იხილეთ წყარო გვერდისთვის სპექტრული კლასი

[[ფაილი:Morgan-Keenan spectral classification.svg|500px|right|thumb|მორგან-კინანის სპექტრული კლასიფიკაცია]]
'''სპექტრული კლასები''' — ვარსკვლავთა კლასიფიკაცია მათი გამოსხივების [[სპექტრი]]ს, უპირველეს ყოვლისა [[ფოტოსფერო]]ს ტემპერატურით.

დაწყებით მიახლოებისას ვარსკვლავის გამოსხივების სპექტრი აბსოლუტურად შავი სხეულის გამოსხივებას უახლოვდება, რომლის ტემპერატურა მისი ფოტოსფეროს ტემპერატურას უდრის. იგი შეიძლება შევაფასოთ ვინის ძვრის კანონის მეშვეობით, მაგრამ ეს მეთოდი ვერ გამოდგება დაშორებული ვარსკვლავებისთვის. უფრო ზუსტ მეთოდს [[ოპტიკური სპექტროსკოპია]] წარმოადგენს, რომლის სპექტრებში შეგვიძლია შთანთქვის ზოლების ხილვა, რომლებსაც განსხვავებული ინტენსივობა გააჩნიათ ვარსკვლავის ტიპის და ტემპერატურასთან დაკავშირებით.

== ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია ==

ვარსკვლავთა თანამედროვე (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია დამუშავდა ჰარვარდის უნივერსიტეტის ობსერვატორიაში 1890–1924 წლებში და ტემპერატურულ კლასიფიკაციას წარმოადგენს, რომელიც დაფუძნებულია ვარსკვლავთა სპექტრების დასხივებასა და შთანთქმის ფარდობითობას.

{|class="standard sortable" style="text-align: center;"
 |+ ვარსკვლავთა ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია
 ! style="width: 5%;"  | კლასი
 ! style="width: 10%;" | ტემპერატურა, <br />K
 ! style="width: 15%;" abbr="color" | ნამდვილი ფერი
 ! style="width: 15%;" abbr="color" | ხილვადი ფერი
 ! style="width: 10%;" | მასა, <br />[[მზის მასა|M<sub>☉</sub>]]
 ! style="width: 10%;" | რადიუსი, <br />[[მზის რადიუსი|R<sub>☉</sub>]]
 ! style="width: 10%;" | ნათება, <br />[[მზის ნათება|L<sub>☉</sub>]] 
 ! style="width: 15%;"  | წყალბადის ხაზები
 ! წილი მთავარ რიგში, <br />%
 |- style="background: #9bb0ff;"
 ! style="background: #9bb0ff;" | [[#კლასი O|O]]
 | 30 000—60 000
 | style="background: #9aafff;" | ცისფერი
 | style="background: #aabfff;" | ცისფერი
 | 60
 | 15
 | 1 400 000
 | სუსტი
 | ~0,00003
 |- style="background: #aabfff;"
 ! style="background: #abbfff;" | [[#კლასი B|B]]
 | 10 000—30 000
 | style="background: #cad7ff;" | თეთრ-ცისფერი
 | style="background: #cad7ff;" | თეთრ-ცისფერი და თეთრი
 | 18
 | 7
 | 20 000
 | საშუალო
 | 0,13
 |- style="background: #cad7ff;"
 ! style="background: #cad7ff;" | [[#კლასი A|A]]
 | 7500—10 000
 | style="background: #f8f7ff;" | თეთრი
 | style="background: #f8f7ff;" | თეთრი
 | 3,1
 | 2,1
 | 80
 | ძლიერი
 | 0,6
 |- style="background: #f8f7ff;"
 ! style="background: #f8f7ff;" | [[#კლასი F|F]]
 | 6000—7500
 | style="background: #fff4ea;" | ყვითელ-თეთრი
 | style="background: #f8f7ff;" | თეთრი
 | 1,7
 | 1,3
 | 6
 | საშუალო
 | 3
 |- style="background: #fff4ea;"
 ! style="background: #fff4ea;" | [[#კლასი G|G]]
 | 5000—6000
 | style="background: #fff2a1;" | ყვითელი
 | style="background: #fff2a1;" | ყვითელი
 | 1,1
 | 1,1
 | 1,2
 | სუსტი
 | 8
 |- style="background: #ffd2a1;"
 ! style="background: #ffd2a1;" | [[#კლასი K|K]]
 | 3500—5000
 | style="background: #ffc46f;" | ფორთოხლისფერი
 | style="background: #ffe46f;" | ყვითელ-ფორთოხლისფერი
 | 0,8
 | 0,9
 | 0,4
 | ძალიან სუსტი
 | 13
 |- style="background: #ffcc6f;"
 ! style="background: #ffcc6f;" | [[#კლასი M|M]]
 | 2000—3500
 | style="background: #ff6060;" | წითელი
 | style="background: #ffa040;" | ფორთოხლისფერ-წითელი
 | 0,3
 | 0,4
 | 0,04
 | ძალიან სუსტი
 | > 78
 |}

[[ფაილი:HRDiagram.png|thumb|300px|სპექტრული კლასი — ნათების დიაგრამა (ჰერცშპრუნგ — რასელის დიაგრამა)]]

კლასის შიგნით ვარსკვლავები ქვეკლასებად იყოფა '''0''' (ყველაზე ცხელი) — '''9''' (ყველაზე ცივი). მზეს გააჩნია თავისი '''G2''' კლასი და ფოტოსფეროს ტემპერატურა 5780&nbsp;K. ექვივალენტია.

== იერკის კლასიფიკაცია ნათების ჩათვლით (МКК) ==
სპექტრის სახეს განაპირობებს ვარსკვლავის გარე ზედაპირის სიმკვრივე, რომელიც თავის მხრივ დამოკიდებულია მის მასასა და სიმკვრივეზე, და საბოლოო ჯამში ნათებაზე. ნათებაზე ძლიერ დამოკიდებული არიან [[Sr]]II, [[Ba]]II, [[Fe]]II, [[Ti]]II რაც გიგანტ და ჯუჯა ვარსკვლავებში სხვაობას იწვევს.

სპექტრის და ნათების დამოკიდებულება ასახულია უფრო ახალ იერკის კლასიფიკაციაში, რომელიც იერკის ობსერვატორიაში დაამუშავეს რომელსაც აგრეთვე МКК უწოდებენ (მის ავტორთა ინიციალებიდან ([[მორგან, უილიამი]], [[კიკან, ფილიპე]], [[კელმანი, ედეტი]])).

ამ სპეციფიკაციის შესაბამისად ვარსკვლავს ჰარვარდის სპექტრული კლასი და ნათების კლასი ენიჭება.

* I — [[ზეგიგანტი|ზეგიგანტები]]
* II — [[კაშკაშა გიგანტი|კაშკაშა გიგანტები]]
* III — [[გიგანტი|გიგანტები]]
* IV — [[სუბგიგანტი|სუბგიგანტები]]
* V — [[ჯუჯა (ვარსკვლავი)|ჯუჯები (მთავარი მწკრივიდან)]]
* VI — [[სუბჯუჯა|სუბჯუჯები]]
* VII — [[თეთრი ჯუჯა|თეთრი ჯუჯები]]

ჰარვარდის კლასიფიკაცია განსაზღვრავს აბსცისას ჰერცშპრუნგ-რასელის დიაგრამაზე, იერკის კი — მდებარეობას ამ დიაგრამაზე.
იერკის კლასიფიკაციის დამატებით უპირატესობად ითვლება ვარსკვლავის სპექტრის სახეობით შეაფასოთ მისი ნათება და შესაბამისად მის ხილვად ზომით — მანძილი (სპექტრული პარალაქსის მეთოდით).

მზეს, როგორც ყვითელი ჯუჯა, '''G2V''' იერკის სპექტრული კლასი გააჩნია.

== დამატებითი სპექტრული კლასები ==
აგრეთვე ზოგიერთ სხეულებისთვის განასხვავებენ დამატებით სპექტრულ კლასებს:

* '''W''' — [[ვოლფ - რაიე (ვარსკვლავი)|ვოლფ - რაიეს ვარსკვლავები]], ძალიან მძიმე და კაშკაშა ვარსკვლავები რომელთა ტემპერატურა 70000&nbsp;K აღწევს და სპექტრებში ინტენსიური ემისიური ხაზებით გამოირჩევა.
* '''L''' — ვარსკვლავები ან [[ყავისფერი ჯუჯა|ყავისფერი ჯუჯები]] 1500—2000&nbsp;K ტემპერატურით და მეტალების შენაერთებებით ატმოსფეროში.
* '''T''' — მეთანის [[ყავისფერი ჯუჯა|ყავისფერი ჯუჯები]] 700-1500&nbsp;K. ტემპერატურით.
* '''Y''' — ძალიან ცივი [[ყავისფერი ჯუჯა|ყავისფერი ჯუჯები]] 700&nbsp;K. ნაკლები ტემპერატურით.
* '''C''' — [[ნახშიროვანი ვარსკვლავი|ნახშიროვანი ვარსკვლავები]], გიგანტები ნახშირის მაღალი შემცველობით. ადრე '''R''' და '''N''' კლასებს ეკუთვნოდენ.
* '''S''' — [[ცირკონი]]ს ვარსკვლავები
* '''D''' — [[თეთრი ჯუჯა|თეთრი ჯუჯები]]
* '''Q''' — [[ახალი ვარსკვლავი|ახალი ვარსკვლავები]]
* '''P''' — [[პლანეტარული ნისლიანობა|პლანეტარული ნისლიანობები]]

== მახასიათებლები კლასში ==
ზოგიერთ ობიექტებს აღენიშნება დამატებითი განხვავებები სპექტრში. რომ აღინიშნოს ეს განსხვავებები ემატება პრეფიქსები ან პოსტფიქსები.

* '''c''' — ღრმა ვიწრო ხაზები
* '''d''' — ჯუჯა
* '''e''' — ემისია (წყალბადის ემისია O-ვარსკვლავებში)
* '''em''' — ემისია მეტალთა ზოლებში
* '''ep''' — პეკულარული ემისია
* '''eq''' — ემისია უფრო მოკლე ტალღაზე
* '''f''' — ჰელიუმის და ნეონის ემისია O-ვარსკვლავებში
* '''g''' — [[გიგანტი (ასტრონომია)|გიგანტი]]
* '''k''' — ვარსკვლავთაშორისი ხაზები
* '''m''' — მეტალთა ძლიერი ხაზები
* '''n''' — დიფუზური ხაზები
* '''nn''' — ძალიან გათხაპნილი დიფუზური ხაზები
* '''p''' — პეკულაზული სპექტრი
* '''s''' — სწრაფი ხაზები
* '''sd''' — [[სუბჯუჯა]]
* '''wd''' — [[თეთრი ჯუჯა]]
* '''wk''' — სუსტი ხაზები

== მნემონიკა ==
ჰარვარდის კლასიფიკაციის ძირითადი თანმიმდევრობის დასამახსოვრებლად არსებობს მნემონიკური ფორმულები:
* [[ინგლისური ენა|ინგლისურად]]: {{lang|en|'''''O'''h '''B'''e '''A''' '''F'''ine '''G'''irl/'''G'''uy, '''K'''iss '''M'''e}}.

== ლიტერატურა ==
* {{წიგნი
 | ავტორი = {{lang|en|Serikof}}.
 | სათაური = Звездные пары
 | ბმული = http://info-news.in.ua/nauka-i-technika/zv-zdnie-pari.html
 | გამომცემლობა = {{lang|en|info-news}}
 | წელი = 2013
 | pages          = 62—63
 | allpages       = 300
 | isbn           = 0-521-58570-8, ISBN 978-0-521-58570-5
}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.ucm.es/info/Astrof/invest/actividad/spectra.html Libraries of stellar spectra, D. Montes, UCM]
* [http://vizier.u-strasbg.fr/ftp/cats/more/HIP/cdroms/docs/vol11sp.pdf Spectral Types for Hipparcos Catalogue Entries]
* [http://www1.appstate.edu/dept/physics/MK/MKbook.html Stellar Spectral Classification, Richard O. Gray and Christopher J. Corbally] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031100445/http://www1.appstate.edu/dept/physics/MK/MKbook.html |date=2010-10-31 }}
* {{cite web|last=Merrifield|first=Michael|title=Star Classification|url=http://www.sixtysymbols.com/videos/starclassification.htm|work=Sixty Symbols|publisher=Brady Haran for the University of Nottingham|author2=Bauer, Amanda |author3=Häußler, Boris |year=2010}}

[[კატეგორია:ვერსკვლავთა კლასები]]
[[კატეგორია:ასტროფიზიკა]]