იხილეთ წყარო გვერდისთვის სომხეთის სატრაპია

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|მშობლიური სახელი      = Սատրապական Հայաստան<br><small>Satrapakan Hayastan</small>
|გრძელი სახელი         = სომხეთის სატრაპია
|ერა                    = ანტიკური
|სტატუსი               = [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა იმპერიის]] [[სატრაპია]]
|მართველობა            = [[მონარქია]]
<!-- აღზევება, დაცემა და მნიშვნელოვანი წლები -->
|შექმნა                   = დაარსდა
|შექმნის წელი            = ძვ. წ. 522
|გაუქმება                = გაუქმდა
|გაუქმების წელი          = ძვ. წ. 331
|მოვლენა1               = 
|მოვლენის თარიღი1       = 
|მოვლენა2               = 
|მოვლენის თარიღი2       = 
|მოვლენა3               =
|მოვლენის თარიღი3       = 
|მოვლენა4               = 
|მოვლენის თარიღი4       = 
|უპირველესი მოვლენა     = 
|უპირველესის თარიღი     = 
|უკანასკნელი მოვლენა     = 
|უკანასკნელის თარიღი     = 
<!-- წინამორბედები, მემკვიდრეები, დროშები, გერბები და სიმბოლოები -->
|p1                      = ურარტუ
|დროშა_p1               = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p2                      = მიდია
|დროშა_p2               = Median empire map.png
|s1                      = დიდი სომხეთი
|დროშა_s1               = Standard of the Artaxiad dynasty.svg
|s2                      = მცირე სომხეთი
|დროშა_s2               = Yervanduni Armenia, IV-II BC.gif
|s3                      = სოფენეს სამეფო
|დროშა_s3               = Arshakuni Armenia 150-en.svg
|s4                      = კომაგენეს სამეფო
|დროშა_s4               = Roman East 50 CE Commagene highlighted-en.svg
|დროშის სურათი         = 
|დროშის აღწერა          = 
|გერბი                   = 
|გერბის ზომა             = 
|გერბის აღწერა           = 
|რუკის სურათი          = 
|რუკის აღწერა           = 
|რუკის სურათი2         = Yervanduni Armenia, IV-II BC.gif
|რუკის აღწერა2          = [[ერვანდუნები]] მიერ კონტროლირებადი ტერიტორია ძვ. წ. IV-II საუკუნეებისთვის
|დედაქალაქი             = [[ერებუნი]], [[ტუშფა]]
|უდიდესი ქალაქები       = 
|დევიზი                 = 
|ჰიმნი                   = 
|ენები                   = [[სომხური ენა]]
|რელიგია                = [[ზოროასტრიზმი]], [[სომხური მითოლოგია|კერპთთაყვანისმცემლობა]]
|ვალუტა                = 
<!-- ტიტულები და მართველთა სახელები -->
|ლიდერი1               = 
|ლიდერი2               = 
|ლიდერი3               = 
|ლიდერი4               = 
|ლიდერი5               = 
|ლიდერი6               = 
|ლიდერი7               = 
|ლიდერი8               = 
|ლიდერი9               = 
|ლიდერის წელი1         = 
|ლიდერის წელი2         = 
|ლიდერის წელი3         = 
|ლიდერის წელი4         = 
|ლიდერის წელი5         = 
|ლიდერის წელი6         = 
|ლიდერის წელი7         = 
|ლიდერის წელი8         = 
|ლიდერის წელი9         = 
|ლიდერის ტიტული       = 
<!-- საკანონმდებლო ხელისუფლება -->
|საკანონმდებლო ხელისუფლება     = 
|პალატა1                = 
|პალატის ტიპი1          = 
|პალატა2                = 
|პალატის ტიპი2          = 
<!-- ფართობი და მოსახლეობა -->
|სტატ. წელი1            = 
|ფართობი1               = 
|სტატ. მოსახ1           = 
|სტატ. წელი2           = 
|ფართობი2              = 
|სტატ. მოსახ2           = 
|სტატ. წელი3           = 
|ფართობი3              = 
|სტატ. მოსახ3           = 
|სტატ. წელი4            = 
|ფართობი4               = 
|სტატ. მოსახ4           = 
|სტატ. წელი5           = 
|ფართობი5              = 
|სტატ. მოსახ5           = 
|სქოლიო_ა               = 
|სქოლიო_ბ               = 
|სქოლიო_ჰ               = 
|სქოლიოები              = 
|დღეს                   = {{დროშა|თურქეთი}}<br>{{დროშა|ირანი}}<br>{{დროშა|საქართველო}}<br>{{დროშა|სომხეთი}}
}}
'''სომხეთის სატრაპია''' ({{lang-hy|Սատրապական Հայաստան}} ''სატრაპაკან ჰაიასტან''; [[ძველი სპარსული ენა|ძვ.სპ.]] ''Armina ან Arminiya'') — რეგიონი, რომელსაც [[ერვანდუნები|ერვანდუნების დინასტია]] (ძვ. წ. 570 - ძვ.წ 201) აკონტროლებდა. [[ძვ. წ. VI საუკუნე]]ში სომხეთი იყო [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა იმპერიის]] შემადგენლობაში მყოფი ერთ-ერთი [[სატრაპია]], რომელიც მოგვიანებით დამოუკიდებელი [[დიდი სომხეთი|სამეფო]] გახდა. სატრაპიას ჰქონდა ორი დედაქალაქი, თავდაპირველად [[ტუშფა]], შემდგომში კი [[ერებუნი]].

== ისტორია ==
=== წარმომავლობა ===
[[ურარტუ|ურარტუს სამეფოს]] დაშლის შემდეგ, ტერიტორია [[მიდია|მიდიის იმპერიისა]] და სკვითების კონტროლში აღმოჩნდა. მოგვიანებით ტერიტორია [[აქემენიანთა იმპერია]]მ დაიპყრო და დაპყრობილ ტერიტორიაზე სპარსელებმა დააარსეს სატრაპია, რომელსაც სახელად სომხეთი უწოდეს.

=== ერვანდუნების დინასტია ===
{{მთავარი|ერვანდუნები}}
ერვანდუნების დინასტია (აგრეთვე ცნობილი როგორც ორონთიდების დინასტია) წარმოშობით სომხური საგვარეულო იყო, ისინი სომხეთის სატრაპიის წინამორბედის, [[რკინის ხანა|რკინის ხანის]] [[ურარტუ|ურარტუს სამეფო]]ს მმართველთა მემკვიდრეები და შთამომავლები იყვნენ.<ref name="Toumanoff1963">{{cite book|last=Toumanoff|first=Cyril|title=Studies in Christian Caucasian history|url=http://rbedrosian.com/Ref/Oront/oront278.htm|year=1963|location=Washington D.C.|publisher=Georgetown University Press|pages=278ff}}</ref><ref>{{hy icon}} Tiratsyan, Gevorg. ''«Երվանդունիներ»'' (Yerevanduniner).  Armenian Soviet Encyclopedia. vol. iii. Yerevan:  Armenian Academy of Sciences, 1977, p. 640.</ref><ref>History of Armenia, Moses of Chorene, http://www.vehi.net/istoriya/armenia/khorenaci/index.html</ref><ref>Xenophon mentions an Armenian king named Tigranes Orontid in his ''Cyropaedia''. He was an ally of Cyrus the Great with whom he hunted. Tigranes paid tribute to Astyages.</ref><ref>Krause, Todd B. and John A.C. Greppin, and Jonathan Slocum. "[http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/armol-2-R.html The Yervanduni Dynasty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160410040514/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/armol-2-R.html |date=2016-04-10 }}." The  A. Richard Diebold Center for Indo-European Language and Culture at the University of Texas. January 22, 2009.</ref> ასევე არსებობს მოსაზრება, რომ ისინი [[ირანელი ხალხები|ირანული]] წარმოშობის იყვნენ<ref>Garsoïan, Nina (1997). "The Emergence of Armenia" in  ''The Armenian People from Ancient to Modern Times, Volume I, The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century''. Richard G. Hovannisian (ed.) New York: St. Martin's Press, pp. 46-47. ISBN 0-312-10169-4.</ref>, საგვარეულო დინასტიის წევრები, რომლის წარმომადგენლებიც სომხეთს პერიოდულად მართავდნენ, დაახლოებით [[ძვ. წ. VI საუკუნე|ძვ. წ. VI საუკუნიდან]] [[ძვ. წ. II საუკუნე]]ებს შორის, თავდაპირველად სომხეთს მართავდნენ, როგორც მეფეები ან სატრაპები, მიდიისა და აქემენიანთა იმპერიების დროს, მოგვიანებით კი აქემენიანთა იმპერიის განადგურების შემდეგ, სომხეთს, როგორც დამოუკიდებელ სამეფოს ისე მართავდნენ, ამის შემდეგ კი როგორც სოფენესა და კომაგენეს მეფეები, რომლებმაც საბოლოოდ  წინააღმდეგობა ვერ გაუწიეს [[რომის იმპერი]]ს.

[[ერვანდუნები|ერვანდუნებმა]] საკუთარი უფლებები და  უზენაესობა სომხეთზე  დაახლოებით ძვ. წ. VI საუკუნისთვის გამოაცხადეს, [[სკვითები|სკვითებისა]] და [[მიდია|მიდიელების]] შემოსებვების დროს.<ref>Tiratsyan, Gevork. ''«Երվանդունիներ»'' (Yerevanduniner). Soviet Armenian Encyclopedia. vol. iii. Yerevan, Armenian SSR: Armenian Academy of Sciences, 1977, p. 640. April 2011.}}</ref> სახელმწიფოს დამაარსებლად ითვლება [[იერვანდ I საკავაკიაცი]] ({{lang-hy|Երվանդ Ա Սակավակյաց}}). მისმა ვაჟი [[ტიგრან ერვანდუნი|ტიგრანმა]] თავისი ძალები [[კიროს II დიდი|კიროს დიდთან]] ერთად გააერთიანა და მიდიის მეფე მოკლა. [[მოვსეს ხორენაცი]] მას მოიხსენიებს, როგორც ''ყველაზე ჭკვიანი, ყველაზე ძლიერი და ყველაზე მამაცი სომეხ მეფეებს შორის''. [[ძვ. წ. 553]] წლიდან [[ძვ. წ. 521]] წლამდე, სომხეთი [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა იმპერიის]] ქვეშევრდომი იყო, მაგრამ [[დარიოს I]]-ის მეფობის დროს, დარიოსმა სომხეთის დაპყრობა გადაწყვიტა. მან გაგზავნა სომეხი, სახელად [[დადარსი]], რათა აჯანყება ჩაეხშო, მოგვიანებით დადარსი სპარსმა ვაუმისამ ჩაანაცვლა, რომელმაც სომხები [[ძვ. წ. 521]] წლის 20 მაისს დაამარცხა. დაახლოებით იმავე დროს, სხვა [[სომხები|სომეხმა]], ჰალდიტას ვაჟმა სახელად [[არახა]]მ გამოთქვა პრეტენზია, რომ ის იყო [[ბაბილონი]]სა და [[ნაბონიდი]]ს უკანასკნელი მეფის ვაჟი და საკუთარ თავს [[ნაბუქოდონოსორ IV]] უწოდა. მისი აჯანყება ხანმოკლე აღმოჩნდა, სომხების ხუთი თავდასხმის შემდეგ ამბოხება დარიოსის მშვილდის მზიდავმა ინტაპჰრენესმა ჩაახშო.

[[ბერძნები|ბერძენი]] მეთაური და ისტორიკოსი [[ქსენოფონტი]] გვაწვდის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ერვანდუნების სომხეთზე. [[ძვ. წ. 331]] წელს მომხდარი [[გავგამელის ბრძოლა|გავგამელის ბრძოლის]] შემდეგ იერვანდ III-მ სომხეთს დამოუკიდებლობა აღუდგინა. მაგრამ [[ძვ. წ. 201]] წელს, სომხეთი [[არტაშეს I]]-მა დაიპყრო, სომეხი მეთაური, სელევკიდების იმპერიიდან, რომელიც ასევე ერვანდუნების შთამომავალი იყო. უკანასკნელი ერვანდუნი მეფის, [[იერვანდ IV|იერვანდ IV-ის]] მოკვლის შემდეგ, ერვანდუნებმა მმართველობა [[სოფენეს სამეფო|სოფენესა]] და [[კომაგენეს სამეფო|კომაგენეში]] [[ძვ. წ. I საუკუნე]]მდე განაგრძეს.

== ქსენოფონტის თვალით დანახული სომხეთი ==
[[ძვ. წ. 401]] წელს [[კიროს ახალგაზრდა]]მ 10 000 ბერძენ დაქირავებულ ჯარისკაცთან ერთად აჯანყება მოაწყო, [[არტაქსერქსე II|არტაქსერქსე II-ის]] წინააღმდეგ, თუმცა ამბოხი წარუმატებელი აღმოჩნდა, [[კუნაქსეს ბრძოლა]]ში არტაქსერქსემ ამბოხებულები დაამარცხა, ბრძოლაში დაიღუპა კიროსიც. უკან დაბრუნებისას, გზად სომხეთი გაიარეს. მათი მარშრუტი დანამდვილებით უცნობია, მაგრამ გავრცელებული თეორიის მიხედვით, მათ გადაკვვეთეს მდინარე კენტრიტი (დღევანდელი [[მურატი (მდინარე)|მურატი]]), ტილის ჩრდილოეთით და მიაღწიეს ტელებოას მდინარეს (დღევანდელი კარა სუს) იმაშის დაბლობში, ამის შემდეგ კი მივიდნენ [[ევფრატი|მდინარე ევფრატთან]], [[მანასკერტი]]ს მახლობლად, სადაც წყლის სიღრმე მუხლამდე აღწევდა და მისი გადაკვეტა ყველაზე ადვილი იყო. შემდეგ გზა [[ოლთისი]]ს მიმართულებით განაგრძეს, [[დიაოხი]]ს ქვეყნისკენ, [[ყარსი]]ს სამხრეთით. [[სკვითები]]ს სახელმწიფოს, ''დიდებული, მდიდარი და ხალხმრავალი'' ქალაქიდან, კუმნიასიდან, მათ [[ზარიშატი]]სა და [[არტაანი]]ს სამხრეთ ტერიტორიები გაიარეს, საბოლოოდ კი [[მაკრონები]]ს მთებისა და [[კოლხები|კოლხური ტომების]] გავლით [[შავი ზღვა|შავ ზღვაზე]] ტრაპიზონის პორტს მიაღწიეს.

ქსენოფონტის მიერ სომხეთი აღწერილია, როგორც ვრცელი და მდიდარი ქვეყანა, რომელსაც იერვანდი და ტირიბაზი მართავდნენ. ეირვანდი, როგორც სატრაპი და ტირიბაზი, როგორც ვიცე-გუბერნატორი. ქსენოფონტის დროს სომხებს ჯერ არ ჰქონდათ ოკუპირებული არარატის დაბლობი, რომელზეც მოგვიანებით [[სასპერები]], ალაროდიანები (ურარტელები) და უძველესი ადგილობრივი ტომები დასახლდნენ. კორდუქები, რომლებიც საუკუნეების მანძილზე სამხრეთით ცხოვრობდნენ, ომის მოყვარულები იყვნენ, მაგრამ სპარსეთის ქვეშევრდომები. სომხებსა და კორდუქებს შორის იყო თითქმის უწყვეტი კონფლიქტი, რაზე [[ქსენოფონტი]]ც წერდა.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[მცირე სომხეთი]]
* [[ურარტუ|ურარტუს სამეფო]]
* [[აქემენიანთა იმპერია]]
* [[ერვანდუნები|ერვანდუნების დინასტია]]
* [[დიდი სომხეთი|დიდი სომხეთის სამეფო]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://atwar-game.com/cln/cln.php?cln_id=453 დიდი სომხეთი]
* [http://www.livius.org/articles/place/armenia/ სომხეთი (Livius)]
* [http://www.iranicaonline.org/articles/armenia-i სომხეთი და ირანი]
* [http://worldcoincatalog.com/AC/C2/Greece/AG/HK/Armenia/Armenia.htm სომხეთის ისტორია]
* [http://pguyou.free.fr/satraps/page6.html სატრაპები და კიროს დიდი]
* [http://www.tacentral.com/history_story.asp?story_no=5 სპარსული და ელინისტური სომხეთი]
* [https://books.google.am/books?id=Ok2NRqbDAc8C&pg=PA88&lpg=PA88&dq=Satrapy+of+Armenia&source=bl&ots=SsppsPUZmO&sig=FqzAQoF9xew1zcHyYkwGJL3Ed6Q&hl=ka&sa=X&ved=0CD0Q6AEwBGoVChMIo-ePgcayxwIVxVksCh3nwwIg#v=onepage&q=Satrapy%20of%20Armenia&f=false სომხეთის სატრაპია და აქემენიანები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307052839/https://books.google.am/books?id=Ok2NRqbDAc8C&pg=PA88&lpg=PA88&dq=Satrapy+of+Armenia&source=bl&ots=SsppsPUZmO&sig=FqzAQoF9xew1zcHyYkwGJL3Ed6Q&hl=ka&sa=X&ved=0CD0Q6AEwBGoVChMIo-ePgcayxwIVxVksCh3nwwIg#v=onepage&q=Satrapy%20of%20Armenia&f=false |date=2016-03-07 }}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{აქემენიანთა იმპერიის პროვინციები}}

[[კატეგორია:ყოფილი მონარქიები]]
[[კატეგორია:ძვ. წ. VI საუკუნეში დაარსებული ტერიტორიები და სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:ძვ. წ. IV საუკუნეში გაუქმებული ტერიტორიები და სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:ანტიკური სომხეთი]]
[[კატეგორია:ანტიკური ირანის ისტორია]]
[[კატეგორია:აქემენიანთა სატრაპიები]]