იხილეთ წყარო გვერდისთვის სომალი

{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = {{lang-so|Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya}}<br />{{lang-ar|جمهورية الصومال الفدرالية}}<br /><small>(Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah)</small>
|სრული_სახელი = სომალის ფედერაციული რესპუბლიკა
|საერთო_სახელი = სომალი
|დროშა = Flag of Somalia.svg
|გერბი = Coat of arms of Somalia.svg
|რუკა = Somalia (orthographic projection).svg
|ჰიმნი = Soomaaliyeey Toosoow
|დევიზი = 
|ოფიციალური_ენები = [[სომალი ენა|სომალური]], [[არაბული ენა|არაბული]]
|დედაქალაქი = [[მოგადიშო]]
|latd=2
|latm=02
|latNS=N
|longd=45
|longm=21
|longEW=E
|უდიდესი_ქალაქი = [[მოგადიშო]]
|მთავრობის_ტიპი = გარდამავალი მთავრობა
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[სომალის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[მუჰამედ აბდულაჰი მუჰამედი]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[სომალის პრემიერ-მინისტრი|პრ.-მინისტრი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[მოჰამედ ჰუსეინ რობლე]]
|ლიდერის_ტიპი_3 = 
|ლიდერის_სახელი_3 = 
|რანგი_ფართობით = 42-ე
|ფართობი = 637 657
|წყალი_% = 1,6
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 9 558 666
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 89-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2008
|მოსახლეობის_ცენზი = 12 316 895<ref name="Citypopulation">[http://www.citypopulation.de/Somalia.html Citypopulation (მოსახლეობის რაოდენობის შეფასება 2014 წელს)]</ref><ref name="population-Estimation">[http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Population-Estimation-Survey-of-Somalia-PESS-2013-2014.pdf მოსახლეობის რაოდენობის შეფასება 2014 წელს]</ref>
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2014
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 19,32
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 198-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2004
|მშპ_ppp = $5.26 მილიარდი
|მშპ_ppp_რანგი = 157-ე
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $600
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 148-ე
|აგი = 
|აგი_ტენდენცია = 
|აგი_კატეგორია = <span style="color:red;">დაბალი</span>
|აგი_რანგი = 
|აგი_წელი = 2007
|ვალუტა = [[სომალის შილინგი]]
|ვალუტის_კოდი = SOS
|ქვეყნის_კოდი = SOM
|დროის_სარტყელი = [[UTC+03:00]]
|ზაფხულის_დრო = [[UTC+03:00]]
|cctld = [[.so]]
|სატელეფონო_კოდი = 252
|სატელეფონო_კოდი_მითითება = 
|სქოლიო = 
}}

'''სომალი''' ({{lang-so|Soomaaliya}}, {{lang-ar|الصومال}} ''ას-სუმალ''), ოფიციალური სახელი '''სომალის ფედერაციული რესპუბლიკა''' ({{lang-so|Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya}}, {{lang-ar|جمهورية الصومال الفدرالية}} <small>(Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah)</small>) — სახელმწიფო [[აფრიკა]]ში, [[სომალის ნახევარკუნძული|სომალის ნახევარკუნძულზე]]. ჩრდილო-დასავლეთიდან ესაზღვრება [[ჯიბუტი]], სამხრეთ-დასავლეთიდან [[კენია]], ჩრდილოეთით მდებარეობს [[ადენის ყურე]], რომლის მეშვეობითაც ხდება დაკავშირება [[იემენი|იემენთან]], აღმოსავლეთიდან სომალს ესაზღვრება [[ინდოეთის ოკეანე]], ხოლო დასავლეთიდან [[ეთიოპია]]. სომალის რელიეფი ძირითადად შედგება ვაკეებისგან და მაღლობებისგან.<ref name=2009factbook>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|title=Somalia|accessdate=2009-05-31|date=2009-05-14|work=[[World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|archivedate=2016-07-01}}</ref> სომალის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი მდებარეობს ამავე სახელწოდების [[ნახევარკუნძული|ნახევარკუნძულზე]], მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს შეადგენენ [[სომალელები]].

== ისტორია ==

=== უძველესი დრო ===
ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III ათასწლეულის შუიდან დაწყებული სომალის ჩრდილოეთ სანაპიროებთან (რომელსაც ისინი „პუნტის ქვეყანას“ ეძახიან) დაცურავდნენ [[ძველი ეგვიპტე]]ლები, რომლებსაც აქედან გაჰქონდათ [[ოქრო]], სურნელოვანი [[ფისი]], ხე-ტყე და გაჰყავდათ მონები. ამ ტერიტორიაზე საკუთარი ბატონობის დამყარების მიზნით, ეგვიპტელი მმართველები თავიანთ სასახლეებში ზრდიდნენ ადგილობრივი არისტოკრატიის ბავშვებს.

ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III საუკუნეში სომალის ჩრდილოეთში საკუთარი ფაქტორიები დააარსეს [[პტოლემეების დინასტია|პტოლემეების დინასტიის]] ქვეშევრდომებმა — [[ბერძნები|ბერძნებმა]] და ეგვიპტელებმა. სხვა საქმიანობის გარდა ისინი ასევე დაკავებული იყვნენ [[სპილო]]ების დაჭერით და მათი ეგვიპტეში გაგზავნით.

იმ დროს სომალის ძირითად მოსახლეობას შეადგენდნენ მომთაბარე მესაქონლეები, მაგრამ ადენის ყურის სანაპიროზე უკვე არსებობდა პორტის დასახლებები, რომლებსაც ადგილობრივი არისტოკრატია მართავდა. ჩვენი წელთაღრიცხვის I-II საუკუნეებში ჩრდილოეთ სომალის სანაპიროს მოსახლეობა ავალიტის, მალაოს, ოპონას პორტების მეშვეობით აწარმოებდა ვაჭრობას რომის იმპერიასთან, სამხრეთ არაბეთთან, ინდოეთთან. სომალიდან გაჰქონდათ სურნელოვანი ფისი, სანელებლები, სპილოს ძვალი, კუს ჯავშანი, მონები, ხოლო შემოჰქონდათ ხელნაკეთი ნაკეთობანი და საკვები პროდუქტები.

[[აქსუმის სამეფო]]ს (ძველი ეთიოპია, ჩვენი წელთაღრიცხვის IV-VI საუკუნეები) აყვავების პერიოდში მისი ხელისუფლების ქვეშ მოექცა სომალის ჩრდილოეთი ნაწილი, აღმოცენდა მთავარი პორტი [[ზეილა]] (დღევანდელი [[ჯიბუტი]]ს აღმოსავლეთით).

აქსუმის სამეფოს გავლენის შესუსტების შემდეგ სომალის ჩრდილოეთით აღმოცენდა ბერბერას ადრესახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი და ჰავიას ტომების კავშირი. მათში შედიოდნენ სანახევროდ მუდმივად მცხოვრები მიწადმოქმედი-მესაქონლეები, ასევე მომთაბარეები.

=== შუა საუკუნეები ===
XII-XIII საუკუნეებში სომალის ტერიტორიაზე გავრცელდა [[ისლამი]], თუმცა მას ადგილობრივი რელიგიური კულტები ბოლომდე არ განუდევნია.

XII-XVI საუკუნეებში თანამედროვე სომალის ტერიტორიაზე პერიოდულად ჩნდებოდნენ ხოლმე [[სასულთნო]]ები, რომლებიც მალევე იშლებოდნენ.

XIV-XV საუკუნეებში მიმდინარეობდა მუდმივი ომები სომალის ისლამურ სასულთნოებსა და [[ქრისტიანობა|ქრისტიანულ]] ეთიოპიის იმპერიას შორის. ეთნონიმ „სომალის“ პირველი ხსენება ჩნდება XV საუკუნის დასაწყისის ამხარულ სიმღერაში, ეთიოპიის იმპერატორ იისჰაკის გამარჯვების პატივსაცემად.

1499 წელს სომალის ნაპირებთან გამოჩნდნენ [[პორტუგალია|პორტუგალიური]] [[გემი|გემები]] [[ვასკო და გამა]]ს მეთაურობით. [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელებმა]] დაიპყრეს სომალის ქალაქები — [[მოგადიშო]] 1499 წელს, [[ბაროუე]] 1506 წელს, [[ზეილა]] 1517 წელს. საბოლოოდ პორტუგალიელებმა დაიმორჩილეს სომალის მთელი სანაპირო.

მაგრამ პორტუგალიელების წინააღმდეგ გამოვიდნენ ეგვიპტის მამლუქები და [[თურქები]], რომლებსაც მხარი დაუჭირეს ადგილობრივმა სომალელებმა. პორტუგალიის მხარეზე დადგა [[ეთიოპია]]. 1530-1559 წლებში სომალის ტერიტორიაზე მიმდინარეობდა სომალელების, მამლუქების და თურქების სისხლისმღვრელი და დამანგრეველი ომები ეთიოპელებთან და პორტუგალიელებთან. საბოლოოდ გაიმარჯვა ეთიოპიამ, ხოლო სომალელი ტომები დაიშალნენ ერთმანეთთან მეომარ პატარ-პატარა ჯგუფებად.

ერთმანეთს შორის ომების შედეგად სომალის ქალაქების მოსახლეობა მკვეთრად შემცირდა. ზოგიერთი ქალაქი საერთოდ გაუკაცრიელდა. ქალაქი ზეილა XVII საუკუნეში გადავიდა [[თურქეთი]]ს ხელისუფლების ხელში. XVII საუკუნის შუიდან სომალის აღმოსავლეთის სანაპირო ქალაქები დაიმორჩილა [[ომანი]]ს სასულთნომ. ომანის სულთნების რეზიდენციის [[ზანზიბარის არქიპელაგი|ზანზიბარში]] გადატანისა და შემდგომ სასულთნოს აფრიკულ და აზიურ ნაწილებად გაყოფის შემდეგ სომალის აღმოსავლეთი სანაპირო გადაეცა ზანზიბარს, ხოლო ჩრდილოეთი თურქეთს. ამასთან სომალის შიდა ნაწილებში წარმოიქმნა ბევრი ადგილობრივი სასულთნო ([[რაჰანვეინი]], [[მიჯურტინი]], [[გელედი]], [[ტუნი]] და სხვა), რომლებიც არ სცნობდნენ თურქეთის და ზანზიბარის ხელისუფლებას, აკონტროლებდნენ შიდა სავაჭრო გზებს და მთიანეთის და მდინარის ხეობების ნაყოფიერ მიწებს.

=== XIX საუკუნე ===
XIX საუკუნეში სომალიში გახშირდა ძმათამკვლელი ომები სასულთნოებსა და ტომებს შორის, რომელსაც თან ახლდა მოსახლეობის დიდი ჯგუფების მიგრაცია, განსაკუთრებით სამხრეთ რაიონებში.

XIX საუკუნის დასაწყისში სომალიში გავრცელება დაიწყო მუსულმანური რელიგიის სხვადასხვა მიმდევრობებმა და სექტებმა, რომლებიც პერიოდულად [[ჯიჰადი|«ჯიჰადს»]] უცხადებდნენ მეზობლებს.

1819 წელს ერთ-ერთმა სექტამ დააარსა თეოკრატიული სახელმწიფო ბარდერა, რომელმაც ომი დაუწყო გელედის, ტუნის და ბარაუეს სასულთნოებს. XIX საუკუნის შუაში ბარდერა დაამარცხეს მეზობლებმა, მაგრამ ჯიჰადის ფესვები მაინც ვერ აღმოიფხვრა.

XIX საუკუნის შუაში ზანზიბარი ცდილობდა გაეძლიერებინა საკუთარი კონტროლი სომალის ქალაქებზე (1843 წელს დაიპყრო მოგადიშო, 1862 წელს მერკა), მაგრამ ამ ცდებმა განსაკუთრებული წარმატებები ვერ მოიტანა.

1869 წლიდან სომალის პორტების დაპყრობა დაიწყო [[ეგვიპტე]]მ. მაგრამ 1885 წლისთვის ეგვიპტელებმა დატოვეს სომალი, რადგან ვერ გაუძლეს ადგილობრივი მმართველების წინააღმდეგობებს.

1884-1888 წლებში [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]], [[იტალია]]მ და [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] ერთმანეთში გაინაწილეს სომალის მთელი სანაპირო.

სომალის სამხრეთმა ნაწილმა (მიჯურტინის და ობიას სასულთნოები) მიიღო იტალიის [[პროტექტორატი]]. სომალის სამხრეთ რეგიონებზე ასევე პრეტენზიას აცხადებდა [[გერმანია]]ც, მაგრამ დიდმა ბრიტანეთმა ეს არ დაუშვა. ჩრდილოეთი სანაპირო გადავიდა ბრიტანეთის ხელისუფლების კონტროლის ქვეშ, [[ჯიბუტი]] კი საფრანგეთის. სომალის ზოგიერთმა ტომმა ქვეყნის შიდა რაიონებში მიიღო ეთიოპიის მმართველობა.

=== XX საუკუნე ===
1899 წლიდან მუსულმანი მოძღვარი [[საიდ მოჰამედ აბდილე ჰასანი]] დიდი ხნის განმავლობაში ებრძოდა [[იტალიელები|იტალიელებს]] და ბრიტანელებს ჯიჰადის ლოზუნგებით. მას უნდოდა უცხოელების გაყრა და სრულიად ისლამური სახელმწიფოს დაარსება. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს ჰასანს იმედი ჰქონდა [[თურქეთი]]ს და გერმანიის დახმარებისა. ჰასანის დამარცხება მოხდა მხოლოდ 1920 წელს; დამოუკიდებელ სომალიში ის ითვლებოდა ეროვნულ გმირად, მისი სახელი დაერქვა ქვეყნის სამხედრო აკადემიასაც კი.

1920-იან წლებში იტალიელმა კოლონიზატორებმა სომალიში დაიწყეს ევროპული ტიპის პლანტაციურ-ფერმერული მეურნეობის სისტემის განვითარება. ამ მიზნისათვის [[ბენიტო მუსოლინი]]ს ფაშისტური მთავრობა გამოჰყოფდა მნიშვნელოვან ფინანსურ სუბსიდიებს, ასევე სომალიში აშენებდა გზებს და საირიგაციო ნაგებობებს. იტალიის ფაშისტური ხელისუფლება ასევე ხელს უწყობდა იტალიელი გლეხების გადასახლებას სომალიში.

იმავე პერიოდში ბრიტანელი კოლონიზატორები სომალის საკუთარ ნაწილში ძირითადად დაკავებულები იყვნენ გზების მშენებლობით, პორტების გაუმჯობესებით და ტყავის ექსპორტით (ძირითადად თხების).

[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს პერიოდში სომალი გაერთიანდა ჯერ იტალიის დროშის ქვეშ, შემდეგ [[ბრიტანეთის იმპერია|დიდი ბრიტანეთის იმპერიის]]. კოლონიის შემდგომმა მომავალმა გამოიწვია დიდი კამათი საერთაშორისო დონეზე და საბოლოოდ გადაწყდა, რომ მიენიჭებინათ მისთვის დამოუკიდებლობა ხანგრძლივი გარდამავალი პერიოდის შემდეგ.

=== დამოუკიდებლობის პერიოდი ===
1960 წელს სომალიმ მიიღო დამოუკიდებლობა და მაშინ ფორმალურად გაერთიანდა ორი ყოფილი კოლონია — [[იტალიის სომალი]] და [[ბრიტანეთის სომალი]] ([[სომალილენდი]]). პირველი პრეზიდენტი გახდა [[ადენ აბდულა ოსმან დაარი]]. 1960 წლის სექტემბერში [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]]-მა დიპლომატიური ურთიერთობა დაამყარა სომალისთან. ექვსი თვის შემდეგ სომალიში გაემგზავრა ოფიციალური სახელმწიფო დელეგაცია. 1961 წელს საბჭოთა კავშირს მცირე დელეგაციით ესტუმრა სომალის პრემიერ-მინისტრი აბდირაშიდ ალი შერმარკე. ვიზიტის დროს ხელი მოეწერა შეთანხმებებს ეკონომიკური და ტექნიკური თანამშრომლობის შესახებ. შეთანხმება ითვალისწინებდა საბჭოთა კავშირის დახმარებას სოფლის მეურნეობის და კვების მრეწველობის განვითარებაში; [[წყალსაცავი]]ს და საზღვაო პორტის მშენებლობაში; [[კალა|კალის]] და [[ტყვია|ტყვიის]] მოსაპოვებლად გეოლოგიურ-სამძებრო სამუშაოების ჩატარებაში; წყალში [[ჭაბურღილი|ჭაბურღილების]] ბურღვაში. 1963 წლიდან 1967 წლის ჩათვლით სომალი მხარს უჭერდა [[«შიფტას» ამბოხებულებთან ომი|სომალელების ამბოხებულთა მოძრაობას]] [[კენია]]ში.

1969 წელს სამხედრო გადატრიალების შედეგად ხელისუფლებაში მოვიდა გენერალი [[მოჰამედ სიად ბარე]], რომელმაც განაცხადა ქვეყანაში ისლამური სპეციფიკის [[სოციალიზმი]]ს მშენებლობის შესახებ. 1970-1977 წლებში სომალიმ მიიღო მნიშვნელოვანი საბჭოთა სამხედრო და ეკონომიკური დახმარება, საბჭოთა სამხედრო ფლოტმა თავის განკარგულებაში მიიღო [[ბერბერა|ბერბერის]] ბაზა. სომალიში მომუშავე საბჭოთა სპეციალისტების რაოდენობა 1970-იანი წლების შუაში შეადგენდა რამდენიმე ათას ადამიანს.

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ სომალიმ ტერიტორიული პრეტენზიები წაუყენა მეზობელ ქვეყნებს და ტერიტორიებს — [[კენია]]ს, [[ეთიოპია]]ს და [[ჯიბუტი]]ს (მაშინ აფარების და ისას ტერიტორია), და ხელს უწყობდა ადგილობრივი სომალელი თემების [[ირედენტიზმი|ირედენტისტურ]] მისწრაფებებს. 1977 წელს მოჰამედ სიად ბარე მოულოდნელად თავს დაესხა სსრკ-ს მეორე მეკავშირეს [[სომალის ნახევარკუნძული|აფრიკის რქის]] რეგიონში — ეთიოპიას და დაიწყო [[ოგადენის ომი]]. მან გადაწყვიტა ესარგებლა მეზობლის (ეთიოპიის) ეკონომიკური სიძნელეებით და დიდი სომალის შექმნის პოლიტიკით გამსჭვალულმა სცადა მისთვის წაერთმია სომალელებით დასახლებული [[ოგადენი]]ს რეგიონი, რომელიც ეთიოპიამ ხელში ჩაიგდო XX საუკუნის დასაწყისში. რადგანაც იმ დროს ორივე ქვეყანაში ხელისუფლებაში იმყოფებოდა პროსაბჭოთა ორიენტაციის მთავრობა, სსრკ იძულებული იყო მხარი ერთ-ერთისათვის დაეჭირა და მათ ეთიოპიის მთავრობა უფრო საიმედოდ ჩათვალეს. ომის შედეგად ეთიოპიის არმიამ, რომელიც იყენებდა საბჭოთა იარაღის მუდმივ მოწოდებას და [[კუბა|კუბელ]] სამხედროებს, გაანადგურა სომალელები. 1978 წელს სომალიში მოხდა სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობა პროსაბჭოთა განწყობილების არმიის ოფიცრების მიერ, რომელშიც მონაწილეობას იღებდა [[აბდულაჰი იუსუფ აჰმედი]] — 2004-2008 წლებში სახელმწიფოს ფორმალური მეთაური.

ოგადენის ომის შემდგომ პერიოდში ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სფეროში მოხდა საერთო კრიზისი. 1980-იან წლებში ქვეყნის ჩრდილოეთში დაიწყო [[სამოქალაქო ომი სომალიში|სამოქალაქო ომი]], ხოლო 1991 წელს გაგრძელებული კრიზისის შედეგად პრეზიდენტი მოჰამედ სიად ბარე გადააყენეს და ქვეყანა მოიცვა საერთო, მასიურმა ქაოსმა. მხოლოდ [[იემენი|იემენში]] გაიქცა არანაკლებ 60 ათასი ადამიანი.

=== ქაოსის პერიოდი ===
სომალიმ, როგორც სახელმწიფომ, ფაქტობრივად შეწყვიტა თავისი არსებობა, დაკარგა რა ერთიანი სახელმწიფოებრიობის ყველა ატრიბუტი და დაიშალა ბევრ პატარ-პატარა ნაწილებად, რომლებსაც აკონტროლებდნენ ერთმანეთის მიმართ მტრულად განწყობილი საველე მეთაურები. ქვეყნის ჩრდილოეთმა ნაწილმა გამოაცხადა თავისი დამოუკიდებლობა, როგორც [[სომალილენდი]]ს რესპუბლიკა და რჩება შედარებით სტაბილური. ზოგიერთი წყაროები ემხრობიან იმ აზრს, რომ ქვეყანაში დღეისათვის არსებული მდგომარეობა არის ანარქიული<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12285365|title=Somalia: 20 years of anarchy|date=26 January 2011|publisher=BBC News|accessdate=2011-06-11}}</ref>.

1991-1992 წლებში ყველა სოციალური სტრუქტურების დაშლის შედეგად სომალიში დაიწყო ძლიერი შიმშილი, რის შედეგადაც დაიღუპა 300 000 ადამიანი. 1992 წლის დეკემბერში [[«იმედის აღორძინების» ოპერაცია|„იმედის აღორძინების“ ოპერაციის]] ფარგლებში ქვეყანაში შეიყვანეს [[გაეროს სამშვიდობო ძალები]], რომლებიც იცავდნენ ჰუმანიტარული დახმარების გამანაწილებელი ორგანიზაციების თანამშრომლებს ადგილობრივი საველე მეთაურების მოქმედებებისაგან. ოპერაცია წარმატებული გამოდგა, მაგრამ გაეროს ძალები შეეცადნენ ჩარეულიყვნენ სომალის საშინაო კონფლიქტში, რამაც გამოიწვია მათი დაპირისპირება ქვეყნის პრეზიდენტობაზე ერთ-ერთი პრეტენდენტის, საველე მეთაურის — [[მოჰამედ ფარაჰ აიდიდი]]ს ბოევიკებთან. 1993 წლის 3 ოქტომბერს ბოევიკებსა და სამშვიდობოებს შორის რამდენიმე შებრძოლებისა და კონფლიქტის ესკალაციის შემდეგ ბრძოლებში დაიღუპა 18 ამერიკელი ჯარისკაცი და ჩამოგდებული იქნა ორი [[ვერტმფრენი]]. [[აშშ]]-ში ეს მოვლენები საზოგადოებამ აღიქვა, როგორც ქვეყნის ჩათრევა სომალის სამოქალაქო ომში, რის გამოც პრეზიდენტ [[ბილ კლინტონი|ბილ კლინტონს]] მოუწია გამოეყვანა აშშ-ის [[ჯარი]] სომალიდან. 1995 წლის მარტში ქვეყანა დატოვეს გაეროს სხვადასხვა ქვეყნის სამშვიდობოებმაც. 1996 წელს აიდიდის დაღუპვის შემდეგ ლიდერის როლი გადავიდა მისი შვილის — [[ჰუსეინ მოჰამედ ფარაჰ აიდიდი]]ს ხელში, მაგრამ მისი ფუნქცია უკვე ვერასოდეს ვეღარ ასრულებდა დიდ როლს ქვეყნის ცხოვრებაში.

კონფლიქტი გადავიდა ფარულ სტადიაში, საბრძოლო შეტაკებები ხდებოდა მხოლოდ ისეთი ეკონომიკური მიზეზების გამო, როგორებიცაა იარაღის გაყიდვებისგან მიღებული შემოსავლების განაწილება ან რესურსების გატანაზე კონტროლი. სომალი გადაიქცა [[ინდოეთის ოკეანე]]ში [[მეკობრეობა სომალიში|მეკობრეების]] ბაზად. გემების და მძევლების აყვანა გახდა ხშირი მოვლენა. მეკობრეები სარგებლობდნენ კატერებით, ავტომატებით და ყუმბარმტყორცნებით.

2000 წელს იყო მცდელობა ქვეყნის გაერთიანებისა, როდესაც საველე მეთაურების წარმომადგენლებმა, რომლებიც შეიკრიბნენ [[ჯიბუტი]]ს ქალაქ [[არტა]]ში, პრეზიდენტად აირჩიეს საბჭოთა კავშირში უმაღლესგანათლებული [[აბდიქასიმ სალად ჰასანი]]. მაგრამ მასზე დამორჩილებაზე უარი განაცხადეს საველე მეთაურები, რომლებსაც ეთიოპია უჭერდა მხარს. 2004 წელს ეთიოპიის მხარდაჭერით შეიქმნა ალტერნატიული დროებითი მთავრობა, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა [[აბდულაჰი იუსუფ აჰმედი]].

2004 წელს [[სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობა|სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობის]] შექმნის შემდეგ, გარდამავალმა პარლამენტმა 2006 წლის დასაწყისში ჩაატარა პირველი სხდომა ქალაქ [[ბაიდოა]]ში. იმ მომენტში სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობა<ref>24) Grubeck N. Civilian harm in Somalia: Creating an Appropriate Response civilians in armed conflict series // Campaign for Innocent Victims in Conflict (CIVIC) Copyright © 2011. pp. 12-16.</ref> აკონტროლებდა პრაქტიკულად ყველა ტერიტორიას, სამხრეთი „მიკრო-ზონების„ ჩათვლით. 2006 წლის მაისისათვის სომალის სამხრეთში დაიწყო ფრაქციებს შორის ბრძოლა, გაცილებით დიდი, ვიდრე უკანასკნელი 10 წლის განმავლობაში. [[ისლამური სასამართლოების კავშირი]] დაუპირისპირდა სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობის კონფედერაციას, რომელსაც მხარს უჭერდა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]].

2006 წლის გაზაფხულზე [[მოგადიშო]] გახდა ბრძოლების არენა ისლამური სასამართლოების კავშირის ისლამისტებსა და მშვიდობის აღორძინების კონტრტერორისტული ალიანსის პროამერიკულად განწყობილ საველე მეთაურებს შორის. 2006 წლის 5 ივნისს ისლამური სასამართლოების კავშირმა დაამყარა მთლიანი კონტროლი დედაქალაქზე, რომელშიც გადამწყვეტი როლი ითამაშა საველე მეთაურ „ინდაადის“ ფორმირებებმა. 24 სექტემბერს ისლამური სასამართლოების კავშირმა უბრძოლველად დაამყარა კონტროლი [[კისმაიო]]ს სტრატეგიულ პორტზე.

რამდენიმე თვის შემდეგ ისლამური სასამართლოების კავშირი უკვე აკონტროლებდა ათიდან შვიდ რეგიონს სომალის სამხრეთში, [[მოგადიშო]]ს ჩათვლით. მათ ამას დაარქვეს „უპრეცედენტო სტაბილურობის“ პერიოდი და „დანაშაულთან ბრძოლაში უზარმაზარი წარმატება“<ref>Barnes C. SOAS and Hassan H. SMC. The Rise and Fall of Mogadishu’s Islamic Court. // Chatam House. Africa Programme, april 2007. AFP BP 07/02.</ref>. ბლოკპოსტების მოხსნამ, ნაგვისგან გასუფთავებამ, აერო- და საზღვაო პორტების გახსნამ, ასევე ფართე სასამართლო სისტემის აქცენტირებამ მოიტანა უსაფრთხოების და თავისუფლების ამაღლება. ჩამოყალიბებულმა რეჟიმმა დიდი მხარდაჭერა მოიპოვა (95 %)<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2006/jun/26/mainsection.international|Rice X. Mogadishu’s miracle: peace in the world’s most lawless city. After 16 years of chaos, the warlords have left and the capital’s streets are quiet. Guardian, Monday 26 June 2006.]{{Dead link|date=სექტემბერი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>, რომელიც პირველად აღინიშნა 1991 წელს სომალის დაშლის შემდეგ. ისლამური სასამართლოების კავშირის გავლენის გაფართოების საპასუხოდ ეთიოპიამ გაზარდა საკუთარი სამხედრო შენაერთები ბაიდოაში, ბაკულაში და გედოში სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობის მხარდასაჭერად. ისლამური სასამართლოების კავშირი ამას კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდა და ამტკიცებდა, რომ ყველა უცხოურ ჯარს უნდა დაეტოვებინა ქვეყანა. შემდგომმა მოლაპარაკებებმა ხელი შეუწყო დიალოგს ისლამური სასამართლოების კავშირსა და სომალის გარდამავალ ფედერალურ მთავრობას შორის, მაგრამ ამ მოლაპარაკებებმა მარცხი განიცადა 2006 წლის მეორე ნახევარში. ასე რომ, ისლამურმა სასამართლოების კავშირმა და ეთიოპიამ მობილიზაცია გაუკეთეს თავიანთ ჯარს. 2006 წლის ნოემბერში გამოქვეყნებულ მოხსენებაში გაერომ გამოთქვა წუხილი ქვეყანაში იარაღის უკონტროლო ნაკადის დინების მიმართ, რომელშიც მის მიწოდებაზე არსებული ემბარგოს დამრღვევი ათობით სახელმწიფო იყო გარეული. ამავდროულად გაჩნდა საშიშროება, რომ სომალი შეიძლება გახდეს საბრძოლო მოქმედებების არენა [[ეთიოპია]]სა და [[ერიტრეა]]ს შორის. უცხოელი ბოევიკების მონაწილეობა ისლამური სასამართლოების კავშირის შემადგენლობაში იწვევდა შეშფოთებას დასავლეთში. აშშ-ის პოლიტიკამ სომალისთან მიმართებაში შეიძინა განსაკუთრებული ხასიათი. ამერიკელი ოფიციალური პირები ამტკიცებდნენ, რომ ისლამური სასამართლოების კავშირის ხელმძღვანელობა იმყოფება ალ-ქაიდას კონტროლ ქვეშ და ეს განხილული იქნება იმის საფუძვლად, რომ აშშ მიემხრობა ეთიოპიის მოქმედებებს.

2006 წლის ბოლოს ეთიოპია ჩაერია [[სომალის ომი (2006-2009)|სომალის ომში]] საველე მეთაურების მხარეზე. ეთიოპიის ძირითადი სამხედრო ოპერაცია გაიშალა 24 დეკემბერს, რომლის დროსაც ისლამური სასამართლოების კავშირმა განიცადა სასტიკი მარცხი. ეთიოპიამ გაანადგურა მათი სამხედრო დაჯგუფებები და ხელისუფლებაში დააბრუნა იუსუფ აჰმედის მთავრობა. ამ მოვლენის შემდეგ, ეთიოპიამ და სომალის გარდამავალმა ფედერალურმა მთავრობამ განაცხადეს სამშვიდობო კონფერენციის ჩატარების შესახებ 2006 წლის ბოლო დღეებში და ამავე დროს მათ დაიკავეს მოგადიშო და სხვა საკვანძო ობიექტები. გამარჯვებულმა მხარემ მოუწოდა საერთაშორისო თანამეგობრობას დაუყოვნებლივ განელაგებინათ აფრიკის კავშირის ძალები სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობის მხარდასაჭერად, რადგანაც მოგადიშოს ქუჩებში ისევ გამოჩნდნენ შეიარაღებული დამნაშავეები, ამასთან ერთად ისლამისტი ლიდერები პირობას იძლეოდნენ, რომ დაიწყებდნენ ასიმეტრიულ ომს ეთიოპიისა და გარდამავალი მთავრობის წინააღმდეგ<ref>Conference on the current Peace and Security Challenges in the Horn of Africa // Organized Jointly by Centre for Policy Research and Dialogue and InterAfrica Group March 12-13, 2007 Sheraton Addis Hotel Addis Ababa pp. 32-33.</ref>. ეთიოპიის ჩარევის მიუხედავად, სიტუაცია მაინც დაძაბული დარჩა, იუსუფ აჰმედის ადმინისტრაცია ვერ აკონტროლებდა ქვეყნის დიდ ნაწილს. 2008 წლის 29 დეკემბერს სომალის პრეზიდენტი [[აბდულაჰი იუსუფ აჰმედი]] გადადგა. 2009 წლის 25 იანვარს ეთიოპიამ დაამთავრა თავისი ჯარების გამოყვანა სომალიდან. ისლამური დაჯგუფება «აშ-შაბააბის» ფორმირებებმა თავიანთ კონტროლ ქვეშ აიღეს სომალის დედაქალაქ მოგადიშოს დიდი ნაწილი.

2009 წლის 31 იანვარს ჯიბუტიში სომალის პარლამენტის სხდომაზე სომალის პრეზიდენტად აირჩიეს ზომიერი ისლამისტების ლიდერი [[შარიფ შეიხ აჰმედი]]. 2009 წლის 18 აპრილს სომალის პარლამენტმა მიიღო გადაწყვეტილება ქვეყანაში [[შარიათი]]ს კანონების შემოღების შესახებ. ამ კანონის მიღებას პარლამენტში ელოდნენ 10 მარტიდან, როდესაც ამ გადაწყვეტილებას ხმა მისცა ქვეყნის ახალი პრეზიდენტის — შარიფ შეიხ აჰმედის მინისტრთა კაბინეტმა. ექსპერტები ვარაუდობდნენ, რომ ახალი პრეზიდენტის ეს ნაბიჯი დაასუსტებდა ბოევიკების პოზიციებს, რომლებიც თავს აფარებდნენ ისლამის იდეებს. ამას გარდა, ელოდნენ, რომ ეს გამოიწვევდა კეთილგანწყობას [[სპარსეთის ყურე|სპარსეთის ყურის]] მდიდარი ქვეყნების პოტენციური სპონსორების მხრიდან.

მაგრამ, ამ ღონისძიებების მიუხედავად, „აშ-შაბააბის“ ფორმირებები ინარჩუნებენ საკუთარ დომინანტურ პოზიციებს სომალიში. შარიფ შეიხ აჰმედის მთავრობა აკონტროლებს დედაქალაქის მხოლოდ რამდენიმე კვადრატულ კილომეტრს, ძირითადად აფრიკული სამშვიდობო ძალების მეშვეობით, რომლებიც ძირითადად [[უგანდა|უგანდის]] და [[ბურუნდი]]ს სამხედრო ნაწილებისგან შედგება. დედაქალაქის ეს ნაწილი მუდმივი ცეცხლის ქვეშაა ამბოხებულთა მხრიდან. „აშ-შაბააბის“ ისლამისტებმა თავიანთ კონტროლირებად ტერიტორიებზე შემოიღეს შარიათის კანონები. ქურდობაში ეჭვმიტანილი სომალელი მოსახლეობის ხელების სახალხო ამპუტაცია გახდა ჩვეულებრივი მოვლენა. ამბოხებულები აფინანსებენ თავიანთ მოღვაწეობას, ნაწილობრივ კენიის საზღვარზე კონტრაბანდული ვაჭრობის დახმარებით, ნაწილობრივ მხარდამჭერი ვაჭრების და მცირე მეწარმეების დახმარებით. საერთაშორისო მიმომხილველები ეჭვობენ კონტაქტების არსებობის შესაძლებლობას „აშ-შაბააბსა“ და [[ალ-კაიდა]]ს შორის<ref>[http://www.nzz.ch/nachrichten/international/duestere_aussichten_fuer_die_somalische_regierung_1.2875803.html Düstere Aussichten für die somalische Regierung] 2 ივლისი 2009 წელი. {{ref-de}}</ref>.

2010 წლის 31 ოქტომბერს სომალის პრემიერ-მინისტრი გახდა [[მოჰამედ აბდულაჰი მოჰამედი]], რომელსაც ჰქონდა ორმაგი — სომალურ-ამერიკული მოქალაქეობა.

ქვეყნის პრეზიდენტ შარიფ შეიხ აჰმედსა და პარლამენტის სპიკერ შარიფ ჰასან შეიხ ადენს შორის კონფლიქტის ფონზე, 2011 წლის 28 ივლისს ჰარვარდის უნივერსიტეტის ეკონომიკური ფაკულტეტის კურსდამთავრებული [[აბდიველი მოჰამედ ალი]] დაინიშნა სომალის ახალ პრემიერ-მინისტრად. მან მიზნად დაისახა ჩამოეყალიბებინა ახალი კაბინეტი დასავლეთში განათლებამიღებული სომალელებისაგან, მოუწოდა მათ დაბრუნებულიყვნენ სამშობლოში ათწლეულობით მიმდინარე სამოქალაქო ომის შემდეგ ქვეყნის ასაღორძინებლად. სომალის მთავრობის მეთაურის მოადგილე და საგარეო საქმეთა მინისტრი გახდა ინგლისური ენის მასწავლებელი [[ლონდონი]]დან მოჰამედ იბრაჰიმი.

== თანამედროვე პოლიტიკური სიტუაცია ==
სომალიში არსებული ფედერალური მთავრობა აღიარებულია საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ, როგორც სომალის კანონიერი ხელისუფლება, მაგრამ სულ ბოლო დრომდე იგი რეალურად აკონტროლებდა დედაქალაქ მოგადიშოს მხოლოდ 60 %-ს და ქვეყნის ტერიტორიის არასრულ ნაწილს. სომალის სამხრეთის და სამხრეთ-დასავლეთის ტერიტორია დაპირისპირების არენაა „[[აშ-შაბააბი|აშ-შაბააბის]]“ და „ჰიზბ-ულ-ისლაამის“ ისლამური მოძრაობის [[მოჯაჰიდი|მოჯაჰიდებსა]] და სომალის ფედერალური მთავრობის მოკავშირე [[ჯუბალენდი]]ს და [[სამხრეთ-დასავლეთი სომალი]]ს ავტონომიურ ადმინისტრაციებს შორის. სომალის ჩრდილოეთ ტერიტორიას აკონტროლებს არააღიარებული სახელმწიფო [[სომალილენდი]], რომელმაც 1991 წელს ცალმხრივად გამოაცხადა საკუთარი დამოუკიდებლობა. უკანასკნელ წლებში მიმდინარეობს სომალილენდის დამოუკიდებლობის აღიარების საკითხის განხილვა, ხოლო მსოფლიოს ზოგიერთმა ქვეყანამ მასთან დიპლომატიური ურთიერთობებიც კი დაამყარა (მათ შორისაა [[დიდი ბრიტანეთი]], [[ბელგია]], [[განა]], [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა]], [[შვედეთი]], [[ჯიბუტი]]); სომალილენდის დედაქალაქ [[ჰარგეისა]]ში ასევე მოქმედებს ეთიოპიის საელჩო. 2007 წლის 17 იანვარს [[ევროკავშირი|ევროკავშირმა]] სომალილენდში გააგზავნა დელეგაცია შემდგომი ურთიერთობების განვითარების შესაძლებლობების განსახილველად. ამის შემდეგ 2007 წლის 29 იანვარს [[აფრიკის კავშირი|აფრიკის კავშირმა]] სომალილენდში მიავლინა თავისი წარმომადგენელი მომავალში სახელმწიფოს საერთაშორისო აღიარების საკითხების გადაწყვეტის მიზნით. მაგრამ ამის გარდა ამ პრობლემის გადასაწყვეტად არავითარი კონკრეტული ღონისძიება არ ჩატარებულა. გარდა ამისა, დღეისათვის სეპარატისტული მოძრაობები არსებობს თვითონ სომალილენდის ტერიტორიაზეც: ჯერ გამოეყვნენ [[ნორთლენდი (სომალი)|ნორთლენდი]] და [[მაახირი]] (მოგვიანებით შეუერთდა პუნტლენდს), ხოლო 2010 წლიდან გამოყოფას აპირებს [[ავდალენდი]], რომელიც მდებარეობს [[არაღიარებული ქვეყნების სია|არაღიარებული ქვეყნის]] დასავლეთით.

ამასთან ერთად, სომალის ფედერალური მთავრობა ფლობს ფორმალურ სუვერენიტეტს თვითგამოცხადებული ავტონომიების — [[პუნტლენდი]]ს და [[გალმუდუგი]]ს ტერიტორიებზე, ასევე [[სომალილენდი]]დან გამოყოფილი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების — მაახირის და ნორთლენდის ტერიტორიებზე, რომლებიც ფაქტობრივად უკვე შესულები არიან პუნტლენდის შემადგენლობაში. სავარაუდოდ ეს ტერიტორიები მომავალში შტატების სახით, სომალილენდთან, ჯუბალენდთან და სამხრეთ-დასავლეთ სომალისთან ერთად შექმნიან ერთიან სომალის ფედერაციულ სახელმწიფოს.

პუნტლენდის ავტონომიური რაიონი (პუნტლენდის 2001 წლის კონსტიტუციის თანახმად — პუნტლენდის სომალური სახელმწიფო), დღეისათვის მხარს უჭერს ფედერალურ მთავრობას და საკუთარ თავს მიიჩნევს მომავალი ერთიანი ფედერალური სომალის ავტონომიურ ნაწილად. რეალურად, თანამედროვე ეტაპზე სწორედ ის გახდა ახალი სომალის სახელმწიფოებრიობის გაერთიანების ბირთვი. ამასთან ერთად სომალის ცენტრალურ ნაწილში მოქმედებებს აგრძელებენ რამდენიმე მცირე მტრული შეიარაღებული დაჯგუფებები ([[მეკობრეობა სომალიში|სომალელი მეკობრეების]] ჩათვლით), რომლებსაც აქვთ აშკარად გამოხატული დამოუკიდებლობა ფედერალური ხელისუფლების მიმართ.

2012 წლის აგვისტოში [[მოგადიშო]]ში საკონსტიტუციო ასამბლეამ მიიღო დროებითი სომალის კონსტიტუცია<ref>[http://www.somaliweyn.com/pages/news/Aug_12/Somalia_Constitution_English_FOR_WEB.pdf The Federal Republic of Somalia, Provisional Constitution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130124010543/http://www.somaliweyn.com/pages/news/Aug_12/Somalia_Constitution_English_FOR_WEB.pdf |date=2013-01-24 }} // Adopted August 1, 2012 Mogadishu, Somalia</ref>, რომელმაც სომალი გამოაცხადა, როგორც [[ფედერაციული სახელმწიფო]]. ჩამოყალიბდა [[სომალის ფედერალური მთავრობა]] — პირველი მუდმივი საერთაშორისო მთავრობა ქვეყანაში სამოქალაქო ომის დაწყების მომენტიდან.

== პოლიტიკური მოწყობა ==
[[ფაილი:Somalia map states regions districts.png|thumb|მარჯვნივ|250პქ|სომალის პოლიტიკური რუკა 2014 წლის ოქტომბრისთვის]]
სომალის ჰყავს საერთაშორისოდ აღიარებული ფედერალური მთავრობა. დღეისათვის სომალის ტერიტორიაზე არსებობს შემდეგი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნები:
* '''სომალის რესპუბლიკა''' (მოგადიშოს ძირითადი ნაწილი, იქ აფრიკის კავშირის ეგიდით განლაგებული უგანდელი და ბურუნდიელი სამხედრო კონტინგენტის დახმარებით) — გარდამავალი ფედერალური მთავრობის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიები, რომლებსაც ასევე ფორმალურად ექვემდებარება რამდენიმე თვითგამოცხადებული ნახევრადავტონომიური სახელმწიფო და „აშ-შაბააბთან“ და სომალილენდთან შეერთების მოწინააღმდეგე მცირე დაჯგუფებები.
* [[ჯუბალენდი]] (სამხრეთ-დასავლეთი) — 2013 წლიდან ავტონომიაა. თავდაპირველად გამოაცხადა დამოუკიდებლობა, მაგრამ შემდეგ მოხვდა რადიკალი ისლამისტების კონტროლ ქვეშ. 2011 წელს [[ეთიოპია|ეთიოპიის]] საზღვართან არსებული ტერიტორიის ნაწილი განთავისუფლდა და გამოცხადდა ავტონომიად ფედერაციული სომალის შემადგენლობაში, ომში მონაწილეობს ფედერალური მთავრობის მხარეს. რეგიონის სამხრეთ ნაწილში კენიის ინიციატივით გამოცხადდა მეორე ავტონომიური სახელმწიფო — [[აზანია (სომალი)|აზანია]], რომელიც ნეიტრალურ პოზიციას იჭერდა სამოქალაქო ომში, მაგრამ აზანიამ ვერ შეძლო გაემყარებინა დამოუკიდებლობა და კონტროლ ქვეშ აეღო იმ ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელზეც ის პრეტენზიას აცხადებდა. 2013 წელს აზანია გახდა ჯუბალენდის ნაწილი, რომელიც ოფიციალურად იქნა ცნობილი ავტონომიად, სომალის ფედერალურ მთავრობასთან შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ.
* [[გალმუდუგი]] (ცენტრი) — ავტონომიური რაიონი, თავდაპირველად გამოაცხადა თავისი დამოუკიდებლობა, მაგრამ დღეისათვის იგი აღიარებს გარდამავალ ფედერალურ მთავრობას და საკუთარ თავს ავტონომიად მიიჩნევს, ომში მონაწილეობს ფედერალური მთავრობის მხარეს;
* [[ჰიმანი და ჰები]] (ცენტრი) — ნახევრადავტონომიური სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი გალმუდუგის ტერიტორიაზე, უკავია ნეიტრალური პოზიცია, დღეისათვის განიხილავს ფედერაციული სომალის შემადგენლობაში შესვლის შესაძლებლობას;
* [[აჰლუ-სუნა-უალჯამა'ა]] (Ahlu Sunna Waljama'a, ASWJ („უმრავლესობა“); ეთიოპიის საზღვართან მიმდებარე ცენტრალური რაიონები) — გარდამავალი ფედერალური მთავრობის მხარდამჭერი და ომში მის მხარეზე მდგომი ზომიერი ისლამისტების დაჯგუფება, რომელიც მცირე ტერიტორიას აკონტროლებს ფრონტის ხაზზე, აქვს ავტონომიის სტატუსი;
* [[პუნტლენდი]] (ჩრდილო-აღმოსავლეთი) — ცენტრალური გარდამავალი ფედერალური მთავრობის მხარდამჭერი ავტონომიური რაიონი, რომელიც დაახლოებით 2010 წლის მარტ-აპრილამდე მისი მთავარი საყრდენი იყო, მაგრამ პუნტლენდის ნავთობის საბადოებზე ფედერალური მთავრობის მიერ გაცემული კონცესიების ირგვლივ წარმოქმნილი კონფლიქტის შემდეგ განაცხადა თავის ნეიტრალიტეტზე, რამაც გამოიწვია სამთავრობო ჯარების შეტევის კრახი „აშ-შაბააბის“ შეიარაღებულ ძალებზე 2010 წლის თებერვალ-მარტში;
* [[მაახირი]] (ჩრდილოეთი) — ავტონომიური სახელმწიფო, 2007 წლის 1 ივლისს გამოაცხადა თავისი დამოუკიდებლობა სომალილენდიდან, მაგრამ შემდეგ აღიარა გარდამავალი ფედერალური მთავრობა და საკუთარი თავი ავტონომიად გამოაცხადა, რომელმაც ფაქტობრივად ლიკვიდაცია განიცადა და მოექცა სომალილენდისა და პუნტლენდის კონტროლ ქვეშ. 2009 წლის 11 იანვრიდან მას მთლიანად აკონტროლებს პუნტლენდი, მაგრამ გამორიცხული არ არის მაახირს მიეცეს განსაკუთრებული სტატუსი პუნტლენდის შემადგენლობაში სომალის გაერთიანების შემდეგ;
* [[ხატუმო]] (ჩრდილოეთი) — 2012 წლიდან ავტონომიაა. მანამდე საკუთარ თავს თვლიდა ეთნიკურად ახლო მდგომ პუნტლენდის ნაწილად. 2008 წელს გამოაცხადა თავისი დამოუკიდებლობა სომალილენდიდან და პუნტლენდიდან [[ნორთლენდი (სომალი)|ნორთლენდის]] სახელით. სეპარატიზმი გამოწვეული იყო პუნტლენდის პასიური პოზიციით ტერიტორიების დაბრუნების საკითხზე, რომელიც დაიკავა სომალილენდმა 2007 წელს. 2009 წელს აღიარა გარდამავალი ფედერალური მთავრობა და საკუთარ თავს ავტონომიურად თვლიდა, მაგრამ მალე მან ლიკვიდაცია განიცადა და მოხვდა სომალილენდის და პუნტლენდის კონტროლ ქვეშ, შემდეგ აღიდგინა ავტონომიის სტატუსი [[სულ-სანააგ-აინი]]ს (SSC) სახელით. 2012 წლის იანვარში საკუთარი თავი გამოაცხადა ავტონომიად [[ხატუმო|ხატუმოს სომალური სახელმწიფოს]] სახელით, რომელიც ამ სტატუსით აღიარა სომალის პრეზიდენტმა;
* '''[[ჰარაკატ აშ-შაბააბი|სომალის ისლამური ემირატი]]'''  — რადიკალური ისლამური მოძრაობა, რომელსაც კავშირი ჰქონდა „[[ალ-კაიდა|ალ-კაიდასთან]] “ და მჭიდროდ ურთიერთობდა მეზობელი იემენის რადიკალურ ისლამისტებთან, დღეისათვის აკონტროლებს მნიშვნელოვან ტერიტორიებს სომალის სამხრეთ-დასავლეთში და ცენტრში;
* '''[[სომალილენდი]]''' (ჩრდილო-დასავლეთი) — საკუთარი თავი დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოაცხადა 1991 წლის 18 მაისს. ოფიციალურად არ არის აღიარებული მსოფლიოს არც ერთი სახელმწიფოს მიერ, თუმცა აქვს არაფორმალური პოლიტიკური კავშირები ზოგიერთ ქვეყნებთან. აქვს ტერიტორიული კონფლიქტი მეზობელ პუნტლენდთან და ხატუმოსთან;
* [[ავდალენდი]] (ჩრდილო-დასავლეთი) — 2010 წლის აგვისტოში თვითგამოცხადებული ავტონომიური რაიონი, საკუთარ თავს სომალილენდისგან დამოუკიდებლად თვლის და იმყოფება ფედერაციული სომალის შემადგენლობაში. ომში ფაქტობრივად არ არის ჩაბმული.
ადრე გამოცხადებული მთელი რიგი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნები (ან შეიარაღებული დაჯგუფებები) დღეისათვის ფაქტობრივად უკვე აღარ არსებობენ:
* [[ისლამური სასამართლოების კავშირი]]  — ფაქტობრივად დაიშალა რადიკალურ (სომალის სამხრეთი) და ზომიერ (სომალის ცენტრი) ისლამისტებად, რომლებიც რამდენიმე ხანს ერთმანეთს ებრძოდნენ, დღეისათვის რადიკალები („აშ-შაბააბი“) აკონტროლებენ თითქმის მთელ ტერიტორიას, რომელიც ეკავა ისლამური სასამართლოების კავშირს;
* [[«ჰეზბ ალ-ისლამი»]]  — სომალიში ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტობრივად დაშლილი რადიკალური ისლამური შეიარაღებული დაჯგუფება, მისი მეომრები შეუერთდნენ „აშ-შაბააბის“ დაჯგუფებას<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2010/12/101219_rn_somalia_militant_groups.shtml BBC Russian — სომალიში ერთიანდება ბოევიკთა ორი დიდი დაჯგუფება]</ref>;
* [[სომალის ცენტრალული შტატები]] (სომალის ცენტრი) — კლანებსშორისი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი, რომელიც ფაქტობრივად უკვე აღარ არსებობს, რადგანაც მას აკონტროლებენ ზომიერი ისლამისტები;
* [[რაჰანიენის წინააღმდეგობის ფრონტი]] (სომალის სამხრეთ-დასავლეთი) — დღეისათვის კონტროლირდება რადიკალური ისლამისტების მიერ;
* [[საველე მეთაურების ალიანსი]] (ქალაქ [[მოგადიშო]]ს სხვადასხვა რაიონები) — ფაქტობრივად შეუერთდა გარდამავალ ფედერალურ მთავრობას.

ამას გარდა, ზოგიერთ ტერიტორიას ფაქტობრივად საერთოდ არა ჰყავს რაიმე ცენტრალიზებული ხელისუფლება და იმართება ადგილობრივი ტომების მეთაურების და ასევე [[მეკობრეობა სომალიში|სომალელი მეკობრეების]] მიერ.

== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Somalia Topography en.png|250px|right|thumb|სომალის ტოპოგრაფიული რუკა]]
[[ფაილი:Somalia sat.png|250px|right|thumb|სომალის ხედი კოსმოსიდან]]
სომალი მდებარეობს [[აფრიკა|აფრიკის]] აღმოსავლეთ ნაწილში და უკავია [[სომალის ნახევარკუნძული]]ს უკიდურესი აღმოსავლეთი. სომალის გარდა ნახევარკუნძულზე ასევე მდებარეობენ [[ჯიბუტი]], [[ეთიოპია|ეთიოპიის]] და [[ერიტრეა|ერიტრეის]] ნაწილი. ქვეყნის ტერიტორიის დიდი ნაწილი უკავია ზეგნებს და პლატოებს. სომალის [[კლიმატი]] უპირველეს ყოვლისა [[არიდული ჰავა|არიდულია]], ტერიტორიის უმეტეს ნაწილზე საკმაოდ იშვიათი ნალექებით. თავისი გეოგრაფიული მდგომარეობით სახელმწიფოს აქვს ყველაზე გრძელი სანაპირო ზოლი აფრიკის ყველა სახელმწიფოებს შორის, რომელიც გადაჭიმულია 3300 კმ-ზე.

=== ტერიტორია და საზღვრები ===
სომალის აქვს სახმელეთო საზღვარი [[კენია]]სთან (სამხრეთ-დასავლეთში), [[ეთიოპია]]სთან (დასავლეთში) და [[ჯიბუტი]]სთან (ჩრდილო-დასავლეთში). აღმოსავლეთიდან გარს ერტყმის [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანის]], ხოლო ჩრდილოეთიდან [[ადენის ყურე|ადენის ყურის]] წყლები. საზღვრების საერთო სიგრძე შეადგენს 2366 კმ-ს, აქედან ეთიოპიასთან — 1626 კმ, კენიასთან — 682 კმ და ჯიბუტისთან — 58 კმ. სანაპირო ზოლის სიგრძე — 3300 კმ. ქვეყნის ფართობია — 637 657 კმ², აქედან ხმელეთის — 627 337 კმ², ხოლო შიდა წყლების — 10 320 კმ². ქვეყნის უმაღლესი წერტილი — [[შიმბირისი]]ს მთა ზღვის დონიდან იმყოფება 2416 მეტრ სიმაღლეზე; ყველაზე დაბალი წერტილი — ინდოეთის ოკეანის დონეზეა.

=== რელიეფი ===
სომალის ტერიტორია უპირველე ყოვლისა წარმოადგენს ოგადენის ზეგანს საშუალო სიმაღლით დაახლოებით 900 მეტრი ზღვის დონიდან, რომელიც ჩრდილოეთისაკენ თანდათან მაღლდება და ქმნის ჰაუდის პლატოს. პლატოს დიდი ნაწილი შედგება ახალგაზრდა [[კირქვა|კირქვებისაგან]] და [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვებისაგან]]. უკიდურეს ჩრდილოეთში, ადენის ყურის გასწვრივ, მდებარეობს ვიწრო სანაპირო ვაკე, რომელიც მნიშვნელოვნად ფართოვდება დასავლეთით ქალაქ [[ბერბერა|ბერბერიდან]]. მის გასწვრივ გადაჭიმულია ამოწეული ზეგნის სივრცე, რომელიც მკვეთრად ეშვება სანაპირო ვაკისკენ კლდოვანი საფეხურებით. სომალის სამხრეთ-დასავლეთში გადაჭიმულია გოლგოდონის ვრცელი პლატო, რომელიც თანდათან დაბლდება ინდოეთის ოკეანის მიმართულებით. ქვეყნის უკიდურესი სამხრეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი წარმოადგენს [[ალუვიონი|ალუვიალურ]] ზეგნებს, რომლებიც ოკეანიდან გამოყოფილია ძველი დიუნების წყებით, გადაჭიმული 1000 კმ-ზე მეტი მანძილით [[კისმაიო]]დან სამხრეთში [[ჰობიო]]მდე ჩრდილოეთში.

სომალი საკმაოდ ღარიბია [[კუნძული|კუნძულების]] და განსაკუთრებით დიდი კუნძულების რაოდენობით. ყველაზე აღსანიშნავია [[ბაჯუნის კუნძულები]], რომლებიც მდებარეობენ ინდოეთის ოკეანეში, ქვეყნის უკიდურეს სამხრეთში.

=== შიდა წყლები ===
სომალის ერთადერთი დაუშრობელი [[მდინარე]]ებია — [[ჯუბა (მდინარე)|ჯუბა]] და [[უები-შაბელე]], რომლებიც მდებარეობენ ქვეყნის სამხრეთ ნაწილში. [[ეთიოპიის მთიანეთი]]დან დაწყებული, ორივე მდინარე ღრმად იჭრება პლატოში იმ ადგილამდე, სადაც ისინი აღწევენ ალუვიალურ ზეგნებამდე. ჯუბას წყლები მიემართება პირდაპირ ინდოეთის ოკეანემდე, რომელსაც ის უერთდება კისმაიოსთან ახლოს. უები-შაბელე მკვეთრად უხვევს მოგადიშოდან ჩრდილოეთით და მიედინება სანაპიროს გასწვრივ იმ ადგილამდე, სადაც ის უერთდება ჯუბას. ჯუბა უფრო წყალუხვია, ვედრე უები-შაბელე, რომელიც თავის ქვედა დინებაში ხანგრძლივი [[გვალვა|გვალვების]] დროს ზოგჯერ იკარგება [[ქვიშა|ქვიშებში]]. ქვეყნის დანარჩენი მდინარეების დიდი ნაწილი მიედინება პლატოების და ზეგნების ვიწრო ხეობებში და აქვთ სეზონური ხასიათი. ქვეყნის დიდ ნაწილზე გრუნტის წყლები მდებარეობენ დიდ სიღრმეზე და აქვთ მინერალების მაღალი კონცენტრაცია. უები-შაბელეს და ჯუბას აქვთ საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა მოსახლეობისათვის და სომალის ბუნებისათვის, განსაკუთრებით გვალვიან სეზონებში.

=== კლიმატი ===
სომალისთვის დამახასიათებელია სუბეკვატორული მუსონური [[კლიმატი]]; ქვეყნის ჩრდილოეთში კლიმატი [[უდაბნო|უდაბნოსა]] და [[ნახევარუდაბნო]]ს ტროპიკულია. საერთოდ გამოყოფენ მშრალ სეზონს (იანვრიდან აპრილის ჩათვლით), წვიმების სეზონს (ივნისის ბოლოდან სექტემბრის ჩათვლით) და გარდამავალ პერიოდს, მაგრამ ნალექები გამოირჩევა თავისი არარეგულირებით. ქვეყნის მთელი ტერიტორია ხასიათდება საკმაოდ მაღალი საშუალო ტემპერატურებით მთელი წლის განმავლობაში, როგორც წესი დღის მაქსიმალური ტემპერატურა მერყეობს 30 °С-დან 40 °С-მდე, გარდა ყველაზე უფრო მაღალი და აღმოსავლეთ სანაპიროს ზოგიერთი რაიონებისა, რომლებიც მდებარეობენ ცივი სანაპირო დინების მოქმედების ქვეშ. თვის საშუალო ტემპერატურა ჩრდილოეთ სანაპიროზე იცვლება 34 °С-დან 42 °С-მდე და მთებში აღწევს 24 °С-ს. ქვეყანაში დაფიქსირებული იყო ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მაღალი წლის საშუალო ტემპერატურა მსოფლიოში. ჩრდილოეთში და მთის რაიონებში ზოგჯერ ხდება ყინვებიც.

სომალისთვის დამახასიათებელია საკმაოდ დაბალი ნალექების რაოდენობა. როგორც წესი ჩრდილო-აღმოსავლეთში მოდის 100 მმ-ზე ნაკლები ნალექი წელიწადში (ზოგიერთ რაიონში 50 მმ-ზე ნაკლებიც კი), ცენტრალურ რაიონებში — 200 მმ-დან 300 მმ-მდე. ყველაზე უფრო დიდი ნალექი მოდის ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთში და სამხრეთ-დასავლეთში, სადაც ნალექების რაოდენობა აღწევს 510 მმ-ს და ზოგჯერ 610 მმ-საც კი წელიწადში. ნალექები საკმაოდ არასტაბილურია, ჩვეულებრივ იღებენ თავსხმა წვიმების ფორმას.

=== ფლორა და ფაუნა ===
პლატოს მცენარეულობა მოიცავს მაღალ უხეშ ბალახს. ზოგჯერ გვხვდება [[ხე]]ები და [[ბუჩქი|ბუჩქნარები]], რომელთა შორისაც აღსანიშნავია [[მიმოზა]], [[აკაცია]], [[ალოე]], ეთერზეთოვანი ბუჩქები. ქვეყნის ჩრდილოეთის მთებში არსებობს [[კედარი]]ს, [[ლეღვი|ლეღვისა]] და [[ღვია|ღვიის]] მცირე ნარგავები. მიწის გამოყენების უცოდინარობის გამო ბევრ რაიონში ბუნებრივი მცენარეულობა მთლიანად განადგურებულია. [[ფაუნა]] მოიცავს ისეთ სახეობებს, როგორებიცაა: [[ზებრები]], [[აფთარი|აფთრები]], [[მელა|მელიები]], [[ანტილოპები]]ს სხვადასხვა სახეობები, [[ლომი|ლომები]], [[ჯიქი|ჯიქები]], [[მეჭეჭებიანი ღორი|მეჭეჭებიანი ღორები]], სხვადასხვა [[ფრინველები]] და სხვა. ცხოველების ისეთი დიდი სახეობები, როგორებიცაა: [[სპილოსებრნი|სპილოები]], [[ჟირაფისებრნი|ჟირაფები]] და [[მარტორქისებრნი|მარტორქები]] სავარაუდოდ თითქმის მთლიანად გაანადგურეს ბრაკონიერებმა. 1991 წელს სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ სომალიში ბუნების დაცვის რაიმე ღონისძიებები საერთოდ არ არსებობს.

== სასამართლო სისტემა ==
[[შარიათი]]ს კანონები — სომალის საზოგადოების ტრადიციული განსაკუთრებულებაა. კოლონიალური პერიოდის განმავლობაში, ასევე დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ, შარიათი ოფიციალურად იქნა აღიარებული სომალიში. სომალის კონსტიტუციის თანახმად, შარიათი გახდა საფუძველი ყველა ეროვნული საკანონმდებლო აქტისა. მიუხედავად ამისა პრაქტიკაში შარიათი მუდამ იყო პირველი ინსტანციის სასამართლოების სამართლის სისტემის სახე და გამოიყენებოდა მხოლოდ სამოქალაქო საქმეების განსახილველად, მათ შორის: ოჯახის, ქორწინების, განქორწინებისა და შთამომავლობის საკითხებში. 1990-იანი წლების დასაწყისიდან გაჩნდა შარიათის ახალი, უფრო მკაცრი კანონების ფორმა. ცენტრალიზებული მართვის არარსებობისა და სხვადასხვა სომალელი ლიდერების ხელში (შეიარაღებული დაჯგუფებების ლიდერები, ბიზნესმენები, კლანების უხუცესები და ისლამისტები) შეიქმნა შარიათის სასამართლოები, უკვე როგორც სახელმწიფოს სამართლის საფუძველი, ადგილებზე უსაფრთხოების სიტუაციის გაუმჯობესების მიზნით. სომალიში შარიათის ახალ სასამართლოებს ეკისრება სამი ფუნქცია: პირველ რიგში — მათი ეგიდით მოქმედებს შეიარაღებული რაზმები (რომელიც პასუხისმგებელია უსაფრთხოებაზე და იჭერს დამნაშავეებს); მეორე — მათ გამოაქვთ სასამართლო გადაწყვეტილება სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმეებზე; მესამე, ისინი პასუხისმგებლები არიან დაპატიმრებული განსჯილების მოვლა-პატრონობაზე. შარიათის სასამართლოებზე სხვადასხვა სომალელი ლიდერების მოტივებია: პირველი — გაუმჯობესდა ქვეყანაში ცხოვრების პირობები, შესაბამისად შეიარაღებული რაზმები მოსახლეობაში უფრო მეტი პოპულარობით სარგებლობენ. მეორე, სასამართლოების სიმრავლის გამო შემცირდა კონფლიქტების რაოდენობა კლანების წარმომადგენლებს შორის, ისინი კონფლიქტურ სიტუაციებს არჩევდნენ შარიათის სასამართლოებში და არა იარაღის საშუალებით. მესამე, სასამართლოებმა შექმნეს უსაფრთხო პირობები სომალელი მეწარმეებისთვის, რომლებსაც შეუძლიათ ბიზნესით დაკავდნენ და არ ეშინოდეთ, რომ მათ თავს დაესხმებიან შეიარაღებული რაზმები და ბანდიტები<ref>{{cite web|url=http://www.hdcentre.org/files/Somalia%20report.pdf|title=Publications &#124; HD Centre|accessdate=2013-03-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FQsHBVUl?url=http://www.hdcentre.org/en/resources/publications/|archivedate=2013-03-27}}</ref>.

== შეიარაღებული ძალები ==
სომალის [[ჯარი]] სომალის ფედერაციული რესპუბლიკის შეიარაღებული ძალებია.<ref>{{cite press release|date=29 October 2012|title=AMISOM offers IHL training to senior officials of the Somali National Forces|url=http://amisom-au.org/2012/10/amisom-offers-ihl-training-to-senior-officials-of-the-somali-national-forces/ |publisher=AMISOM|accessdate=20 March 2013}}</ref>, რომელსაც ქვეყნის პრეზიდენტი მეთაურობს, როგორც მთავარსარდალი. მათ კონსტიტუციურად ევალებათ უზრუნველყონ ქვეყნის სუვერენიტეტი, დამოუკიდებლობა და ტერიტორიული მთლიანობა.<ref name="Frspc">{{cite web|title=The Federal Republic of Somalia – Provisional Constitution|url=http://www.somaliweyn.com/pages/news/Aug_12/Somalia_Constitution_English_FOR_WEB.pdf|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Bct8nAdJ?url=http://www.somaliweyn.com/pages/news/Aug_12/Somalia_Constitution_English_FOR_WEB.pdf|archivedate=23 ოქტომბერი 2012|accessdate=13 March 2013}}</ref>

შეიარაღებული ძალები შედგება [[სახმელეთო ჯარები]]საგან, [[სამხედრო-საზღვაო ძალები]]საგან, [[სამხედრო-საჰაერო ძალები]]საგან, [[პოლიცია|პოლიციისაგან]] და ეროვნული უსაფრთხოების სამსახურისაგან.<ref>{{Cite web |url=http://www.marines.mil/news/publications/Documents/Somalia%20Study_3.pdf |title=Somalia: A Country Study – Army Ranks and Insignia |accessdate=2015-12-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121004045134/https://web.archive.org/web/20121004045134/http://www.marines.mil/news/publications/Documents/Somalia%20Study_3.pdf |archivedate=2012-10-04 }}. marines.mil.</ref> დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდგომ პერიოდში, ის გახდა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სამხედრო ძალა აფრიკის კონტინენტზე.<ref name="Ramsbotham 222">{{cite book|author=Oliver Ramsbotham|author2=Tom Woodhouse|year=1999|title=Encyclopedia of international peacekeeping operations|url=https://archive.org/details/encyclopediaofin0000rams|publisher=ABC-CLIO|page=[https://archive.org/details/encyclopediaofin0000rams/page/222 222]|isbn=0-87436-892-8}}</ref> 1991 წელს გაჩაღებულმა სამოქალაქო ომმა გამოიწვია სომალის ეროვნული არმიის დაშლა.<ref>Library of Congress Country Study, Somalia, [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+so0116) The Warrior Tradition and Development of a Modern Army], research complete May 1992.</ref> 2004 წელს დაიწყო შეიარაღებული ძალების თანდათანობითი აღდგენის პროცესი, რაც შემდგომში კიდევ უფრო დააჩქარა გარდამავალი ფედერალური მთავრობის შექმნამ. სომალის შეიარაღებული ძალები დღეისათვის იმყოფება სომალის გარდამავალი ფედერალური მთავრობის თავდაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში, რომელიც შეიქმნა 2012 წლის შუაში. 2013 წლის იანვარში, სომალის გარდამავალმა ფედერალურმა მთავრობამ მოგადიშოში ასევე ხელახლა შექმნა ეროვნული სადაზვერვო სამსახური.<ref>{{cite news|title=Somalia Re-Opens its National Intelligence & Security Agency|url=http://www.waltainfo.com/index.php?option=com_content&view=article&id=6968:somalia-re-opens-its-national-intelligence-a-security-agency&catid=70:international-news&Itemid=309|accessdate=1 September 2013|newspaper=Walta Info|date=10 January 2013}}</ref> სომალილენდში და პუნტლენდში რეგიონალურ მთავრობებს მხარს უჭერენ საკუთარი უსაფრთხოების ძალები და პოლიცია.

== ადმინისტრაციული დაყოფა ==
[[ფაილი:Somalia-regions-states 2.png|მინი|300პქ|სომალის რეგიონები]]
სომალი დაყოფილია 18 რეგიონად (gobolka):
{| align="center" class="sortable wikitable"
|+
! №<br />რუკაზე
! რეგიონი
! ადმინისტრაციული<br />ცენტრი
! ფართობი,<br />კმ²
! მოსახლეობა,<ref name="Citypopulation" /><ref name="population-Estimation" /><br />(2014) ად.
! სიმჭიდროვე,<br />ად./კმ²
|-----
| 1
| [[ავდალის რეგიონი|ავდალი]]
| [[ბორამა]]
| align="right"|21 374
| align="right"|673 263
| align="right"|31,50
|-----
| 2
| [[ბაკულის რეგიონი|ბაკული]]
| [[ჰუდური]]
| align="right"|26 962
| align="right"|367 226
| align="right"|13,62
|-----
| 3
| [[ბენადირის რეგიონი|ბენადირი]]
| [[მოგადიშო]]
| align="right"|370
| align="right"|1 650 227
| align="right"|4460,07
|-----
| 4
| [[ბარის რეგიონი (სომალი)|ბარი]]
| [[ბოსასო]]
| align="right"|70 088
| align="right"|719 512
| align="right"|10,27
|-----
| 5
| [[ბეის რეგიონი|ბეი]]
| [[ბაიდოა]]
| align="right"|35 156
| align="right"|792 182
| align="right"|22,53
|-----
| 6
| [[გალგუდუდის რეგიონი|გალგუდუდი]]
| [[დუსამარები]]
| align="right"|46 126
| align="right"|569 434
| align="right"|12,35
|-----
| 7
| [[გედოს რეგიონი|გედო]]
| [[გარბაჰაარეი]]
| align="right"|60 389
| align="right"|508 405
| align="right"|8,42
|-----
| 8
| [[ჰირანის რეგიონი|ჰირანი]]
| [[ბელედუეინი]]
| align="right"|31 510
| align="right"|520 685
| align="right"|16,52
|-----
| 9
| [[შუა ჯუბის რეგიონი|შუა ჯუბა]]
| [[ბუალე]]
| align="right"|9 836
| align="right"|362 921
| align="right"|36,90
|-----
| 10
| [[ქვემო ჯუბის რეგიონი|ქვემო ჯუბა]]
| [[კისმაიო]]
| align="right"|42 876
| align="right"|489 307
| align="right"|11,41
|-----
| 11
| [[მუდუგის რეგიონი|მუდუგი]]
| [[გალკაიო]]
| align="right"|72 933
| align="right"|717 863
| align="right"|9,84
|-----
| 12
| [[ნუგალის რეგიონი|ნუგალი]]
| [[გაროუე]]
| align="right"|26 180
| align="right"|392 698
| align="right"|15,00
|-----
| 13
| [[სანაგის რეგიონი|სანაგი]]
| [[ერიგაბო]]
| align="right"|53 374
| align="right"|544 123
| align="right"|10,19
|-----
| 14
| [[შუა შაბელეს რეგიონი|შუა შაბელე]]
| [[ჯოუჰარი]]
| align="right"|22 663
| align="right"|516 036
| align="right"|22,77
|-----
| 15
| [[ქვემო შაბელეს რეგიონი|ქვემო შაბელე]]
| [[მარკა (სომალი)|მარკა]]
| align="right"|25 285
| align="right"|1 202 219
| align="right"|47,55
|-----
| 16
| [[სოლის რეგიონი|სოლი]]
| [[ლასანოდი]]
| align="right"|25 036
| align="right"|327 428
| align="right"|13,08
|-----
| 17
| [[ტოგდერის რეგიონი|ტოგდერი]]
| [[ბურაო]]
| align="right"|38 663
| align="right"|721 363
| align="right"|18,66
|-----
| 18
| [[ვოკუი-გალბიდის რეგიონი|ვოკუი-გალბიდი]]
| [[ჰარგეისა]]
| align="right"|28 836
| align="right"|1 242 003
| align="right"|43,07
|- style="background: #CCC;"
|   ||სულ||   ||637 657||12 316 895||19,32
|+
|}

== დემოგრაფია ==
* მოსახლეობის რაოდენობა — 12 316 895 ადამიანი<ref name="Citypopulation" /><ref name="population-Estimation" /> (2014 წლის შეფასება);
* ქალაქის მოსახლეობა — 5 216 392 ადამიანი — 42,4 %<ref name="population-Estimation" /> (2014 წლის შეფასება);
* გენდერული ბალანსი: მამაკაცები — 6 244 765 (50,7 %), ქალები — 6 072 130 (49,3 %)<ref name="population-Estimation" /> (2014 წლის შეფასება);
* წლიური ზრდა — 1,75 %<ref name="Cia_2012">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|title=Somalia|author=CIA|authorlink=Central Intelligence Agency|date=July 2010|work=[[The World Factbook]]|publisher=Central Intelligence Agency|accessdate=2010-06-30|quote=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|archivedate=2016-07-01}}</ref> (2014 წელი);
* შობადობა — 40,87 ბავშვი 1000 მოსახლეზე (ფერტილობა — 6,08 დაბადებული ერთ ქალზე)<ref name="Cia_2012" /> (2014 წელი);
* სიკვდილიანობა — 13,91 ადამიანი 1000 მოსახლეზე<ref name="Cia_2012" /> (2014 წელი);
* ბავშვთა სიკვდილიანობა — 100,4 ბავშვი 1000-დან<ref name="Cia_2012" /> (2012 წელი);
* სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა — 51,58 წელი (49,58 წელი მამაკაცებში, 53,65 წელი ქალებში)<ref name="Cia_2012" /> (2014 წელი);
* საშუალი ასაკი — 14,8 წელი
** 0-4 წელი: 1 680 363 ადამიანი (13,6 %)
** 5-9 წელი: 2 108 364 ადამიანი (17,1 %)
** 10-14 წელი: 1 832 765 ადამიანი (14,9 %)
** 15-64 წელი: 6 445 857 ადამიანი (52,5 %)
** 65 წელზე უფროსები: 249 546 ადამიანი (2,0 %) (2014 წლის შეფასება<ref name="population-Estimation" />
* განათლება — მთლიანი მოსახლეობის 37,8 % (მამაკაცების — 49,7 % და ქალების 25,8 %) (2001 წლის შეფასება)
* [[შიდსი]]ს ვირუსით დაავადება —

=== ეთნიკური ჯგუფები ===

მოსახლეობის რაოდენობა — 12 316 895 ადამიანი<ref name="Citypopulation" /><ref name="population-Estimation" /> (2014 წლის შეფასება). მოსახლეობის დაახლოებით 85 % სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფებია საერთო თვითდასახელებით — „სომალი“, რომლების ეკუთვნიან ეთიოპიურ (აღმოსავლეთაფრიკული) რასას<ref name="2009factbook"/>. არასომალელები შეადგენენ მოსახლეობის დაახლოებით 15 %-ს<ref name=2009factbook/>, მათ შორისაა [[ბენადირი (ხალხი)|ბენადირი]], [[სომალელი ბანტუ]], [[ბაჯუნი (ხალხი)|ბაჯუნი]], [[ბარავანი (ხალხი)|ბარავანი]], [[ეთიოპიის დემოგრაფია|ეთიოპელები]], [[ინდოეთის დემოგრაფია|ინდოელები]], [[პაკისტანის დემოგრაფია|პაკისტანელები]], [[სპარსელები]], [[იტალიელები]] და [[ბრიტანელები]]<ref name="Gale">Gale Research Inc, ''Worldmark encyclopedia of the nations'', Volume 2, (Gale Research: 1984), p.278.</ref><ref name="Eoavo">Anthony Appiah, Henry Louis Gates, ''Encyclopedia of Africa'', Volume 1, (Oxford University Press: 2010), p.402</ref>.

ერთიანობის და ქვეყნის პოლიტიკური ცხოვრების პრობლემას მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მოსახლეობის მრავალეთნიკური ბუნება. ქვეყანაში 6 ძირითადი ეთნიკური ჯგუფია: დირი, დაროდი, იშააკი, ჰავიია, დიგილი და რაჰანვეინი, აქედან პირველი ოთხი მომთაბარე-მესაქონლეებია, ხოლო ბოლო ორი — ადგილზე დამკვიდრებული მიწადმოქმედები. მომთაბარე ტომები საკუთარ თავს თვლიან სომალელების წინაპრების შთამომავლებად. დაროდის და იშააკის ხალხი ერთმანეთს პირველობაში მძაფრად ედავება. ქვეყანაში სამოქალაქო ომის დაწყებამდე მოსახლეობის 25 %-ს შეადგენდა ჰავიიას ეთნიკური ჯგუფი, 22 %-ს იშააკი, 20 %-ს დაროდი, 17 %-ს რაჰანვეინი, 7 %-ს დირი და 3 %-ს დიგილი. თითოეული ეთნიკური ჯგუფი თავის მხრივ იყოფა კლანებად, რომლებიც ხშირად ერთმანეთთან მტრულ დამოკიდებულებაში იმყოფებიან.

=== ენა ===
[[სომალი ენა|სომალური]] და [[არაბული ენა|არაბული]] ენები სომალის ოფიციალური ენებია.<ref name="Frspc" /> სომალური ენა [[დედაენა]]ა [[სომალელები]]სთვის, რომლებიც ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობას წარმოადგენენ.<ref name="factbook">{{cite web|title=Somalia|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|location=Langley, Virginia|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|accessdate=2010-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|archivedate=2016-07-01}}</ref> სომალური ენა ეკუთვნის [[აფრაზიული ენები]]ს მაკრო ოჯახის [[ქუშიტური ენები]]ს ჯგუფს და მისი უახლოესი მონათესავე ენებია: [[ორომო (ენა)|ორომოს ენა]], [[აფარი ენა|აფარული ენა]] და [[საჰო (ენა)|საჰოს ენა]].<ref>I. M. Lewis (1998) ''Peoples of the Horn of Africa: Somali, Afar and Saho'', Red Sea Press, p. 11, ISBN 156902104X.</ref>

სომალური [[დიალექტი]] იყოფა სამ ძირითად ჯგუფად: ჩრდილოეთის, ბენადირი და მააი. ჩრდილოეთი სომალის (ან სომალის ჩრდილო-ცენტრალური ნაწილი) დიალექტის საფუძველზე ჩამოყალიბებულია სტანდარტული სომალული ენა. ბენადირის დიალექტზე (ასევე ცნობილია, როგორც სანაპირო სომალური) ლაპარაკობენ ბენადირის პროვინციაში, ქალაქ ადალიდან სამხრეთით ქალაქ მარკამდე, დედაქალაქ მოგადიშოს ჩათვლით, ასევე უახლოეს რაიონებში. ამ დიალექტში არსებობს დამატებითი [[ფონემა]], რომელიც არ არსებობს სტანდარტულ სომალის ენაში. მააიზე ძირითადად ლაპარაკობენ დიგილის და რაჰანვეინის წარმომადგენლები სომალის სამხრეთ რეგიონებში.<ref>Andrew Dalby (1998) ''Dictionary of languages: the definitive reference to more than 400 languages'', Columbia University Press, p. 571, ISBN 0-7136-7841-0.</ref>

სომალური ენის [[დამწერლობა]] შეიქმნა 1972 წლის ოქტომბერში ლათინური ანბანის საფუძველზე<ref>Economist Intelligence Unit (Great Britain) ''Middle East annual review'' (1975) p. 229</ref>.

სომალური ენის გარდა სომალიში და განსაკუთრებით ყოფილი ბრიტანეთის სომალის ტერიტორიაზე ფართედ გამოიყენება [[ინგლისური ენა]], ხოლო ყოფილი იტალიის სომალის ტერიტორიაზე [[იტალიური ენა]], თუმცა დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ამ ენის ცოდნის მოთხოვნადობა გაცილებით შემცირდა და დღეს მასზე უფრო უფროსი ასაკის ადამიანები საუბრობენ<ref name="Dubnov">Helena Dubnov (2003) ''A grammatical sketch of Somali'', Kِppe, pp. 70–71.</ref>. ეროვნული უმცირესობები ასევე საუბრობენ [[სუაჰილი ენა]]ზე, [[ბარავანი (ენა)|ბარავანიზე]], [[ბაჯუნი (ენა)|ბაჯუნიზე]] და სხვა ენებზე.

=== რელიგია ===
Pew Research Center-ის მონაცემებით სომალის მოსახლეობის 99,8 % [[მუსლიმი|მუსულმანია]],<ref name="Pew">{{cite web|title=The Global Religious Landscape|url=http://www.pewforum.org/files/2012/12/globalReligion-full.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130806002044/http://www.pewforum.org/files/2012/12/globalReligion-full.pdf|archivedate=6 August 2013|publisher=Pew Research Center|accessdate=27 December 2013}}</ref> რომელთა უმრავლესობა ეკუთვნის [[ისლამი]]ს [[ფიყჰი]]ს [[შაფიური სკოლა|შაფიური სკოლის]] [[სუნიზმი|სუნიტურ]] მიმდინარეობას.<ref name="Abdullahi 2001 1">{{Harvnb|Abdullahi|2001|p=1}}.</ref> [[სუფიზმი]], ისლამის შინაგანი, მისტიკური, ფსიქო-სულიერი განზომილება, ასევე ფართედ ცნობილია ბევრი ადგილობრივი [[ზავია|ზავიებით]] ან [[ტარიკატი|ტარიკატებით]].<ref>I. M. Lewis (1998) ''Saints and Somalis: Popular Islam in a Clan-based Society'', The Red Sea Press, pp. 8–9, ISBN 1569021031.</ref> სომალის კონსტიტუციის თანახმად ისლამი გამოცხადებულია სომალის ფედერაციული რესპუბლიკის სახელმწიფო რელიგიათ, ხოლო ისლამური [[შარიათი]] ეროვნული კანონმდებლობის ძირითადი საფუძველია. ის ასევე ითვალისწინებს, რომ კანონი, რომელიც არ შეესაბამება შარიათის ძირითად პრინციპებს შეიძლება იქნეს მიღებული.<ref name="Frspc"/>

ისლამი რეგიონში შევიდა საკმაოდ ადრე პერიოდში. დევნილი მუსულმანების ჯგუფმა [[წითელი ზღვა|წითელი ზღვის]] გავლით მონახა თავშესაფარი აფრიკის რქის რეგიონში [[წინასწარმეტყველი]] [[მაჰმადი]]ს მოწოდებით.<ref>Rafiq Zakaria (1991) ''Muhammad and The Quran,'' New Delhi: Penguin Books, pp. 403–4. ISBN 0-14-014423-4</ref> ისლამი შესაძლოა ასეთი გზით შევიდა სომალიში და გაიდგა ფესვები მთელ ტერიტორიაზე.<ref>{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+so0014)|title=A Country Study: Somalia from The Library of Congress|publisher=Lcweb2.loc.gov|accessdate=27 June 2010}}</ref>

[[ქრისტიანობა]] მოსახლეობის უმცირესობის რელიგიაა სომალიში, რომელთა რაოდენობა 2010 წელს Pew Research Center-ის მონაცემებით შეადგენდა 0,1 %-ზე ნაკლებს.<ref name="Pew"/> ქვეყანაში არსებობს ერთი [[კათოლიციზმი|კათოლიკური]] მოგადიშოს ეპარქია, რომლის მონაცემებითაც 2004 წელს მისი მორწმუნეების რაოდენობა შეადგენდა დაახლოებით 100 ადამიანს.<ref>[http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dmgds.html Catholic-hierarchy]</ref>

Pew Research Center-ის მონაცემებით, 2010 წელს სომალის მოსახლეობის 0,1 %-ზე ნაკლები ტრადიციული რელიგიების მიმდევარი იყო.<ref name="Pew"/> მათი რაოდენობა ძირითადად შედგებოდა რამდენიმე ეთნიკური უმცირესობის ჯგუფებისაგან ქვეყნის სამხრეთ რაიონებში, რომლებიც [[ანიმიზმი|ანიმისტურ]] რელიგიებს აღიარებენ. სომალელი ბანტუს ხალხის შემთხვევაში ეს რელიგიური ტრადიციები [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთი აფრიკის]] წინაპრებიდანაა შთამომავლობით მიღებული.<ref>{{cite web|publisher=United Nations High Commissioner for Refugees|url=http://www.unhcr.org/publ/PUBL/3d9ac1502.pdf|title=Refugees Vol. 3, No. 128, 2002 UNHCR Publication Refugees about the Somali Bantu|date=1 September 2002|accessdate=27 June 2010}}</ref>

ამას გარდა, Pew Research Center-ის მონაცემებით, 2010 წელს სომალის მოსახლეობის 0,1 %-ზე ნაკლები [[იუდაიზმი]]ს, [[ინდუიზმი]]ს, [[ბუდიზმი]]ს ან რომელიმე სხვა რელიგიის მიმდევარია.<ref name="Pew"/>

საერთაშორისო საქველმოქმედო ქრისტიანული ორგანიზაცია „[[Open Doors]]-ის“ კვლევების შედეგად 2015 წელს სომალის მეორე ადგილი ეკავა ქვეყნების ჩამონათვალში, სადაც ყველაზე უფრო ხშირად ხდება ქრისტიანების უფლებების დარღვევა<ref>[https://www.opendoors.de/verfolgung/weltverfolgungsindex2015/weltverfolgungsindex2015/ Open Doors Weltverfolgungsindex 2015] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150129203342/https://www.opendoors.de/verfolgung/weltverfolgungsindex2015/weltverfolgungsindex2015/ |date=2015-01-29 }} {{ref-de}}</ref>.

== ეკონომიკა ==
[[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს (ცსს) და [[სომალის ცენტრალური ბანკი]]ს მონაცემებით, სამოქალაქო ომების მიუხედავად, სომალიში დასტაბილებულია არაფორმალური [[ეკონომიკა]], რომელიც ძირითადად დამყარებულია [[მეცხოველეობა]]ზე, კომპანიების [[ფულადი გადარიცხვა|ფულად გადარიცხვებზე]] და უზრუნველყოფს მოსახლეობის კეთილდღეობის მინიმალურ ზომებს. მთავრობის ოფიციალური სტატისტიკური მონაცემების და უახლოესი [[სამოქალაქო ომი სომალიში|სამოქალაქო ომის]] გამო ძნელია ეკონომიკის ზომებისა და ზრდის შეფასება. 1994 წელს ცსს-მ შეაფასა ქვეყნის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] (მშპ) $ 3,3 მილიარდად<ref>{{cite web|url=http://permanent.access.gpo.gov/lps35389/1995/wf950219.htm|title=CIA World Factbook: Somalia (1995)|publisher=Permanent.access.gpo.gov|accessdate=2010-06-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ftk4XNgo?url=http://permanent.access.gpo.gov/lps35389/1995/wf950219.htm|archivedate=2013-04-15}}</ref>. 2001 წელს ის შეფასებული იყო უკვე $ 4,1 მილიარდად<ref>{{cite web|url=http://www.bartleby.com/151/so.html#Economy|title=CIA World Factbook: Somalia (2003)|publisher=Bartleby.com|accessdate=2010-06-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ftk4xTKV?url=http://www.bartleby.com/151/so.html#Economy|archivedate=2013-04-15}}</ref>. 2009 წელს ცსს-მ დაითვალა, რომ მშპ გაიზარდა $ 5,731 მილიარდამდე, ხოლო ზრდის პროგნოზირებადი რეალური ტემპი შეფასებულია 2,6 %-ად. ბრიტანეთის ვაჭრობის სამინისტროს პალატის მოხსენების თანახმად 2007 წელს ასევე გაიზარდა კერძო სექტორი, განსაკუთრებით მომსახურების სფეროში. ომამდელი პერიოდისგან განსხვავებით, როდესაც მომსახურების და მრეწველობის სექტორების უმრავლესობა იყვნენ სახელმწიფოს მართვის ქვეშ. აღსანიშნავია მნიშვნელოვანი, თუმცა უმნიშვნელო, კერძო ინვესტიციები კომერციულ მოღვაწეობაში. ეს მნიშვნელოვანწილად ფინანსდება სომალელი დიასპორის მიერ და მოიცავს ვაჭრობას და მარკეტინგს, ფულადი გადარიცხვებით მომსახურებას, ტრანსპორტს, კავშირგაბმულობას, თევზჭერის მოწყობილობებს, ავიაკომპანიებს, ტელეკომუნიკაციებს, განათლებას, ჯანდაცვას, მშენებლობას და სასტუმროების ბიზნესს<ref name="Brcc">{{cite web|url=http://viewer.zmags.com/getMagPdf.php?mid=dqrpw|title=Guide to African Markets|year=2007|publisher=[[British Chambers of Commerce]]|accessdate=20 August 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ftk5Zynh?url=http://viewer.zmags.com/getMagPdf.php?mid=dqrpw|archivedate=2013-04-15}}</ref>.

სომალის ცენტრალური ბანკის მონაცემების თანახმად ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) ერთ სულ მოსახლეზე 2012 წელს შეადგინა $226 (უმნიშვნელო კლება 1991 წლის რეალურ გამოთვლებზე).<ref name="Cbsar">{{cite web|title=Central Bank of Somalia – Annual Report 2012|url=http://docdroid.net/fjeo|publisher=Central Bank of Somalia|accessdate=2 August 2014}}</ref> მოსახლეობის დაახლოებით 43 % ცხოვრობს 1 აშშ დოლარზე ნაკლები თანხით დღე-ღამეში, მათ შორის მათი 24 % ცხოვრობს ქალაქებში და 54 % სოფლებში<ref name="Cbsef">{{cite web|url=http://www.somalbanca.org/economy-and-finance.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511081417/http://www.somalbanca.org/economy-and-finance.html|archivedate=11 May 2011|title=Central Bank of Somalia – Economy and Finance|publisher=Somalbanca.org|accessdate=30 December 2010}}</ref>.

როგორც მეზობელ ქვეყნებში, სომალის ეკონომიკა მოიცავს როგორც ტრადიციულ, ასევე თანამედროვე წარმოებას, თანამედროვე წარმოების ტექნოლოგიებისკენ თანდათანობითი გადასვლის სასარგებლოდ. სომალის ცენტრალური ბანკის მონაცემებით, მომთაბარე და ნახევრადმომთაბარე მოსახლეობის დაახლოებით 80 % უვლის [[თხა|თხებს]], [[ცხვარი|ცხვრებს]], [[აქლემი|აქლემებს]] და [[მსხვილი რქოსანი საქონელი|მსხვილ რქოსან საქონელს]]. მომთაბარეები ასევე იმარაგებენ [[ფისი|ფისსა]] და [[კამედი|კამედს]] საკუთარი შემოსავლების შესავსებად.

=== სოფლის მეურნეობა ===
[[სოფლის მეურნეობა]] ეკონომიკის ყველაზე უფრო მთავარი სექტორია. მის წილზე მოდის მშპ-ის დაახლოებით 65 % და დასაქმებულია მოსახლეობის 65 %. [[მეცხოველეობა]] იძლევა მშპ-ის დაახლოებით 40 % და საექსპორტო შემოსავლების 50 %-ზე მეტი. ექსპორტის სხვა ძირითადი დარგებია: [[თევზი]], [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირი]] და [[ბანანი]]; [[შაქარი]], [[სორგო]] და [[სიმინდი]] იწარმოება შიდა ბაზრისთვის<ref name="CIA2008">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html#Econ|title=CIA – The World Factbook – Somalia (2008)|publisher=Cia.gov|accessdate=2010-12-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html#Econ|archivedate=2016-07-01}}</ref>. სომალის ცენტრალური ბანკის მონაცემებით საქონლის იმპორტმა (საერთო ჯამში დაახლოებით $ 460 მილიონი წელიწადში), გადააჭარბა 1991 წლის სამოქალაქო ომის დაწყებამდე არსებულ ჯამურ იმპორტს. ექსპორტმა, რომელიც შეადგენს დაახლოებით $ 270 მილიონს წელიწადში, ასევე გადააჭარბა ჯამური ექსპორტის ომამდელ დონეს. სომალის აქვს სავაჭრო ბალანსის დეფიციტი წელიწადში დაახლოებით $ 190 მილიონის ოდენობით, მაგრამ ის გადაჭარბებულია სომალური დიასპორის ფულადი გადარიცხვების საშუალებით, რომლებიც აფიქსირებენ დეფიციტს დაახლოებით $ 1 მილიარდის ოდენობით.

იმ უპირატესობით, რომ სომალი მდებარეობს [[არაბეთის ნახევარკუნძული]]დან ახლოს, სომალელი ვაჭრები [[სპარსეთის ყურე|სპარსეთის ყურის]] ხორცის ბაზარზე სულ უფრო ხშირად იწყებენ შეჯიბრს [[ავსტრალია|ავსტრალიელთა]] ტრადიციულ დომინირებასთან და ხორცს წარადგენენ საკმაოდ დაბალ ფასებში. ამის საპასუხოდ სპარსეთის ყურის არაბულმა ქვეყნებმა დაიწყეს სტრატეგიული ინვესტიციების შემოტანა ქვეყანაში. [[საუდის არაბეთი]] აშენებს ფერმებს საექსპორტო ინფრასტრუქტურისთვის, ხოლო [[არაბთა გაერთიანებული საამიროები]] იძენს უზარმაზარ სასოფლო-სამეურნეო ნაკვეთებს<ref name="Acdasl">[http://www.meattradenewsdaily.co.uk/news/230810/australia___the_gulf_demand_for_australian_sheep_and_lamb.aspx The Arab countries demand Australian sheep and lamb] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110515090635/http://www.meattradenewsdaily.co.uk/news/230810/australia___the_gulf_demand_for_australian_sheep_and_lamb.aspx |date=2011-05-15 }} — ''Farmonline''</ref>. სომალი ასევე [[საკმეველი|საკმეველისა]] და [[მური (არომატი)|მურის]] ძირითადი მიმწოდებელია მსოფლიოში<ref name="Eifinkoal">{{cite web|url=http://www.elmt-relpa.org/FCKeditor/UserFiles/File/elmt/201004/Final%20Report%20Annex%203%20-%20sector%20profiles%20-%20logos.pdf|title=Expanding Investment Finance in Northern Kenya and Other Arid Lands|format=PDF|accessdate=2010-12-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ftk5zO7q?url=http://www.elmt-relpa.org/FCKeditor/UserFiles/File/elmt/201004/Final%20Report%20Annex%203%20-%20sector%20profiles%20-%20logos.pdf|archivedate=2013-04-15}}</ref>.

=== მრეწველობა ===
[[ეკონომიკის მეორადი სექტორი|საწარმოო სექტორი]], რომელიც დაფუძნებულია სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის გადამუშავებაზე, შეადგენს სომალის მშპ-ის 10 %. 14 კერძო [[ავიაკომპანია]], Daallo Airlines-ის ჩათვლით, რომლებსაც აქვთ 62 [[თვითმფრინავი]], დღეისათვის ასრულებენ საერთაშორისო კომერციულ რეისებს. ბილეთების კონკურენტუნარიანი ფასების მეშვეობით ეს კომპანიები ეხმარებიან მხარში ამოუდგნენ სომალის გაცოცხლებულ სავაჭრო ქსელს<ref name="Brcc"/><ref name="Somtroap"/>. 2008 წელს პუნტლენდის მთავრობამ ხელი მოაწერა მრავალმილიონიან კონტრაქტს რეგიონალურ საწარმოო ჯგუფ Dubai Lootah Group-თან, რომელიც მოღვაწეობს [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთში]] და [[აფრიკა]]ში. შეთანხმების თანახმად, პირველ ეტაპზე გაიცემა ინვესტიციები 170 მილიონი დირჰამის ოდენობით და საბოლოოდ ელოდება ბევრი ახალი კომპანიის გამოჩენას, რომლებიც იქმნება თავისუფალი ვაჭრობის ექსპლოატაციისათვის, მართვისათვის და ხელმძღვანელობისათვის [[ბოსასო]]ს ეკონომიკურ ზონაში. კომპანია ასევე გეგმავს ავიაკომპლექსის განვითარებას ბოსასოში საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, მათ შორის ახალი 3,4 კმ-იანი [[ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი]]ს, ძირითადი და დამხმარე შენობების და პერიმეტრის დაცვის შენობის მშენებლობას<ref>{{cite web|url=http://www.ameinfo.com/176786.html|title=Government of Punt Land State of Somalia, Lootah Investment sign strategic agreements worth Dhs170m|publisher=Ameinfo.com|accessdate=2010-12-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ftk6mMD1?url=http://www.ameinfo.com/176786.html|archivedate=2013-04-15}}</ref>.

1991 წელს სამოქალაქო ომის დაწყებამდე არსებობდა დაახლოებით 53 სახელმწიფო მცირე, საშუალო და მსხვილი მწარმოებელი ფირმა, ომის შემდეგ განადგურდა წარმოების ბევრი შემორჩენილი დარგი. მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, არსებული ადგილობრივი სომალური დიასპორის ინვესტიციების შედეგად, ბევრი ეს მცირე ქარხნები ხელმეორედ გაიხსნა და აღდგა. ესენია თევზის საკონსერვო და ხორცის გადამამუშავებელი საწარმოები ჩრდილოეთ რეგიონებში, ასევე დაახლოებით 25 ქარხანა მოგადიშოს რაიონში, რომლებიც აწარმოებენ [[მაკარონის ნაწარმი|მაკარონის ნაწარმს]], [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]], [[საკონდიტრო ნაწარმი|საკონდიტრო ნაწარმს]], [[პოლიეთილენის პარკი|პოლიეთილენის პარკებს]], [[ქსოვილი (ტექსტილი)|ქსოვილებს]], ტყავსა და ბეწვეულს, [[სარეცხი საშუალება|სარეცხ საშუალებსა]] და [[საპონი|საპონს]], [[ალუმინი|ალუმინს]], [[მატრასი|მატრასებსა]] და [[ბალიში|ბალიშებს]], სათევზაო [[ნავი|ნავებს]], საქონლის შესაფუთ ყუთებსა და ქვის დამუშავების შედეგად მიღებულ პროდუქტს<ref name="Somtroap">{{cite web|author=The African Executive|url=http://www.africanexecutive.com/modules/magazine/article_print.php?article=4693|title=Somalia: The Resilience of a People|publisher=Africanexecutive.com|accessdate=2010-12-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ftk7ms6t?url=http://www.africanexecutive.com/modules/magazine/article_print.php?article=4693|archivedate=2013-04-15}}</ref>. 2004 წელს [[კოკა-კოლა]]მ გახსნა ჩამოსასხმელი ქარხანა, სომალელი ინვესტორების დახმარებით $8,3 მილიონის ინვესტირება გაუკეთა მის მშენებლობას<ref>[http://www.nytimes.com/2006/07/10/world/africa/10iht-journal.2166680.html Amid Somalia’s troubles, Coca-Cola hangs on — Africa & Middle East] — ''[[International Herald Tribune]]''</ref>. [[პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია|პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები]] ასევე შემოაქვთ ტრანსნაციონალურ კორპორაციებს, ისეთებს, როგორებიცაა [[General Motors]] და Dole Fruit<ref name="Petdlit">Peter D. Little, Somalia: Economy without State. (Indiana University Press: 2003), p. 4.</ref>.

=== ნავთობის წარმოება ===
ავტონომიურ რეგიონ პუნტლენდში [[ნავთობი]]ს დაზვერვა, რომელიც მდებარეობს სომალის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, დაიწყო 2000-იანი წლების შუაში, რეგიონის ადმინისტრაციასა და უცხოური სანავთობო კომპანიების თანმიმდევრული მოლაპარაკებების შემდეგ. 2012 წლისთვის რეგიონში სადაზვერვო ჭაბურღილების შექმნამ მოიტანა ნავთობის არსებობის პირველი ნიშნები.

სომალის აქვს მრავალი ბუნებრივი რესურსების გამოუყენებადი რეზერვები, მათ შორის [[ურანი (ელემენტი)|ურანი]], [[რკინის მადანი]], [[კალა]], [[თაბაშირი]], [[ბოქსიტი|ბოქსიტები]], [[სპილენძი]], [[სუფრის მარილი]] და [[ბუნებრივი აირი]].<ref name="Cfbsom">{{cite web|author=Central Intelligence Agency|title=Somalia|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|location=Langley, Virginia|year=2011|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|accessdate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html|archivedate=2016-07-01}}</ref>

ნავთობით მდიდარი [[სპარსეთის ყურე|სპარსეთის ყურის]] არაბულ სახელმწიფოებთან, როგორებიცაა [[საუდის არაბეთი]] და [[იემენი]], სიახლოვის გამო დიდი ხანია ვარაუდობენ, რომ სომალის გააჩნია ნავთობის მნიშვნელოვანი გამოუყენებელი მარაგი. 1992 წელს [[მსოფლიო ბანკი]]ს და [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]] მიერ ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკის კვლევამ აჩვენა, რომ [[სუდანი]]ს შემდეგ სომალი მეორეა ნავთობის არსებობის რაოდენობაში.<ref>{{cite web|author=Reuters 21 May 2008|url=http://www.theepochtimes.com/news/8-5-21/70884.html|title=Canada's Africa Oil Starts Somalia Seismic Survey|publisher=Theepochtimes.com|date=2008-05-21|accessdate=2010-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511103540/http://www.theepochtimes.com/news/8-5-21/70884.html|archivedate=2011-05-11}}</ref>

სომალის ჩრდილო-აღმოსავლეთში მდებარე პუნტლენდის რეგიონი განიხილება, როგორც იემენის [[გეოლოგია|გეოლოგიური]] ანალოგი. ორივე რეგიონში ჩამოყალიბდა ხმელეთის ერთიანი მასივი დაახლოებით 18 მილიონი წლის წინ, რომელიც შემდეგ [[ადენის ყურე|ადენის ყურის]] საშუალებით აფრიკის რქა გამოეყო [[არაბეთის ნახევარკუნძული|არაბეთის ნახევარკუნძულს]]. იემენში აღმოჩენილი ნავთობის მარაგი, რომელიც ჩამოყალიბებულია [[ცარცული სისტემა|ცარცული]] და [[იურული სისტემა|იურული]] პერიოდის დროს, გვაფიქრებინებს, რომ იგი ასევე პოტენციურად შეიძლება არსებობდეს პუნტლენდში.<ref name="Ranrestar">{{cite web|title=2007 Annual Report|url=http://www.rangeresources.com.au/fileadmin/user_upload/Financial_Reports/RRS_Annual_Report_2007__PRINTERS_FINAL_.pdf|publisher=Range Resources|accessdate=14 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321194039/http://www.rangeresources.com.au/fileadmin/user_upload/Financial_Reports/RRS_Annual_Report_2007__PRINTERS_FINAL_.pdf|archivedate=21 მარტი 2012}}</ref><ref name="Rrloageappabh">{{cite web|title=Oil and Gas Exploration and Production - Playing a Better Hand|url=http://www.rangeresources.com.au/fileadmin/user_upload/research_Reports/lloydsEJ_feb12.pdf|publisher=Range Resources|accessdate=14 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121017183314/http://www.rangeresources.com.au/fileadmin/user_upload/research_Reports/lloydsEJ_feb12.pdf|archivedate=17 ოქტომბერი 2012}}</ref>

2000-იან წლებში პუნტლენდის მთავრობამ დაიწყო ოფიციალური მოლაპარაკებები უცხოურ სანავთობო კომპანიებთან ამ რეგიონში [[სასარგებლო წიაღისეული]]ს დაზვერვის უფლებაზე. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ 2005 წლის ოქტომბერში კომპანია Range Resources-ს მიანიჭა აქციების საკონტროლო პაკეტი ორ მნიშვნელოვან სახმელეთო მინერალურ და ნახშირბადის საბადოებზე გეოლოგიური დაზვერვის სამუშაოების ჩატარების ლიცენზიები.

2005 წელს პუნტლენდის მთელ რიგ რესურსებზე ლიცენზიების ოფიციალური გაცემის შეთანხმებაზე ხელის მოწერის მომენტში მთავრობამ შეიტანა მთელი ნუგაალის ხეობა. მაგრამ, 2007 წელს, სეპარატისტული სომალილენდის ჯარები შევიდნენ სომალის ჩრდილო-დასავლეთ რაიონში და მას შემდეგ დაიკავეს ხეობის დასავლეთი ნაწილი, მიუხედავად ადგილობრივი მოსახლეობის წინააღმდეგობისა.<ref name="Rrloageappabh"/> რეგიონში უსაფრთხოების გაურკვეველი სიტუაციის გამო, კომპანია Range Resources-მა 2011 წლის მდგომარეობით ბურღვების პრიორიტეტი მიანიჭა დარურის ხეობას.<ref name="Rrltabdptt">{{cite web|title=Leveraged to a Busy Drilling Program Through 2011|url=http://www.rangeresources.com.au/fileadmin/user_upload/research_Reports/Patersons_220811.pdf|publisher=Range Resources|accessdate=14 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321182207/http://www.rangeresources.com.au/fileadmin/user_upload/research_Reports/Patersons_220811.pdf|archivedate=21 მარტი 2012}}</ref>

2012 წელს პუნტლენდის მთავრობამ მწვანე შუქი აუნთო პუნტლენდის და მთლიანად სომალის ტერიტორიაზე ნავთობის დაზვერვის პირველ ოფიციალურ პროექტს.<ref name="Rerropdup">[http://www.proactiveinvestors.com/companies/news/25907/red-emperor-range-rally-on-puntland-drilling-update-25907.html Red Emperor, Range rally on Puntland drilling update]. Proactiveinvestors.com (2012-03-07). Retrieved on 2012-05-20.</ref><ref name="Spfrtp">[http://www.garoweonline.com/artman2/publish/Somalia_27/Somalia_President_Farole_returns_to_Puntland.shtml Somalia: President Farole returns to Puntland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017121255/http://www.garoweonline.com/artman2/publish/Somalia_27/Somalia_President_Farole_returns_to_Puntland.shtml |date=2013-10-17 }}. Garoweonline.com (2012-03-08). Retrieved on 2012-05-20.</ref> კანადურმა სანავთობო კომპანიამ Africa Oil-მა (ყოფილი Canmex Minerals<ref name="Rrloageappabh"/>) და მისმა პარტნიორმა Range Resources-მა დაიწყეს ბურღვა Shabeel-1-ზე, რომელმაც ამავე წლის მარტის თვეში დადებითი შედეგები მოიტანა.<ref name="Rerropdup"/>

=== ტრანსპორტი ===
[[ტრანსპორტი]] შედგება სომალიში მოქმედი სატრანსპორტო ქსელებისგან და [[ტრანსპორტის სახეობები]]სგან. ის მოიცავს საზოგადოებრივი და კერძო ავტომობილების, საზღვაო და საჰაერო ტრანსპორტის სხვადასხვა ფორმის შესაბამის ავტომაგისტრალებს, [[აეროპორტი|აეროპორტებსა]] და [[საზღვაო პორტი|საზღვაო პორტებს]].

==== საავტომობილო ტრანსპორტი ====
სომალის ავტოგზების ქსელის სიგრძე შეადგენს 21 830 კმ-ს. 2010 წლის მდგომარეობით, ქუჩების 2757 კმ (12 %) ასფალტირებულია, 844 კმ (3,9 %) ღორღიანია და 18 229 კმ (83,5 %) გრუნტიანი. 2559 კმ მაგისტრალური საავტომობილო გზებია, 4850 კმ მეორეხარისხოვანი გზები და 14 421 კმ სოფლის/მისასვლელი გზები.<ref name="Icsti">{{cite web|title=Istanbul conference on Somalia 21 – 23 May 2010 - Draft discussion paper for Round Table "Transport infrastructure"|url=http://www.somalitalk.com/2010/may/istambul/transport.pdf|publisher=Government of Somalia|accessdate=31 August 2013}}</ref> 2015 წლის მაისის მდგომარეობით, პუნტლენდში დარეგისტრირებულია 70 000 ავტომანქანაზე მეტი.<ref name="Gpsctdwldl">{{cite news|title=Puntland sends caveat to drivers without legal driving license|url=http://goobjoog.com/english/?p=13752|accessdate=13 May 2015|agency=Goobjoog|date=10 May 2015}}</ref>

750 კმ-იანი ავტომაგისტრალი ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში არსებულ დიდ ქალაქებს, როგორებიცაა ბოსასო, გალკაიო და გაროუე, აერთებს ქვეყნის სამხრეთში არსებულ ქალაქებთან.<ref name="Tfohdio">{{Cite web |url=http://www.waayaha.net/view.php?articleid=7880 |title=The First 100 Days in Office |accessdate=2015-12-22 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6Adpv89x9?url=http://www.waayaha.net/view.php?articleid=7880 |archivedate=2012-09-13 }}</ref>

==== ავიაცია ====
სომალის სამოქალაქო ავიაცია (SOMCAA) სომალის სამოქალაქო ავიაციის ეროვნული სამმართველოს ნაწილია. მოგადიშოში არსებულ ადენ ადეს საერთაშორისო აეროპორტის მეშვეობით ის იმყოფება საჰაერო და სახმელეთო ტრანსპორტის ფედერალური სამინისტროს ეგიდის ქვეშ. 2012 წელს სამინისტრო სომალის სამოქალაქო ავიაციის ხელმძღვანელ კომიტეტთან ერთად დააწესა სამწლიანი ვადა ეროვნული სამოქალაქო ავიაციის პოტენციალის რეკონსტრუქციისათვის.<ref name="Lstrnaaty">{{cite news|title=Somalia to revive national airline after 21 years|url=http://laanta.net/2012/07/24/somalia-to-revive-national-airline-after-21-years/|accessdate=2 January 2015|newspaper=Laanta|date=24 July 2012}}</ref> სომალის სამოქალაქო ავიაციის მმართველობის (CACAS) ხანგრძლივი პერიოდის შემდეგ, 2014 წლის დეკემბერში SCAMA-მ [[სამოქალაქო ავიაციის საერთაშორისო ორგანიზაცია]]სთან ერთად ასევე გადაამუშავა პროცესი სომალის საჰაერო სივრცის კონტროლის დედაქალაქის ცენტრის ახალი საჰაერო სივრცისთვის გადასაცემად.<ref name="Srcoiablpm">{{cite news|title=Somalia regains control of its Airspace, but lacks Personnel management|url=http://horseedmedia.net/2014/12/17/somalia-regains-control-of-its-airspace-but-lacks-personnel-management/|accessdate=2 January 2015|newspaper=Horseed Media|date=17 December 2014}}</ref>

2012 წლის მდგომარეობით, სომალიში არსებობდა 62 [[აეროპორტი]]. მათ შორის 7-ს აქვს [[ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი]]. ამ შვიდიდან ოთხი აეროპორტის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის სიგრძე 3047 მეტრზე მეტია; ორის სიგრძე 2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდეა; ერთის სიგრძე 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდეა.<ref name="factbook"/>

არსებობს 55 აეროპორტი გრუნტიანი ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლით. აქედან ერთი აეროპორტის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის სიგრძე შეადგენს 3047 მეტრზე მეტს; ოთხის სიგრძე 2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდეა; ოცის 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე; ოცდაოთხის 914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე; და ექვსის 914 მეტრამდე.<ref name="factbook"/>

ქვეყნის ძირითადი აეროპორტებია ადენ ადეს საერთაშორისო აეროპორტი მოგადიშოში, ჰარგეისას საერთაშორისო აეროპორტი ჰარგეისაში, კისმაიოს აეროპორტი კისმაიოში, ბენდერ ქასიმის საერთაშორისო აეროპორტი ბოსასოში, ბერბერას აეროპორტი ბერბერაში და გაროუეს საერთაშორისო აეროპორტი გაროუეში.

სომალის ავიახაზები ავიაგადამზიდავი და ავიაგადამყვანია ქვეყანაში. დაარსებულია 1964 წელს, ის ასრულებდა რეისებს, როგორც შიდა, ასევე საერთაშორისო მიმართულებით. 1990-იან წლების დასაწყისში სამოქალაქო ომის დაწყების გამო, გადაზიდვების ყველა ოპერაცია ოფიციალურად შეწყდა 1991 წელს.<ref name="Woiar">World of Information (Firm), ''Africa Review'', (World of Information: 2003), p.299.</ref><ref>{{cite journal|title=World Airline Directory Somali Airlines|journal=[[Flight International]]|date=5 April 1995|format=PDF|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1995/1995%20-%201010.html|accessdate=3 July 2015}}</ref> შემდგომში შეცვლილმა სომალის მთავრობამ 2012 წლისთვის დაიწყო გადაზიდვების სავარაუდო განახლებისათვის მომზადება,<ref name="Lstrnaaty" /> სომალის ავიაკომპანიების პირველი ახალი [[თვითმფრინავი]]ს გაფრენა იგეგმება 2013 წლის დეკემბრის ბოლოსათვის.<ref name="Tlasaicb">{{cite news|title=The long awaited Somali Airlines is Coming Back!|url=http://www.keydmedia.net/en/news/article/the_long_awaited_somali_airlines_is_coming_back/|accessdate=20 November 2013|newspaper=Keydmedia Online|date=20 November 2013}}</ref>

სომალის სავაჭრო საწარმოო პალატის მონაცემებით, სომალის ავიახაზების დახურვის შედეგად გაჩენილი ვაკუუმი შეივსო სომალიში არსებული სხვადასხვა კერძო კომპანიების მიერ შესრულებული გადაზიდვებით. მათგან ექვსზე მეტი კერძო ავიაკომპანია სთავაზობს კომერციულ რეისებს ადგილობრივ და საერთაშორისო მიმართულებით, მათ შორის არიან შემდეგი ავიაკომპანიები: Daallo Airlines, Jubba Airways, African Express Airways, East Africa 540, Central Air and Hajara.<ref name="Scca">{{cite web|title=Aviation|url=http://www.somalichamber.so/?page_id=62|publisher=Somali Chamber of Commerce and Industry|accessdate=15 May 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140517133126/http://www.somalichamber.so/?page_id=62|archivedate=17 მაისი 2014}}</ref>

ამას გარდა, სომალის ცენტრალური ხელისუფლება ფრინავს საკუთარი სახელმწიფო საჰაერო ტრანსპორტით.

==== საზღვაო პორტები ====
სომალის აქვს აფრიკაში ყველაზე გრძელი სანაპირო ზოლი,<ref name="ITN1996">International Traffic Network, ''The world trade in sharks: a compendium of Traffic's regional studies'', (Traffic International: 1996), p.25.</ref> რის გამოც მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე მას გააჩნია სხვადასხვა საზღვაო პორტები. საერთო ჯამში, მათი რაოდენობა 15 საზღვაო პორტზე მეტია. დიდი პორტები მდებარეობენ მოგადიშოში, ბოსასოში, ბერბერაში და კისმაიოში. ორი საშუალო კლასის პორტი მდებარეობს ლას-ხორეიში და მარკაში. ამას გარდა, სომალის მცირე პორტებია: ალულა, მაიდი, ლუგაია, ეილი, ქანდალა, ჰაფუნი, ჰობიო, გარაკადი და ელ-მაანი.<ref name="Icsti"/>

==== რკინიგზა ====
სომალიში [[რკინიგზა]] არსებობდა ყოფილ მოგადიშო-ვილაბრუცის მონაკვეთზე, რომელიც მოგადიშოს აერთებდა ქალაქ [[ჯოუჰარი|ჯოუჰართან]]. ის აშენებული იყო იტალიის სომალის კოლონიალური ხელისუფლების მიერ 1910-იან წლებში და მისი საერთო სიგრძე შეადგენდა 114 კმ-ს. [[ლიანდაგის სიგანე]] იყო 950 მმ. ის დაიშალა 1940-იან წლებში ბრიტანელების მიერ, სომალის სამხედრო ოკუპაციის დროს, [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს პერიოდში და მას მერე დღემდე აღარც აღდგენილა.

=== ტურიზმი ===
[[ტურიზმი]] სომალიში რეგულირდება ქვეყნის ფედერალური მთავრობის ტურიზმის სამინისტროს მიერ. დარგი ტრადიციულად წარმოადგენს თავის მრავალრიცხოვან ისტორიულ ძეგლებს, პლაჟებს, [[ჩანჩქერი|ჩანჩქერებს]], მთის [[ქედი|ქედებსა]] და ეროვნულ პარკებს. 1990-იან წლებში სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ, ტურიზმის სამინისტრომ დაასრულა თავისი მოღვაწეობა. მოგვიანებით, 2000-იან წლებში მან აღადგინა თავისი ფუნქციები და ისევ კურირებს ეროვნულ ტურისტულ ინდუსტრიას.

ტურიზმი სომალიში რეგულირდება ტურიზმის აღდგენილი ეროვნული სამინისტროს მიერ. პუნტლენდის და სომალილენდის ავტონომიურ რეგიონებში არსებობენ საკუთარი ტურისტული ოფისები.<ref name="Ntmucig">{{cite news|title=New tourism ministry under construction in Garowe|url=http://sabahionline.com/en_GB/articles/hoa/articles/newsbriefs/2012/11/01/newsbrief-06|accessdate=14 June 2013|newspaper=Sabahi|date=1 November 2012}}</ref>

მოგადიშოს შტაბ-ბინიდან ტურისტული ფირმები სტუმრებს სთავაზობენ მომსახურებას სავიზო პროცედურებში, აეროპორტში დახვედრაში, საცხოვრებელში და კვებაში, ასევე ტურისტული ტურების უსაფრთხოებაში.<ref>Licensed Official Mogadishu City Guide "The White Pearl of Indian Ocean!"</ref>

სომალის ტურისტული ასოციაცია (SOMTA) ასევე ეწევა კონსალტინგურ მომსახურებას ქვეყნის შიგნით ტრადიციულ ტურისტულ ინდუსტრიაში.<ref name="SOMTA">{{cite web|title=Somali Tourism Association (SOMTA)|url=http://somta.so/|publisher=Somali Tourism Association|accessdate=14 June 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190123131425/http://somta.so/|archivedate=23 იანვარი 2019}}</ref>

სახელმწიფოებრივი რეგულირების ხანგრძლივი არარსებობის გამო, უცნობია წლის განმავლობაში რამდენი უცხოელი ტურისტი შემოდის ქვეყანაში.<ref name="Itnoa">{{cite web|title=International tourism, number of arrivals|url=http://data.worldbank.org/indicator/ST.INT.ARVL|publisher=World Bank|accessdate=19 July 2013}}</ref> მაგრამ, ვიზები და ქვეყანაში ყოფნის ნებართვა დღეისათვის აუცილებელია ყველა უცხოელი მოქალაქისათვის. 2013 წლის აპრილის მდგომარეობით, სომალის ხელახლა შექმნილი იმიგრაციის დეპარტამენტი მოითხოვს, რომ ყველა დოკუმენტების არმქონე უცხოელი დარეგისტრირდეს დედაქალაქში.<ref name="Ssiacfrof">{{cite news|title=Somali immigration authority calls for registration of foreigners|url=http://sabahionline.com/en_GB/articles/hoa/articles/newsbriefs/2013/04/11/newsbrief-03|accessdate=14 June 2013|newspaper=Sabahi|date=11 April 2013}}</ref>

== სოციალური სფერო ==
=== ჯანდაცვა ===
1991 წელს ფედერალური მთავრობის კრახამდე, სომალის [[ჯანდაცვა|ჯანდაცვის]] სექტორის ორგანიზაციულ და ადმინისტრაციულ სტრუქტურებს კურირებდა ჯანდაცვის სამინისტრო. სამედიცინო მუშაკები რეგიონებში სარგებლობდნენ გარკვეული ავტორიტეტით, მაგრამ ჯანდაცვა მნიშვნელოვნად იყო ცენტრალიზებული. სომალის [[სოციალიზმი|სოციალისტური]] მთავრობის ყოფილმა პრეზიდენტმა მოჰამედ სიად ბარემ გააუქმა კერძო სამედიცინო საქმიანობა 1972 წელს.<ref>Maxamed Siyaad Barre (1970) ''My country and my people: the collected speeches of Major-General Mohamed Siad Barre'', President, the Supreme Revolutionary Council, Somali Democratic Republic, Vol. 3, Ministry of Information and National Guidance, p. 141.</ref> ეროვნული ბიუჯეტის მნიშვნელოვანი ნაწილი იხარჯებოდა სამხედრო ხარჯებზე, ხოლო ჯანდაცვისთვის და სხვა სფეროებისათვის მცირე რესურსებს ტოვებდა.<ref name="Petletbet">{{cite web|url=http://www.peterleeson.com/Better_Off_Stateless.pdf|title=Better Off Stateless: Somalia Before and After Government Collapse|format=PDF|accessdate=27 June 2010}}</ref>

სომალის სახელმწიფო სისტემაში ჯანდაცვა მნიშვნელოვანწილად დაინგრა სამოქალაქო ომის პერიოდში. როგორც სხვა ადრე ნაციონალიზებული დარგები, არაოფიციალურმა მომწოდებლებმა შეავსეს ვაკუუმი და შეცვალეს ჯანდაცვის სახელმწიფო მონოპოლიები.<ref name="ANEITMIS">{{cite web|url=http://www.scribd.com/doc/22522103/Svrger-2008-Vol-4|title=Entrepreneurship and Statelessness: A Natural Experiment in the Making in Somalia|publisher=Scribd.com|date=1 October 2008|accessdate=30 December 2010}}</ref> ბევრი ახალი სამედიცინო ცენტრი, კლინიკა, საავადმყოფო და აფთიაქი იყო არაპროფესიონალურ დონეზე.<ref name="ANEITMIS"/> სამედიცინო კონსულტაციები და მკურნალობა ასეთ დაწესებულებებში საკმაოდ იაფი ჯდებოდა.<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/choice/country/som/cost/en/index.html|title=Estimates of Unit Costs for Patient Services for Somalia|publisher=World Health Organization|date=6 December 2010|accessdate=12 June 2011}}</ref>

თუ შევადარებთ 2005-2010 წლების პერიოდს სამოქალაქო ომის დაწყებამდე ათწლეულის ნახევრის პერიოდს (1985-1990 წლები), მამაკაცების სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაიზარდა საშუალოდ 47 წლიდან 48,2 წლამდე, ხოლო ქალების 51,0 წლამდე.<ref name="Uhdrsom01">UNDP (2001). Human Development Report 2001-Somalia. New York: UNDP.</ref><ref name="Udasom">{{cite web|url=http://data.un.org/CountryProfile.aspx?crName=Somalia|title=UNdata – Somalia|publisher=United Nations|date=20 September 1960|accessdate=12 June 2011}}</ref> ანალოგიურად, ბავშვების იმუნიზირება [[წითელა|წითელის]] ვირუსზე 30 %-დან 1985-1990 წლებში გაიზარდა 40 %-მდე 2000-2005 წლებში,<ref name="Uhdrsom01"/><ref name="Wbunses">World Bank and UNDP (2003). Socio-Economic Survey-Somalia-2004. Washington, D.C./NewYork: UNDP and World Bank.</ref> ხოლო იმავე პერიოდში [[ტუბერკულოზი|ტუბერკულოზზე]] ის გაიზარდა დაახლოებით 20 %-ით, 31 %-დან 50 %-იმდე.<ref name="Uhdrsom01"/><ref name="Wbunses"/> ტენდენციის შესაბამისად, მცირე წონით დაბადებული ბავშვების რაოდენობამ დაიკლო 16-დან 0,3-მდე 1000 ბავშვზე, 15 %-იანი ვარდნა ამავე ვადაში.<ref name="Uhdrsom01"/><ref>World Bank and UNDP (2003). Socio-Economic Survey-Somalia-1999. Washington, D.C./NewYork: UNDP and World Bank.</ref> 2005-2010 წლებს შორის 1985-1990 წლების პერიოდთან შედარებით, ბავშვთა სიკვდილიანობამ 1000 დაბადებულზე ასევე დაიკლო 152-დან 109,6-მდე.<ref name="Uhdrsom01"/><ref name="Udasom"/> მნიშვნელოვნად დაიკლო დედათა სიკვდილიანობამ, 100 000 მშობიარეზე 1600-დან 1985-1990 წლებში 1100-მდე 2000-2005 წლებში.<ref name="Uhdrsom01"/><ref>UNDP (2006). Human Development Report 2006. New York: UNDP.</ref> ამავე პერიოდში ასევე მოიმატა ექიმთა რაოდენობამ 100 000 ადამიანზე — 3,4-დან 4-მდე.<ref name="Uhdrsom01"/><ref name="Wbunses"/> შეიცვალა მოსახლეობის პროცენტი, რომლებსაც აქვთ სანიტარიასთან შეხება, რომელიც გაიზარდა 18 %-დან 26 %-მდე.<ref name="Uhdrsom01"/><ref name="Wbunses"/>

განსახლების დარგში გაეროს ფონდის მონაცემებით სომალიში მუშაობს 429 მეანე, სიმჭიდროვით 1 მეანე 1000 დაბადებულზე. დღეისათვის ქვეყანაში არსებობს 8 სამეანო დაწესებულება, რომელთაგან 2 კერძოა. სამეანო საგანმანათლებლო პროგრამა საშუალოდ გრძელდება 12-დან 18 თვემდე, ხოლო შემდეგ გრძელდება მუშაობა შესაბამისი პროფილით. სტუდენტების რიცხვი შეადგენს მაქსიმუმ 100 %-ს, ანუ 180 სტუდენტს 2009 წლის მდგომარეობით. მეანობა რეგულირდება სახელმწიფოს მიერ, ხოლო ლიცენზია აუცილებელია პროფესიონალური მუშაობის დაწყების დროს. ამას გარდა, მეანეობა ქვეყანაში ოფიციალურად წარმოდგენილია ადგილობრივი მეანეების ასოციაციით, 350 დარეგისტრირებული მომხმარებლით.<ref>{{cite web|url=http://www.unfpa.org/sowmy/report/home.html|title=The State Of The World's Midwifery|publisher=United Nations Population Fund|accessdate=August 2011}}</ref>

[[ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია|ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის]] 2005 წლის შეფასებების თანახმად, სომალელი ქალების და გოგონების დაახლოებით 97,9 %-მა განიცადა [[ქალთა წინადაცვეთა]],<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/reproductivehealth/topics/fgm/prevalence/en/index.html|title=Prevalence of FGM|publisher=World Health Organization|date=9 December 2010|accessdate=30 December 2010}}</ref> ქორწინებამდელი წეს-ჩვეულებები ძირითადად ემთხვევა ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკისას და [[ახლო აღმოსავლეთი]]ს ნაწილისას.<ref>{{cite journal|author=Rose Oldfield Hayes|year=1975|title=Female genital mutilation, fertility control, women's roles, and the patrilineage in modern Sudan: a functional analysis|url=https://archive.org/details/sim_american-ethnologist_1975-11_2_4/page/617|journal=American Ethnologist|volume=2|issue=4|pages=617–633|doi=10.1525/ae.1975.2.4.02a00030 | issn=0094-0496 }}</ref><ref>Herbert L. Bodman, Nayereh Esfahlani Tohidi (1998) ''Women in Muslim societies: diversity within unity'', Lynne Rienner Publishers, p. 41, ISBN 1555875785.</ref> ამ წესების მიხედვით ქალების ერთ-ერთი ძირითადი მოვალეობაა საზოგადოებაში თავშეკავებული ქცევა.<ref>Suzanne G. Frayser, Thomas J. Whitby (1995) ''Studies in human sexuality: a selected guide'', Libraries Unlimited, p. 257, ISBN 1-56308-131-8.</ref><ref>Goldenstein, Rachel. "Female Genital Cutting: Nursing Implications". ''Journal of Transcultural Nursing''. 25.1 (2014): 95–101. Web. 19 February 2014.</ref> 2013 წლისთვის, [[გაეროს ბავშვთა ფონდი|გაეროს ბავშვთა ფონდმა]] სომალის ხელისუფლებასთან ერთად თანამშრომლობის შემდეგ განაცხადა, რომ დაავადების დონე პუნტლენდის და სომალილენდის ავტონომიურ რეგიონებში 1-დან 14-წლამდე გოგონებს შორის დაეცა 25 %-მდე შესაბამისი სოციალური და რელიგიური პროპაგანდისტული კამპანიების შემდეგ.<ref>{{cite news|title=Somalia: Female genital mutilation down|url=http://www.thejakartapost.com/news/2013/04/16/somalia-female-genital-mutilation-down.html|accessdate=17 May 2013|agency=Associated Press|newspaper=The Jakarta Post|date=16 April 2013}}</ref> სომალის მოსახლეობის მამაკაცთა დაახლოებით 93 % ასევე განიცდის წინადაცვეთას.<ref>{{cite web|url=http://www.cid.harvard.edu/neudc07/docs/neudc07_s1_p02_ahuja.pdf|title=Male Circumcision and AIDS: The Macroeconomic Impact of a Health Crisis by Eric Werker, Amrita Ahuja, and Brian Wendell: NEUDC 2007 Papers: Northeast Universities Development Consortium Conference|publisher=Center for International Development at Harvard University|format=PDF|accessdate=30 December 2010}}</ref>

სომალიში [[აივ]]-ინფექციის გავრცელების ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია კონტინენტზე. ეს აიხსნება სომალის საზოგადოების მუსულმანური ხასიათით და მოსახლეობის მიერ ისლამური მორალის დაცვით.<ref name="RCTHIV">{{cite journal|url=http://ams.ac.ir/aim/07104/0012.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080413173845/http://ams.ac.ir/aim/07104/0012.pdf|archivedate=13 April 2008|title=Religious and cultural traits in HIV/AIDS epidemics in sub-Saharan Africa|author=Ali-Akbar Velayati|author2=Valerii Bakayev|author3=Moslem Bahadori|author4=Seyed-Javad Tabatabaei|author5=Arash Alaei|author6=Amir Farahbood|author7=Mohammad-Reza Masjedi|pmid=17903054|year=2007|volume=10|issue=4|pages=486–97|journal=Archives of Iranian medicine}}</ref> მაშინ როდესაც 1987 წელს სომალიში აივ-ინფექციის გავრცელების მაჩვენებელი (ანგარიშგების წლის პირველი შემთხვევა) შეადგენდა უფროსი ასაკის მოსახლეობის 1 %-ს,<ref name="RCTHIV"/> 2012 წელს UNAIDS-ის მოხსენება აღნიშნავს, რომ 2004 წლიდან დაწყებული, მათი რაოდენობა შეადგენდა მოსახლეობის 0,7 %-დან 1 %-მდე.<ref>http://www.unaids.org/en/resources/presscentre/featurestories/2012/july/20120726mogadishu</ref>

მიუხედავად იმისა, რომ ჯანდაცვა დღეისათვის ძირითადად თავმოყრილია კერძო სექტორში, ქვეყანაში საზოგადოების ჯანდაცვის სისტემა იმყოფება რეკონსტრუქციის პროცესში და მას კურირებს ჯანდაცვის სამინისტრო. დღევანდელი ჯანდაცვის მინისტრია კამარ ადან ალი.<ref>{{cite web|url=http://www.emro.who.int/EMROInfo/moh/somalia.htm|title=The Regional Office And Its Partners – Somalia|publisher=Emro.who.int|accessdate=30 December 2010}}</ref> პუნტლენდის ავტონომიურ რეგიონს ჰყავს საკუთარი ჯანდაცვის სამინისტრო,<ref>[http://health.puntlandgovt.com/ Ministry of Health – Puntland State of Somalia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180417192409/http://health.puntlandgovt.com/ |date=2018-04-17 }}. Health.puntlandgovt.com. Retrieved 15 December 2011.</ref> როგორც სომალილენდის ავტონომიურ რეგიონს ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთში.<ref>{{cite web|url=http://somalilandgov.com/govt-ministries/|title=Somaliland – Government Ministries|publisher=Somalilandgov.com|accessdate=30 December 2010}}</ref>

=== განათლება ===
1991 წელს სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ, სომალიში სკოლების ამოქმედების საკითხი თავდაპირველად განიხილეს განათლების საკითხების კომისიაზე და აამოქმედეს ადგილობრივი სკოლების 94 %.<ref>{{cite web|author=Noel Ihebuzor|title=EC and UNICEF join hands to support education in Somalia|publisher=United Nations Children's Fund (UNICEF)|date=31 January 2005|url=http://www.reliefweb.int/rw/RWB.NSF/db900SID/VBOL-696HBA?OpenDocument|accessdate=9 February 2007}}</ref> განათლების მიღების მიმართ მრავალი პრობლემა შეიქმნა სოფლის რეგიონებში და გენდერულ თვალსაზრისში, განათლების ხარისხის მდგომარეობაში, სკოლებში სასწავლო გეგმების მიმართულებაში, საგანმანათლებლო სტანდარტების და მექანიზმების კონტროლში, მართვაში, დაგეგმვაში და ფინანსირებაში. ამ საგანმანათლებლო პოლიტიკის პრობლემების გადასაწყვეტად მუშავდება მიმართულებები, რომლებიც ორიენტირებულია მთელ სასწავლო პროცესზე. პუნტლენდის ავტონომიურ რეგიონში, ის მოიცავს განათლების დარგში ეროვნული პოლიტიკის გენდერულ ასპექტებსაც, რომლის დონე შეესაბამება მსოფლიო სტანდარტებს, ისეთებს რომლებიც ჩამოყალიბებულია ბავშვების უფლებების შესახებ კონვენციაში (CRC) და ქალების მიმართ ყველა სახის დისკრიმინაციის ლიკვიდაციის კონვენციაში (CEDAW).<ref>{{Cite web |url=http://education.puntlandgovt.com/education.php |title=Education |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100929135728/https://web.archive.org/web/20100929135728/http://education.puntlandgovt.com/education.php |archivedate=2010-09-29 }}. Puntland State of Somalia – Ministry of Education</ref> ამ და სხვა აღმრზდელობითი ღონისძიებების მაგალითია რეგიონალური მთავრობების მუშაობა, მათ მიერ მიღებული კანონები, რომლებიც მიმართულია გოგონების საგანმანათლებლო ინტერესების უზრუნველყოფაზე,<ref>{{Cite web |url=http://education.puntlandgovt.com/girlseducation.php |title=Girls' education |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100830060937/https://web.archive.org/web/20100830060937/http://education.puntlandgovt.com/girlseducation.php |archivedate=2010-08-30 }}. Puntland State of Somalia – Ministry of Education</ref> ადრეულ ასაკში ბავშვების განვითარების ზრდისადმი (ECD) ხელშეწყობაზე. პროგრამა განკუთვნილია მშობლების და აღმზრდელების ინფორმირებაზე მათივე სახლებში, ასევე ECD-ს ცენტრებში 0-დან 5 წლამდე ასაკის ბავშვებისათვის<ref>{{Cite web |url=http://education.puntlandgovt.com/child.php |title=Children's education |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100830060916/https://web.archive.org/web/20100830060916/http://education.puntlandgovt.com/child.php |archivedate=2010-08-30 }}. Puntland State of Somalia – Ministry of Education</ref> და სამოტივაციო პაკეტების დასანერგად მასწავლებელთა ხელშეწყობისათვის დაშორებულ სოფლის რაიონებში სამუშაოდ.<ref>{{Cite web |url=http://education.puntlandgovt.com/nomads.php |title=Education for nomads |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100830060830/https://web.archive.org/web/20100830060830/http://education.puntlandgovt.com/nomads.php |archivedate=2010-08-30 }}. Puntland State of Somalia – Ministry of Education</ref>

სომალიში განათლებაზე ოფიციალურად პასუხისმგებელია განათლების სამინისტრო, რომელიც კურირებს დაწყებით, საშუალო, ტექნიკურ და პროფესიონალურ სკოლებს, ასევე პედაგოგების გადამზადებისთვის დაწყებით და ტექნიკურ მომზადებას. სახელმწიფო ბიუჯეტის დაახლოებით 15 % გამოიყოფა განათლებაზე.<ref>{{cite web|url=http://www.wes.org/ca/wedb/somalia/soedov.htm|title=Somalia – Education Overview|publisher=Wes.org|date=6 May 2004|accessdate=30 December 2010}}</ref> პუნტლენდის და სომალილენდის ავტონომიური რეგიონებს ჰყავთ საკუთარი განათლების სამინისტროები.

2006 წელს, პუნტლენდი სომალიში სომალილენდის შემდეგ გახდა მეორე ავტონომიური ტერიტორია, სადაც შემოიღეს უფასო დაწყებითი სკოლები. აქ მასწავლებლები ხელფასებს იღებენ პუნტლენდის ადმინისტრაციისგან.<ref>{{cite web|title=Puntland (Somalia) to introduce free primary schools|publisher=Afrol News|url=http://www.afrol.com/articles/16083|date=6 April 2006|accessdate=9 February 2007}}</ref> 2005/2006 და 2006/2007 სასწავლო წლებში პუნტლენდში შეიმჩნეოდა სკოლების რაოდენობის მნიშვნელოვანი ზრდა. ერთ სასწავლო წელს სკოლების რიცხვი გაიზარდა 137-მდე. ამავე პერიოდში კლასების რაოდენობა რეგიონში გაიზარდა 504-ით, ხოლო მასწავლებლების რაოდენობა აღემატება 762-ს.<ref name="Basic education survey">{{cite web|url=http://education.puntlandgovt.com/BES_presentation2007.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090205150949/http://education.puntlandgovt.com/BES_presentation2007.pdf|archivedate=5 February 2009|title=Mid-year Review Education Program|publisher=Puntland Ministry of Education and UNICEF Somalia|year=2007|format=PDF|accessdate=27 June 2010}}</ref> მოსწავლეთა საერთო რაოდენობა გაიზარდა 27 %-ით წინა წელთან შედარებით, მხოლოდ გოგონების რაოდენობა ცოტათი ჩამორჩება ბიჭების რაოდენობას რეგიონების უმრავლესობაში. საკლასო ოთახების განაწილება თითქმის თანაბარი იყო ქალაქის და სოფლის რაიონებს შორის.<ref name="Basic education survey"/>

სომალიში უმაღლესი განათლება დღეისათვის ძირითადად კერძოა. ქვეყნის რამდენიმე [[უნივერსიტეტი]], [[მოგადიშოს უნივერსიტეტი]]ს ჩათვლით, შედიოდა აფრიკის 100 საუკეთესო უნივერსიტეტებს შორის.<ref name="Somtroap"/> სხვა უნივერსიტეტებში, რომლებიც მდებარეობენ სომალის თითქმის ყველა რეგიონში, ასევე შესაძლებელია უმაღლესი განათლების მიღება.

[[მედრესე]] სკოლები (აგრეთვე ცნობილი როგორც dugsi quran ან mal'aamad quran) სომალიში რჩება ტრადიციული რელიგიური სწავლების ძირითად სისტემად. ისინი ბავშვებისათვის უზრუნველყოფენ ისლამური განათლების მიღებას, ამასთან ავსებენ მკაფიო რელიგიურ და სოციალურ როლს ქვეყანაში. ასევე ცნობილია განათლების ყველაზე უფრო სტაბილური ადგილობრივი, არაფორმალური სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს ძირითად რელიგიურ-მორალურ პირობებს. მისი ძალა ეყრდნობა საზოგადოების მხარდაჭერას და ადგილობრივი ფართედ მიღებული სასწავლო მასალების გამოყენებას. ყურანის სისტემა, რომელსაც სწავლობს სტუდენტების ყველაზე უფრო მეტი რაოდენობა სხვა საგანმანათლებლო სუბ სექტორებთან შედარებით, ხშირად ერთადერთი მისაღები სისტემაა, მომთაბარე სომალელებისათვის ქალაქის რაიონებთან შედარებით. 1993 წელს ჩატარებულმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ მედრესეს სკოლების მოსწავლეთა დაახლოებით 40 %-ს შეადგენდნენ გოგონები. რელიგიური სწავლების ორგანიზებაში ნაკლოვანებების აღმოსაფხვრელად, სომალის ხელისუფლებამ შემდგომში თავის მხრივ ასევე შექმნა სამინისტრო ისლამის საქმეების შესახებ, რისი მეშვეობითაც რეგულირდება მედრესეს სკოლებში სწავლება.<ref>{{cite web|url=http://www.pitt.edu/~ginie/somalia/pdf/koran.pdf|title=Koranic School Project|format=PDF|accessdate=27 June 2010}}</ref>

== მასმედია ==
სომალის მასმედია მოიცავს სხვადასხვა [[რადიო]], [[ტელევიზია|სატელევიზიო]], ბეჭვდით და [[ინტერნეტი|ინტერნეტ]] საშუალებებს. ფედერალური მთავრობა აკონტროლებს ორ ოფიციალურ რადიო და სატელევიზიო ქსელს, რომლებიც არსებობენ მთელ რიგ კერძო და უცხოურ კომპანიებთან ერთად. ქვეყანაში ბეჭვდითი მასმედია თანდათან ადგილს უთმობს რადიოსადგურების მიერ გადმოცემულ ახალ ამბებს და ინტერნეტ-პორტალებს. 2013 წლის თებერვალში ინფორმაციის, ფოსტის და ტელეკომუნიკაციების სამინისტრო ასევე აპირებს მასმედიის შესახებ კანონმდებლობის რეფორმირების ფართე განხილვის პროცესის დაწყებას.

=== რადიო ===
ქვეყანაში არსებობს რამდენიმე რადიო საინფორმაციო სააგენტოები.<ref name="factbook"/> რადიო ყველაზე უფრო მთავარი და ეფექტური საკომუნიკაციო საშუალებაა ქვეყანაში და მასმედიის ყველაზე პოპულარული სახეობაა.<ref name="Matlg">{{Citation|title=Media and Telecom Landscape Guide: Somalia|publisher=Infoasaid|date=27 July 2012|url=http://infoasaid.org/sites/infoasaid.org/files/pdfcache/6995/somalia.pdf|accessdate=20 April 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130514103739/http://infoasaid.org/sites/infoasaid.org/files/pdfcache/6995/somalia.pdf|archivedate=14 მაისი 2013}}</ref> საერთო ჯამში მუშაობს ერთი მოკლეტალღიანი და ათზე მეტი კერძო FM რადიოსადგური, რომლებიც მაუწყებლობენ დედაქალაქიდან, ცენტრალური და სამხრეთ რეგიონების რამდენიმე რადიოსადგურიდან და პუნტლენდიდან.<ref name="factbook"/> სომალის რადიოსადგურების უმრავლესობა 2013-ის ქსელის, ადგილობრივი რადიოსადგურების ასოციაციის და ეროვნული მასმედიის ლიდერთა ფორუმის წევრებია.<ref name="Nttm">{{cite web|title=Members|url=http://www.network2013.org/members/|publisher=Network 2013|accessdate=1 January 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141231165632/http://www.network2013.org/members/|archivedate=31 დეკემბერი 2014}}</ref>

ამას გარდა, ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარე სომალილენდის ავტონომიურ რეგიონში მაუწყებლობს ერთი სამთავრობო რადიოსადგური — რადიო ჰარგეისა (სომალილენდის რადიო).

=== ტელევიზია ===
სომალის აქვს ერთი ოფიციალური სახელმწიფო სატელევიზიო სადგური, სხვა რამდენიმე კერძო სატელევიზიო არხებთან ერთად.<ref name="factbook"/> მოგადიშოში არსებული სომალის ეროვნული ტელევიზია (SNTV) სახელმწიფოს ცენტრალური სამაუწყებლო საკუთრებაა. 2011 წლის 4 აპრილს გარდამავალი ფედერალური მთავრობის ინფორმაციის სამინისტრომ ოფიციალურად განაცხადა ეროვნული სატელეკომუნიკაციო სექტორის შექმნის შესახებ.<ref name="Atyspinats">{{cite news|title=After 20 years, Somali president inaugurates national TV station|url=http://gantdaily.com/2011/04/04/after-20-years-somali-president-inaugurates-national-tv-station/|accessdate=6 April 2013|newspaper=AHN|date=4 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130816213931/http://gantdaily.com/2011/04/04/after-20-years-somali-president-inaugurates-national-tv-station/|archivedate=16 აგვისტო 2013}}</ref> SNTV მაუწყებლობს 24 საათის განმავლობაში დღე-ღამეში და მისი გადაცემების ნახვა შესაძლებელია, როგორც სომალიში, ისევე მის ფარგლებს გარეთ სახმელეთო და თანამგზავრული ანტენების მეშვეობით.<ref name="Slntv">{{Cite web |url=http://vlex.cn/vid/somalia-launches-national-tv-268406422 |title=Somalia launches national TV |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201152445/http://vlex.cn/vid/somalia-launches-national-tv-268406422 |archivedate=2014-02-01 }}</ref> სომალილენდის რეგიონს აქვს ერთი ადგილობრივი სახელმწიფო ტელეარხი — Somaliland National TV (SLNTV), რომელიც მაუწყებლობს რეგიონის დედაქალაქ ჰარგეისიდან.<ref>{{Cite web |url=http://www.somalilandntv.com/ |title=Somaliland National TV |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151229204757/http://www.somalilandntv.com/ |archivedate=2015-12-29 }}</ref> პუნტლენდის ტელევიზია და რადიო ასევე მაუწყებლობს გაროუედან.<ref name="Smmhctv">{{cite web|title=Somali Media Mapping Report|url=http://www.printfriendly.com/print?url=http://somali-media.so/wp-content/uploads/2014/05/2014_05_01_Somali-Media-Mapping-Report.pdf|publisher=Somali Media Mapping|accessdate=31 August 2014}}{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

კერძო ტელევიზიები Eastern Television Network (ETN TV) და Somali Broadcasting Corporation (SBC TV) ეთერში გადიან ბოსასოდან, პუნტლენდის კომერციული ცენტრიდან.<ref name="Tsaobm">{{cite book|last=Planning and Statistics Department, Puntland Ministry of Planning and International Cooperation|title=The Statistical Abstract of Bosaso Municipality|year=2006|publisher=Bosaso Municipal Council|page=58}}</ref> Horn Cable Television (HCTV)<ref>[http://mobile-tv.ws/tv/type/entertainment/horn-cable-tv/ Horn Cable TV]</ref> და Somaliland National TV სატელევიზიო არხები კი ჰარგეისადან.<ref>{{Cite web |url=http://infoasaid.org/guide/somalia/organisation/somaliland-space-channel |title=Somaliland Space Channel |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131027124030/http://infoasaid.org/guide/somalia/organisation/somaliland-space-channel |archivedate=2013-10-27 }}</ref>

ქვეყანაში შესაძლებელია ასევე ორი კერძო არხის — „[[ალ-ჯაზირა]]ს“ და [[CNN]]-ის გადაცემების რეტრანსლიაცია.<ref name="factbook"/>

ასევე არსებობს სომალის რამდენიმე კერძო ტელეარხი, რომლებიც მაუწყებლობენ სომალიში, მაგრამ მათი შტაბ-ბინები იმყოფება უცხოეთში. მათ შორის არიან Somali TV, რომელიც მაუწყებლობს [[მინესოტა|მინესოტიდან]],<ref>{{Cite web |url=http://www.livestream.com/somalitvofmn |title=Somali TV of Minnesota |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402090622/http://www.livestream.com/somalitvofmn |archivedate=2015-04-02 }}</ref> და Dalmar TV, რომელიც მაუწყებლობს [[ოჰაიო]]ს შტატ [[კოლუმბუსი (ოჰაიო)|კოლუმბუსიდან]].<ref>[http://www.dalmartv.com Dalmar TV]</ref> Universal TV ტრანსლირდება [[ლონდონი]]დან და იგი თავისი ტიპის პირველი და ყველაზე დიდი სომალის სატელევიზიო თანამგზავრული ქსელია.<ref>{{Cite web |url=http://www.somalidirectory.co.uk/Universal-TV-175-84.htm |title=Universal TV |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304034212/http://www.somalidirectory.co.uk/Universal-TV-175-84.htm |archivedate=2016-03-04 }}</ref> Royal TV და Somali Channel TV ასევე ტრანსლირდება სომალიში მათი სტუდიიდან დიდ ბრიტანეთში.<ref>{{Cite web |url=http://www.somalidirectory.co.uk/Royal-TV-176-.htm |title=Royal TV |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304072721/http://www.somalidirectory.co.uk/Royal-TV-176-.htm |archivedate=2016-03-04 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.somalidirectory.co.uk/Somali-Channel-Tv-177-.htm |title=Somali Channel TV |accessdate=2015-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304000357/http://www.somalidirectory.co.uk/Somali-Channel-Tv-177-.htm |archivedate=2016-03-04 }}</ref>

=== ბეჭვდითი საშუალებები ===
2000-იანი წლების დასაწყისში, ბეჭვდითმა მასმედიამ სომალიში მიაღწია თავისი აქტიურობის პიკს. ამ პერიოდის განმავლობაში დაახლოებით 50 [[გაზეთი]] გამოიცა მოგადიშოში, მათ შორის Qaran, Mogadishu Times, Sana'a, Shabelle Press, Ayaamaha, Mandeeq, Sky Sport, Goal, The Nation, Dalka, Panorama, Aayaha Nolosha, Codka Xuriyada და Xidigta Maanta. 2003 წელს, მათ, როგორც მასობრივი ინფორმაციის ახალმა უფასო ელექტრონულმა საშუალებებმა დაიწყეს სწრაფი მომრავლება. სარეკლამო სააგენტოები რეკლამის განსათავსებლად სულ უფრო ხშირად გადადიოდნენ ბეჭვდითი საშუალებებიდან რადიოზე და ონლაინ რგოლებზე იმისთვის, რომ მოეზიდათ უფრო მეტი კლიენტი. ზოგიერთმა შემდგომში შეწყვიტა მუშაობა, რადგანაც ისინი უკვე ვეღარ ფარავდნენ საკუთარ ხარჯებს პრესის გამოცემაზე ელექტრონული რევოლუციის პირობებში. როგორც იტუობინებიან, 2012 წელს დედაქალაქში ბოლო დაბეჭდილი უკანასკნელი გაზეთები იყვნენ პოლიტიკური Xog Doon და Xog Ogaal და სპორტული Horyaal Sports. გაზეთ Dalka broadsheet-ის ყოფილი რედაქტორის ისა ფარაჰის სიტყვებით, სომალიში საგაზეთო პუბლიკაციების აღდგენა უფრო მეტად მოხდება მაშინ, თუ სომალის ეროვნული ტიპოგრაფია განახლდება და ამ სექტორს მიეცემა შესაბამისი სახელმწიფო დახმარება.<ref name="Raemeonis">{{cite news|last=Ahmed|first=Majid|title=Radio and electronic media edge out newspapers in Somalia|url=http://sabahionline.com/en_GB/articles/hoa/articles/features/2012/12/11/feature-01|accessdate=21 December 2012|newspaper=Sabahi|date=11 December 2012}}</ref>

=== ინტერნეტი ===
ახალი ამბების ინტერნეტ პორტალები, რომლებიც სომალის რეგიონებს მოიცავენ არიან: WardheerNews,<ref>{{Cite web |url=http://wardheernews.com/html/aboutus.htm |title=WardheerNews |accessdate=2015-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130301015558/http://www.wardheernews.com/html/aboutus.htm |archivedate=2013-03-01 }}</ref> Jamhuria,<ref>[http://jamhuria.tripod.com Jamhuria]</ref> Keydmedia Online,<ref>[http://keydmedia.net Keydmedia Online]</ref> Puntlandi,<ref>{{Cite web |url=http://puntlandi.com/about/ |title=Puntlandi |accessdate=2015-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130321114111/http://puntlandi.com/about/ |archivedate=2013-03-21 }}</ref> Hiiraan Online,<ref>[http://hiiraan.com Hiiraan Online]</ref> Jowhar Online,<ref>[http://jowhar.com Jowhar Online]</ref> Bar-Kulan,<ref>{{Cite web |url=http://bar-kulan.com/ |title=Bar-Kulan |accessdate=2021-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130329072657/http://www.bar-kulan.com/ |archivedate=2013-03-29 }}</ref> Saxafi Media News,<ref>{{Cite web |url=http://www.saxafinews.com/ |title=Saxafi Media News |accessdate=2015-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151011233536/http://saxafinews.com/ |archivedate=2015-10-11 }}</ref> Waheen Media Group,<ref>[http://waaheen.com/ Waaheen Media Group]</ref> Dillapress,<ref>{{Cite web |url=http://dillapress.com/ |title=Dillapress |accessdate=2015-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201024054735/http://dillapress.com/ |archivedate=2020-10-24 }}</ref> JubbaLand News,<ref>[http://jubbalandnews.com/ JubbaLand News]</ref> Somali Channel,<ref>{{Cite web |url=http://somalichannel.tv/ |title=Somali Channel |accessdate=2015-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130623195216/http://somalichannel.tv/ |archivedate=2013-06-23 }}</ref> Goobjoog,<ref>Goobjoog.com Goobjoog</ref> და Raxanreeb Online.<ref name="Rxol">{{Cite web |url=http://mail.crimsonshift.com/client/puntland/?page_id=30 |title=Raxanareeb Online – About |accessdate=2010-04-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100428074829/http://mail.crimsonshift.com/client/puntland/?page_id=30 |archivedate=2010-04-28 }}</ref>

=== მასმედიის თავისუფლება ===
ცენტრალური ხელისუფლების დაშლისა და სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ 1990-იანი წლების დასაწყისში მასმედია სომალიში დარეგულირდა. ჟურნალისტებს ჰქონდათ განუსაზღვრელი თავისუფლება დაეწერათ და გამოექვეყნებინათ სტატიები ყველანაირი ზედამხედველობის გარეშე და ბევრმა მიიღო აქტიური მონაწილეობა პროპაგანდისტული ომის დარეგულირებაში.<ref name="Fsasjj">{{cite news|last=Mohamed|first=Hamza|title=Fear spreads after Somali journalist jailing|url=http://www.hiiraan.com/news4/2013/Feb/28007/fear_spreads_after_somali_journalist_jailing.aspx|accessdate=27 March 2013|newspaper=Al Jazeera|date=6 February 2013}}</ref> სომალელი ჟურნალისტების ეროვნული კავშირი დაარსდა 2002 წელს, ხანმოკლე გარდამავალი ეროვნული მთავრობის ცდების პასუხად, რომელიც ცდილობდა მის რეგულირებას.<ref name="Nusojab">{{cite web|title=About NUSOJ|url=http://www.nusoj.org.so/About_us/about_us.htm|publisher=National Union of Somalia Journalists|accessdate=2015-12-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219015908/http://www.nusoj.org.so/About_us/about_us.htm|archivedate=2013-12-19}}</ref>

2011 წლის შუაში სომალის ეროვნული არმიის მიერ დედაქალაქ მოგადიშოში მშვიდობიანი პერიოდის დამყარების შემდეგ, დამოუკიდებელი „Radio Shabelle-ს“ და „HornAfrik-ის“ ჟურნალისტები, როგორც სხვა სომალური მედიასაშუალებები, ხშირად განიცდიდენ ისლამისტი ბოევიკების თავდასხმებს.<ref name=reuterstimeline>{{cite web|url=http://uk.reuters.com/article/2009/02/04/idUKL4378522|title=Timeline:Attacks on journalists in Somalia &#124;|publisher=Reuters (UK)|date=2009-02-04|accessdate=2012-10-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219031951/http://uk.reuters.com/article/2009/02/04/idUKL4378522|archivedate=2013-12-19}}</ref> შემდგომში ამბოხებულები ახორციელებდნენ ჟურნალისტების დაშინებასა და მიზანმიმართულ მკვლელობებს საკუთარი უკანონო ქმედებების დასაფარავად.<ref name="Hsjpitpdr">{{cite web|url=http://www.hiiraan.com/news4/2012/Sept/25799/somali_journalists_persist_in_their_profession_despite_risks.aspx|title=Somali journalists persist in their profession despite risks|publisher=Hiiraan.com|date=2012-09-01|accessdate=2012-10-19}}</ref> უცხოელი ჟურნალისტების რაოდენობის ზრდასთან დაკავშირებით გამოწვეულმა უკმაყოფილებამ, რომლებიც დაბრუნდნენ დედაქალაქში უსაფრთხოების შედარებით გაუმჯობესების შემდეგ, ბოევიკებმა 2012 წელს გაააქტიურეს საკუთარი ანტიკამპანია მასმედიის მიმართ,<ref name="voa-SEP21">{{cite news|publisher=Voice of America|title=4 Journalists Killed in Somalia in 24 Hours|url=http://www.voanews.com/content/four-journalists-killed-in-somalia-in-24-hours/1512442.html|date=2012-09-21|accessdate=2012-09-23}}</ref> მოკლეს 18 რეპორტიორი წლის განმავლობაში.<ref name="Bspwsakbg">{{cite news|title=Somali poet Warsame Shire Awale killed by gunmen|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-20135824|accessdate=30 October 2012|newspaper=BBC|date=30 October 2012}}</ref><ref name=foxnewsreport>{{cite news|author=Associated Press|title=Number of Somali journalists murdered in targeted attacks grows to 16; no arrests yet made|url=http://www.foxnews.com/world/2012/10/24/somali-reporter-killed-raising-toll-to-16-deaths-most-them-targeted-in-2012/#ixzz2CCakjGlO|date=2012-10-24|accessdate=2012-10-19}}</ref> „რეპორტიორებმა საზღვრებს გარეთ“ დააფიქსირეს 2012 სიკვდილის შემთხვევა, როგორც მთავარი მიზეზი სომალის 2013 წელს 179 ქვეყნიდან 175-ე ადგილზე ყოფნისა პრესის თავისუფლების ინდექსის მიხედვით, რაც შეადგენს 11 პუნქტით დაცემას რეიტინგში 2011 წლიდან.<ref name="Wpfi">{{cite web|title=World Press Freedom Index|url=http://fr.rsf.org/IMG/pdf/classement_2013_gb-bd.pdf|publisher=[[Reporters Without Borders]]|accessdate=2015-12-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151013163532/http://fr.rsf.org/IMG/pdf/classement_2013_gb-bd.pdf|archivedate=2015-10-13}}</ref>

საერთო ჯამში გაკეთებული შეფასებების მიხედვით, ქვეყანაში მოქმედი 49 რადიო, ბეჭვდითი და სატელევიზიო რეპორტიორი დაიღუპა 1992 და 2013 წლებს შორის პერიოდში.<ref name="cpjsom">{{cite web|url=http://cpj.org/killed/africa/somalia/|title=46 Journalists Killed in Somalia since 1992/Motive Confirmed|publisher=Committee to Protect Journalists|date=2012-10-19 (accessed date)|accessdate=2012-10-19}}</ref> ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტის თანახმად, დაღუპულთა უმრავლესობა ადგილობრივი მაცხოვრებელია — 73 %, მამაკაცები — 96 %, ტელეჟურნალისტები — 45 %, რადიოჟურნალისტები — 65 % და არაფრილანსერი ჟურნალისტები — 82 %. მათი უმრავლესობა მოკლული იქნა (65 %), იმ პერიოდში, როდესაც რეპორტაჟი ხდებოდა საომარ პირობებში (49 %) და პოლიტიკური სიუჟეტების დროს (55 %). ზოგმა ჟურნალისტმა მუქარა სიკვდილამდეც კი მიიღო (22 %). თავდასხმის წყარო უფრო მეტად იყო სამხედრო დაჯგუფებების პოლიტიკური მოტივები (50 %), ძირითადად „აშ-შაბააბი“; თავდამსხმელთა კუთვნილება ცნობილი იყო მხოლოდ 22 % შემთხვევაში.<ref name="cpjsom"/>

სომალის ფედერალური მთავრობა შეიქმნა 2012 წლის 1 აგვისტოს, რომელიც წარმოადგენს პირველ მუდმივ ცენტრალიზებულ მთავრობას ქვეყანაში სამოქალაქო ომის დაწყებიდან. ფედერალურ პარლამენტში შეიქმნა და მიღებული იქნა ახალი კონსტიტუცია.<ref name="Pimnefssune">{{cite web|title=President's inauguration marks 'new era' for Somalia, says UN envoy|url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=42900&Cr=Somali&Cr1=|publisher=UN News Centre|accessdate=17 September 2012}}</ref> ასევე მრავალი წლის შემდეგ პირველად შეიქმნა სახელმწიფო სასამართლოები.<ref name="Fsasjj"/>

დაძაბულობა ცენტრალიზებულ ხელისუფლებასა და ჟურნალისტებს შორის შემდგომში გაძლიერდა, როდესაც მთავრობა ისწრაფოდა ფორმალური წესებისა და სტანდარტების დამყარებას. 2013 წლის იანვარში, „Radio Dalsan-ის“ კორესპონდენტი აბდიაზიზ აბდინურ იბრაჰიმი დაკავებული იქნა დედაქალაქში სექსუალური ძალადობის შედეგად სავარაუდო მსხვერპლის დაკითხვის შემდეგ და გასამართლდა სახელმწიფო ინსტიტუტების შეურაწყოფის და ცრუ ჩვენებების მიცემის ბრალდებით.<ref name="Fsasjj"/> ორივე გაასამართლა ადგილობრივმა სასამართლომ თებერვლის დასაწყისში, მოგვიანებით, იმავე თვეს, ორივე მათგანი გაამართლა სააპელაციო სასამართლომ არასაკმარისი მტკიცებულებებისგამო.<ref name="Zsacfjj">{{cite news|title=Somalia apex court frees jailed journalist|url=http://zeenews.india.com/news/world/somalia-apex-court-frees-jailed-journalist_836101.html|accessdate=18 March 2013|newspaper=Zee News|date=18 March 2013}}</ref>

პრესის მობილურობის და უსაფრთხოების გასაუმჯობესებლად სომალის სამთავრობო ძალები სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის ჯარისკაცებთან ერთად ერთდროულად ატარებენ რამდენიმე დიდ საპატრულო ოპერაციებს მოგადიშოში, რის შემდეგაც ორი ჩატარებული ოპერაციის შემდეგ მათ ხელში ჩაიგდეს იარაღი და დააპატიმრეს 1700 და 730 „აშ-შაბააბის“ ეჭვმიტანილი.<ref name="Gsoottsaimp">{{cite news|title=Somalia: 'Over 1700 terrorism suspects arrested' in Mogadishu: Police|url=http://www.garoweonline.com/artman2/publish/Somalia_27/Somalia_Over_1_500_terrorism_suspects_arrested_in_Mogadishu_Police_printer.shtml|accessdate=27 March 2013|newspaper=Garowe Online|date=15 January 2013|archiveurl=https://archive.today/20130411003122/http://www.garoweonline.com/artman2/publish/Somalia_27/Somalia_Over_1_500_terrorism_suspects_arrested_in_Mogadishu_Police_printer.shtml|archivedate=11 აპრილი 2013}}</ref><ref name="Gsspdimss">{{cite news|title=Somalia: 730 persons detained in Mogadishu security sweep|url=http://www.garoweonline.com/artman2/publish/Somalia_27/Somalia_730_persons_detained_in_Mogadishu_security_sweep_printer.shtml|accessdate=27 March 2013|newspaper=Garowe Online|date=19 January 2013|archiveurl=https://archive.today/20130411002033/http://www.garoweonline.com/artman2/publish/Somalia_27/Somalia_730_persons_detained_in_Mogadishu_security_sweep_printer.shtml|archivedate=11 აპრილი 2013}}</ref> ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტის მონაცემებით, მოკლული ჟურნალისტების რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა 2013 წლის შედეგებით, მხოლოდ ოთხი ჟურნალისტი დაიღუპა წლის განმავლობაში.<ref name="cpjsom"/> ფედერალურმა მთავრობამ ასევე დააწესა მიზნობრივი ჯგუფი ჟურნალისტებზე გამოძალვის ბრალდებების გამოსაძიებლად,<ref name="Xspmlhrtf">{{cite news|title=Somali PM launches Human Rights Task Force|url=http://www.xikmo.com/en/?p=3092|accessdate=10 March 2013|newspaper=Xikmo|date=6 February 2013}}</ref> და გააიოლა მოლაპარაკებები მასმედიის შიდა და საერთაშორისო წარმომადგენლებს შორის სომალის მასმედიის შესახებ ახალი კანონის შესამუშავებლად.<ref name="Cwotdsmlhim">{{cite news|title=Consultative Workshop on the Draft Somali Media Law held in Mogadishu|url=http://www.raxanreeb.com/2013/03/somalia-consultative-workshop-on-the-draft-somali-media-law-held-in-mogadishu/|accessdate=27 March 2013|newspaper=Raxanreeb|date=22 March 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130328202848/http://www.raxanreeb.com/2013/03/somalia-consultative-workshop-on-the-draft-somali-media-law-held-in-mogadishu/|archivedate=28 მარტი 2013}}</ref>

== კულტურა ==
სომალის მოსახლეობის უმრავლესობა — მომთაბარე-მეჯოგეებია. მათთვის მთავარი ფასეულობაა სიმდიდრის სიმბოლო — [[აქლემი]]. ათეულობით აქლემის (ასევე ასობით [[თხა|თხისა]] და [[ცხვარი|ცხვრის]]) მქონე სომალელი — ითვლება კარგად მცხოვრებად. მაგრამ „ნამდვილად“ მდიდარი სომალელია — 100-დან 1000 აქლემის პატრონი.

მომთაბარეები ცხოვრობენ დროებით დასახლებებში, რომლებიც აგებულია იურტის ტიპის აქლემის ტყავისგან გაკეთებული დასაშლელი საცხოვრებლებით, სიმაღლით 1,5-2 მეტრი და დიამეტრით 3-5 მეტრი. ამ საცხოვრებლების გარშემო აგებენ ღობეს კაქტუსებისგან და ეკლიანი აკაციისგან, რომელიც ასევე პირუტყვის დასაბინავებლადაც გამოდგება.

მუდმივად მცხოვრები სომალელები (მიწადმოქმედები და მეთევზეები) თავის სოფლებში აშენებენ ცილინდრული ფორმის ქოხებს — ''მუნდულოებს'', [[ალიზი]]ს კედლებით და [[თივა|თივის]] სახურავით. ასეთი ქოხების ზომები, ისეთივეა, როგორიც მომთაბარეების იურტების. მაგრამ დიდ სოფლებში სომალელები აგებენ მართკუთხა საცხოვრებლებს — ''არიშებს'', ზომით 8 მეტრი 15 მეტრზე, ისეთივე ალიზის კედლებით, მაგრამ პალმის ფოთლებიანი სახურავით.

სადღესასწაულო დღეებში სომალელები მართავენ მასობრივ [[ცეკვა|ცეკვებს]] [[სიმღერა|სიმღერებით]]. აკომპანირებენ ტაშის კვრით, ფეხების მიწაზე დარტყმით, ხის ნაკეთობების ერთმანეთზე დარტყმით. უფრო დიდ დასახლებებში ცეკვავენ დაირების და ბარაბნების დაკვრის ხმაზე, ასევე ზღვის ნიჟარების ჩაბერვის შედეგად გაჩენილ ხმაზე. დღესასწაულისთვის ჩვეულებრივი საბაბია — ბიჭის დაბადება, აქლემის გამრავლება, ასევე რაიმე შემოსავლის მიღება.

სომალელი მამაკაცების ეროვნული სამოსი შედგება თეძოებზე შემოსახვევისგან და მხრებიდან ჩამოუვარდნი გულთან დიაგონალურად დაშვებული ქსოვილის გრძელი ნაჭრისაგან, რომელიც როგორც წესი ადგილობრივი ნაწარმია, შეღებილი თეთრ, ნარინჯისფერ ან ცისფერ ფერებში — ''ფუტა ბენადირი''. ზოგჯერ მხრებზე ასევე მოისხამენ გადასაცმელს, რომელიც ცუდ ამინდში იცავს თავს. სომალელი ქალების კაბა — ქსოვილის ნაჭერია სიგრძით 10-15 მეტრი, რომლის ნაწილი შემოხვეულია თეძოების გარშემო, ხოლო დანარჩენი შემოხვეულია სხეულის ზედა ნაწილზე, ოღონდ ცალი მხარი მაინც შიშველი რჩება. მამაკაცების და ქალების ფეხსაცმელია — სანდალი ''დასი''. ამას გარდა, ბევრი სომალელი ყელზე ატარებს ყურანის ციტატებიან ტყავის მედალიონებს.

მომთაბარე-მეჯოგეების ძირითადი საკვებია — აქლემის რძე (ახალი და მჟავე), ცხვრის ან თხის ყველი, ზოგჯერ ხორცი და ფაფა. მიწადმომქმედი მუდმივად დასახლებული სომალელები ძირითადად იკვებებიან ფაფით, ორცხობილებით და ზოგჯერ რძით. სომალელების დიდი უმრავლესობა საკვებში კატეგორიულად არ ხმარობს [[თევზი|თევზსა]] და ფრინველს, ასევე კვერცხებს — ეს პროდუქტები სომალიში ითვლება „უწმინდურად“.

სომალის სამზარეულო სხვადასხვა რაიონში ერთმანეთისგან განსხვავებულია და ის მოიცავს კულინარიის განსხვავებულ სტილს. აუცილებელი პრინციპი, რომელიც აერთიანებს სომალის საკვებს, არის [[ჰალალი]]. მასში მთლიანად გამორიცხულია [[ღორი]]ს ხორცისგან დამზადებული კერძი, ალკოჰოლური სასმელები, სისხლის შემცველი კერძი, აკრძალულია მკვდარი ცხოველებისაგან ხორცის დამზადება. სომალელები სადილობენ საღამოს 9 საათზე, [[რამადანი]]ს დროს — ხშირად „[[ტარავი|ტარავის]]“ ლოცვის შემდეგ — საღამოს 11 საათზე.

== სპორტი ==
[[ფეხბურთი]] ყველაზე პოპულარული [[სპორტი]]ს სახეობაა სომალიში. მთავარი შიდა საფეხბურთო შეჯიბრებებია სომალის ლიგა და სომალის თასი, [[სომალის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები]] თამაშობს საერთაშორისო შეჯიბრებებზე.

ქვეყანაში ასევე თამაშობენ [[კალათბურთი|კალათბურთს]]. 1981 წლის 15-დან 23 დეკემბრამდე მოგადიშოში [[კალათბურთის საერთაშორისო ფედერაცია|კალათბურთის საერთაშორისო ფედერაციის]] ეგიდით ჩატარდა [[აფრიკის ჩემპიონატი კალათბურთში]], სადაც [[სომალის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები|სომალის ეროვნულმა საკალათბურთო ნაკრებმა]] მოიპოვა [[ბრინჯაო]]ს მედალი.

აბდი ბილე იყო სომალის პირველი სპორტსმენი, რომელმაც მოიპოვა [[ოქრო]]ს მედალი 1987 წლის [[მსოფლიო ჩემპიონატი მძლეოსნობაში|მძლეოსნობაში მსოფლიო ჩემპიონატზე]], როდესაც ის გახდა ჩემპიონი 1500 მეტრზე გარბენში. მოჰამედ ფარაჰმა მოიპოვა სამი ოქროს მედალი მსოფლიო ჩემპიონატებზე და ორი ოლიმპიური ოქროს მედალი [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2012|2012 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე]] [[ლონდონი|ლონდონში]] 5000 და 10 000 მეტრზე გარბენში.

[[საბრძოლო ხელოვნება]]ში, ფაისალ ჯეილანი ავეისიმ და მოჰამედ დექ აბდულემ შესაბამისად მოიპოვეს [[ვერცხლი]]ს მედალი და მეოთხე ადგილი, 2013 წელს „Open World-ის“ კლასის „Challenge Cup-ის“ [[ტაეკვონდო]]ს ტურნირზე [[ბელგია|ბელგიის]] ქალაქ [[ტონგერენი|ტონგერენში]]. [[სომალის ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტი|სომალის ეროვნულმა ოლიმპიურმა კომიტეტმა]] შეიმუშავა სპეციალური დახმარების პროგრამა მომავალ ტურნირებში შემდგომი წარმატებების უზრუნველყოფისათვის.<ref name="Hsmfawt">{{cite news|title=Somalia moves forward at world Taekwondo|url=http://horseedmedia.net/2013/03/06/somalia-moves-forward-at-world-taekwondo-pictures/|accessdate=19 October 2013|newspaper=Horseed Media|date=6 March 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131022175949/http://horseedmedia.net/2013/03/06/somalia-moves-forward-at-world-taekwondo-pictures/|archivedate=22 ოქტომბერი 2013}}</ref> ამას გარდა, მოჰამედ ჯამამ მოიგო ორივე მსოფლიო და ევროპული ტიტული К1-სა და [[ტაილანდური კრივი|ტაილანდურ კრივში]].<ref name="Gvfmikk">{{cite news|title=Great Victory for Malta in K1 Kickboxing|url=http://www.independent.com.mt/articles/2010-02-10/others/great-victory-for-malta-in-k1-kickboxing-270164/|accessdate=18 October 2013|newspaper=Malta Independent|date=10 February 2010}}</ref>

== დღესასწაულები ==
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border-collapse:collapse; border:1px solid #aaa"
|-
! style="background:#efefef;" | თარიღი
! style="background:#efefef;" | დღესასწაული
! style="background:#efefef;" | ადგილობრივი დასახელება
|-
! colspan=4 | გრიგორიანული კალენდარი
|-
|1 იანვარი
| [[ახალი წელი]]
|
|-
|1 მაისი
| შრომის დღე
|
|-
|26 ივნისი
| ბრიტანეთის სომალილენდის დამოუკიდებლობის დღე
|
|-
|1 ივლისი
| [[დამოუკიდებლობის დღე]]
|
|-
!colspan=4 | ისლამური მთვარის კალენდარი
|-
| 12 [[რაბი ალ-ავალი]]
| [[მაჰმადი]]ს დაბადების დღე
| [[მავლიდი]]
|-
| 27 [[რაჯაბი]]
| მაჰმადის ცაში ამაღლება
| [[ისრა და მირაჯი]]
|-
| 1 [[შავალი (დღესასწაული)|შავალი]]
| [[რამადანი]]ს დასასრული
| [[ურაზა ბაირამი]]
|-
| 10 [[ზულ ჰიჯა]]
| მსხვერპლშეწირვის დღესასწაული
| [[ყურბან ბაირამი]]
|-
| 1 [[მუჰარამი]]
| [[მუსულმანური ახალი წელი]]
|
|-
| 10 [[მუჰარამი]]
| [[აშურა]]
|
|}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო|2}}

{{Commonscat|Somalia|სომალი}}

{{აფრიკის ქვეყნები}}
{{აფრიკის კავშირი}}
{{წითელი ზღვის მოსაზღვრე ქვეყნები}}

[[კატეგორია:სომალი| ]]
[[კატეგორია:აფრიკის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]