ის შუა საუკუნეების გამონათქვამი: „სახელმწიფო — ეს მე ვარ“.</ref> და უმეტესწილად არც გამოხატავდა მის სახელმწიფო სურვილებს. საღვთო რომის იმპერიის უკანასკნელი [[ერცკანცლერი]] [[კარლ თეოდორ დალბერგი]] ამ სახელმწიფოს, მის დაცემამდე არცთუ ისე დიდი ხნით ადრე, ასე აღწერდა:

{{ციტირება|...მტკიცე [[გოთიკა|გოთიკური]] ნაგებობა, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ არქიტექტურის ყველა წესის დაცვით სულაც არ იყო აგებული, საცხოვრებლად მაინც უდავოდ კომფორტული იყო.<ref>ციტ: {{წიგნი
 |ავტორი      = Wesel, U.
 |ნაწილი      =
 |სათაური     = Geschichte des Rechts. Von den Frühformen bis zur Gegenwart.
 |ორიგინალი   =
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი        = [[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  = 
 |წელი         = [[2001]]
 |ტომი        =
 |გვერდები    = 
 |გვერდნი    = 
 |isbn      =
}}.</ref>
}}

საბაზო ნორმატიულ აქტებს შორის, რომლებიც საღვთო რომის იმპერიის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ აპარატს შეადგენდა, აღსანიშნავია შემდეგი აქტები:
* [[შუა საუკუნეები]]დან მოყოლებული [[1806|იმპერიის დაშლამდე]] იმპერატორების '''[[არჩევითი კაპიტულაცია|არჩევითი კაპიტულაციები]]''', რომლებშიც გარანტია ეძლეოდა სხვადასხვა საიმპერიო წოდების უფლებებსა და თავისუფლებებს;
* [[1122]] წლის '''[[ვორმსის კონკორდატი]]''', რომელმაც საეკლესიო სფეროში იმპერატორისა და [[რომის პაპი]]ს პრეროგატივები განაცალკევა და სათავე დაუდო იმპერიის სახელმწიფო ინსტიტუტების ეკლესიის გავლენისგან განთავისუფლების პროცესს;
* [[1220]] წლის '''[[შეთანხმება ეკლესიის მთავრებთან]]''', რომელიც იმპერიის შემადგენლობაში არსებულ საეკლესიო სამფლობელოებს აძლევდა ავტონომიისა და ტერიტორიული სუვერენიტეტის გარანტიას;
* [[1232]] წლის '''[[დადგენილება მთავრების საკეთილდღეოდ]]''', რომელმაც საერო სამთავროების მმართველებს საკანონმდებლო და ფინანსურ სფეროში ფართო პრეროგატივები დაუმტკიცა;
* [[1356]] წლის '''[[ოქროს ბულა (1356)|ოქროს ბულა]]''', რომელმაც განსაზღვრა იმპერატორის არჩევის წესრიგი და შექმნა [[კურფიურსტები]]ს კოლეგია, რომლის წევრებსაც მიენიჭათ დამოუკიდებლობა საშინაო საქმეებში და იმპერიის მართვაში მონაწილეობის მიღების უფლება;
* [[1448]] წლის '''[[ვენის კონკორდატი]]''', რომელმაც გერმანიის ტერიტორიაზე კათოლიკური ეკლესიის ინსტიტუტების სტრუქტურა და სახელმწიფო-სამართლებრივი სტატუსი დაამტკიცა;
* [[1495]] წლის '''[[საიმპერიო რეფორმა]]''', რომელმაც შექმნა [[სამშვიდობო შეთანხმება|მიწის ზავის]] პრინციპი, როგორც იმპერიის შიგნით საიმპერიო წოდებებს შორის ურთიერთობების ფუნქციონირების ძირითადი კანონი, და დააარსა ერთიანი სასამართლო სისტემა [[იმპერიის კამერალური სასამართლო|უზენაესი საიმპერიო სასამართლოს]] მეთაურობით;
* [[1521]] წლის '''[[იმპერიის მატრიკული]]''', რომელმაც იმპერიის სუბიექტების სია დაამტკიცა და მათ შორის გაანაწილა მოვალეობები სამხედრო სფეროში;
* [[1555]] წლის '''[[აუგსბურგის რელიგიური ზავი]]''', რომელმაც დააწესა იმპერიის საზღვრებში სხვადასხვა კონფესიის საიმპერიო წოდებებს შორის ურთიერთობის ზოგადი პრინციპები;
* [[1648]] წლის '''[[ვესტფალიის ზავი]]''', რომელმაც იმპერიის სუბიექტებს [[ტერიტორიული სუვერენიტეტი]] მიანიჭა და იმპერიის მართვის ორგანოების ფორმირებაში დაამტკიცა კონფესიური პარიტეტის პრინციპი;
* [[1654]] წლის '''[[იმპერიის უკანასკნელი რეცესი]]''', რომელმაც იმპერიის ძირითადი კანონის როლში განამტკიცა ვესტფალიის ზავის პირობები და მისი შემდგომი ბრძანებები და დააწესა ერთიანი პროცედურული ნორმები;
* [[1803]] წლის '''[[იმპერიის დეპუტაციის საბოლოო დადგენილება]]''' — საღვთო რომის იმპერიის უკანასკნელი კანონი, რომელმაც მისი სტრუქტურა და შემადგენლობა რადიკალურად შეცვალა.

=== იმპერატორი ===
{{main|საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორების სია}}
[[ფაილი:Reichskrone.jpg|200პქ|მარჯვნივ|მინი|[[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი]]ს გვირგვინი]]
[[შუა საუკუნეები]]ს წარმოდგენების მიხედვით, გერმანიის იმპერატორი [[ანტიკური ხანა|გვიანი ანტიკურობის]] [[რომის იმპერია|რომის იმპერიისა]] და [[კარლოს დიდი]]ს [[ფრანკთა იმპერია|ფრანკთა იმპერიის]] იმპერატორების პირდაპირი მემკვიდრე იყო. ეს საღვთო რომის იმპერიის მმართველებს საშუალებას აძლევდა, [[ევროპა]]ში უზენაეს ძალაუფლებაზე ჰქონოდათ პრეტენზია. იმპერატორის პერსონას საკრალურ ხასიათს სძენდა [[რომის პაპი]]ს მიერ მისი [[კორონაცია]] [[რომი|რომში]]. მხოლოდ ამის შემდეგ [[არჩევითი მონარქია|არჩეულ მონარქს]] შეეძლო იმპერატორის ტიტულის გამოყენება. იმპერატორი ასევე იყო [[გერმანიის სამეფო|გერმანიის]] ([[აღმოსავლეთ ფრანკთა სამეფო]]), [[იტალიის სამეფო (შუა საუკუნეები)|იტალიისა]] და [[ბურგუნდიის სამეფო|ბურგუნდიის]] მეფე,<ref group="კ">[[კორონაცია]] მიმდინარეობა [[აახენი|აახენში]], [[მილანი|მილანსა]] და [[არლი|არლში]], შესაბამისად.</ref> თანაც ყველაზე მჭიდრო კავშირი იმპერიასა და გერმანიას შორის იყო: მხოლოდ გერმანელი მთავრების მიერ არჩეულ მეფეს შეეძლო [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი]]ს ტიტულის ტარება. პირველი იმპერატორები [[საქსონიური დინასტია|საქსონიური დინასტიიდან]] იყენებდნენ ტიტულს {{lang|la|''imperator augustus''}} („იმპერატორი ავგუსტუსი“). [[X საუკუნე|X საუკუნის]] ბოლოს დაიწყეს გამოყენება ტიტულისა {{lang|la|''imperator Romanorum''}} („რომის იმპერატორი“), ხოლო [[XI საუკუნე|XI საუკუნიდან]] — {{lang|la|''Romanorum imperator augustus''}} („რომის იმპერატორი ავგუსტუსი“).<ref name=Vl_125>{{წიგნი
 |ავტორი     = 
 |ნაწილი      = 
 |სათაური     = Властные институты и должности в Европе
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = პასუხისმგებელი რედ. Т. П. Гусарова
 |ადგილი        = [[მოსკოვი|М.]]
 |გამომცემლობა  = КД
 |წელი         = 2011
 |ტომი        = 
 |გვერდები    = 125—126
 |გვერდნი    = 
 |isbn       = 978-5-98227-773-2
}}</ref>

[[რომი|რომში]] [[კორონაცია]]მდე იმპერიის მმართველები მეფის ტიტულს ატარებდნენ. თავდაპირველად ეს იყო [[კაროლინგების დინასტია|კაროლინგებისგან]] ნათხოვარი ტიტული {{lang|la|''rex Francorum (orientalium)''}} ([[აღმოსავლეთ ფრანკთა სამეფო|„აღმოსავლეთ ფრანკთა მეფე“]]). თუმცა დროთა განმავლობაში ის შეიცვალა ტიტულით {{lang|la|''rex Teutonicorum/Teutonicum''}} („გერმანელთა მეფე“). ხოლო იმპერატორ [[ჰაინრიხ IV (სრი)|ჰაინრიხ IV-ის]] მიერ [[ბრძოლა ინვესტიტურისთვის|ინვესტიტურისთვის ბრძოლის]] დროს შეიქმნა ახალი ტიტული — {{lang|la|''rex Romanorum''}} („რომის მეფე“).<ref name=Vl_125 />

[[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] ბოლოდან პოლიტიკური მიზეზების გამო იმპერატორის რომში კორონაცია შეუძლებელი გახდა. საბოლოოდ [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-მა]] და მისმა მემკვიდრეებმა დაიწყეს გამოყენება ტიტულისა „რჩეული რომის იმპერატორი“ ({{lang-la|electus imperator Romanorum}}, {{lang-de|Erwählter Römischer Kaiser}}),<ref name=Vl_125 /> რითიც გულისხმობდნენ, რომ მისი მფლობელი ოდესღაც მოინახულებს რომს კორონაციისთვის.<ref group="კ">იმპერატორად კორონირება მხოლოდ [[კარლ V (სრი)|კარლ V-მ]] შეძლო.</ref> იმპერატორის ტახტის მემკვიდრე, რომელიც მონარქის სიცოცხლის დროს ირჩეოდა, ატარებდა ტიტულის „რომის მეფე“ ({{lang-de|Römischer König}}), თუმცა, იშვიათი გამონაკლისების გარდა ([[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]] [[1531]]—[[1558]] წლებში), არავითარი რეალური მბრძანებლური უფლება არ გააჩნდა.

მთელი ისტორიის განმავლობაში იმპერატორის ტახტი არჩევითი იყო, რაც საღვთო რომის იმპერიას მკვეთრად განასხვავებდა სხვა, მისი თანამედროვე დასავლეთევროპული მონარქიებისგან, თუ არ ჩავთვლით [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა]]ს. თავდაპირველად იმპერატორი ირჩეოდა გერმანიის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი გერმანული სამთავრო გვარების წევრებიდან, რომლებიც ენათესავებოდნენ სამეფო გვარს ({{lang-de|Geblütsrecht}}). [[ინვესტიტურისთვის ბრძოლა]]ში იმპერატორების დამარცხების შემდეგ სისხლით ნათესაობას ყურადღებას აღარ აქცევდნენ და არჩევნებმა უფრო თავისუფალი სახე მიიღო. მიუხედავად ამისა, მმართველი იმპერატორები ყოველთვის ცდილობდნენ, თავიანთი შვილებისთვის გადაეცათ ტახტი და ზოგჯერ სიცოცხლეშივე ახერხებდნენ მათ რომის მეფედ არჩევას, რითიც, ფაქტობრივად, აარსებდნენ საკუთარ საიმპერატორო დინასტიებს. [[1438]] წლიდან [[1806]] წლამდე ([[1742]]—[[1745]] წლებში მოკლე პერიოდის გამოკლებით) იმპერატორის ტახტს გამუდმებით იკავებდნენ წარმომადგენლები [[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგების დინასტიისა]] — ახალი დროის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი გერმანული გვარის, რომელიც იმპერიის ფარგლებს გარეთ ფლობდა ვრცელ სამფლობელოებს და ერთ-ერთ წამყვან როლს თამაშობდა [[ევროპა]]ში.

ადრეულ პერიოდში იმპერატორის ამომრჩეველთა წრე არ იყო შეზღუდული: ახალი იმპერატორის ასარჩევ ყრილობებზე თავშეყრა შეეძლო გერმანიის სამეფოს მთელ საერო და სასულიერო [[არისტოკრატია]]ს, თუმცა, როგორც წესი, მონაწილეობდნენ მხოლოდ რამდენიმე რეგიონის წარმომადგენლები. ამომრჩეველთა შემადგენლობის განუსაზღვრელობა ზოგჯერ იწვევდა ორმაგ არჩევნებს, რადგან მთავრები ვერ ახერხებდნენ ერთხმად რომელიმე კონკრეტულ კანდიდატზე შეთანხმებას. [[1356]] წელს [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV-ის]] [[ოქროს ბულა (1356)|„ოქროს ბულის“]] დამტკიცების შემდეგ იმპერატორის ამომრჩეველთა წრე შეიზღუდა [[კურფიურსტები]]ს ოჯახებით და შემოიღეს უმრავლესობის პრინციპი ხმების დათვლისას.

[[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეებში]] იმპერატორის უფლებამოსილებებს ზღუდავდნენ მხოლოდ ჩვეულებები და ტრადიციები, იმპერატორი ახორციელებდა უზენაეს საერო და სასულიერო ძალაუფლებას, ხელმძღვანელობდა ხელისუფლებას, ახორციელებდა მართლმსაჯულებას, ერთპიროვნულად აცხადებდა ომსა და დებდა ზავს. ახალ ეპოქაში მისი პრეროგატივების მოცულობა დროთა განმავლობაში შეიზღუდა [[არჩევითი კაპიტულაცია|არჩევითი კაპიტულაციებისა]] და კანონების მიერ, რომლებსაც ამტკიცებდა [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|იმპერიის რაიხსტაგი]], რის შედეგადაც იმპერატორის მიერ ეფექტიანი პოლიტიკის გატარება შესაძლებელი გახდა მხოლოდ [[საიმპერიო წოდებები|საიმპერიო წოდებებთან]], უპირველეს ყოვლისა, [[კურფიურსტები|კურფიურსტებთან]] ურთიერთშეთანხმებით. [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XVIII საუკუნე]]ებში იმპერატორის განსაკუთრებულ კომპეტენციას განეკუთვნებოდა [[სამეფო კარის საბჭო]]ს ფორმირება და ხელმძღვანელობა, რაიხსტაგის დღის წესრიგის განსაზღვრა, ტიტულების მინიჭება, სამეფო კარის თანამდებობების გაცემა, უცხო ქვეყნებთან ურთიერთობაში იმპერიის ინტერესების წარდგენა და უფრო ნაკლებად მნიშვნელოვანი საკითხების მთელი რიგი. სავალუტო-ემისიური და საბაჟო პოლიტიკა, ასევე რაიხსტაგის შეკრებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღება შედიოდა იმპერატორისა და კურფიურსტების კოლეგიის ერთობლივ კომპეტენციაში.<ref name=Vl_125 /> მხოლოდ რაიხსტაგის თანხმობით იყო შესაძლებელი კანონების დამტკიცება, საიმპერიო გადასახადების შემოღება, ომის გამოცხადება და ზავის დადება. იმპერატორის უფლებამოსილებების მნიშვნელოვანი შევიწროების მიუხედავად, იგი აგრძელებდა საკმაოდ ფართო სპექტრის ფლობას პოლიტიკური მექანიზმებისა, რომლებიც იმპერიის პოლიტიკურ სისტემაში უზრუნველყოფდნენ მის წამყვან როლს და იმპერიის ერთიანობის გარანტი იყო. როგორც კი [[1606]] წელს [[ფრანც II]] იმპერატორის ტიტულსა და ძალაუფლებას ჩამოშორდა, იმპერიამ არსებობა შეწყვიტა.

{{Hider
|title = [[საღვთო რომის იმპერატორების სია|<span style="color:black">საღვთო რომის იმპერატორების სია</span>]]
|hidden = 1
|title-style = background:#ffffff;
|content =
{{{!}} class="wikitable" style="text-align:left;"
{{!}}-
! align="center" width="25%" {{!}} იმპერატორი
! align="center" width="10%" {{!}} მმართველობის დასაწყისი
! align="center" width="10%" {{!}} მმართველობის დასასრული
! align="center" width="55%" {{!}} კომენტარი
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[კაროლინგების დინასტია|კაროლინგები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[კარლოს დიდი|კარლოს I დიდი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[800]]
{{!}} align="center" {{!}} [[814]]
{{!}} ფრანკთა მეფე (768-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ლუი I ღვთისმოსავი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[814]]
{{!}} align="center" {{!}} [[840]]
{{!}} ფრანკთა მეფე
{{!}}-
{{!}} [[ლოთარ I]]
{{!}} align="center" {{!}} [[843]]
{{!}} align="center" {{!}} [[855]]
{{!}} იტალიისა (818-დან) და ლოთარინგიის მეფე (843-დან) 
{{!}}-
{{!}} [[ლუდვიგ II ახალგაზრდა]]
{{!}} align="center" {{!}} [[855]]
{{!}} align="center" {{!}} [[875]]
{{!}} იტალიის მეფე (844-დან)
{{!}}-
{{!}} [[შარლ II მელოტი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[875]]
{{!}} align="center" {{!}} [[877]]
{{!}} დასავლეთ ფრანკთა სამეფოს მეფე (843-დან), იტალიის მეფე	
{{!}}-
{{!}} [[შარლ III მსუქანი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[881]]
{{!}} align="center" {{!}} [[887]]
{{!}} აღმოსავლეთ ფრანკთა სამეფოს მეფე (882-დან), იტალიის მეფე (879-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[გვიდონიდები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[გვიდო III სპოლეტო]]
{{!}} align="center" {{!}} [[891]]
{{!}} align="center" {{!}} [[894]]
{{!}} იტალიის მეფე
{{!}}-
{{!}} [[ლამბერტ II სპოლეტო]]
{{!}} align="center" {{!}} [[894]]
{{!}} align="center" {{!}} [[898]]
{{!}} იტალიის მეფე (892-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[კაროლინგების დინასტია|კაროლინგები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[არნულფ კარინტიელი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[896]]
{{!}} align="center" {{!}} [[899]]
{{!}} აღმოსავლეთ ფრანკთა სამეფოს მეფე (887-დან), იტალიის მეფე
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ბოზონიდები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ლუდვიგ III უსინათლო]]
{{!}} align="center" {{!}} [[901]]
{{!}} align="center" {{!}} [[905]]
{{!}} ქვემო ბურგუნდიის მეფე (890-928), იტალიის მეფე (900-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[უნროშიდები|ფლიურული დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ბერენგარ I (იტალია)|ბერენგარ I]]
{{!}} align="center" {{!}} [[915]]
{{!}} align="center" {{!}} [[924]]
{{!}} იტალიის მეფე (c 905-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[საქსონიური დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ოტო I დიდი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[962]]
{{!}} align="center" {{!}} [[973]]
{{!}} გერმანიის მეფე (936-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ოტო II წითური]]
{{!}} align="center" {{!}} [[967]]
{{!}} align="center" {{!}} [[983]]
{{!}} გერმანიის მეფე (961-დან) (973-მდე მართავდა მამასთან ერთად)
{{!}}-
{{!}} [[ოტო III]]
{{!}} align="center" {{!}} [[996]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1002]]
{{!}} გერმანიის მეფე (983-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ჰაინრიხ II (სრი)|ჰაინრიხ II წმინდა]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1014]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1024]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1002-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ფრანკონიული დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[კონრად II (სრი)|კონრად II]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1027]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1039]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1024-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ჰაინრიხ III (სრი)|ჰაინრიხ III]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1046]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1056]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1028-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ჰაინრიხ IV (სრი)|ჰაინრიხ IV]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1084]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1105]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1056-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ჰაინრიხ V (სრი)|ჰაინრიხ V]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1111]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1125]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1099-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[სუპლინბურგები|სუპლინბურგული დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ლოთარ II (სრი)|ლოთარ II]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1133]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1137]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1125-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ჰოენშტაუფენები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ფრიდრიხ I ბარბაროსა]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1155]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1190]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1152-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ჰაინრიხ VI (სრი)|ჰაინრიხ VI]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1191]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1197]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1190-დან), სიცილიის მეფე (1194-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ველფები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ოტო IV ბრაუნშვაიგელი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1209]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1215]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1198)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ჰოენშტაუფენები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ფრიდრიხ II შტაუფენი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1220]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1250]]
{{!}} სიცილიის მეფე (1197-დან), გერმანიის მეფე (1212-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ლუქსემბურგები|ლუქსემბურგული დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ჰაინრიხ VII]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1312]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1313]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1308-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ვიტელსბახები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ლუდვიგ IV ბავარიელი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1328]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1347]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1314-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ლუქსემბურგები|ლუქსემბურგული დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1355]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1378]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1346-1347 და 1349-1376 წლებში), ჩეხეთოს მეფე (1346-დან)
{{!}}-
{{!}} [[სიგიზმუნდ I ლუქსემბურგი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1433]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1437]]
{{!}} უნგრეთის მეფე (1385), გერმანიის მეფე (1410-დან), ჩეხეთის მეფე (1419-დან)
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ჰაბსბურგების დინასტია]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ფრიდრიხ III (სრი)|ფრიდრიხ III]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1452]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1493]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1440-დან)
{{!}}-
{{!}} [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1508]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1519]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1486-დან)
{{!}}-
{{!}} [[კარლ V ჰაბსბურგი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1530]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1556]]
{{!}} გერმანიის მეფე (1519-დან)
{{!}}-
{{!}} [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1556]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1564]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1564]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1576]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[რუდოლფ II ჰაბსბურგი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1576]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1612]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[მათე (სრი)|მათე]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1612]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1619]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[ფერდინანდ II შტირიელი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1619]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1637]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[ფერდინანდ III (სრი)|ფერდინანდ III]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1637]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1657]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[ლეოპოლდ I (სრი)|ლეოპოლდ I]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1658]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1705]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[იოზეფ I (სრი)|იოზეფ I]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1705]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1711]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[კარლ VI (სრი)|კარლ VI]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1711]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1740]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ვიტელსბახები]]'''
{{!}}-
{{!}} [[კარლ VII ალბრეხტი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1742]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1745]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} align="center" bgcolor="silver" colspan=4{{!}} '''[[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგ-ლოთარინგიული]]'''
{{!}}-
{{!}} [[ფრანც I შტეფანი]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1745]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1765]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[იოზეფ II (სრი)|იოზეფ II]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1765]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1790]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[ლეოპოლდ II (სრი)|ლეოპოლდ II]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1790]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1792]]
{{!}} გერმანიის მეფე 
{{!}}-
{{!}} [[ფრანც II]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1792]]
{{!}} align="center" {{!}} [[1806]]
{{!}} გერმანიის მეფე, ავსტრიის იმპერატორი (1804-დან)
{{!}}-
{{!}}}
}}

=== საიმპერიო წოდებები ===
{{main|საიმპერიო წოდებები}}
საღვთო რომის იმპერიის სოციალურ საფუძველს და ამავდროულად საბაზო სტრუქტურულ ერთეულებს წარმოადგენდნენ [[საიმპერიო წოდებები]] (საიმპერიო ჩინები; {{lang-de|Reichsstände}}), რომელთა ქვეშაც მოიაზრებოდნენ ტერიტორიული წარმონაქმნები და პერსონები, რომლებსაც [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგში]] ხმის მიცემის უფლება ჰქონდათ, უშუალოდ ემორჩილებოდნენ [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორს]] და იმპერიის ხაზინაში იხდიდნენ გადასახადებს. საიმპერიო წოდებები თავიანთი სამფლობელოების ტერიტორიებზე ფლობდნენ [[ტერიტორიული სუვერენიტეტი|ტერიტორიულ სუვერენიტეტს]] და თავიანთი ქვეშევრდომების მიმართებით ახორციელებდნენ ძალაუფლებრივ უფლებამოსილებებს. ეს უკანასკნელები (გლეხები, სამთავრო ქალაქების მოქალაქეები, უმდაბლესი დიდებულები და სამღვდელოება) არ განეკუთვნებოდნენ საიმპერიო ჩინებს და იმპერიის მართვაში მონაწილეობას არ იღებდნენ. იმპერიის წოდებების ჩამოყალიბების პროცესი საუკუნეებზე გაიწელა და დასრულდა მხოლოდ [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში, თუმცა იმპერიის იმ სუბიექტების, რომლებიც საიმპერიო წოდებებს განეკუთვნებოდნენ, კონკრეტული სია, რომელიც ფიქსირდებოდა რაიხსტაგის მიერ დამტკიცებულ [[საიმპერიო მატრიკული|საიმპერიო მატრიკულებში]], ცვალებადი იყო იმპერიის არსებობის ბოლომდე. საიმპერიო წოდებების ბუნების ორობითობა — სოციალური ფენა და ტერიტორიული წარმონაქმნი — აიხსნებოდა იმით, რომ იმპერიის არსებობის თითქმის ბოლომდე, [[პრუსია|პრუსიისა]] და [[ავსტრია|ავსტრიის]] გარდა, მისი სუბიექტების სახელმწიფოებად წარმოქმნის პროცესი ბოლომდე არ დასრულებულა: სამთავროების ტერიტორია და მართვის სისტემა განიხილებოდა, როგორც მემკვიდრეობითი მიწებისა და მთავრის სამეფო კარის დაწესებულებების გაგრძელება. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრ სამთავროში შეიქმნა [[ლანდტაგი|ლანდტაგები]], ხოლო ადგილობრივი [[ბიურგერი|ბიურგერობა]] და უმდაბლესი წარჩინებულები პოლიტიკაზე არსებით გავლენას ახდენდნენ, თავადი (მთავარი) ძველებურად ითვლებოდა ძალაუფლების ერთადერთ წყაროდ და არ გამოეყოფოდა სახელმწიფოს.

იმპერიის სამართალი გამოყოფდა შემდეგ საიმპერიო წოდებებს:
* '''კურფიურსტები''' ({{lang-de|Kurfürsten}});
* '''საიმპერიო მთავრები''' ({{lang-de|Reichsfürsten}});
* '''საიმპერიო გრაფები''' და '''საიმპერიო პრელატები''' ({{lang-de|Reichsgrafen}} და ''Reichsprälaten'');
* '''თავისუფალი საიმპერიო ქალაქები''' ({{lang-de|Reichsstädte}}).
გარდა ამისა, წოდებები იყოფოდა საერო და სასულიერო ჯგუფებად, ვინაიდან საღვთო რომის იმპერიის [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსები]] და [[აბატი|აბატები]] ასევე ითვლებოდნენ ტერიტორიულ სუვერენებად, ახორციელებდნენ უზენაეს საერო ძალაუფლებას თავიანთი მიწების მცხოვრებლებზე. განსაკუთრებულ კატეგორიას წარმოადგენდნენ '''[[საიმპერიო რაინდი|საიმპერიო რაინდები]]''' ({{lang-de|Reichsritter}}), რომლებიც, მიუხედავად იმისა, რომ არ მონაწილეობდნენ რაიხსტაგში, მაინც იყვნენ სუვერენები თავიანთ სამფლობელოებში და [[გერმანია]]ში ცენტრალური ძალაუფლების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საყრდენს წარმოადგენდნენ.

==== საერო თანამდებობები სამეფო კარზე ====
ბევრი თანამდებობა საღვთო რომის იმპერიაში კაროლინგების იმპერიიდან ინათხოვრეს. კაროლინგების იმპერიაში არსებობდა სამეფო კარის რვა საერო თანამდებობა, რომელთა მფლობელებიც სასახლის საქმეებს მართავდნენ: კამერარიუსი ({{lang-la|camerarius}}), [[პფალცგრაფი]] ({{lang-la|comes palatii}}), სენეშალი ({{lang-la|senescalus}}), სუფრაჯი ({{lang-la|camerarius}}), მარშალი ({{lang-la|comes stabuli}}), მანსიონარიუსი ან კვარტირმაისტერი ({{lang-la|mansionarius}}), უფროსი ეგერი ({{lang-la|venatores principales}}) და ბაზიერთუხუცესი ({{lang-la|falconarius}}).<ref name=Vl_131>{{წიგნი
 |ავტორი     = 
 |ნაწილი      = 
 |სათაური     = Властные институты и должности в Европе
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = პასუხისმგებელი რედ. Т. П. Гусарова
 |ადგილი        = [[მოსკოვი|М.]]
 |გამომცემლობა  = КД
 |წელი         = 2011
 |ტომი        = 
 |გვერდები    = 131—136
 |გვერდნი    = 
 |isbn       = 978-5-98227-773-2
}}</ref>

თუმცა საღვთო რომის იმპერიაში გამოიყო ოთხი ძირითადი თანამდებობა, რომლებსაც განსაზღვრავდა სამეფო კარის სტრუქტურა: კამერარიუსი, ტრუხზესი, სუფრაჯი და მარშალი. მაგრამ მათ შესახებ წყაროებში მოხსენიებები ზედაპირულია. პირველად თანამდებობებს ჯერ კიდევ [[936]] წელს იხსენიებს გერმანელი ისტორიკოსი [[ვიდუკინდ კორვეიელი]],<ref>{{წიგნი
 |ავტორი     = Видукинд Корвейский
 |ნაწილი      = 
 |სათაური     = Деяния саксов, [http://www.vostlit.info/Texts/rus/Widukind/frame2.htm кн. II]
 |ორიგინალი   = {{lang-la|Res Gestae Saxonicarum}}
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი = 
 |ადგილი       = [[მოსკოვი|М.]]
 |გამომცემლობა = Наука
 |წელი        = 1975
 |ტომი      = 2
 |გვერდები = 2
 |გვერდნი =
 |isbn   =
}}</ref> რომელიც ასახელებს ოთხ გვაროვნულ ჰერცოგს, რომლებიც სიმბოლურად ახორციელებდნენ ამ მოვალეობებს [[ოტო I დიდი|ოტო I-ის]] [[კორონაცია]]სთან დაკავშირებულ საზეიმო სუფრაზე. კამერარიუსი იყო [[ლოთარინგიის საჰერცოგო|ლოთარინგიის ჰერცოგი]], ტრუხზესი — [[ფრანკონია|ფრანკონიის ჰერცოგი]], სუფრაჯი — [[შვაბიის საჰერცოგო|შვაბიის ჰერცოგი]], ხოლო მარშალი — [[ბავარია|ბავარიის ჰერცოგი]]. შემდეგი ხსენება განეკუთვნება [[986]] წელს, როდესაც [[თიტმარ მერზებურგელი]] [[ოტო III]]-ის კორონაციაზე ამბობს,<ref>{{წიგნი
 |ავტორი     = Титмар Мерзебургский
 |ნაწილი      = 
 |სათაური     = Хроника, [http://www.vostlit.info/Texts/rus11/Thietmar/frametext2.htm кн. II]
 |ორიგინალი   =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი = Пер. с лат. И. М. Дьяконова
 |ადგილი       = [[მოსკოვი|М.]]
 |გამომცემლობა = SPSL — «Русская панорама»
 |წელი        = 2005
 |ტომი      = 2
 |გვერდები =
 |გვერდნი =
 |isbn = 5-93165-075-X
}}</ref> რომ ტრუხზესი იყო ბავარიის ჰერცოგი, კამერარიუსი — შვაბიის ჰერცოგი, სუფრაჯი — კარინტიის ჰერცოგი, ხოლო მარშალი — საქსონიის ჰერცოგი. [[XIII საუკუნე]]ში „საქსენშპიგელში“ მითითებულია ამ თანამდებობების კავშირი მეფის არჩევნებთან. ამ წყაროს თანახმად, საერო მთავრებს შორის პირველი ადგილი ეკავა [[რეიმსი|რეიმსის პფალცგრაფს]] (ტრუხზესი), მეორე ადგილი — საქსონიის ჰერცოგს (მარშალი), მესამე — [[ბრანდენბურგის მარკსაგრაფო|ბრანდენბურგის მარკგრაფს]] (კამერარიუსი). მეოთხე თანამდებობის მფლობელი იყო [[ბოჰემიის სამეფო|ჩეხეთის მეფე]], მაგრამ იგი არ იყო გერმანელი, ამიტომ არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება არ ჰქონდა.<ref name=Vl_131 />

[[1356]] წელს იმპერატორ [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV-ის]] [[ოქროს ბულა (1356)|„ოქროს ბულით“]] საბოლოოდ დაფიქსირდა საპატიო თანამდებობები, რომლებმაც მიიღო სახელწოდება ({{lang-de|Reichserzämter}}). ჩეხეთის მეფე ხდებოდა ერცსუფრაჯი ({{lang-la|archipincerna}}), [[რაინის პფალცსაგრაფო|რაინის პფალცგრაფი]] — ერცტრუხზესი ({{lang-la|archidapifer}}), საქსონიის ჰერცოგი — ერცმარშალი ({{lang-la|archimarescalcus}}), ბრანდენბურგის მარკგრაფი — ერცკამერარიუსი ({{lang-la|archicamerarius}}). ეს თანამდებობები მემკვიდრეობითი იყო. გარდა ამისა, ამავე ბულით ოთხივე მემკვიდრეობითი ვიცე-თანამდებობა დაუმტკიცდა ოთხ საგვარეულოს: ვიცე-მარშალი ფონ პაპენჰაიმებს, ვიცე-სუფრაჯი ფონ ლიმპურგებს, ვიცე-ტრუხზესი ფონ ვალდბურგებს და ვიცე-კამერარიუსი ფონ ფალკენშტაინებს.<ref name=Vl_131 />

ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ტრუხზესის, ანუ სენეშალის თანამდებობა ({{lang-de|Truchseß}}, ძველი ზემო გერმანული ''Trubtsazzo''-დან — „ის, ვინც რაზმს ხელმძღვანელობს“). ტრუხზესი სამეფო კარის მეურნეობას ადევნებდა თვალს, ასევე სამეფო და საიმპერიო საკუთრებას. გარდა ამისა, ტრუხზესი პასუხს აგებდა სამეფო სუფრის მომსახურებაზე. მეფის არყოფნის დროს ტრუხზესი მისი ნაცვალი იყო. ლაშქრობებში ტრუხზესი მეთაურობდა ავანგარდს შეტევისას, [[არიერგარდი|არიერგარდს]] უკან დახევისას, ხოლო ბრძოლის დროს ატარებდა სამეფო დროშას. იმპერატორის საზეიმო არჩევის დროს ტრუხზესი ატარებდა იმპერატორის ხმალს. ტრუხზესის მემკვიდრეობითი თანამდებობა აგრეთვე არსებობდა [[ბურგუნდიის სამეფო]]შიც, სადაც მას ატარებდნენ დე ტურეს საგვარეულოს წარმომადგენლები. მას შემდეგ, რაც [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] შეიერთა ბურგუნდიის მიწები, ეს თანამდებობა [[დოფინე]]ებს ერგოთ.<ref name=Vl_131 />

მარშალების მთავარი მოვალეობა იყო იმპერატორის უსაფრთხოებაზე ზრუნვა და სამეფო კარის დისციპლინარული მეთვალყურეობა, ასევე იმპერიის ყრილობებისა და [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგების]] ორგანიზება. სხდომების დროს მარშალი პასუხს აგებდა ცერემონიალზე. ომის დროს მარშალი მეთაურობდა საიმპერატორო კავალერიას, ხოლო [[XII საუკუნე|XII საუკუნიდან]] — მთელ საიმპერატორო ჯარს. ერცმარშალის საპატიო სამსახური საზეიმო ცერემონიებზე ხმლის ტარებაში მდგომარეობდა.<ref name=Vl_131 />

კამერარიუსის თანამდებობას სხვებზე უფრო რეპრეზენტაციული ხასიათი ჰქონდა. კამერარიუსი უძღოდა სასახლის მეურნეობასა და იმპერატორის ხაზინას, აგრეთვე ტრუხზესთან ერთად ზრუნავდა საიმპერიო ფისკზე. თანდათანობით კამერარიუსის ყველა მოვალეობას შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი გახდა ხაზინადარის ფუნქცია, თუმცა [[XV საუკუნე|XV საუკუნისთვის]] იმპერიაში ხაზინადრობის ინსტიტუტის არარსებობის გამო ამ თანამდებობის მნიშვნელობა დაეცა.<ref name=Vl_131 />

==== კურფიურსტები ====
{{main|კურფიურსტები}}
[[ფაილი:Kaiser im Kreis der Kurfürsten.jpg|მინი|მარჯვნივ|300პქ|იმპერატორი [[ფერდინანდ III (სრი)|ფერდინანდ III]] რვა [[კურფიურსტები|კურფიურსტის]] გარემოცვაში, [[1663]]/[[1664]] წწ.]]
[[კურფიურსტები]] წარმოადგენდნენ ყველაზე ძლევამოსილი გერმანული სამთავროების მმართველების ვიწრო ჯგუფს. ისინი ფლობდნენ იმპერატორის არჩევის განსაკუთრებულ უფლებას. კურფიურსტები შეადგენდნენ [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] უმაღლეს პალატას და იმპერატორისა და [[საიმპერიო წოდებები]]ს უმნიშვნელოვანესი დამაკავშირებელი რგოლის ფუნქციას ასრულებდნენ, იყვნენ ე.წ. „იმპერიის სვეტები“. კურფიურსტები ყველაზე დიდ გავლენას ახდენდნენ იმპერატორის პოლიტიკაზე და საშინაო საქმეებში თითქმის სრული დამოუკიდებლობით სარგებლობდნენ, საკუთარი მონეტის მოჭრიდან [[საიმპერიო სასამართლო]]სა და [[სამეფო კარის საბჭო]]ში იურისდიქციის უქონლობამდე. გარდა ამისა, ყოველი კურფიურსტი საიმპერატორო კარზე სამეფო კარის ერთ-ერთ უმაღლეს თანამდებობას ფლობდა. კურფიურსტების კოლეგიის მნიშვნელობა ნაწილობრივ შემცირდა [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] მეორე ნახევარში, როდესაც იმპერიაში ძალაუფლების ცენტრი რაიხსტაგის მხარეს გადაიხარა.

კურფიურსტების კოლეგია შეიქმნა [[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]] და კანონმდებლობით გაფორმდა [[1356]] წელს იმპერატორ [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV-ის]] [[ოქროს ბულა (1356)|„ოქროს ბულით“]]. ამ დოკუმენტით კურფიურსტების სტატუსი მიენიჭათ შვიდი გერმანული სამთავროს წარმომადგენლებს: [[მაინცი]]ს, [[კელნი]]სა და [[ტრირი]]ს [[არქიეპისკოპოსი|არქიეპისკოპოსებს]], [[ბოჰემიის სამეფო|ჩეხეთის (ბოჰემიის) მეფეს]],<ref group="კ">[[ჰუსიტური ომები]]დან [[1708]] წლამდე ჩეხეთის მეფის კურფიურსტული უფლებამოსილებები შეიზღუდა მარტოოდენ იმპერატორის არჩევნებში ხმის მიცემის უფლებამდე.</ref> [[საქსონიის საჰერცოგო|საქსონიის ჰერცოგს]], [[კურპფალცი|რაინის]] [[პფალცგრაფი|პფალცგრაფსა]] და [[ბრანდენბურგის მარკსაგრაფო|ბრანდენბურგის მარკგრაფს]]. იმპერიის სამართლის თანახმად, კურფიურსტის სტატუსს ფლობდნენ არა უშუალოდ მმართველები ან დინასტიები, არამედ შესაბამისი ტერიტორიული წარმონაქმნები. კურფიურსტის წოდების მიღების უფლება საიმპერატორო ძალაუფლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრეროგატივა იყო. [[1632]] წელს, [[ოცდაათწლიანი ომი]]ს დროს, იმპერატორმა პფალცს საკურფიურსტოს სტატუსი ჩამოართვა და იგი [[ბავარია]]ს გადასცა, თუმცა [[ვესტფალიის ზავი]]ს პირობების თანახმად, პფალცი კვლავ საკურფიურსტო გახდა.<ref group="კ">პფალცმა კვლავ დაკარგა საკურფიურსტოს სტატუსი [[1777]] წელს, ბავარიასთან გაერთიანების შემდეგ.</ref> [[1692]] წელს კურფიურსტის მეცხრე წოდება მიენიჭა [[ბრაუნშვაიგ-ლიუნებურგის საჰერცოგო|ბრაუნშვაიგ-ლიუნებურგის]] (მოგვიანებით — [[ჰანოვერი]]) ჰერცოგს, რაც რაიხსტაგის მიერ დამტკიცდა [[1708]] წელს. კურფიურსტების კოლეგიაში უკანასკნელი ცვლილება მოხდა [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] დასაწყისში, როდესაც [[ნაპოლეონ ბონაპარტი|ნაპოლეონის]] ჯარებმა დაიპყრეს რაინის მარცხენა სანაპიროს ტერიტორიები, რითიც გაანადგურეს მაინცის, ტრირისა და კელნის საკურფიურსტოები. მათ სანაცვლოდ [[იმპერიის დეპუტაცია|იმპერიის დეპუტაციის]] გადაწყვეტილებით [[1803]] წელს საკურფიურსტოს სტატუსი მიენიჭათ [[ჰესენ-კასელი|ჰესენ-კასელს]], [[ბადენი|ბადენს]], [[ვიურტემბერგი|ვიურტემბეგს]], [[ზალცბურგი|ზალცბურგსა]] და [[ერცკანცლერი|ერცკანცლერ]] [[კარლ თეოდორ დალბერგი]]ს სამფლობეოებს (აშაფენბურგი-[[რეგენსბურგი]]). ამ აქტმა კურფიურსტების კოლეგიაში გამოიწვია [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტული]] [[საფრანგეთი|პროფრანგული]] უმრავლესობის ფორმირება, რაც [[1806]] წელს იმპერიის დაცემის ერთ-ერთი მიზეზი გახდა.

==== საიმპერიო მთავრები ====
{{main|საიმპერიო მთავრები}}
საიმპერიო მთავრების ფენა წარმოადგენდა საღვთო რომის იმპერიის უზენაეს დიდებულებას. მის შემადგენლობაში შედიოდნენ საერო და სასულიერო სამთავროების მმართველები, რომლებიც იმყოფებოდნენ იმპერატორის უშუალო [[ფეოდალიზმი|ლენურ]] დამოკიდებულებაში და ატარებდნენ [[გრაფი|გრაფზე]] უფრო მაღალ წოდებას. ისინი შეიძლება ყოფილიყვნენ ძველი არისტოკრატიული საგვარეულოების წარმომადგენლები, რომელთა წინაპრებმაც მაღალ შუა საუკუნეებში მიიღეს თავიანთი ლენები იმპერატორისგან ([[ველფები]], [[ცერინგენები]], [[ასკანიები]] და სხვა), ან მცირე ტერიტორიების უფრო ნაკლებად წარჩინებული წარმომადგენლები, რომლებსაც იმპერატორმა მთავრის ტიტული უბოძა ([[თურნ უნდ ტაქსისის ფიურსტების სია|თურნ-უნდ-ტაქსისი]], [[შვარცენბერგები]] და სხვა). საეკლესიო იერარქიებიდან საიმპერიო მთავრებს განეკუთვნებოდნენ [[არქიეპისკოპოსი|არქიეპისკოპოსები]] და [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსები]]. წოდებების ფორმირების პროცესი დასრულდა [[XV საუკუნე|XV საუკუნისთვის]]. [[1521]] წლის [[საიმპერიო მატრიკული]]ს თანახმად, იმპერიაში არსებობდა 50 სასულიერო და 24 საერო საიმპერიო მთავარი. [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] მიწურულს სასულიერო მთავრების რაოდენობა შემცირდა 33-მდე, ხოლო საეროსი 61-მდე გაიზარდა.

საერო და სასულიერო საიმპერიო მთავრები ქმნიდნენ იმპერიის [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგის]] მთავარ პალატას — [[საიმპერიო მთავრების საბჭო]]ს ({{lang-de|Reichsfürstenrat}}), ამგვარად იმპერიის პოლიტიკაზე უშუალო გავლენის მოხდენა შეეძლოთ. ყოველი სამთავრო ტერიტორია ფლობდა ერთ ხმას პალატაში, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუკი ერთი მმართველი რამდენიმე საიმპერიო სამთავროს ფლობდა, მათი ხმები იკრიბებოდა.<ref group="კ">ამგვარად, მაგალითად, [[ჰანოვერი]]ს [[კურფიურსტები|კურფიურსტი]] [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ბოლოს ფლობდა ექვს ხმას საიმპერიო მთავრების საბჭოში.</ref> სწორედ საიმპერიო მთავრები, როგორც საშუალო და მცირე სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების მმართველები, პრეტენდირებდნენ იმპერიის ინტერესების გამოხატვაზე. საიმპერიო მთავრების პრივილეგიებს შორის იყო მონეტების მოჭრის უფლება, საკუთარ სამთავროებში სასამართლო და ადმინისტრაციული სისტემების ორგანიზება, ადგილობრივი გადასახადებისა და ბეგარების შემოღება.

==== საიმპერიო გრაფები და საიმპერიო პრელატები ====
საიმპერიო გრაფები ყველაზე მრავალრიცხოვანი საიმპერიო ფენა იყო. ისინი ქმნიდნენ გერმანიის საშუალო დიდგვაროვნების ძირითად მასას. თავდაპირველად [[გრაფი|გრაფები]] იყვნენ სამეფო დომენების ამა თუ იმ რეგიონების მმართველები და არ იყვნენ უშუალო ალოდების ({{lang-de|Allod}}) მფლობელები. დროთა განმავლობაში, ზოგიერთმა გერმანელმა გრაფმა შეძლო თავისი სამფლობელოების საიმპერიო ლენებად გადაქცევა, რითიც გახდნენ მცირე და ჯუჯა სამთავროების სუვერენები და შექმნეს ცალკეული საიმპერიო წოდება. გრაფების მეორე ნაწილი უფრო ძლიერი ტერიტორიული მთავრების სუზერენიტეტის ქვეშ დარჩა, რითიც შექმნეს უმდაბლესი წარჩინებულების ფენა, რომელიც არ მონაწილეობდა იმპერიის მართვის სისტემაში. ზოგიერთმა საიმპერიო გრაფმა შეძლო უფრო მაღალი წოდების მიღება, რამაც განაპირობა მათი გადასვლა საიმპერიო მთავრების ფენაში (მაგალითად, [[ვიურტემბერგი]] [[1495]] წელს). [[1521]] წლის [[საიმპერიო მატრიკული]]ს თანახმად, საიმპერიო გრაფის სტატუსს ფლობდა 144 ტერიტორიული მმართველი. [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ბოლოსთვის მათი რაოდენობა შემცირდა 99-მდე. [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგში]] საიმპერიო გრაფები გეოგრაფიული მახასიათებლის მიხედვით ქმნიდნენ ოთხ ჯგუფს: [[ვესტფალია|ვესტფალიის]], [[ვეტერაუ]]ს, [[შვაბია|შვაბიისა]] და [[ფრანკონია|ფრანკონიის]] საიმპერიო გრაფები, რომელთაგან თითოეული ფლობდა ერთ ხმას საიმპერიო მთავრების საბჭოს საერო კურიაში. გაცილებით უფრო მნიშვნელოვან როლს გრაფები თამაშობდნენ [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქების]] დონეზე: ოლქების მართვის ორგანოებში თითოეული საიმპერიო გრაფი ფლობდა ერთ ხმას, რაც მათ გაცილებით უფრო ძლიერი საიმპერიო მთავრების თანასწორს ხდიდა. [[გერმანიის მედიატიზაცია|1806 წლის გერმანიის მედიატიზაციის]] შედეგად საიმპერიო გრაფების დიდმა ნაწილმა დაკარგა თავისი სტატუსი და საბოლოოდ გერმანული სამთავროების ტერიტორიული წარჩინებულების უმაღლეს ფენად იქცა.
[[ფაილი:Holy Roman Empire 1648 Ecclesiastical.png|200პქ|მინი|მარჯვნივ|საეკლესიო სამთავროების ტერიტორიები იმპერიის შემადგენლობაში [[1648]] წ.]]
[[ფაილი:Holy Roman Empire 1648 Imperial cities.png|200პქ|მინი|მარჯვნივ|თავისუფალი ქალაქების ტერიტორიები იმპერიის შემადგენლობაში [[1648]] წ.]]
საიმპერიო გრაფების ფენას დაუახლოვდა საიმპერიო პრელატების ფენა, რომელშიც შედიოდნენ [[აბატი|აბატები]] და [[პრიორი|პრიორები]] [[მონასტერი|მონასტრებისა]], რომლებიც ფლობდნენ [[ტერიტორიული სუვერენიტეტი|ტერიტორიულ სუვერენიტეტს]] თავიანთ მიწებზე და ითვლებოდნენ საღვთო რომის იმპერიის სრულუფლებიან სუბიექტებად. მათი სამფლობელოები ძლიერ განსხვავდებოდნენ ფართობისა და მოსახლეობის მიხედვით: შედარებით მსხვილი ფულდის სააბატოდან ობერმიუნსტერის მონასტრამდე, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე შენობას ფლობდა [[რეგენსბურგი|რეგენსბურგში]], მაგრამ გააჩნდა იმპერიის სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნის პრეროგატივები. [[1521]] წელს საიმპერიო პრელატებს განეკუთვნებოდა 83 საეკლესიო იერარქია, თუმცა [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|სეკულარიზაციის]] პროცესებმა [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ბოლოსთვის ამ ფენის წარმომადგენლების რაოდენობა 40-მდე შეამცირა. საიმპერიო პრელატების მიწები ძირითადად სამხრეთ-დასავლეთ გერმანიაში მდებარეობდა. განსაკუთრებულ კატეგორიას ქმნიდნენ ტევტონთა და მალტის ორდენების მაგისტრები, რომელთა სამფლობელოებიც ასევე ფლობდნენ ტერიტორიულ სუვერენიტეტს. რაიხსტაგში პრელატები ერთიანდებოდნენ შვაბიისა და რაინის საიმპერიო პრელატების კოლეგიაში. ეს უკანასკნელები ფლობდნენ თითო-თითო ხმას საიმპერიო რაინდების საბჭოს საეკლესიო კურიაში. [[1803]] წელს საიმპერიო პრელატების ყველა ტერიტორია (ორდენების მიწების გარდა) სეკულირდა.

==== თავისუფალი საიმპერიო ქალაქები ====
საიმპერიო ქალაქები იმპერიის სხვა საქალაქო ცენტრებისგან განსხვავებით არ იმყოფებოდნენ ტერიტორიული მთავრის სიუზერენიტეტის ქვეშ, არამედ ექვემდებარებოდნენ უშუალოდ იმპერატორს და საშინაო საქმეებში სრულიად დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნები იყვნენ. საიმპერიო წოდების სტატუსი უკავშირდებოდა არა კონკრეტულ მოქალაქეებს, არამედ მთლიანად ქალაქს, თავისი მაგისტრატით წარდგენილს. თავდაპირველად თავისუფალი ქალაქები მკაცრად ცალკევდებოდა ორ კატეგორიად: უშუალოდ '''[[საიმპერიო ქალაქი|საიმპერიო ქალაქები]]''' ({{lang-de|Reichsstädten}}), რომლებიც დააარსეს იმპერატორებმა (უპირველეს ყოვლისა [[ჰოენშტაუფენები|ჰოენშტაუფენებმა]] [[XII საუკუნე|XII]]-[[XIII საუკუნე]]ებში) და რომლებიც იმპერიის ხაზინაში გადასახადებს იხდიდნენ ([[მემინგენი]], [[ჰაგენაუ]], [[მიულჰაუზენი]] და სხვა), და '''[[თავისუფალი ქალაქი|თავისუფალი ქალაქები]]''' ({{lang-de|Freien Städten}}), რომლებმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვეს ეპისკოპოსებთან ან საერო მთავრებთან ბრძოლის შედეგად და რომლებიც არ იხდიდნენ საიმპერიო გადასახადებს ([[ლიუბეკი]], [[სტრასბურგი]], [[აუგსბურგი]] და სხვა). საიმპერიო და თავისუფალი ქალაქების [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგში]] მონაწილეობის უფლება ოფიციალურად გაფორმდა [[1498]] წელს, რამაც ხელი შეუწყო ამ კატეგორიების დაახლოებასა და საიმპერიო თავისუფალი ქალაქების ერთიანი საიმპერიო ფენის შექმნას, რომლის წარმომადგენლებიც ქმნიდნენ რაიხსტაგის მესამე პალატას — საიმპერიო ქალაქების საბჭოს. მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქები რაიხსტაგში იღებდნენ მონაწილეობას, მათი გავლენა იმპერიის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაზე კვლავ უმნიშვნელო იყო, ხოლო საიმპერიო ქალაქების საბჭოს მოსაზრებას ხშირ შემთხვევაში ყურადღებას არ აქცევდნენ საიმპერიო მთავრები. [[1521]] წლის [[საიმპერიო მატრიკული|მატრიკულის]] თანახმად, გერმანიაში იყო 84 თავისუფალი საიმპერიო ქალაქი, [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] მიწურულისთვის მათი რაოდენობა 51-მდე შემცირდა. [[1803]] წლის საიმპერიო დეპუტაციის გადაწყვეტილებით ქალაქთა უმრავლესობამ დაკარგა დამოუკიდებლობა და გერმანული სამთავროების შემადგენლობაში შევიდა. [[1806]] წელს საღვთო რომის იმპერიის დაშლის პერიოდში არსებობდა მხოლოდ ექვსი თავისუფალი საიმპერიო ქალაქი: [[ლიუბეკი]], [[ჰამბურგი]], [[ბრემენი]], [[მაინის ფრანკფურტი]], [[აუგსბურგი]] და [[ნიურნბერგი]].

==== საიმპერიო რაინდები ====
{{main|საიმპერიო რაინდები}}
[[საიმპერიო რაინდი|საიმპერიო რაინდები]] საღვთო რომის იმპერიის უტიტულო დიდგვაროვნების კატეგორია იყო, რომლებიც არ ითვლებოდნენ [[საიმპერიო წოდებები|საიმპერიო წოდებად]], რადგან არ იხდიდნენ სახელმწიფო გადასახადებს და არ ჰქონდათ იმპერიის [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგსა]] და [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქების]] საბჭოებში მონაწილეობის მიღების უფლება. ისინი საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორის უშუალო ვასალები იყვნენ.

[[ოცდაათწლიანი ომი]]ს დასრულების შემდეგ საიმპერიო რაინდების სტატუსი დამტკიცდა ვესტფალიის ზავის დოკუმენტებში. თუმცა მათ რაიხსტაგში წარმომადგენლობა არ მიუღიათ და არ განეკუთვნებოდნენ უზენაეს დიდგვაროვნებას ({{lang-de|[[:de:Hoher Adel|Hoher Adel]]}}). მათი სოციალური სტატუსი შეესაბამებოდა საადგილმამულო კეთილშობილთა მდგომარეობას.

საკუთარ სამფლობელოებში საიმპერიო რაინდები გამოდიოდნენ, როგორც ტერიტორიული სუვერენები. მათ ქვეშევრდომებისადმი ადმინისტრაციულ-სასამართლო ძალაუფლება გააჩნდათ. საიმპერიო რაინდების [[ფეოდალიზმი|ლენები]], იშვიათი გამონაკლისების გარდა (შლიცი, რეხბერგი), უმნიშვნელო ფართობის იყო, რაც უფრო მსხვილი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების მხრიდან მათი შთანთქმის მუდმივ საფრთხეს ქმნიდა. ამ მიზეზით საიმპერიო რაინდობა იმპერატორის ძალაუფლებისა და იმპერიაში საინტეგრაციო ტენდენციების ერთ-ერთი მთავარი საყრდენი იყო. გეოგრაფიულად რაინდების ფეოდები ხშირ შემთხვევაში მდებარეობდა გერმანიის სამხრეთ-დასავლეთით, რითიც იმპერიის მთავრების, გრაფებისა და პრელატების სამფლობელოებს შორის [[ანკლავი|ანკლავებს]] ქმნიდნენ. ტერიტორიული პრინციპით, საიმპერიო რაინდები ერთიანდებოდნენ 15 კანტონში, რომლებიც თავის მხრივ ქმნიდა სამ ოლქს: [[შვაბიის ოლქი|შვაბიის]], [[ფრანკონიის ოლქი|ფრანკონიისა]] და [[ზემო რაინის ოლქი|რაინის]] (ქვემო ელზასის რაინდები განსაკუთრებული სტატუსით სარგებლობდნენ). ზოგადი საკითხების განსახილველად იკრიბებოდა საიმპერიო რაინდების გენერალური ყრილობები ({{lang-de|Generalkorrespondenztage}}).

რამდენად მრავალრიცხოვანნი იყვნენ საიმპერიო რაინდები ზუსტად უცნობია, მაგრამ [[1800-იანები|1800-იანი წლების]] შეფასებით, ისინი შეადგენდნენ დაახლოებით 350-400 ოჯახს, რომელთა განკარგულებაშიც 1700-მდე ფეოდი იყო. [[1806]] წელს იმპერიის დაცემასთან ერთად საიმპერიო რაინდების სამფლობელოებს უფრო დიდმა სახელმწიფოებრივმა წარმონაქმნებმა ანექსია გაუკეთა.

=== მართვის სისტემა ===

==== მართვის ორგანოები შუა საუკუნეებში ====
ადრეულ პერიოდში იმპერიის ადმინისტრაციული სისტემა სუსტად იყო დიფერენცირებული. იმპერატორი პირადად მართავდა მას, პერიოდულად სტუმრობდა ქვეყნის ყველა რეგიონს.{{sfn-2|ხეფერი|2006|გვ=153}} მას თან ახლდა კანცელარია, რომელიც შედგებოდა სამი განყოფილებისაგან: გერმანულის, იტალიურისა ([[962]] წლიდან) და ბურგუნდიულისგან ([[1033]] წლიდან), რომლებსაც [[ერცკანცლერი]] ედგა სათავეში.<ref group="კ">[[მაინცი]]ს, [[კელნი]]სა და [[ბეზანსონი]]ს არქიეპისკოპოსები, შესაბამისად.</ref> უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური საკითხების განსახილველად პერიოდულად იკრიბებოდა იმპერიის უმსხვილესი საერო და საეკლესიო მთავრების საბჭო ([[დიდი სამეფო საბჭო]] — [[ჰოფტაგი]]). [[XIII საუკუნე]]მდე ცენტრალური ძალაუფლების სამართალ მოღვაწეობის ფუნქციები უკიდურესად სუსტად გამოიხატებოდა, სრულიად დომინირებდა ჩვეულებითი სამართალი,{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=127}} რომელიც იმპერიის ყოველ რეგიონს საკუთარი ჰქონდა (სამართლებრივი პარტიკულარიზმი). [[XI საუკუნე|XI საუკუნიდან]] დაიწყო წოდებრივი სასამართლოების (მთავრების, გრაფების, საეკლესიო, შეფენის, მუნიციპალური) ფორმირება, რომლებიც იმპერატორის კარზე [[ჰოენშტაუფენები]]ს ეპოქაში შეივსო იმპერიის სამეფო კარის სასამართლოთი. თუმცა საიმპერატორო სასამართლოს კომპეტენციების მოცულობა ძლიერ იზღუდებოდა მთავრების პრეროგატივებით: ცნობილია, რომ განსახილველი საქმეების რაოდენობა იმპერიის სამეფო კარის სასამართლოში 30-ჯერ უფრო ნაკლები იყო, ვიდრე ანალოგიურ პერიოდში [[საფრანგეთი]]ს მეფის მიერ [[პარიზის პარლამენტი|პარიზის პარლამენტში]] ჩატარებული სასამართლო პროცესების რაოდენობა.{{sfn-2|რაპი|2007|გვ=}}

იმპერატორის წარმომადგენლები ცალკეულ რეგიონებში იყვნენ [[გრაფი|გრაფები]] ([[იტალია]]ში — იმპერიის ელჩები), რომლებიც სამეფო ჩინოსნებიდან მალევე გადაიქცნენ მემკვიდრეობით ტერიტორიულ მთავრებად, რომლებიც თავიანთ მიწებზე საკუთარ ადმინისტრაციულ-სასამართლო აპარატს ქმნიდნენ. [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] ბოლოს შეიქმნა შვიდი ყველაზე ძლიერი ტერიტორიული მთავრის კოლეგია, რომელმაც მიისაკუთრა იმპერატორის არჩევისა და მისი მოღვაწეობის კონტროლის განსაკუთრებული უფლება. [[კურფიურსტები]]ს ამ კოლეგიამ ოფიციალური აღიარება
მოიპოვა [[1356]] წლის [[ოქროს ბულა (1356)|ოქროს ბულით]].{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=290}} იმპერიის უმნიშვნელოვანესი საკითხების განსახილველად იმპერატორები იწვევდნენ უფრო ვრცელ ფორუმებს, რომლებშიც მონაწილეობას იღებდნენ საერო და სასულიერო მთავრები, ხოლო [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნიდან]] — იმპერიის ზოგიერი ქალაქის წარმომადგენლებიც. ამ ჰოფტაგების თუ საიმპერიო სეიმების მონაწილეთა წრე განისაზღვრებოდა უშუალოდ იმპერატორის მიერ, მასვე ეკუთვნოდა საბოლოო გადაწყვეტილება, ყურადღება მიექცია თუ არა სხვადასხვა საიმპერიო წოდებების მიერ გამოთქმული მოსაზრებებისთვის. [[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]] იმპერატორის ძალაუფლების შესუსტებასთან ერთად იმპერიის მთავრების წარმომადგენლობითი ორგანოს როლი განუხრელად იზრდებოდა.

==== რაიხსტაგი ====
[[ფაილი:Institutionen HRR ka.png|მინი|300პქ|ახალ ეპოქაში საღვთო რომის იმპერიის მართვის ორგანოების სტრუქტურა]]
{{main|რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)}}
შუა საუკუნეების გაურკვეველი შემადგენლობისა და კომპეტენციების მქონე საიმპერიო სეიმების ტრანსფორმაცია იმპერიის ორგანიზებულად გაფორმებულ წარმომადგენლობით ორგანოდ — '''[[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგად]]''', მიმდინარეობდა [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] ბოლოსა და [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] გატარების პერიოდში. რაიხსტაგის სტრუქტურა განისაზღვრა [[1495]] წელს. იგი შედგებოდა სამი კოლეგიისგან:
* '''[[კურფიურსტები|კურფიურსტების საბჭო]]''' ({{lang-de|Kurfürstenrat}}), რომლის შემადგენლობაშიც შედიოდნენ იმპერიის [[კურფიურსტები]] (თავდაპირველად შვიდი, [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] ბოლოს — რვა ადამიანი);
* '''[[იმპერიის მთავრების საბჭო]]''' ({{lang-de|Reichsfürstenrat}}), რომლის შემადგენლობაშიც შედიოდნენ იმპერიის საერო და სასულიერო მთავრები, რომელთაგან თითოეულიც ფლობდა ერთ ხმას, ასევე იმპერიის გრაფები და მღვდლები, რომლებიც შესაბამისად ფლობდნენ ოთხ და ორ კოლექტიურ ხმას. იმპერიის მთავრების საბჭო იყოფოდა საერო ([[1800]] წელს 63 წევრი) და სასულიერო ([[1800]] წელს 37 წევრი) მთავრების კურიებად;
* '''[[თავისუფალი ქალაქი|ქალაქთა საბჭო]]''' ({{lang-de|Städterat}}), რომლის შემადგენლობაში შედიოდნენ [[საიმპერიო ქალაქი|თავისუფალი საიმპერიო ქალაქების]] წარმომადგენლები ([[1800]] წელს 51 წევრი), რომლებიც ნაწილდებოდნენ ორ კოლეგიაში: [[შვაბია|შვაბიისა]] და [[რაინი]]ს.

რაიხსტაგს იწვევდა იმპერატორი [[კურფიურსტები|კურფიურსტებთან]] შეთანხმებით. საკითხთა წრეს, რომელიც რაიხსტაგზე განსახილველად უნდა გამოეტანათ, იმპერატორი ერთპიროვნულად საზღვრავდა. განხილვა და გადაწყვეტილების მიღება ხორციელდებოდა ცალკე კოლეგიებში ხმათა უმრავლესობით, ამასთანავე კურფიურსტების საბჭოსა და იმპერიის მთავრების საბჭოს გადამწყვეტი ხმა ეკუთვნოდათ. ხმის მიცემა დახურული იყო. გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლებოდა, თუკი მას ერთხმად მხარს დაუჭერდა სამივე კოლეგია და [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორი]]. [[1663]] წელს რაიხსტაგი გახდა მუდმივმოქმედი ორგანო. იგი [[რეგენსბურგი|რეგენსბურგში]] იკრიბებოდა.

რაიხსტაგის გარდა არსებობდა იმპერიის კიდევ ერთი წარმომადგენლობითი ორგანო — იმპერიის დეპუტატების ყრილობა, ანუ '''[[იმპერიის დეპუტაცია]]''' ({{lang-de|Reichsdeputationstag}}), რომელიც შედგებოდა საიმპერიო წოდებებისა და [[საიმპერიო ოლქი|ოლქების]] რამდენიმე (როგორც წესი, არაუმეტეს 20-სა) წარმომადგენლისგან. იმპერიის დეპუტაციაზე განიხილებოდა საკითხები და იქმნებოდა კანონპროექტები, ასევე იღებოდა [[სამშვიდობო შეთანხმება|მიწის ზავის]] შესანარჩუნებელი ზომები. იმპერიის დეპუტაცია რაიხსტაგზე უფრო მობილური ორგანო იყო, რაც მას საშუალებას აძლევდა, უფრო სწრაფად და ეფექტურად მოენახა კომპრომისი საიმპერიო წოდებებსა და იმპერატორს შორის.

რაიხსტაგის კომპეტენციაში შედიოდა იმპერიის კანონების გამოცემა, ომის გამოცხადება და ზავის დადება, იმპერიის მართვის ორგანოებისა და სასამართლოს შექმნა და გაუქმება, იმპერიის ჯარის შეკრება და დაშლა, გადასახადების დამტკიცება და ეკონომიკური პოლიტიკა, ასევე [[სამშვიდობო შეთანხმება|მიწის ზავისა]] და სხვადასხვა რელიგიური კონფესიის არსებობის საკითხები. [[ვესტფალიის ზავი]]ს შემდეგ რელიგიური საკითხები გადავიდა კომპეტენციაში იმპერიის დელეგაციისა, რომელსაც პარიტეტულ საფუძველზე ქმნიდნენ იმპერიის ფენების [[კათოლიციზმი|კათოლიკე]] და [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტი]] წარმომადგენლები, რაც გამორიცხავდა რაიხსტაგში კონფესიური დაპირისპირების გამო უთანხმოების დაშვების შესაძლებლობას.

რაიხსტაგი იმპერიის ფენების უზენაესი წარმომადგენლობითი ორგანოს როლს თამაშობდა. იგი იყო იმპერიის სისტემის შემაკავშირებელი ელემენტებიდან ერთ-ერთი უმთავრესი, ასევე საშინაო კონფლიქტებისა და წინააღმდეგობების გადაჭრის არხი.<ref>{{წიგნი
 |ავტორი     = Прокопьев А. Ю.
 |ნაწილი      =
 |სათაური     = Германия в эпоху религиозного раскола: 1555—1648.
 |ორიგინალი   =
 |ბმული        =
 |პასუხისმგებელი =
 |გამოცემა       =
 |ადგილი       = [[სანქტ-პეტერბურგი|СПб]]
 |გამომცემლობა =
 |წელი        = [[2002]]
 |ტომი      =
 |გვერდები =
 |გვერდნი =
 |სერია =
 |isbn =
 |ტირაჟი =
}}</ref> რაიხსტაგი ასევე ასრულებდა იმპერატორის ძალაუფლების შეზღუდვის ფუნქციებს, ხოლო [[ვესტფალიის ზავი]]ს შემდეგ, რომელმაც განამტკიცა რაიხსტაგის სტატუსი იმპერიის უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს რანგში, გახდა საინტეგრაციო პროცესების ცენტრი და იმპერიის მთელი კონსტრუქციის საყრდენი წერტილი.{{sfn-2|Schindling|1980|გვ=}}

{{Hider
|title = [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|<span style="color:black">საღვთო რომის იმპერიის რაიხსტაგის</span>]] <span style="color:black;">სხდომები</span>
|hidden = 1
|title-style = background:#ffffff;
|content =
{{{!}} class="wikitable"
!bgcolor="#F8F8FF"{{!}}წელი
!bgcolor="#F8F8FF"{{!}}ჩატარების ადგილი
!bgcolor="#F8F8FF"{{!}}თავმჯდომარე
!bgcolor="#F8F8FF"{{!}}მთავარი გადაწყვეტილებები
{{!}}-
{{!}}[[1495]]
{{!}}[[ვორმსი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}[[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმისა]] და [[სამშვიდობო შეთანხმება|„მიწის ზავის“]] დამტკიცება, [[საიმპერიო სასამართლო|იმპერიის კამერალური სასამართლოს]] შექმნა, საყოველთაო გადასახადის დაწესება („საყოველთაო პფენიგი“)
{{!}}-
{{!}}[[1496]]/[[1497|97]]
{{!}}[[ლინდაუ]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}იმპერატორისთვის სუბსიდიების მინიჭებაზე უარის თქმა, დადგენილება ფუფუნების წინააღმდეგ და [[ბოშები]]ს გერმანიიდან განდევნა.
{{!}}-
{{!}}[[1497]]/[[1498|98]]
{{!}}[[ფრაიბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}იმპერატორისთვის სუბსიდიების მინიჭებაზე უარის თქმა, კანონი ღვინის წარმოებისა და ლუდის ხდის შესახებ.
{{!}}-
{{!}}[[1500]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}პირველი ექვსი [[საიმპერიო ოლქი]]ს ორგანიზება, [[სამშვიდობო შეთანხმება|„მიწის ზავის“]] მხარდამჭერი ღონისძიება
{{!}}-
{{!}}[[1505]]
{{!}}[[კელნი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}ლანდსგუტის მემკვიდრეობაზე დავის მოგვარება, [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] გაღრმავების წინადადების უგულებელყოფა, სუბსიდიების მინიჭებაზე უარის თქმა
{{!}}-
{{!}}[[1507]]
{{!}}[[კონსტანცი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}[[იმპერიის კამერალური სასამართლო]]ს ფუნქციონირების წესრიგისა და ფორმირების პროცედურის მოწესრიგება, [[კორონაცია|კორონაციისთვის]] [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორის]] [[იტალია]]ში ლაშქრობისთვის სუბსიდიების მიცემა
{{!}}-
{{!}}[[1510]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}კონფლიქტი იმპერიასა და [[დანია]]ს შორის [[ჰამბურგი]]ს სტატუსის შესახებ, ჰამბურგის აღიარება [[საიმპერიო ქალაქი|თავისუფალ საიმპერიო ქალაქად]]
{{!}}-
{{!}}[[1512]]
{{!}}[[ტრირი]]/[[კელნი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}[[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქების]] სისტემის ორგანიზების დასრულება
{{!}}-
{{!}}[[1518]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი]]ს რომის მეფედ არჩევის წარუმატებელი მცდელობა, [[ოსმალთა იმპერია|თურქების]] წინააღმდეგ ომის დაფინანსებაზე უარის თქმა, [[პფალცი]]ს მოხსნა იმპერიის ოპალიდან, [[მარტინ ლუთერი]]ს გამოსვლა რაიხსტაგის დასრულების შემდეგ
{{!}}-
{{!}}[[1521]]
{{!}}[[ვორმსი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}ლუთერის გამოსვლა რაიხსტაგის წინაშე, [[ვორმსის ედიქტი]]ს გამოცხადება ლუთერის წინააღმდეგ, იმპერიის ხელისუფლების დამტკიცება, [[საიმპერიო მატრიკული]]სა და თურქთა წინააღმდეგ ომში სოციალური ფენების მონაწილეობის წესრიგის დამტკიცება
{{!}}-
{{!}}[[1522]]
{{!}}[[ნიურნბერგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}ვორმსის ედიქტის შესრულების წესრიგის განხილვა
{{!}}-
{{!}}[[1522]]/[[1523|23]]
{{!}}[[ნიურნბერგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}ლუთერანული ლიტერატურის გამოცემისა და ლუთერანობის პროპაგანდის აკრძალვა
{{!}}-
{{!}}[[1524]]
{{!}}[[ნიურნბერგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}ვორმსის ედიქტის დამტკიცება, საიმპერიო კანონი ვაჭრობის შესახებ
{{!}}-
{{!}}[[1525]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}მშვიდობის დამყარება გერმანიაში [[გლეხთა ომი გერმანიაში|გლეხთა ომის]] შემდეგ, ვორმსის ედიქტის შეჩერება
{{!}}-
{{!}}[[1526]]
{{!}}[[შპაიერი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}ვორმსის ედიქტის ფაქტობრივი შეჩერება, საიმპერიო ფენების მოწოდება რელიგიური კონფლიქტის მოგვარებისკენ
{{!}}-
{{!}}[[1529]]
{{!}}[[შპაიერი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}ვორმსის ედიქტის მოქმედებების განახლება, შპაიერის პროტესტი, [[ანაბაპტისტები|ანაბაპტიზმის]] განსჯა
{{!}}-
{{!}}[[1530]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}ეკლესიის ერთიანობის აღდგენის წარუმატებელი მცდელობა, ლუთერანების [[აუგსბურგის აღსარება|„აუგსბურგის აღსარების“]] გამოცხადება, [[ულრიხ ცვინგლი|ცვინგლიანობისა]] და [[კათოლიციზმი|კათოლიკური]] „უარყოფის“ „ტეტრაპოლიტიკური აღსარება“, იმპერატორის მოთხოვნა საეკლესიო ქონების [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|რესეკულარიზაციის]] შესახებ
{{!}}-
{{!}}[[1532]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}იმპერიის დანაშაულებრივ-სამართლებრივი დადგენილების ([[Constitutio Criminalis Carolina]]) მიღება, თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, პროტესტანტების დევნის შეჩერება
{{!}}-
{{!}}[[1541]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}უშედეგო დებატები კათოლიკებსა და ლუთერანებს შორის
{{!}}-
{{!}}[[1542]]
{{!}}[[შპაიერი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება
{{!}}-
{{!}}[[1542]]
{{!}}[[ნიურნბერგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}&nbsp;
{{!}}-
{{!}}[[1543]]
{{!}}[[ნიურნბერგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}&nbsp;
{{!}}-
{{!}}[[1544]]
{{!}}[[შპაიერი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}პროტესტანტების წინააღმდეგ სასამართლო პროცესების შეწყვეტა, [[სეკულარიზაცია (ისტორია)|სეკულარიზაციის]] ფაქტობრივი სანქციონირება, საფრანგეთსა და თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება
{{!}}-
{{!}}[[1545]]
{{!}}[[ვორმსი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}უშედეგო მოლაპარაკებები ეკლესიის რეფორმასთან დაკავშირებით
{{!}}-
{{!}}[[1546]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}უშედეგო თეოლოგიური დისპუტი, [[ჰესენი]]სა და [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიის]] იმპერიული შერისხვა, [[შმალკალდენური ომი]]ს მზადება
{{!}}-
{{!}}[[1548]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}„რაიხსტაგი ჯავშანში“, აუგსბურგის დროებითი დადგენილება კონფესიურ საკითხთან დაკავშირებით, საყოველთაო საპოლიციო სჯულდების დაარსება, იმპერიის რეფორმირების მცდელობის ჩავარდნა, დებულება იმპერიის კამერალური სასამართლოს შესახებ, ბურგუნდიის შეთანხმება [[ნიდერლანდები]]ს სტატუსის შესახებ, საიმპერიო ქალაქების მუნიციპალიტეტებში მონაწილეობიდან საამქროების ჩამოშორება
{{!}}-
{{!}}[[1550]]/[[1551|51]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[კარლ V ჰაბსბურგი|კარლ V]]
{{!}}[[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგთა]] ავსტრიულ და ესპანურ შტოებს შორის იმპერატორის ტახტის როტაციის გეგმის ჩაშლა, ბოშების განდევნა გერმანიიდან, საიმპერიო გადასახადის („საყოველთაო პფენიგის“) გაზრდა, სამონეტო რეფორმა
{{!}}-
{{!}}[[1555]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}[[აუგსბურგის რელიგიური ხელშეკრულება]], იმპერიის კამერალური სასამართლოს მუშაობაში კონფესიური პარიტეტის პრინციპის შექმნა, [[სამშვიდობო შეთანხმება|მიწის ზავის]] მხარდაჭერის ფუნქციის საიმპერიო ოლქებისთვის გადაცემა
{{!}}-
{{!}}[[1557]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}რელიგიური ზავის დამტკიცება, ლუთერანების პროტესტი [[აუგსბურგის რელიგიური ზავი|„სულიერი შეთანხმების“]] წინააღმდეგ, თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება
{{!}}-
{{!}}[[1559]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, სამონეტო რეფორმა
{{!}}-
{{!}}[[1566]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II]]
{{!}}ტრიდენტის ტაძრის დეკრეტების აღიარება, თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, [[კალვინიზმი]]ს ფაქტობრივი აღიარება, ფულადი სისტემის უნიფიკაცია, ვილჰელმ ფონ გრუმბახის შერისხვა
{{!}}-
{{!}}[[1567]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, გრუმბახის აჯანყების ჩახშობისთვის ხარჯების ანაზღაურება
{{!}}-
{{!}}[[1570]]
{{!}}[[შპაიერი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II]]
{{!}}სამხედრო რეფორმის ჩავარდნა, კანონი წიგნის ბეჭდვის შესახებ, [[ვეტინები]]ს ერნეტინული და ალბერტინული შტოებს შორის დავა [[საქსონიის საკურფიურსტო|საქსონიის]] მემკვიდრეობაზე
{{!}}-
{{!}}[[1576]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II]]
{{!}}„სულიერი შეთანხმების“ განხილვა, იმპერატორ [[მაქსიმილიან II (სრი)|მაქსიმილიან II-ის]] გარდაცვალება
{{!}}-
{{!}}[[1582]]
{{!}}[[აუგსბურგი]]
{{!}}[[რუდოლფ II ჰაბსბურგი|რუდოლფ II]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, საეპისკოპოსოების სეკულარიზაციის რაიხსტაგში ხმის მიცემის უფლების პროტესტანულ ადმინისტრატორებთან გადასვლის აკრძალვა, ძველი და ახალი საიმპერიო მთავრების სტატუსის განსაზღვრა
{{!}}-
{{!}}[[1594]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[რუდოლფ II ჰაბსბურგი|რუდოლფ II]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, იმპერიის კამერალური სასამართლოს სავიზიტო კომისიის დაშლა
{{!}}-
{{!}}[[1597]]/[[1598|98]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[რუდოლფ II ჰაბსბურგი|რუდოლფ II]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, იმპერიის კამერალური სასამართლოს სასამართლო აქტების რევიზიისთვის რაიხსტაგში კომიტეტის შექმნა
{{!}}-
{{!}}[[1603]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[რუდოლფ II ჰაბსბურგი|რუდოლფ II]]
{{!}}თურქებთან ომისთვის სუბსიდიების მინიჭება, [[შვაბია|შვაბიის]] ოთხის სეკულირებული მონასტრის რესტიტუციის შესახებ განაჩენის დამტკიცების უარყოფა
{{!}}-
{{!}}[[1608]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[რუდოლფ II ჰაბსბურგი|რუდოლფ II]]
{{!}}[[დონაუვერთი]]ს [[ბავარია|ბავარიისთვის]] გადაცემისთვის უარის თქმა, რაიხსტაგის ჩაშლა [[პფალცი]]ს კურფიურსტის მიერ, [[პროტესტანტული უნია|პროტესტანტული უნიისა]] და [[კათოლიკური ლიგა (გერმანია)|კათოლიკური ლიგის]] შექმნა
{{!}}-
{{!}}[[1613]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[მათე (სრი)|მათე]]
{{!}}რაიხსტაგის ჩაშლა კათოლიკეებსა და პროტესტანტებს შორის წინააღმდეგობის გამო
{{!}}-
{{!}}[[1640]]/[[1641|41]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ III (სრი)|ფერდინანდ III]]
{{!}}[[ვესტფალიის ზავი|ვესტფალიის სამშვიდობო ხელშეკრულების]] მომზადება, საიმპერიო წოდების სტატუსის მინიჭებასთან დაკავშირებით იმპერატორის გადაწყვეტილებების რაიხსტაგის მიერ დამოწმების აუცილებლობის შემოღება
{{!}}-
{{!}}[[1653]]/[[1654|54]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}[[ფერდინანდ III (სრი)|ფერდინანდ III]]
{{!}}[[უკანასკნელი გზავნილი იმპერიას]], [[ვესტფალიის სამშვიდობო ხელშეკრულება|ვესტფალიის სამშვიდობო ხელშეკრულების]] პირობების აყვანა იმპერიის კონსტიტუციური კანონის რანგში, ახალი პროცესუალური საიმპერიო კამერალური სასამართლოს დაარსება
{{!}}-
{{!}}[[1663]]-[[1806]]
{{!}}[[რეგენსბურგი]]
{{!}}&nbsp;
{{!}}მუდმივმოქმედი რაიხსტაგი
{{!}}}
}}

==== იმპერიის კანცელარია ====
იმპერიის კანცელარია საღვთო რომის იმპერიის ერთ-ერთი უძველესი ადმინისტრაციული ორგანო იყო. მისი ფორმალური ხელმძღვანელი იყო [[ერცკანცლერი]] ({{lang-de|Erzkanzler}}), რომელიც იმპერიაში სულ სამი იყო. ყველაზე ძლიერი იყო გერმანიის ერცკანცლერი — [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორ]] [[ოტო I დიდი|ოტო I-დან]] მოყოლებული ეს თანამდებობა დაუმტკიცდა [[მაინცი]]ს [[არქიეპისკოპოსი|არქიეპისკოპოსს]]. [[962]] წელს გაჩნდა [[იტალიის სამეფო (შუა საუკუნეები)|იტალიის ერცკანცლერის]] თანამდებობა, რომელიც [[XI საუკუნე|XI საუკუნის]] მეორე ნახევრიდან [[კელნი|კელნის არქიეპისკოპოსს]] ეკუთვნოდა. [[XI საუკუნე]]ში, როცა იმპერიას შეუერთდა [[ბურგუნდიის სამეფო]], გაჩნდა ბურგუნდიის ერცკანცლერის თანამდებობაც — [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნის]] დასაწყისიდან ეს თანამდებობა ეკავა [[ტრირი|ტრირის არქიეპისკოპოსს]]. როდესაც [[XII საუკუნე|XII]]-[[XIII საუკუნე]]ებში იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა [[სიცილიის სამეფო]], ის ასევე ფლობდა საკუთარ კანცელარიას. საკმაოდ მალევე [[ერცკანცლერი]]ს მოვალეობები საპატიო გახდა. ამ თანამდებობაზე მყოფი პირები საარბიტრაჟო მოსამართლეები იყვნენ, შემოსავალს იღებდნენ თავიანთი კანცელარიებიდან. გარდა ამისა, [[გერმანიის სამეფო|გერმანიის მეფის]] არჩევის დროს ერცკანცლერებს უპირატესობა ჰქონდათ. ერცკანცლერები ფორმალურად ემორჩილებოდნენ კანცლერებს, რომლებსაც უმდაბლესი სამღვდელოებიდან ირჩევდნენ. პრაქტიკულად ისინი ხელმძღვანელობდნენ სამეფო კარის კაპელას (თუმცა [[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] მიწურულს მან დაკარგა ძველი მნიშვნელობა), ასევე დაკავებულნი იყვნენ კანცელარიის საქმეებით. კანცლერების დანიშვნა იმპერატორის პრეროგატივა იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ერცკანცლერები მათ არჩევნებში ჩარევას ცდილობდნენ. [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნიდან]] კანცლერი შედიოდა სამეფო კარის საბჭოს შემადგენლობაში.<ref name=Vl_127>{{წიგნი
 |ავტორი    = 
 |ნაწილი     = 
 |სათაური     = Властные институты и должности в Европе {{#if: {{{1|}}}|| в Средние века и раннее Новое время}}
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        = 
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = отв. ред. Т. П. Гусарова
 |ადგილი        = [[მოსკოვი|М.]]
 |გამომცემლობა = КДУ
 |წელი        = 2011
 |ტომი      = 
 |გვერდები = 127—130
 |გვერდნი =
 |isbn   = 978-5-98227-773-2
}}</ref>

[[X საუკუნე|X საუკუნის]] მიწურულსა და [[XI საუკუნე|XI საუკუნის]] დასაწყისში კანცელარიაში [[გერმანიის სამეფო|გერმანიის]], [[იტალიის სამეფო (შუა საუკუნეები)|იტალიისა]] და [[ბურგუნდიის სამეფო|ბურგუნდიის]] საქმეების სამ ნაწილად გაყოფა დამტკიცდა [[1356]] წლის [[ოქროს ბულა (1356)|„ოქროს ბულით“]], თუმცა [[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]] იმპერიის მიერ იტალიასა და ბურგუნდიაში გავლენის დაკარგვამ იმპერიის კანცელარიის შესაბამის ნაწილებს პრაქტიკული მნიშვნელობა დაუკარგა. იმავდროულად, იმპერიის კანცელარიის მეთაურის თანამდებობა კვლავ [[მაინცი]]ს არქიეპისკოპოსებს ეკუთვნოდათ, რომლებიც ამ ორგანოს ხელმძღვანელობდნენ [[1806]] წელს იმპერიის დაშლამდე.

იმპერიის კანცელარია [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორის]] ოფიციალური დოკუმენტებით იყო დაკავებული, ამზადებდა გადაწყვეტილებებისა და წინადადებების პროექტებს, რომლებიც შემდეგ განსახილველად გამოჰქონდათ [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგზე]] ან [[კურფიურსტების საბჭო|კურფიურსტების კოლეგიაზე]], ორგანიზებას უკეთებდა იმპერატორის არჩევნებსა და რაიხსტაგის ჩატარებას, აწარმოებდა საერთაშორისო მიმოწერას, აღრიცხავდა და ინახავდა იმპერატორის სამეფო კარისა და რაიხსტაგის დოკუმენტებს. [[ერცკანცლერი]]ს თანამდებობა უმაღლესი იყო იმპერიის სამეფო კარის ჩინების სისტემაში. ერცკანცლერი ხელმძღვანელობდა [[კურფიურსტები]]ს კოლეგიას, ატარებდა რაიხსტაგის სხდომებს და ფაქტობრივად იმპერატორის ტახტისა და ტერიტორიული მთავრების დამაკავშირებელი რგოლი იყო. [[1559]] წელს იმპერატორმა [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I-მა]] კანცელარიის მუშაობის რეგლამენტირებისთვის გამოსცა სპეციალური დადგენილება.<ref name=Vl_127 />

[[მაინცი|მაინცის ეპისკოპოსის]] მიერ იმპერიის კანცელარიის ხელმძღვანელის პოსტის დაკავებამ გაზარდა იმპერიის მთავრების გავლენა იმპერიის მართვის პროცესებზე. თუმცა იმპერატორები კანცელარიისადმი კონტროლს '''ვიცე-კანცლერის''' თანამდებობის მეშვეობით ინარჩუნებდნენ, რომლის წარმომადგენელსაც ტრადიციულად ნიშნავდა უშუალოდ იმპერატორი და რომელსაც ადგილი ეკავა იმპერატორის სამეფო კარზე [[ვენა]]ში. ეს თანამდებობა შეიქმნა [[1519]] წელს იმპერატორ [[კარლ V (სრი)|კარლ V-ის]] მიერ. ვიცე-კანცლერი ფორმალურად ემორჩილებოდა [[ერცკანცლერი|ერცკანცლერს]], თუმცა ფაქტობრივად ფლობდა ცალკეულ ადმინისტრაციულ აპარატს, რომელიც იმპერატორებს საკუთარი პოლიტიკის გატარების საშუალებას აძლევდა.<ref name=Vl_127 />

==== იმპერიის კამერალური სასამართლო ====
[[ფაილი:Audienz Reichskammergericht.jpg|მინი|მარჯვნივ|[[საიმპერიო სასამართლო|იმპერიის კამერალური სასამართლოს]] სხდომა, [[1750]] წელი]]
{{main|იმპერიის კამერალური სასამართლო}}
'''[[იმპერიის კამერალური სასამართლო]]''' ({{lang-de|Reichskammergericht}}) ახალ ეპოქაში საღვთო რომის იმპერიის უმაღლეს სასამართლო ორგანოს წარმოადგენდა. მისი წარმოქმნა დაკავშირებულია [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] მიწურულს [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] გატარებასთან, რომლის მსვლელობის პერიოდში შუა საუკუნეების სამეფო კარის სასამართლო, რომელიც იმპერატორთან ერთად გადაადგილდებოდა გერმანიასა და [[ჰაბსბურგების დინასტია|ჰაბსბურგთა]] სამფლობელოებში, ჩაანაცვლა წოდებრივმა იმპერიის კამერალურმა სასამართლომ, რომელსაც იმპერიაში მუდმივი რეზიდენცია ჰქონდა. სასამართლოს დაარსების გადაწყვეტილება მიიღო [[ვორმსი]]ს რაიხსტაგმა [[1495]] წელს. [[1527]] წლიდან მისი შტაბ-ბინა მდებარეობდა [[შპაიერი|შპაიერში]], ხოლო [[1689]] წლიდან — [[ვეცლარი|ვეცლარში]]. სასამართლოს თავმჯდომარეს ნიშნავდა იმპერატორი, თუმცა სასამართლოს წევრთა უმეტესობა დელეგირდებოდა საიმპერიო წოდებების ([[კურფიურსტები]]სა და [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქების]]) მიერ, რაც უზრუნველყოფდა იმპერატორისგან დამოუკიდებლობის მნიშვნელოვან დონეს. [[1555]] წლიდან სასამართლო სენატში მოსამართლეთა ერთი ნაწილი იყო [[კათოლიციზმი|კათოლიკე]], ხოლო მეორე ნაწილი — [[ლუთერანობა|ლუთერანი]].

იმპერიის კამერალური სასამართლო განიხილავდა უდაბლესი ინსტანციების სასამართლოების გადაწყვეტილებების [[აპელაცია|აპელაციებსა]] და [[კასაცია|კასაციებს]], ასევე დავებს იმპერიის სუბიექტებს შორის (საერო და საეკლესიო სამთავროები, [[იმპერიის რაინდი|იმპერიის რაინდები]], [[თავისუფალი ქალაქი|თავისუფალი ქალაქები]]), იმპერიაში შემავალი სახელმწიფოების წარჩინებული წოდებების წარმომადგენლებსა და მონარქებს შორის, აგრეთვე საჩივრებს იმპერატორის მოქმედებებზე. სასამართლოს [[იურისდიქცია|იურისდიქციიდან]] გამოირიცხა დავები მთავრებთან, რომლებსაც ჰქონდათ პრივილეგია '''non appellando''' (იმპერიის ორგანოებში მათი მოქმედებების გასაჩივრების აკრძალვა, მაგალითად — [[ავსტრია|ავსტრიის]] [[ერცჰერცოგი|ერცჰერცოგები]] [[1453]] წლიდან, [[ნიდერლანდები]] [[1548]] წლიდან, [[კურფიურსტები|საკურფიურსტოები]] [[1648]] წლიდან, [[ფრანშ-კონტე]]), ასევე სისხლის სამართლის საქმეები, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ირღვეოდა საბაზო პროცესუალური ნორმები, და იმპერატორის განსაკუთრებული კომპეტენციის საქმეები (ამ უკანასკნელს განიხილავდა [[სამეფო კარის საბჭო]]). იმპერიის კამერალური სასამართლოს რთული პროცესუალური სისტემა და მისი წოდებრივი ხასიათი ართულებდა დავების გადაწყვეტის პროცესს, რის შედეგადაც ბევრი პროცესი ათწლეულებზე იწელებოდა, ზოგიერთ პერიოდში კი სასამართლოს მუშაობა სრულიად პარალიზებული იყო დაუფინანსებლობის ან წოდებებს შორის წინააღმდეგობის გამო. მიუხედავად ამისა, საღვთო რომის იმპერიის არსებობის ბოლომდე კამერალურ სასამართლოს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა გერმანიის სამართლებრივი სივრცისა და სასამართლო სისტემის ერთიანობის შენარჩუნებაში.

==== სამეფო კარის საბჭო ====
{{main|სამეფო კარის საბჭო}}
'''[[სამეფო კარის საბჭო]]''' შეიქმნა [[1497]] წელს. [[საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი|იმპერატორ]] [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-ს]], რომელმაც [[1495]] წელს უარი განაცხადა [[საიმპერიო სასამართლო|იმპერიის კამერალური სასამართლოს]] კონტროლზე, არ სურდა იმპერიაში სასამართლო-ადმინისტრაციული პრეროგატივების დაკარგვა, ამიტომ [[ვენა]]ში შექმნა კონკურენტი სასამართლო ინსტანცია — იმპერიის სამეფო კარის საბჭო ({{lang-de|Reichshofrat}}), რომლის ყველა წევრსაც იმპერატორი ნიშნავდა. საბოლოო ფორმა ამ ორგანომ მიიღო [[1559]] წელს, მას შემდეგ, რაც გამოიცა სჯულდება იმპერიის სამეფო კარის საბჭოს შესახებ. სამეფო კარის განსაკუთრებულ კომპეტენციაში შედიოდა [[ფეოდალიზმი|ფეოდალურ-ლენური]] სამართლის საკითხები, ასევე დავები ტიტულებთან, სამფლობელოებსა და ფეოდალურ მოვალეობებთან, იმპერატორის უფლებებსა და პრეროგატივებთან, იმპერიის წოდებების პრივილეგიებსა და სურვილებთან დაკავშირებით. ზოგიერთ სფეროში სამეფო კარის საბჭოს [[იურისდიქცია]] ემთხვეოდა [[იმპერიის კამერალური სასამართლო]]ს იურისდიქციას: [[სამშვიდობო შეთანხმება|„მიწის ზავის“]] დარღვევა, მისი სამფლობელოების დაცვა, ტერიტორიული სასამართლოების გადაწყვეტილებებისა და დადგენილებების [[აპელაცია|აპელაციები]]. იმპერიის კამერალური სასამართლოსგან განსხვავებით, სამეფო კარის საბჭოში პროცესუალური ნორმები უფრო თავისუფალი იყო, ხოლო მტკიცებულებების წარმოდგენა ორიენტირდებოდა მხარეებს შორის კომპრომისის პოვნაზე, რაც პოლიტიკური და კონფესიური ხასიათის კონფლიქტების ეფექტურად გადაჭრის საშუალებას იძლეოდა. ამან მნიშვნელოვნად გაზარდა სამეფო კარის საბჭოს როლი [[XVII საუკუნე]]ში, როდესაც იმპერიის კამერალური სასამართლო პარალიზებული იყო [[კათოლიციზმი|კათოლიკეებსა]] და [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტებს]] შორის ბრძოლის გამო.

სასამართლო ფუნქციების გარდა, სამეფო კარის საბჭო მნიშვნელოვან პოლიტიკურ როლს თამაშობდა, საიმპერიო საკითხებში რეგულარულად აძლევდა რჩევებს იმპერატორს და მიმდინარე საშინაო და საგარეო პოლიტიკის სფეროში ახალ შემოთავაზებებსა და იდეებს შეიმუშავებდა. თავდაპირველად საბჭოს კომპეტენციაში აგრეთვე შედიოდა საღვთო რომის იმპერიის საზღვრებს გარეთ არსებული [[ჰაბსბურგთა დინასტია|ჰაბსბურგთა]] სამფლობელოების მართვის საკითხებიც, თუმცა იმპერატორ [[ფერდინანდ II (სრი)|ფერდინანდ II-ის]] დროს ეს სფერო გადაეცა ავსტრიის ცალკეულ სამეფო კარის საბჭოს. საბჭოს ბირთვს ქმნიდნენ იმპერატორის უახლოესი მიმდევრები, რომელთაც სათავეში ედგათ [[ავსტრია|ავსტრიის]] საიმპერიო ვიცე-კანცლერი და კანცლერი, რომლებიც ქმნიდნენ ვიწრო '''ფარულ საბჭოს''' ({{lang-de|Geheime Rat}}), რომელიც უმნიშვნელოვანესი სამმართველო საკითხებით იყო დაკავებული.

==== საიმპერიო ოლქები ====
[[ფაილი:საღვთო რომის იმპერია (1512).png|მინი|მარჯვნივ|250პქ|[[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქები]] [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] დასაწყისში]]
{{main|საიმპერიო ოლქი}}
'''[[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქების]]''' ({{lang-de|Reichskreise}}) დაარსება ასევე იყო დაკავშირებული [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] განხორციელებასთან. [[1500]]—[[1512]] წლებში იმპერიის ტერიტორია ([[ჩეხეთის სამეფო|ჩეხეთის გვირგვინის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიისა]] და ჩრდილოეთ იტალიის მიწების გარდა) გაიყო 10 ოლქად. თითოეულ მათგანში შეიქმნა '''საოლქო საბჭო''' ({{lang-de|Kreistag}}), რომლის შემადგენლობაშიც შევიდნენ ოლქის ტერიტორიაზე მდებარე ყველა სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნის (გარდა [[საიმპერიო რაინდი|საიმპერიო რაინდების]] სამფლობელოებისა) წარმომადგენლები. საოლქო ყრილობებზე მოქმედებდა პრინციპი „ერთი ტერიტორია — ერთი ხმა“, რაც ისეთ ოლქებში, როგორებიცაა [[შვაბიის ოლქი|შვაბიის]], [[ფრანკონიის ოლქი|ფრანკონიისა]] და [[ზემო რაინის ოლქი|ზემო რაინის]], იმპერიის მცირე სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნებს რეგიონულ და საიმპერიო პოლიტიკაზე რეალური გავლენის მოხდენის საშუალებას აძლევდა. ოლქების კომპეტენციაში შედიოდა [[სამშვიდობო შეთანხმება|„მიწის ზავის“]] მხარდაჭერის საკითხები და იმპერიის წოდებებს შორის დავების გადაჭრა, შეიარაღებული ძალების შეკრება და შენახვა, ციხე-სიმაგრეების ბრძოლისუნარიანობის უზრუნველყოფა, საიმპერიო გადასახადების განაწილება და შეგროვება. [[1681]] წლიდან საოლქო დონეზე გადავიდა იმპერიის ჯარის ორგანიზებისა და მისი დაფინანსების ფაქტობრივად ყველა საკითხი. ოლქები მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ იმპერიაში „[[სტატუს-კვო]]ს“ შენარჩნებაში, იმპერიის სისტემაში მცირე და საშუალო სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების ინტეგრაციასა და ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის შენარჩუნებაში. უფრო მეტად ეფექტურად ფუნქციონირებდნენ ის ოლქები, რომელთა ტერიტორიაზეც არ იყო მსხვილი სახელმწიფოები (შვაბიისა და ფრანკონიის), ხოლო [[ზემო საქსონიის ოლქი]]ს მუშაობა სრულიად პარალიზებული იყო იმის გამო, რომ [[ბრანდენბურგი|ბრანდენბურგმა]] უარი განაცხადა საოლქო ხარჯებში მონაწილეობის მიღებაზე. ზოგჯერ ოლქები ასოციაციებში ერთიანდებოდნენ: ამგვარად, [[ომი ესპანური მემკვიდრეობისათვის|ესპანური მემკვიდრებისათვის ომის დროს]] ხუთი დასავლური ოლქის ასოციაციამ [[რაინი|რაინის მიმართულებით]] განხორციელებულ [[საფრანგეთი|ფრანგულ]] იერიშზე ეფექტიანი გავლენა მოახდინა. ოლქების სისტემამ თითქმის უცვლელი სახით იარსება [[1806]] წელს საღვთო რომის იმპერიის დაშლამდე.

=== ფინანსური სისტემა ===
საიმპერატორო ძალაუფლების მატერიალურ საფუძველს ადრეულ პერიოდში შეადგენდა საიმპერატორო დომენის შემოსავლები, საეკლესიო მიწების შემოსავლების ნაწილი, ფეოდალური სახის გადასახადები, აგრეთვე გამორჩეული სამეფო უფლებები (რეგალიები), უპირველეს ყოვლისა, მართლმსაჯულების გაგზავნის სფეროში. საიმპერატორო კარის მიმდინარე საჭიროებების უზრუნველსაყოფად დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა მთავრების მოვალეობას, უზრუნველეყოთ ჯარის სადგომი და საკუთარი ხარჯებით შეენახათ იმპერატორი იმ დროს, როცა იგი იმყოფებოდა მათ სამფლობელოებში ({{lang-la|gistum}}), რაც იწვევდა იმპერატორის კარის მუდმივ მოძრაობას გერმანიისა და იტალიის ქალაქებსა და ციხე-სიმაგრეებში. [[ჰოენშტაუფენები]]ს ეპოქაში სახელმწიფო ხარჯების დაფინანსების მთავარი წყარო გახდა გერმანიის მთავრებისა და საეკლესიო დაწესებულებების ფეოდალური „დახმარება“ და გადასახადები, რომლებსაც იმპერატორის ჩინოსნები ჩრდილოეთ იტალიის მდიდარ ქალაქებში აგროვებდნენ.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=200—201}} [[იტალია]]ში [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] მეორე ნახევარში საიმპერატორო ძალაუფლების დაცემამ მკვეთრად შეზღუდა გვირგვინის ფინანსური რესურსები: იმპერატორის ლაშქრობები [[ალპები|ალპებს]] იქით, მიუხედავად იმისა, რომ ხაზინაში უზარმაზარი სიმდიდრე შემოჰქონდა ([[1355]] წელს [[კარლ IV (სრი)|კარლ IV]]-მ იტალიიდან 800 000-მდე [[ფლორინი]] გამოიტანა{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=287}}), ძალიან იშვიათი იყო.

[[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]] შემოსავლების მთავარი წყარო გახდა საიმპერიო ქალაქების შენატანები, იმპერატორის მემკვიდრეობითი სამფლობელოების შემოსავლები ([[ჩეხეთი|ჩეხეთის გვირგვინის]] მიწები [[ლუქსემბურგები]]ს დროს, [[ავსტრია]] [[ჰაბსბურგები]]ს დროს), ასევე ეპიზოდური შემოსავლები საშინაო და საგარეო სესხების სახით, ცალკეული ქალაქების თუ ტერიტორიების მიმართებაში სამეფო რეგალიებზე უარის თქმისთვის გამოსასყიდი გადასახადების სახით და კონტრიბუციები [[ებრაელები]]სგან. ეს წყაროები არ იყო საკმარისი არა მხოლოდ აქტიური საგარეო პოლიტიკის საწარმოებლად და მსხვილი ჯარის ან მართვის დატოტვილი აპარატის შესანახად, არამედ მიმდინარე სახელმწიფო გადასახადების დასაფინანსებლადაც კი. თუკი [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნის]] შუა წლებში [[ინგლისი]]ს მეფე განკარგავდა წელიწადში 770 ათასი ფლორინის ოდენობის გადასახადებს, ხოლო [[საფრანგეთი]]ს მეფე — 2,5 მილიონზე მეტს, მაშინ საღვთო რომის იმპერატორს შეეძლო მხოლოდ 150 ათასის იმედი ჰქონოდა, თანაც ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, რეალური შემოსავლები ამ თანხის ერთ მესამედზე მეტს არ შეადგენდა, ხოლო სესხების ოდენობა სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების ნაწილს 70-ჯერ აღემატებოდა.{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=300}} [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] დასაწყისისთვის შემოსავლები კიდევ უფრო შემცირდა: თანამედროვე შეფასებებით, იმპერატორ [[სიგიზმუნდ I ლუქსემბურგი|სიგიზმუნდის]] შემოსავლები არ აღემატებოდა წელიწადში 15 ათას ფლორინს. [[ჰუსიტები]]ს წინააღმდეგ [[ჯვაროსნული ლაშქრობა|ჯვაროსნული ლაშქრობისთვის]] საერთო საიმპერიო გადასახადის შემოღების მცდელობა ჩაიშალა გადასახადების სისტემის არარსებობისა და ხალხის წინააღმდეგობის გამო. სახელმწიფო საგადასახადო სისტემამ ჩასახვა დაიწყო [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] დასაწყისში მსხვილი ტერიტორიული სამთავროების დონეზე ([[პფალცი]], [[ბრანდენბურგი]], [[ვიურტემბერგი]], [[ბავარია]], [[ავსტრია]]). სწორედ [[ჰაბსბურგები]]ს მემკვიდრეობითი სამფლობელოების შემოსავლები, რომლებიც საიმპერიო შემოსახლებს ოთხჯერ აღემატებოდა, ასევე [[ფუგერები]]სა და სხვა გერმანული საბანკო სახლების სესხები [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-სა]]<ref group="კ">[[1515]] წელს [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-ის]] ვალი იაკობ ფუგერისთვის შეადგენდა 800 000 [[ფლორინი|ფლორინს]]. იხილეთ {{წიგნი
 |ავტორი     = რაპი ფ.
 |ნაწილი      =
 |სათაური     = გერმანული ერის საღვთო რომის იმპერია
 |ორიგინალი   = 
 |ბმული        =
 |გამოცემა       = 
 |პასუხისმგებელი = ფრანგულიდან თარგმნა მ.ვ. კოვალკოვამ
 |ადგილი       = [[სანქტ-პეტერბურგი|სპბ.]]
 |გამომცემლობა = ევრაზია
 |წელი        = 2009
 |ტომი       =
 |გვერდები = 382
 |გვერდნი = 427
 |isbn   = 978-5-8071-0327-7
}}.</ref> და მის მემკვიდრეებს საშუალებას აძლევდა, ეწარმოებინათ აქტიური საშინაო პოლიტიკა და შეენახათ მსხვილი დაქირავებული ჯარი.

[[1495]] წლის [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] ფარგლებში პირველად დამტკიცდა ერთიანი საყოველთაო პირდაპირი გადასახადი — „'''საყოველთაო პფენიგი'''“ ({{lang-de|Gemeiner Pfennig}}), რომლის გადახდა ევალებოდა იმპერიის ყოველ მოქალაქეს, რომელმაც მიაღწია 15 წლის ასაკს. ამ გადასახადების შემოსავლები უნდა დახარჯულიყო [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალთა იმპერიის]] წინააღმდეგ ომისთვის ჯარის შესაქმნელად. თუმცა გადასახადის შეგროვება პრაქტიკულად ჩაიშალა საიმპერიო წოდებების წინააღმდეგობისა და ფისკალური ორგანოების არარსებობის გამო. მომავალში იმპერატორები ეპიზოდურად ახერხებდნენ თურქებთან საბრძოლველად საიმპერიო წოდებებისგან სუბსიდიების მიღებას, თუმცა ეს თანხა მეტად უმნიშვნელო იყო. მხოლოდ [[1681]] წელს [[რაიხსტაგი (საღვთო რომის იმპერია)|რაიხსტაგმა]] გაატარა სამხედრო რეფორმა, რომელიც იმპერიის სუბიექტებს ავალდებულებდა საიმპერიო არმიის დაფინანსებას, რისთვისაც [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქების]] დონეზე შეიქმნა საფინანსო უწყებები. ეს სისტემა შენარჩუნდა იმპერიის არსებობის ბოლომდე, თუმცა იგი უზრუნველყოფდა მხოლოდ მინიმუმს იმ თანხისა, რომელიც საჭირო იყო შეიარაღებული ძალების მხარდაჭერისა და საიმპერიო დაწესებულებების ფუნქციონირებისთვის. იმპერატორები იძულებულნი იყვნენ, ბიუჯეტის დეფიციტი შეევსოთ მემკვიდრეობითი მიწების შემოსავლებისა და საგარეო სესხების ხარჯზე.

=== სამხედრო სისტემა ===
იმპერიის სამხედრო სისტემა თავდაპირველად ეყრდნობოდა იმპერატორის [[ვასალიტეტი|ვასალების]] ფეოდალურ მოვალეობას, საჭიროების შემთხვევაში მიეწოდებინათ სამხედრო კონტინგენტები. საიმპერიო არმიის ბირთვს წარმოადგენდნენ [[რაინდი|რაინდები]], რომლებსაც წარადგენდნენ საერო და სასულიერო მთავრები. მათ გარდა სამხედრო ლაშქრობებში იწვევდნენ [[მინისტერიალი|მინისტერიალებს]],{{sfn-2|ხეფერი|2006|გვ=41}} ხოლო თავდაცვისთვის [[XII საუკუნე]]მდე გამოიყენებოდნენ აგრეთვე თავისუფალი გლეხი რეკრუტები ({{lang-la|milites agrarii}}). თანამედროვე შეფასებებით,{{sfn-2|რაპი|2009|გვ=132}} [[X საუკუნე|X საუკუნის]] ბოლოს [[იტალია]]ში ყოველი ლაშქრობისთვის იმპერატორს მხოლოდ ერთი გერმანული სამეფოდან შეეძლო 6000-მდე შეიარაღებული რაინდის შეგროვება. სამხედრო სამსახურის პირობები ისაზღვრებოდა ფეოდალური წეს-ჩვეულებებით და დასტურდებოდა იმპერიის მთავრების ყრილობის გადაწყვეტილებით. უზენაესი მთავარსარდალი იყო იმპერატორი. საიმპერიო არმიის გარდა უმსხვილესი ფეოდალები, განსაკუთრებით კი სასაზღვრო [[მარკა (ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული)|მარკების]] მმართველები, ფლობდნენ საკუთარ სამხედრო კონტინგენტებს, რომლებიც მათ დამოუკიდებელი საშინაო პოლიტიკის წარმოების საშუალებას აძლევდა.

[[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიან შუა საუკუნეებში]] მთავრების მიერ სამხედრო დახმარების უზრუნველყოფისგან სისტემატიური თავის არიდების გამო საიმპერიო არმიის მთავარ ძალას წარმოადგენდა დაქირავებული ჯარი. [[XV საუკუნე]]ში [[შვეიცარია]], შემდეგ [[შვაბია]], მოგვიანებით კი სხვა გერმანული რეგიონები გახდა პროფესიონალი ჯარისკაცების ვაჭრობის ცენტრები. მათ სამხედრო მოქმედებების საწარმოებლად ქირაობდნენ საიმპერიო სამთავროები, თავისუფალი ქალაქები და უცხოენოვანი სახელმწიფოები. ხაზინის ქრონიკული დეფიციტი საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორებს არ აძლევდა ამ სამხედრო ძალის სრული სახით გამოყენების საშუალებას. მხოლოდ [[მაქსიმილიან I (სრი)|მაქსიმილიან I-ის]] დროს ფინანსების შედარებითმა სტაბილიზაციამ შესაძლებელი გახადა ლანდსკნეხტების<ref group="კ">[[რენესანსი]]ს დროინდელი დაქირავებული გერმანელი ქვეითი ჯარისკაცები</ref> ({{lang-de|Landsknecht}}) მნიშვნელოვანი კონტინგენტების დაქირავება, რომელთა დახმარებითაც იმპერიის მიწებზე [[საფრანგეთი]]ს იერიშების მოგერიება მოხერხდა.

სამხედრო სისტემის საფუძვლიანი დარეგულირების აუცილებლობა ნათელი გახდა [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] ბოლოსთვის, რადგან გამწვავდა გარე საფრთხე [[საფრანგეთი]]სა და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალთა იმპერიის]] სახით. [[1500]] წელს [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] ფარგლებში შეიმუშავეს იმპერიის საყოველთაო გადასახადი სამხედრო ხარჯების დასაფინანსებლად, ხოლო [[1521]] წელს [[საიმპერიო მატრიკული|საიმპერიო მატრიკულმა]] დააწესა იმპერიის ყოველი სუბიექტის მიერ სამხედრო კონტინგენტების გამოყვანის ნორმები, რათა უზრუნველეყო არმიის კომპლექტირება 20 000 ქვეითი მეომრისა და 4 000 ცხენოსნის შემადგენლობით. თუმცა მსხვილი სამთავროების მმართველები სისტემატიურად არიდებდნენ თავს გადასახადების გადახდასა და იმპერიის არმიისთვის მეომრების გამოყოფას. იმპერატორები იძულებულნი იყვნენ, ყოფილიყვნენ დაქირავებული მეომრების, [[ჰაბსბურგთა დინასტია|ჰაბსბურგების]] სამფლობელოების რეკრუტების იმედად ან ცალკეულ სამთავროებთან დაედოთ ორმხრივი შეთანხმებები მეომრებით უზრუნველყოფის შესახებ. [[1556]] წელს შეიქმნა '''ჰოფკრიგსრატი''' ({{lang-de|Hofkriegsrat}}) — ავსტრიული მიწების სამხედრო საბჭო, რომელიც მოგვიანებით იმპერატორის ცენტრალურ სამხედრო უწყება გახდა.

==== იმპერიის არმია ====
{{main|იმპერიის არმია}}
[[ოცდაათწლიანი ომი]]ს დაწყების პირობებში [[ფერდინანდ II (სრი)|ფერდინანდ II-მ]] მიმართა [[ალბრეხტ ფონ ვალენშტაინი|ვალენშტაინის]] პროფესიონალური არმიის დაქირევებას, რომელიც ინახებოდა დაპყრობილი მიწების კონტრიბუციების ხარჯზე. დაქირავებული მეომრების მიერ მიყენებულმა ზიანმა მთავრებს აიძულა, დათანხმებულიყვნენ არმიის ფორმირებაზე და დაეცვათ [[საიმპერიო რეფორმა|საიმპერიო რეფორმის]] პრინციპები. პირველად [[საიმპერიო არმია]] ({{lang-de|Reichsarmee}}) შეიქმნა [[1630]] წელს და გამოიყენებოდა სამხედრო მოქმედებებში [[შვედეთი|შვედებისა]] და [[ოსმალეთის იმპერია|თურქების]] წინააღმდეგ. [[1681]] წლის კანონის თანახმად, საიმპერიო არმია უნდა შემდგარიყო 28 ათასი ქვეითი მეომრისა და 12 ათასი ცხენოსნისგან, თანაც პასუხისმგებლობა არმიის ფორმირებასა და შენახვაზე, აგრეთვე იმპერიის ციხე-სიმაგრეების თავდაცვისუნარიანობის შენარჩუნებაზე, დაეკისრათ [[საიმპერიო ოლქი|საიმპერიო ოლქებს]]. საიმპერიო ოლქების გადაწყვეტილებით, სამხედრო მოქმედებების პერიოდში არმიის რიცხოვნება შეიძლებოდა გაზრდილიყო. იმპერატორი უშუალოდ მეთაურობდა და ნიშნავდა უმაღლეს საოფიცრო შემადგენლობას. [[1694]] წელს რამდენიმე საიმპერიო ოლქის დონეზე მიიღეს გადაწყვეტილება მშვიდობიანობის დროს საიმპერიო არმიის ზოგიერთი ნაწილის ბრძოლისუნარიანობის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით, რის შედეგადაც შეიქმნა მუდმივი '''საოლქო ჯარი''' ({{lang-de|Kreistruppen}}), რომელიც არსებობდა ცალკეული სამთავროების არმიებთან ერთად. იმპერატორი აგრეთვე მიმართავდა ტერიტორიული მმართველებისგან სამხედრო კონტინგენტების დაქირავებას.

სამთავროები კვლავინდებურად ცდილობდნენ საიმპერიო არმიის დაკომპლექტებაში თავიანთი მონაწილეობის შეზღუდვას, ამიტომ ისინი საუკეთესო სამხედრო კონტინგენტებს საკუთარი ჯარისთვის ინახავდნენ ან უცხო სახელმწიფოებს მიაქირავებდნენ. მებრძოლებით ვაჭრობა იმპერიის მცირე და საშუალო სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების შემოსავლის ერთ-ერთ უმთავრეს წყაროდ იქცა (კლასიკური მაგალითია — [[ჰესენ-კასელი]]). იმპერიის არმიის სამხედრო მომზადება, შეიარაღება და დისციპლინა აგრეთვე საკმაოდ დაბალ დონეზე რჩებოდა. [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] მიწურულს ფრანგული აგრესიის პერიოდში [[შვაბიის ოლქი|შვაბიის]], [[ფრანკონიის ოლქი|ფრანკონიისა]] და [[ზემო რაინის ოლქი|ზემო რაინის ოლქების]] დახმარებით შეიქმნა საკმაოდ ეფექტიანი მუდმივი საიმპერიო არმია, თუმცა [[1740]] წელს იგი დაიშალა. [[შვიდწლიანი ომი]]ს დროს კვლავ შექმნილმა საიმპერიო არმიამ გამანადგურებელი მარცხი განიცადა [[როსბახის ბრძოლა]]ში [[პრუსია|პრუსიის]] ჯართან. აგრეთვე წარუმატებელი იყო იმპერიის არმიის მოქმედებები რევოლუციური საფრანგეთის წინააღმდეგ ომებში. არმიის ფორმირებისა და შენახვის წესრიგი უკვე აღარ ეხმიანებოდა იმდროინდელ მოთხოვნებს. [[1806]] წელს საღვთო რომის იმპერიის დაცემისა და [[რაინის კავშირი]]ს შექმნის შემდეგ იმპერიის არმიამ არსებობა შეწყვიტა.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[გოტიკური არქიტექტურა]]
* [[გერმანიის ისტორია]]
* [[საღვთო რომის იმპერატორთა სია]]
* [[ფრანკთა მეფეების სია]]
* [[დასავლეთ რომის იმპერია]]
* [[ავსტრიის იმპერია]]
* [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]]

== ლიტერატურა ==
=== განხილვები ===
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Klaus Herbers, Helmut Neuhaus
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Heilige Römische Reich – Schauplätze einer tausendjährigen Geschichte (843–1806)
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Böhlau-Verlag
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[კელნი|Köln]]/[[ვაიმარი|Weimar]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2005]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-412-23405-2.
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Klaus Herbers, Helmut Neuhaus
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Heilige Römische Reich. Ein Überblick
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Böhlau-Verlag
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[კელნი|Köln]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2010]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-8252-3298-6
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Wilhelm Brauneder, Lothar Höbelt (Hrsg.)
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Sacrum Imperium. Das Reich und Österreich 996–1806
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Amalthea
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ვენა|Wien]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1996]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-85002-390-7
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Ausstellung ''Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation 962–1806''
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =29. Ausstellung des Europarates in [[მაგდებურგი|Magdeburg]] und [[ბერლინი|Berlin]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =
}}
** {{წიგნი
 |ავტორი         =
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Ausstellung erster Abschnitt: ''Von Otto dem Großen bis zum Ausgang des Mittelalters''
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =In [[მაგდებურგი|Magdeburg]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]. Katalog in 2 Bänden von Matthias Puhle, Claus-Peter Hasse (Hrsg.): Band 1: ''Katalog''. Band 2: ''Essays''. Sandstein Verlag Dresden 2006
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-937602-68-2
}} (Gesamtausgabe) {{წიგნი
 |ავტორი         =
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Katalog und Essayband im Schuber
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-937602-59-3
}} (Katalog – Museumsausgabe)
** {{წიგნი
 |ავტორი         =
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Ausstellung 2 Abschnitt: ''Altes Reich und neue Staaten 1495–1806''
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[დრეზდენი|Dresden]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]. Katalog hrsg. von Hans Ottomeyer u.&nbsp;a. Band I: Katalog, Band II: Essayband
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-937602-67-7
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Werner Paravicini, Jörg Wettlaufer, Jan Hirschbiegel (Hrsg.)
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Residenzenforschung. Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Grafen und Herren
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Thorbecke
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =Ostfildern
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2012]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-7995-4525-9
}}

=== შუა საუკუნეები ===
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Heinz Angermeier
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Reichsreform 1410–1555
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Beck
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1984]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-406-30278-5
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Johannes Fried
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Der Weg in die Geschichte. Die Ursprünge Deutschlands bis 1024
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Propyläen
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ბერლინი|Berlin]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1994]] (ND [[1998]])
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-549-05811-X
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Hagen Keller
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Zwischen regionaler Begrenzung und universalem Horizont. Deutschland im Imperium der Salier und Staufer 1024–1250.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Propyläen
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ბერლინი|Berlin]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1986]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-549-05812-8
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Karl-Friedrich Krieger
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =König, Reich und Reichsreform im Spätmittelalter (Enzyklopädie Deutscher Geschichte, Band 14)
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         = [[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2005]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-486-57670-4
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Peter Moraw
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Von offener Verfassung zu gestalteter Verdichtung. Das Reich im späten Mittelalter 1250 bis 1490.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Propyläen
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ბერლინი|Berlin]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1985]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-549-05813-6
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Malte Prietzel
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Heilige Römische Reich im Spätmittelalter
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Wissenschaftliche Buchgesellschaft
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[დარმშტადტი|Darmstadt]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2004]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-534-15131-3
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Ernst Schubert
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =König und Reich. Studien zur spätmittelalterlichen deutschen Verfassungsgeschichte (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 63)
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Vandenhoeck & Ruprecht
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[გეტინგენი|Göttingen]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1979]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Hans K. Schulze
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Grundstrukturen der Verfassung im Mittelalter
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Kohlhammer
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[შტუტგარტი|Stuttgart]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           = [[1998]]
 |ტომი          =Bd. 3 (''Kaiser und Reich'')
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-17-013053-6
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Hans K. Schulze
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Grundstrukturen der Verfassung im Mittelalter
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Kohlhammer
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[შტუტგარტი|Stuttgart]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2011]]
 |ტომი          =Bd. 4 (''Das Königtum'')
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Bernd Schneidmüller, Stefan Weinfurter (Hrsg.)
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Die Deutschen Herrscher des Mittelalters.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Beck
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2003]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-406-50958-4
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Bernd Schneidmüller, Stefan Weinfurter (Hrsg.)
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Heilig – Römisch – Deutsch. Das Reich im mittelalterlichen Europa. Internationale Tagung zur 29. Ausstellung des Europarates und Landesausstellung Sachsen-Anhalt.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Sandstein-Verlag
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[დრეზდენი|Dresden]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Bernd Schneidmüller
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Die Kaiser des Mittelalters. Von Karl dem Großen bis Maximilian I.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =C.H. Beck
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-406-53598-4
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Stefan Weinfurter
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Reich im Mittelalter. Kleine deutsche Geschichte von 500 bis 1500.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =C.H. Beck
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2008]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-406-56900-5
}}
* {{cite book |last=რაპი|first=ფ. |year=2009 |title=Священная Римская империя германской нации |publisher=Евразия |location=[[სანქტ-პეტერბურგი|Санкт-Петербург]] |isbn=978-5-8071-0327-7 |ref=CITEREFრაპი2009}}
* {{cite book |last=გრესინგი|first=ზ. |year=2005 |title=Максимилиан I |publisher=АСТ |location=[[მოსკოვი|Москва]] |isbn=5-17-027939-6 |ref=CITEREFგრესინგი2005}}
* {{cite book |last=ხეფერი|first=მ. |year=2006 |title=Император Генрих II |publisher=Транзиткнига |location=[[მოსკოვი|Москва]] |isbn=5-9578-2270-1 |ref=CITEREFხეფერი2006}}
* {{cite book |last=რაპი|first=ფ. |year=2007 |title=Svatá říše římská národa německého |publisher= |location=[[პრაღა|Praha]] |isbn= |ref=CITEREFრაპი2007}}

=== ადრეული ახალი პერიოდი ===
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Karl Otmar von Aretin
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Alte Reich 1648–1806
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Klett-Cotta
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[შტუტგარტი|Stuttgart]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1993]]–[[2000]]
 |ტომი          =4 Bde
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-608-91043-3
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Johannes Burkhardt
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Vollendung und Neuorientierung des frühmodernen Reiches
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[შტუტგარტი|Stuttgart]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]
 |ტომი          =(Gebhardt: Handbuch der Deutschen Geschichte Bd.11)
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-608-60011-6
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Axel Gotthard
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Alte Reich 1495–1806.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Wissenschaftliche Buchgesellschaft
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[დარმშტადტი|Darmstadt]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2003]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-534-15118-6
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Julia Haas
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Die Reichstheorie in Pufendorfs „Severinus de Monzambano“: Monstrositätsthese und Reichsdebatte im Spiegel der politisch-juristischen Literatur von 1667 bis heute
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Duncker & Humblot
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ბერლინი|Berlin]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-428-12315-5
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Peter Claus Hartmann
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Heilige Römische Reich deutscher Nation in der Neuzeit 1486–1806
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Reclam
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[შტუტგარტი|Stuttgart]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2005]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-15-017045-1
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Peter Claus Hartmann
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Kulturgeschichte des Heiligen Römischen Reiches 1648–1806. Verfassung. Religion. Kultur
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Böhlau
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ვენა|Wien]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2011]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-205-78684-9
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Edgar Liebmann
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Alte Reich und der napoleonische Rheinbund // Handbuch der europäischen Verfassungsgeschichte. Institutionen und Rechtspraxis im gesellschaftlichen Wandel.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Verlag J.H.W. Dietz Nachf.
 |პასუხისმგებელი =In: Peter Brandt, Martin Kirsch, Arthur Schlegelmilch (Hrsg.):
 |ადგილი         =[[ბონი|Bonn]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2006]]
 |ტომი          =Bd. 1: Um 1800
 |გვერდები      =640–683
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-8012-4140-7
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Helmut Neuhaus
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Reich in der frühen Neuzeit
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2003]]
 |ტომი          =Enzyklopädie Deutscher Geschichte, Band 42
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-486-56729-2
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Anton Schindling, Walter Ziegler (Hrsg.)
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Die Kaiser der Neuzeit 1519–1918. Heiliges Römisches Reich, Österreich, Deutschland
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Beck
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1990]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-406-34395-3
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Georg Schmidt
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Geschichte des Alten Reiches. Staat und Nation in der Frühen Neuzeit 1495–1806
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Beck
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[1999]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =3-406-45335-X
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Barbara Stollberg-Rilinger
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation. Vom Ende des Mittelalters bis 1806
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =5., aktualisierte Auflage
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[მიუნხენი|München]]
 |გამომცემლობა  = C.H. Beck
 |წელი           =[[2013]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-3-406-53599-4
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Joachim Whaley
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Germany and the Holy Roman Empire. Volume I: Maximilian I to the Peace of Westphalia 1493–1648.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Oxford University Press
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ოქსფორდი|Oxford]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2012]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-0-19-873101-6
}}
* {{წიგნი
 |ავტორი         =Joachim Whaley
 |ნაწილი         =
 |სათაური     =Germany and the Holy Roman Empire. Volume II: The Peace of Westphalia to the Dissolution of the Reich 1648–1806.
 |ორიგინალი      =
 |ბმული        =
 |გამოცემა       =Oxford University Press
 |პასუხისმგებელი =
 |ადგილი         =[[ოქსფორდი|Oxford]]
 |გამომცემლობა  =
 |წელი           =[[2012]]
 |ტომი          =
 |გვერდები      =
 |გვერდნი      =
 |isbn          =978-0-19-969307-8
}}
* {{cite book |last=Schindling |first=A. |year=1980|title=Der Westfälische Frieden und der Reichstag // Politische Ordnungen und soziale Kräfte im alten Reich |publisher=Hermann Weber|location=Wiesbaden |isbn= |ref=CITEREFSchindling1980}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons category|Holy Roman Empire}}
* {{cite web
 |author        = ვალერი ანდრეის ძე დევერიაგინი
 |authorlink    = 
 |datepublished = 
 |url           = http://sovino.ru/
 |title         = sovino — გერმანელი ერის საღვთო რომის იმპერია.
 |format        = 
 |work          = 
 |publisher     = 
 |accessdate    = 2010-03-01
 |language      = {{ru icon}}
 |description   = საიტი ნუმიზმატიკური შემცველობით
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/60rCZcHMq?url=http://sovino.ru/
 |archivedate   = 2011-08-11
}}
* [http://de.wikisource.org/wiki/Heiliges_R%C3%B6misches_Reich_Deutscher_Nation საღვთო რომის იმპერიის ძირითადი სამართლებრივი აქტები] {{ref-de}}
* [http://www.pax-westphalica.de/ipmipo/index.html 1648 წლის ვესტფალიის სამშვიდობო ხელშეკრულება] {{ref-de}}
* [http://de.wikisource.org/wiki/Hauptschlu%C3%9F_der_ausserordentlichen_Reichsdeputation 1803 წლის იმპერიის დეპუტაციის საბოლოო დადგენილება] {{ref-de}}
* [http://de.wikisource.org/wiki/Erkl%C3%A4rung_Franz_II._zur_Niederlegung_der_Krone_des_Heiligen_R%C3%B6mischen_Reiches 1806 წლის აქტი ფრანც II-ის ტახტიდან ჩამოშორებისა და იმპერიის დაშლის შესახებ] {{ref-de}}
* [http://www.uni-muenster.de/FNZ-Online/recht/reich/unterpunkte/nation.htm რაიხის საკონსტიტუციო მოწყობა] {{de}}
* [http://www.zum.de/whkmla/military/germany/milxhrempire.html საღვთო რომის იმპერიის ომები] {{en}}
* [http://www.heraldica.org/topics/national/hre.htm საღვთო რომის იმპერია] {{en}}

=== რუკები ===
* [http://home.comcast.net/~vienna1230/maps/holy_roman_empire_1138_1254.jpg საღვთო რომის იმპერია, 1138–1254] {{en}}
* [http://www.mcm.edu/academic/depts/history/maps/HOLYROMEMPIRE.html საღვთო რომის იმპერია, 1500 წელი] {{en}}
* [http://corndancer.com/vox/aer/aer_art/map01_1648.jpg საღვთო რომის იმპერია, 1648 წელი] {{en}}
* [http://www.hoeckmann.de/germany/index.htm საღვთო რომის იმპერია, 1789 წელი (ინტერაქტიული რუკა)] {{en}}

== კომენტარები ==
<references group="კ"/>

== სქოლიო ==
{{სქოლიო|2}}

{{საღვთო რომის იმპერია}}
{{იმპერიები}}
{{საუკეთესო 2014|სტატია}}

[[კატეგორია:საღვთო რომის იმპერია| ]]
[[კატეგორია:შუა საუკუნეების ქვეყნები]]